Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Moğol İmparatorluğu (Moğolca: Монголын Эзэнт Гүрэн), 13. ve 14. yüzyıllarda tarihin en büyük bitişik imparatorluğuydu. Doğu Asya'da bugünkü Moğolistan'da ortaya çıkan Moğol İmparatorluğu, en güçlü döneminde Japon Denizi'nden Doğu Avrupa'nın bazı bölgelerine kadar uzandı, kuzeye doğru Kuzey Kutbu'nun bazı bölgelerine kadar uzandı; doğuya ve güneye doğru Hint alt kıtasının bazı bölgelerine girdi, Güneydoğu Asya'yı istila etmeye çalıştı ve İran Platosu'nu fethetti; ve batıya doğru Levant ve Karpat Dağları'na kadar uzandı.
Moğol İmparatorluğu ᠶᠡᠬᠡ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ Yeke Mongγol Ulus | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1206-1368 | |||||||||||||
 İmparatorluğun sınırlarının zamanla değişimi | |||||||||||||
| Tür | Kağanlık (Bozkır imparatorluğu) | ||||||||||||
| Başkent | (1206-1235) Karakurum (1235-1260) Hanbalık (1271-1368) | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | |||||||||||||
| Demonim | Moğol | ||||||||||||
| Hükûmet | Seçimli monarşi Daha sonra ırsî olarak da | ||||||||||||
| Kağan-İmparator | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||
| 1206 | 4.000.000 km2 | ||||||||||||
| 1227 | 12.000.000 km2 | ||||||||||||
| 1294 | 23.500.000 km2 | ||||||||||||
| 1309 | 24.000.000 km2 | ||||||||||||
| |||||||||||||
Moğol İmparatorluğu, 1206 yılında bir konsey tarafından tüm Moğolların hükümdarı olarak ilan edilen ve Cengiz Han unvanıyla bilinen Temuçin'in önderliğinde Moğol merkezindeki çeşitli göçebe kabilelerin birleşmesiyle ortaya çıktı. İmparatorluk, onun ve her yöne istilacı ordular gönderen torunlarının yönetimi altında hızla büyüdü. Kıtalararası geniş imparatorluk Doğu'yu Batı'ya, Pasifik'i Akdeniz'e bağlayarak Avrasya'da ticaret, teknoloji, mal ve ideoloji alışverişine olanak tanıyan bir Pax Mongolica oluşturdu.
Cengiz Han'ın torunları, kraliyet soyunun oğlu ve ilk varisi Ögeday'dan mı yoksa Tuluy, Çağatay veya Cuci gibi diğer oğullarından birinden mi gelmesi gerektiği konusunda tartışırken, imparatorluk veraset savaşları nedeniyle bölünmeye başladı. Ögeday ve Çağatay hiziplerinin kanlı bir şekilde tasfiye edilmesinden sonra Tuluylar galip geldi, ancak Tuluy'un torunları arasında anlaşmazlıklar devam etti. Moğol İmparatorluğu'nun yerleşik, kozmopolit bir yaşam tarzını mı benimseyeceği yoksa göçebe, bozkıra dayalı yaşam tarzına mı bağlı kalacağı konusundaki çatışma, dağılmada önemli bir faktördü.
1259'da Möngke Han öldükten sonra, rakip kurultaylar eşzamanlı olarak farklı halefler, Toluid İç Savaşı'nda (1260-1264) birbirleriyle savaşan ve aynı zamanda Cengiz'in diğer oğullarının torunlarından gelen zorluklarla uğraşan Arık Böke ve Kubilay Han kardeşleri seçti. Kubilay başarılı bir şekilde iktidarı ele geçirdi, ancak Çağatay ve Ögeday ailelerinin kontrolünü yeniden ele geçirme çabaları başarısızlıkla sonuçlanınca savaş başladı. 1294'te Kubilay'ın ölümüyle birlikte Moğol İmparatorluğu, her biri kendi çıkarları ve hedefleri peşinde koşan dört ayrı hanlığa veya imparatorluğa bölündü: kuzeybatıda Altın Orda Hanlığı, Orta Asya'da Çağatay Hanlığı, güneybatıda İlhanlı Hanlığı ve doğuda günümüz Pekin merkezli Yuan Hanedanlığı. 1304 yılında, Temür'ün hükümdarlığı sırasında, üç batı hanlığı Yuan hanedanının hükümdarlığını kabul etti.
