Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maveraünnehir, Orta Asya'da, Ceyhun (Amu Derya) ve Seyhun (Siri Derya) nehirleri arasında kalan tarihi bölge.
Bugün bu bölge Kazakistan, Özbekistan ve Türkmenistan arasında bölünmüştür. Orta Çağ'da İslam uygarlığının geliştiği bölgelerden biri olan Maveraünnehir'deki Semerkand ve Buhara kentleri önemli kültür merkezleridir. Ayrıca Göktürklerin yıkılmasından sonra anayurtlarını terk eden bazı Türklerin geçişlerini kolaylaştırıyordu. []
Etimoloji
Arapça kökenli Maveraünnehir sözcüğü, Türkçede "nehrin ötesi/ardı" anlamına gelir. Bu bölge Batılı dillerde Transoxania veya Transoxiana (Oxus Nehri'nin ötesi) olarak bilinir. Bunun nedeni, Amu Derya nehrinin Yunancada Oxus olarak bilinmesi ve Büyük İskender tarafından Batı medeniyetine tanıtılmasıdır.
Dîvânu Lugâti't-Türk'te Çay Ardı olarak geçer. "Mā warā'an-nahr" kavramı ilk defa bir hadiste bahsedilmiştir, muhtemelen İslam'dan daha önceleri de bu kavram Araplar arasında yaygındı ve öyle anlaşılıyor ki bu bölge Sasani İran'ının kuzeydoğusundadır. Orta Çağ Arap coğrafyacıları bu bölgeyi Bilad al-Türk veya Türkistan, göçebe Türklerin yurtları olarak kayda geçmişlerdir.
Tarih
İslam Öncesi Dönem
Mavaraünnehir, Büyük İskender'in MÖ 4. yüzyılda Grek kültürünü yaymak için bölgeye yaptığı askerî seferler sebebiyle Batılı kaynaklarda "Transoxiana" ismiyle bilinmektedir. İskender'in halefleri burada yaklaşık iki yüz yıl hüküm süren Grek-Baktriya Krallığı'nı kurdular. Kuzey Afganistan'daki Amu Derya nehri üzerinde bulunan Ay Hanım şehri, arkeolojik keşifler sonucu bulunmuş ve kapsamlı bir şekilde kazı çalışmaları yapılmış olan tek Grek-Baktriya şehri olmaya devam etmektedir.
Sasaniler döneminde Baktriya bölgesiyle bitişik biçimde Ahameniş İmparatorluğu döneminden kalma bir bölge ismi olan Soğdya ismiyle adlandırılmaktaydı.
MÖ 126 yılında Baktriya, Partlar ve Maveraünnehire seyahat eden Çinli kaşif Zhang Qian bölgenin ilk Çince kaydını tuttu. Zhang Qian, Part İmparatorluğunu tahıl ve üzüm yetiştiren, gümüş sikkeler ve deri eşyalar üreten gelişmiş bir kentsel uygarlık olarak tanımlamaktadır. Sasanilerden önce bölge sırasıyla Ahamenişler, Makedonya, Selevkoslar, Grek-Baktriya Krallığı, Partlar ve Kuşan İmparatorluğu tarafından yönetilmiştir.
Sasaniler döneminde bölge, Kuzey İpek Yolu'ndan elde edilen gelir sayesinde önemli bir kültür merkezi haline geldi. Sasani egemenliği 5. yüzyılın sonunda Ak Hunların yaptığı seferler ile kesintiye uğradı ve bölge 565 yılına kadar Sasanilere geri dönmedi. Daha sonra Ak Hunlara karşı kurulan Göktürk-Sasani ittifakı sonucu Sasaniler ve Göktürkler arasında bölündü.
İslam Sonrası Dönem
Müslümanların İran'ı fethi sonrası birçok Fars soylusu Maveraünnehire kaçtı. Bölge 705-715 yıllarındaki Arap istilasına değin ayrıca Göktürkler tarafından da yönetiliyordu. Bölgenin Arapça ismi olan Maveraünnehir adlandırması "nehrin ötesindeki topraklar" anlamına gelmektedir.
Maveraünnehir'in başlıca şehirleri ve kültür merkezleri Semerkant ve Buhara'dır. Her ikisi de Maveraünnehir'in güney kesiminde Özbekistan'da bulunmaktadır ve bölge arazisinin çoğunluğu kuru fakat verimli ovalardan oluşur. Her iki şehir de İran'ın Müslümanlar tarafından fethinden sonra Fars kültür ve medeniyetinin merkezi olarak kaldı ve Samanilerin kurulmasıyla Fars kültürünün yeniden canlanmasında çok önemli bir rol oynadı.
Bölgenin bir kısmı 706 ile 715 yıllarında tarafından işgal edildi ve 715 ile 738 yılları arasında Emeviler tarafından zayıf bir biçimde kontrol edildi. İstila, Nasr bin Seyyar tarafından 738 ile 740 yılları arasında yenilendi ve bölgenin bir kısmı 750 yılına kadar Emevilerin kontrolü altında devam etti daha sonra Emevilerin yerini Abbasi Halifeliği aldı. Bölgenin geri kalan kısmı ise An Luşan İsyanı olarak bilinen bir iç savaşa değin Tang hanedanı tarafından kontrol altında tutuluyordu.
Kuteybe b. Müslim döneminde Mâverâünnehir şehirlerinde birer askerî garnizon kurulmuş, bu garnizonlara Müslümanlar yerleştirilmiştir. Sosyoekonomik yapı devam ettirilmiş, para sistemi Buhara örneğinde olduğu gibi aynen korunmuş, Soğdca resmî dil olarak bir süre daha yerini muhafaza etmiştir. Nasr bin Seyyar zamanında divan defterleri Orta Farsça’dan (Pehlevîce) Arapça’ya çevrilmiştir. Kuteybe b. Müslim’in öldürülmesinden sonra başlayan mahallî ayaklanmalar ve Türgiş Hükümdarı ’nun (Sou-lou) bölgeye müdahalesi Mâverâünnehir’deki Müslüman hâkimiyetini sarstı (728). Bölge 730’da yeniden Müslümanların kontrolüne girmekle birlikte şiddetli savaşlar 738 yılında Su-lu’nun ölümüne ve Türgişler’in kendi iç sorunları sebebiyle bölgeden ayrılmasına kadar devam etti.
Göktürk Devleti’nin yıkılması ve Türgişler’in çekilmesi Çinliler’e Mâverâünnehir’e kadar müdahale imkânı verdi. 751 yılındaki Talas Muharebesi’nın ardından bölge kesin olarak Müslümanlara bağlandı. Fakat isyanların ardı arkası kesilmedi. Bölge halkı Mukanna‘ın isyanına destek verdi (776-783). Harun Reşid devrinde 806’da isyan eden 810’da Horasan Valisi ’dan eman dileyerek teslim oldu. Me’mûn, bu isyanın bastırılmasında gösterdiği başarılardan dolayı Sâmânîler’e adını veren Sâmân-Hudâ’nın oğlu Esed’in dört oğlu Nûh, Ahmed, Yahyâ ve İlyas’a yüksek rütbeler ve makamlar tevcih etti. Daha sonra Horasan Valisi Gassân b. Abbâd Halife Me’mûn’un emriyle Nûh’u Semerkant, Ahmed’i Fergana, Yahyâ’yı ve , İlyâs’ı da Herat valiliklerine tayin etti (819). Böylece Mâverâünnehir’de Sâmânîler devri başlamış oldu. Sâmânîler Horasan’da hüküm süren Tâhirîler’e tâbi idi. ’in 873 yılında Tâhirîler Devleti’ne son vermesinin ardından bölge Saffârîler’e bağlandı. Halife Mu‘temid-Alellah iki yıl sonra yayımladığı bir menşurla bütün Mâverâünnehir’i Sâmânîler’den Nasr b. Ahmed b. Esed’e tâbi kıldı (875). İki yüzyıla yakın bir süreden beri İslâm hâkimiyeti altında bulunan Mâverâünnehir bu menşurla ilk defa Horasan’da müstakil bir idarî bölge olarak kabul edildi.
Mâverâünnehir, Sâmânîler devrinde en parlak dönemlerinden birini yaşadı. Başta Buhara ve Semerkant olmak üzere bölgede önemli bir ekonomik, kültürel ve ilmî gelişme meydana geldi. Mâverâünnehir’de yetişen pek çok âlim ve sanatçı İslâm dünyasında bilim, kültür, felsefe ve sanatın gelişmesine ciddi katkılarda bulundu. Muhaddis Buhârî ve Dârimî, müfessir Dahhâk b. Müzâhim, kelâmcı Mâtürîdî, fakih