İmparatorluğun ilk yıkılan parçası, 1335-1353 döneminde dağılan İlhanlılar oldu. Ardından, Yuan hanedanı sırasıyla 1354 ve 1368'de Tibet Platosu ve Çin'in tamamının kontrolünü kaybetti ve başkenti Dadu'nun Ming güçleri tarafından ele geçirilmesinin ardından çöktü. Daha sonra Yuan'ın Cengizli yöneticileri kuzeye çekildi ve Moğol Platosu'nu yönetmeye devam etti. Rejim, bundan sonraki tarih yazımında Kuzey Yuan Hanedanlığı olarak geçti ve 1630'larda Çing Hanedanlığı tarafından fethedilene kadar bir parça devlet olarak varlığını sürdürdü. Altın Orda, 15. yüzyılın sonunda rakip hanlıklara bölündü ve Doğu Avrupa'daki egemenliğinin geleneksel olarak 1480'de Moskova Büyük Dükalığı'nın Ugra Nehri'ndeki Büyük Duruşu ile sona erdiği kabul edilirken, Çağatay Hanlığı şu ya da bu şekilde 1687'ye kadar sürdü.
Tarih
Kuruluş
''Moğol'' kelimesi ilk kez 7. yüzyılın sonlarında Çin’e ait Tang Hanedanı yıllıklarında küçük bir kabile ismi olarak geçmektedir. 1140 yılında Cengiz Han’ın büyük dedesi Moğol kabilelerinden Börçiginler'e mensup olan Kabul, bütün Moğolların ilk lideri olarak “han” unvanını almıştır. Cengiz Han’ın babası Yesügey Bahadır onun torunudur. Moğolların en önemli rakibi, güneyde gittikçe yükselen ve güçlenen, ''Altın İmparatorluk'' olarak da anılan ve Çin’in kuzeyini hızlı ve parlak bir zaferle zapteden Jin Hanedanı idi. Kabul Han ve onun halefi zamanında Moğollar onlarla mücadele edecek kadar kuvvetlenseler de Tatarlar, Çin derebeylerini hoşnut etmek için Ambakay’ı Çin’e teslim ettiler. Ambakay hiç alışılmadık bir şekilde, “tahta eşek şekli” denen bir duruma sokularak çarmıha gerilip infaz edildi. Cengiz Han’ın büyük amcası , bu hakarete Çin üzerine ve Tatarlar'a bir dizi saldırı düzenleyerek cevap verdi ve bu akınlar sonunda “Moğol Herkülü” unvanını kazandı. Fakat 1160 yılında, detayları bilinmeyen bir dizi olay sonunda, Kuzey Çin’in hâkimi Jin Hanedanı, Moğollar'ı hezimete uğrattı. Moğollar bir süre karmaşa içinde dağıldılar. Sefalet içinde yüzen bu karmaşık hâldeki Moğollar'ın içerisindeki önemsiz liderlerden biri olan Yesügey Bahadır, Kabul Han’ın torunu ve Börçigin kabilesinin en önemli şahsiyeti idi. Yesügey Bahadır’ın en büyük amacı, ittifaklar kurarak Moğollar'ı güçlendirmekti. Müttefiklerinden bir tanesi, Batı komşusu olan Keraitler idi. Keraitler, 200 yıldan beri ’dı. Hristiyan Keraitler'in o zamanki lideri Tuğrul idi. Tuğrul, 1160 yılında akrabalarının korkusu ile kaçmak zorunda kalmıştı. Moğollar'ın lideri Yesügey, Tuğrul'a kabilesinin önderliğini yeniden ele geçirmesi için yardım etti. Tuğrul ve Yesügey Bahadır kardeşlik yemini ettikten sonra, daha sonraları Moğollar'ın yeniden ortaya çıkışında olağanüstü önem taşıdığını kanıtlayacak olan bir ittifak kurdular.
Cengiz Han Dönemi
Moğollar'ın tarih sahnesine çıkışı, Temuçin'in tüm kabileleri Moğol siyasi çatısı altında birleştirip 1206'da Cengiz Han unvanını alması ile gerçekleşti. 1206'ya kadar yaptığı mücadeleler sonucunda Merkitler'i, Naymanlar'ı, Moğollar'ı, Uygurlar'ı, Keraitler'i, Tatarlar'ı ve diğer küçük kabileleri kendi liderliği altında birleştiren Cengiz Han, 1206-1227 arasında Kuzey Çin'deki Batı Şia ve Jin Hanedanı, Orta Asya'daki Karahıtay, Türkistan ve İran'daki Harezmşahlar ile Kafkasya'da Gürcüler, Deşt-i Kıpçak'taki Rus Knezlikleri, Kıpçaklar ve İdil Bulgarları üzerine gerçekleştirdiği seferler sonucunda Pasifik'ten Hazar Denizi'ne kadar uzanan Moğol İmparatorluğu'nu kurdu.
Cengiz Han daha hayatta iken kurduğu imparatorluğu dört oğlunun idaresine vermiş ve kaynaklar bunlardan "dört ulus" diye söz etmişlerdir. Kağanlık, ''büyük han'' olarak merkez Karakurum’da olmak üzere Ögeday'a bırakılırken, Balkaş’ın kuzey ve doğusundaki Tarbagatay, ve bölgelerinin idaresi de ona verilmişti. Çağatay’a eski Kara Hıtay İmparatorluğu, Issık Göl, Çu ve Talas havzaları ile Maveraünnehir’e kadar uzanan topraklar verilmiştir. Cengiz’in en küçük oğlu Tuluy ise Moğol geleneğine göre ailenin koruyucusu “Otçigin” sıfatıyla babadan kalan ilk toprakların mirasçısı olarak Tula, Yukarı Onon, Yukarı Kerulen arasındaki topraklara sahip olmuştur. Tuluy, cesur ve iyi bir asker olmasına rağmen çok fazla genişleme siyaseti gütmemiş ve kendini içkiye vererek 1232’de ölmüştür. Güney Sibirya, Kıpçak bozkırları, Harezm ve Kafkasya toprakları büyük oğlu Cuci’ye verilmişti. Ancak Cuci, Cengiz Han'ın ölümünden 6 ay önce öldüğü için idaresi altındaki topraklar, onun oğulları Orda ve Batu'ya verildi. Batı'da alınacak yeni topraklar da Batu'nun idaresine bırakıldı.
1235-1242 arası Batu Han, Moskova ve Kiev’i fetheder ve böylece Rusların “Tatar boyunduruğu” dediği yaklaşık 300 sene sürecek dönem başlar. Avrupa’daki Moğol seferlerini planlayan Subutay ile Batu Han’ın seferleriyle Moğollar Rusya, Ukrayna, Polonya üzerinden Almanya’nın doğusuna, Hırvatistan ve Dalmaçya sahillerine kadar istila etmişler, hatta büyük bir Polonya ordusu ile Macar ordusunu yenerek Macaristan topraklarını da ele geçirmişlerdi. Ancak Batu Han, 1242 yılında Viyana önlerinde iken Ögeday ölünce, seferde olan yeni kağanın seçilmesi için ordusuyla Moğolistan’a döner ve Avrupa, Moğol istilasından ancak bu şekilde kurtulur. Bir diğer yoruma göre, Doğu Avrupa topraklarının zengin olmaması, Moğollar'ın İran ve Çin’de yaptıkları gibi Doğu Avrupa'da yerleşmemesinin başlıca nedeniydi. Batu Han'a ait olan yerlere, babasının adından dolayı "Cuci ulusu" deniyordu. Batu, Cengiz Han'ın hakimiyet alameti olarak kendi için altın busagalı Ak Orda kurdurmuştu. Üzeri altın kaplama olduğu için, bu otağa altın orda deniliyordu. Böylece babasından dolayı “Cuci ulusu” olarak anılan Batu Han'ın Altın Orda'sı, imparatorluk parçalandıktan sonra kurulacak olan dört devletten birine temel teşkil etti.
1241’de Moğollar'ın İran istilasını yürütmek için Baycu Noyan tayin edildi. Baycu Noyan, Anadolu’yu Moğollar'a bağlayarak Büyük Han’ın nazarında itibar kazanmak istiyordu. Bu amaçla 1242’de Erzurum’u kuşatarak ele geçirmiş, bu olay üzerine 1243 ilkbaharında Kayseri’de toplanan Anadolu Selçuklu ordusunu Sivas-Erzincan arasındaki Kösedağ mevkiinde mağlup etmiş ve Anadolu Selçuklu Devleti, Moğollar'a her sene yüklü bir miktar vergi ödemek koşulu ile barış yapmak zorunda kalmıştır.
Pembe: 1251-59 yılları arasındaki ele geçen topraklar.
1255 kurultayında Büyük Han olan Tuluy’un oğlu Möngke, merkez Karakurum’da Büyük Han olarak kendi kalırken, kardeşlerinden Kubilay’ı Çin’in tamamının fethi için, Hülâgu’yu ise tam bir kontrol sağlanamayan İran’a “il-han”, yani bölgesel han olarak gönderdi. Hülâgu, 1256 yılında Tebriz'i başkent yaparak Azerbaycan'a yerleşti ve kendi devletini kurdu. Aynı yıl İran’daki Alamut Kalesi’ni fethedip yerle bir ederek Hasan Sabbah’ın 166 yıl boyunca dehşet saçtığı Haşhaşiler tarikatının sonunu getirmesinin yanı sıra 1258 yılında Bağdat’ı fethederek Abbâsî Hilafeti'ne son verdi.
Möngke'nin 1259'daki ölümüyle Moğollar'ın büyük fütühat devri sona erdi. 1260'taki Ayn Calut Savaşı'nda Moğol ordusu, Sultan Baybars komutasındaki Memluk ordusuna yenildi. Möngke'nin ölümüyle Cengiz Han soyundan gelen yöneticiler arasında bağlar iyice gevşemeye başladı.
1262'de Batu'nun oğlu Berke ile Hülâgu, güçlerini birleştirip topraklarını batıya doğru genişletecek yerde, Azerbaycan ve Kafkasya'daki otlaklar yüzünden bir dizi çarpışmaya girdiler. Berke’nin Mısır Memlukları ve Anadolu Selçukluları ile ittifakı, hem de akrabalık tesis edişi, Hülâgu'nün batıya doğru ilerlemesinin önünü tıkadı.
Aynı tarihte Doğu'da Tuluy'un çocukları, Kubilay ve kardeşi Arık Böke arasındaki taht kavgasından çıkan ve dört yıl süren savaş sonucu merkez de sarsıntı içerisindeydi. Kubilay bu mücadeleden galip çıkıp kağanlık kendine geçince başkenti, Karakurum'dan bugünkü Pekin'e taşıdı. Böylece Çağatay ulusu ve Batu’nun Altın Ordası'ndan sonra Çin'de Çinlilerin Yuan Hanedanı olarak adlandırdığı Kubilay Hanlığı, İran'da da Hülagü'nün İlhanlılar'ı olmak üzere iki devletin daha temelleri atılmış oluyordu.
1294’te Büyük Han Kubilay’ın ölümünden sonra imparatorluk parçalanmıştır.
Bilimsel çalışmalar
Kubilay, henüz daha tahta geçmeden 1250'li yıllar içinde gibi müslümanların da bulunduğu eğitmen ve bilim adamlarını himayesi altına aldı ve müslüman astronomlar, Şensi'deki gözlemevinin kurulmasına katkıda bulundular.
Moğol İmparatorluğu'nun hükümdarları
| Sıra | Hükümdar | Saltanat başlangıcı | Saltanat sonu |
|---|---|---|---|
| 1. | Cengiz Han | 1205 | 1227 |
| 2. | Ögeday Han | 1229 | 1241 |
| 3. | Güyük Han | 1246 | 1248 |
| 4. | Möngke Han | 1251 | 1259 |
| 5. | Arık Böke | 1259 | 1264 |
| 6. | Kubilay Han | 1260 | 1294 |
| 7.. | Hülagü Han | 1217 | 1265 |
Nâibler
- Töregene (1241 - 1246)
- (1249 - 1251)
Büyük Han ve Yuan Hanedanı'nın imparatorları
- Temûr Olcaytu Han 1294-1307
- Kaysan Külük Han 1307-1311
- Buyantu Han 1311-1320
- Kegen Han 1320-1323
- Yesün Temür Han 1323-1328
- 1328
- 1328-1329
- 1329-1332
- 1332
- Toğan Temür 1332-1370
Soyağacı
| Hoelun | Yesügei | - | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tehinin | Kasar | Kaçiun | Temüge | Berktay | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kulan | Cengizhan | Börte | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Gelejian | Cüci | Çağatay | Ögeday | Tuluy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Orda | Batu | Berke | Güyük | Küçü | - | Möngke | Kubilay | Hülagû | Arık Böke | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Altın Orda | Çağatay Hanlığı | Kaydu | Yuan Hanedanı | İlhanlılar | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ardılları
Cuci'nin Devletinden doğan ülkeler
- Altın Orda Hanlığı
- Toka Temür sülalesi
- Kırım Hanlığı
- Kazan Hanlığı
- Astrahan Hanlığı
- Kazak Hanlığı
- Nogay Orda - Cuci ailesine hizmet eden Mangitler
- - Cuci ailesine hizmet eden Kongiratlar
- Şiban sülalesi
Çağatay'ın Devletinden doğan ülkeler
- Çağatay Hanlığı
- Doğu Çağatay Hanlığı
- Moğolistan Hanlığı - Çağatay'ın sülalesinden Tuğluk Timur'un oğulları
- - Moğolistan hanının sülalesinden
- Batı Çağatay Hanlığı
- Timur İmparatorluğu - Çağatay ailesine hizmet eden Barlaslar
- Doğu Çağatay Hanlığı
Tuluy'un hanesinden doğan ülkeler
- Yuan Hanedanı、 - Tului'nin ikinci oğlu Kubilay'ın oğulları
- Oyrat - Tuluy ailesine hizmet eden Oyratlar
- - Oyratların Cungar kolu
- Oyrat - Tuluy ailesine hizmet eden Oyratlar
- İlhanlılar - Tuluy'un üçüncü oğlu Hülagû'nun oğulları
- Celayir Hanedanı - Tuluy ailesinin hizmet eden Calayirler
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Moğol İmparatorluğu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Pow, Stephen (6 Nisan 2020). . Genius Loci – Laszlovszky 60. 29 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2020.
- ^ . University of Calgary. 1998. 13 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2010.
- ^ The Cambridge History of China: Alien Regimes and Border States.
- ^ Lunde, Paul (1985). "Muslims in China: The History". Saudi Aramco World. 14 Aralık 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ağustos 2017.
İlgili filmler
- 'Монгол' (2007) Fragman28 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mogol Imparatorlugu Mogolca Mongolyn Ezent Gүren 13 ve 14 yuzyillarda tarihin en buyuk bitisik imparatorluguydu Dogu Asya da bugunku Mogolistan da ortaya cikan Mogol Imparatorlugu en guclu doneminde Japon Denizi nden Dogu Avrupa nin bazi bolgelerine kadar uzandi kuzeye dogru Kuzey Kutbu nun bazi bolgelerine kadar uzandi doguya ve guneye dogru Hint alt kitasinin bazi bolgelerine girdi Guneydogu Asya yi istila etmeye calisti ve Iran Platosu nu fethetti ve batiya dogru Levant ve Karpat Daglari na kadar uzandi Mogol Imparatorluguᠶᠡᠬᠡ ᠮᠣᠩᠭᠣᠯ ᠤᠯᠤᠰ Yeke Monggol Ulus1206 1368Imparatorlugun sinirlarinin zamanla degisimiTurKaganlik Bozkir imparatorlugu Baskent 1206 1235 Karakurum 1235 1260 Hanbalik 1271 1368 Yaygin dil ler Turk dilleriCinceFarscaDemonimMogolHukumetSecimli monarsi Daha sonra irsi olarak daKagan Imparator 1206 1227Cengiz Han 1229 1241Ogeday 1246 1248Guyuk 1251 1259Mongke 1260 1294Kubilay Han 1333 1368Togon TemurTarihce Cengiz Han in Buyuk Kagan olmasi1206 Pax Mongolica1250 1350 Yuan Hanedani1271 Dagilisi1368Yuzolcumu12064 000 000 km2122712 000 000 km2129423 500 000 km2130924 000 000 km2ArdillarCagatay HanligiAltin Orda DevletiIlhanlilarYuan Hanedani Mogol Imparatorlugu 1206 yilinda bir konsey tarafindan tum Mogollarin hukumdari olarak ilan edilen ve Cengiz Han unvaniyla bilinen Temucin in onderliginde Mogol merkezindeki cesitli gocebe kabilelerin birlesmesiyle ortaya cikti Imparatorluk onun ve her yone istilaci ordular gonderen torunlarinin yonetimi altinda hizla buyudu Kitalararasi genis imparatorluk Dogu yu Bati ya Pasifik i Akdeniz e baglayarak Avrasya da ticaret teknoloji mal ve ideoloji alisverisine olanak taniyan bir Pax Mongolica olusturdu Cengiz Han in torunlari kraliyet soyunun oglu ve ilk varisi Ogeday dan mi yoksa Tuluy Cagatay veya Cuci gibi diger ogullarindan birinden mi gelmesi gerektigi konusunda tartisirken imparatorluk veraset savaslari nedeniyle bolunmeye basladi Ogeday ve Cagatay hiziplerinin kanli bir sekilde tasfiye edilmesinden sonra Tuluylar galip geldi ancak Tuluy un torunlari arasinda anlasmazliklar devam etti Mogol Imparatorlugu nun yerlesik kozmopolit bir yasam tarzini mi benimseyecegi yoksa gocebe bozkira dayali yasam tarzina mi bagli kalacagi konusundaki catisma dagilmada onemli bir faktordu 1259 da Mongke Han oldukten sonra rakip kurultaylar eszamanli olarak farkli halefler Toluid Ic Savasi nda 1260 1264 birbirleriyle savasan ve ayni zamanda Cengiz in diger ogullarinin torunlarindan gelen zorluklarla ugrasan Arik Boke ve Kubilay Han kardesleri secti Kubilay basarili bir sekilde iktidari ele gecirdi ancak Cagatay ve Ogeday ailelerinin kontrolunu yeniden ele gecirme cabalari basarisizlikla sonuclaninca savas basladi 1294 te Kubilay in olumuyle birlikte Mogol Imparatorlugu her biri kendi cikarlari ve hedefleri pesinde kosan dort ayri hanliga veya imparatorluga bolundu kuzeybatida Altin Orda Hanligi Orta Asya da Cagatay Hanligi guneybatida Ilhanli Hanligi ve doguda gunumuz Pekin merkezli Yuan Hanedanligi 1304 yilinda Temur un hukumdarligi sirasinda uc bati hanligi Yuan hanedaninin hukumdarligini kabul etti Imparatorlugun ilk yikilan parcasi 1335 1353 doneminde dagilan Ilhanlilar oldu Ardindan Yuan hanedani sirasiyla 1354 ve 1368 de Tibet Platosu ve Cin in tamaminin kontrolunu kaybetti ve baskenti Dadu nun Ming gucleri tarafindan ele gecirilmesinin ardindan coktu Daha sonra Yuan in Cengizli yoneticileri kuzeye cekildi ve Mogol Platosu nu yonetmeye devam etti Rejim bundan sonraki tarih yaziminda Kuzey Yuan Hanedanligi olarak gecti ve 1630 larda Cing Hanedanligi tarafindan fethedilene kadar bir parca devlet olarak varligini surdurdu Altin Orda 15 yuzyilin sonunda rakip hanliklara bolundu ve Dogu Avrupa daki egemenliginin geleneksel olarak 1480 de Moskova Buyuk Dukaligi nin Ugra Nehri ndeki Buyuk Durusu ile sona erdigi kabul edilirken Cagatay Hanligi su ya da bu sekilde 1687 ye kadar surdu TarihKurulus Karahitaylar in Liao Hanedani doneminde Mogol kabileleri 907 1125 Mogol kelimesi ilk kez 7 yuzyilin sonlarinda Cin e ait Tang Hanedani yilliklarinda kucuk bir kabile ismi olarak gecmektedir 1140 yilinda Cengiz Han in buyuk dedesi Mogol kabilelerinden Borciginler e mensup olan Kabul butun Mogollarin ilk lideri olarak han unvanini almistir Cengiz Han in babasi Yesugey Bahadir onun torunudur Mogollarin en onemli rakibi guneyde gittikce yukselen ve guclenen Altin Imparatorluk olarak da anilan ve Cin in kuzeyini hizli ve parlak bir zaferle zapteden Jin Hanedani idi Kabul Han ve onun halefi zamaninda Mogollar onlarla mucadele edecek kadar kuvvetlenseler de Tatarlar Cin derebeylerini hosnut etmek icin Ambakay i Cin e teslim ettiler Ambakay hic alisilmadik bir sekilde tahta esek sekli denen bir duruma sokularak carmiha gerilip infaz edildi Cengiz Han in buyuk amcasi bu hakarete Cin uzerine ve Tatarlar a bir dizi saldiri duzenleyerek cevap verdi ve bu akinlar sonunda Mogol Herkulu unvanini kazandi Fakat 1160 yilinda detaylari bilinmeyen bir dizi olay sonunda Kuzey Cin in hakimi Jin Hanedani Mogollar i hezimete ugratti Mogollar bir sure karmasa icinde dagildilar Sefalet icinde yuzen bu karmasik haldeki Mogollar in icerisindeki onemsiz liderlerden biri olan Yesugey Bahadir Kabul Han in torunu ve Borcigin kabilesinin en onemli sahsiyeti idi Yesugey Bahadir in en buyuk amaci ittifaklar kurarak Mogollar i guclendirmekti Muttefiklerinden bir tanesi Bati komsusu olan Keraitler idi Keraitler 200 yildan beri di Hristiyan Keraitler in o zamanki lideri Tugrul idi Tugrul 1160 yilinda akrabalarinin korkusu ile kacmak zorunda kalmisti Mogollar in lideri Yesugey Tugrul a kabilesinin onderligini yeniden ele gecirmesi icin yardim etti Tugrul ve Yesugey Bahadir kardeslik yemini ettikten sonra daha sonralari Mogollar in yeniden ortaya cikisinda olaganustu onem tasidigini kanitlayacak olan bir ittifak kurdular Cengiz Han Donemi Mogol Imparatorlugu nun kurucusu Cengiz Han saltanati 1206 17 Agustos 1227 2 Mogol Imparatoru Ogeday 13 Eylul 1229 11 Aralik 1241 Mogollar in tarih sahnesine cikisi Temucin in tum kabileleri Mogol siyasi catisi altinda birlestirip 1206 da Cengiz Han unvanini almasi ile gerceklesti 1206 ya kadar yaptigi mucadeleler sonucunda Merkitler i Naymanlar i Mogollar i Uygurlar i Keraitler i Tatarlar i ve diger kucuk kabileleri kendi liderligi altinda birlestiren Cengiz Han 1206 1227 arasinda Kuzey Cin deki Bati Sia ve Jin Hanedani Orta Asya daki Karahitay Turkistan ve Iran daki Harezmsahlar ile Kafkasya da Gurculer Dest i Kipcak taki Rus Knezlikleri Kipcaklar ve Idil Bulgarlari uzerine gerceklestirdigi seferler sonucunda Pasifik ten Hazar Denizi ne kadar uzanan Mogol Imparatorlugu nu kurdu Cengiz Han daha hayatta iken kurdugu imparatorlugu dort oglunun idaresine vermis ve kaynaklar bunlardan dort ulus diye soz etmislerdir Kaganlik buyuk han olarak merkez Karakurum da olmak uzere Ogeday a birakilirken Balkas in kuzey ve dogusundaki Tarbagatay ve bolgelerinin idaresi de ona verilmisti Cagatay a eski Kara Hitay Imparatorlugu Issik Gol Cu ve Talas havzalari ile Maveraunnehir e kadar uzanan topraklar verilmistir Cengiz in en kucuk oglu Tuluy ise Mogol gelenegine gore ailenin koruyucusu Otcigin sifatiyla babadan kalan ilk topraklarin mirascisi olarak Tula Yukari Onon Yukari Kerulen arasindaki topraklara sahip olmustur Tuluy cesur ve iyi bir asker olmasina ragmen cok fazla genisleme siyaseti gutmemis ve kendini ickiye vererek 1232 de olmustur Guney Sibirya Kipcak bozkirlari Harezm ve Kafkasya topraklari buyuk oglu Cuci ye verilmisti Ancak Cuci Cengiz Han in olumunden 6 ay once oldugu icin idaresi altindaki topraklar onun ogullari Orda ve Batu ya verildi Bati da alinacak yeni topraklar da Batu nun idaresine birakildi 1235 1242 arasi Batu Han Moskova ve Kiev i fetheder ve boylece Ruslarin Tatar boyundurugu dedigi yaklasik 300 sene surecek donem baslar Avrupa daki Mogol seferlerini planlayan Subutay ile Batu Han in seferleriyle Mogollar Rusya Ukrayna Polonya uzerinden Almanya nin dogusuna Hirvatistan ve Dalmacya sahillerine kadar istila etmisler hatta buyuk bir Polonya ordusu ile Macar ordusunu yenerek Macaristan topraklarini da ele gecirmislerdi Ancak Batu Han 1242 yilinda Viyana onlerinde iken Ogeday olunce seferde olan yeni kaganin secilmesi icin ordusuyla Mogolistan a doner ve Avrupa Mogol istilasindan ancak bu sekilde kurtulur Bir diger yoruma gore Dogu Avrupa topraklarinin zengin olmamasi Mogollar in Iran ve Cin de yaptiklari gibi Dogu Avrupa da yerlesmemesinin baslica nedeniydi Batu Han a ait olan yerlere babasinin adindan dolayi Cuci ulusu deniyordu Batu Cengiz Han in hakimiyet alameti olarak kendi icin altin busagali Ak Orda kurdurmustu Uzeri altin kaplama oldugu icin bu otaga altin orda deniliyordu Boylece babasindan dolayi Cuci ulusu olarak anilan Batu Han in Altin Orda si imparatorluk parcalandiktan sonra kurulacak olan dort devletten birine temel teskil etti 1241 de Mogollar in Iran istilasini yurutmek icin Baycu Noyan tayin edildi Baycu Noyan Anadolu yu Mogollar a baglayarak Buyuk Han in nazarinda itibar kazanmak istiyordu Bu amacla 1242 de Erzurum u kusatarak ele gecirmis bu olay uzerine 1243 ilkbaharinda Kayseri de toplanan Anadolu Selcuklu ordusunu Sivas Erzincan arasindaki Kosedag mevkiinde maglup etmis ve Anadolu Selcuklu Devleti Mogollar a her sene yuklu bir miktar vergi odemek kosulu ile baris yapmak zorunda kalmistir Mongke doneminde genisleyen Mogol sinirlari Pembe 1251 59 yillari arasindaki ele gecen topraklar 1255 kurultayinda Buyuk Han olan Tuluy un oglu Mongke merkez Karakurum da Buyuk Han olarak kendi kalirken kardeslerinden Kubilay i Cin in tamaminin fethi icin Hulagu yu ise tam bir kontrol saglanamayan Iran a il han yani bolgesel han olarak gonderdi Hulagu 1256 yilinda Tebriz i baskent yaparak Azerbaycan a yerlesti ve kendi devletini kurdu Ayni yil Iran daki Alamut Kalesi ni fethedip yerle bir ederek Hasan Sabbah in 166 yil boyunca dehset sactigi Hashasiler tarikatinin sonunu getirmesinin yani sira 1258 yilinda Bagdat i fethederek Abbasi Hilafeti ne son verdi 5 Mogol Hani Arik Boke 11 Agustos 1259 21 Agustos 1264 Mogol Imparatorlugu nun en genis sinirlari6 Mogol Hani Kubilay Han 5 Mayis 1260 18 Subat 1294 Mongke nin 1259 daki olumuyle Mogollar in buyuk futuhat devri sona erdi 1260 taki Ayn Calut Savasi nda Mogol ordusu Sultan Baybars komutasindaki Memluk ordusuna yenildi Mongke nin olumuyle Cengiz Han soyundan gelen yoneticiler arasinda baglar iyice gevsemeye basladi 1262 de Batu nun oglu Berke ile Hulagu guclerini birlestirip topraklarini batiya dogru genisletecek yerde Azerbaycan ve Kafkasya daki otlaklar yuzunden bir dizi carpismaya girdiler Berke nin Misir Memluklari ve Anadolu Selcuklulari ile ittifaki hem de akrabalik tesis edisi Hulagu nun batiya dogru ilerlemesinin onunu tikadi Ayni tarihte Dogu da Tuluy un cocuklari Kubilay ve kardesi Arik Boke arasindaki taht kavgasindan cikan ve dort yil suren savas sonucu merkez de sarsinti icerisindeydi Kubilay bu mucadeleden galip cikip kaganlik kendine gecince baskenti Karakurum dan bugunku Pekin e tasidi Boylece Cagatay ulusu ve Batu nun Altin Ordasi ndan sonra Cin de Cinlilerin Yuan Hanedani olarak adlandirdigi Kubilay Hanligi Iran da da Hulagu nun Ilhanlilar i olmak uzere iki devletin daha temelleri atilmis oluyordu 1294 te Buyuk Han Kubilay in olumunden sonra imparatorluk parcalanmistir Bilimsel calismalarKubilay henuz daha tahta gecmeden 1250 li yillar icinde gibi muslumanlarin da bulundugu egitmen ve bilim adamlarini himayesi altina aldi ve musluman astronomlar Sensi deki gozlemevinin kurulmasina katkida bulundular Mogol Imparatorlugu nun hukumdarlariMogol askerleri Residuddin Camiut Tevarih kitabindan Sira Hukumdar Saltanat baslangici Saltanat sonu1 Cengiz Han 1205 12272 Ogeday Han 1229 12413 Guyuk Han 1246 12484 Mongke Han 1251 12595 Arik Boke 1259 12646 Kubilay Han 1260 12947 Hulagu Han 1217 1265Naibler Toregene 1241 1246 1249 1251 Buyuk Han ve Yuan Hanedani nin imparatorlari Temur Olcaytu Han 1294 1307 Kaysan Kuluk Han 1307 1311 Buyantu Han 1311 1320 Kegen Han 1320 1323 Yesun Temur Han 1323 1328 1328 1328 1329 1329 1332 1332 Togan Temur 1332 1370Soyagaci Hoelun Yesugei Tehinin Kasar Kaciun Temuge Berktay Kulan Cengizhan Borte Gelejian Cuci Cagatay Ogeday Tuluy Orda Batu Berke Guyuk Kucu Mongke Kubilay Hulagu Arik Boke Altin Orda Cagatay Hanligi Kaydu Yuan Hanedani Ilhanlilar ArdillariCuci nin Devletinden dogan ulkeler Altin Orda Hanligi Toka Temur sulalesi Kirim Hanligi Kazan Hanligi Kasim Hanligi Astrahan Hanligi Kazak Hanligi Nogay Orda Cuci ailesine hizmet eden Mangitler Cuci ailesine hizmet eden Kongiratlar Siban sulalesi Sibir Hanligi Seybani Hanligi Buhara Hanligi Hive Hanligi Hokand Hanligi Buhara Emirligi Cagatay in Devletinden dogan ulkeler Cagatay Hanligi Dogu Cagatay Hanligi Mogolistan Hanligi Cagatay in sulalesinden Tugluk Timur un ogullari Mogolistan haninin sulalesinden Bati Cagatay Hanligi Timur Imparatorlugu Cagatay ailesine hizmet eden Barlaslar Babur Imparatorlugu Tuluy un hanesinden dogan ulkeler Yuan Hanedani Tului nin ikinci oglu Kubilay in ogullari Oyrat Tuluy ailesine hizmet eden Oyratlar Oyratlarin Cungar kolu Ilhanlilar Tuluy un ucuncu oglu Hulagu nun ogullari Celayir Hanedani Tuluy ailesinin hizmet eden CalayirlerKaynakcaWikimedia Commons ta Mogol Imparatorlugu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Pow Stephen 6 Nisan 2020 Genius Loci Laszlovszky 60 29 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Nisan 2020 University of Calgary 1998 13 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Aralik 2010 The Cambridge History of China Alien Regimes and Border States Lunde Paul 1985 Muslims in China The History Saudi Aramco World 14 Aralik 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Agustos 2017 Ilgili filmler Mongol 2007 Fragman28 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde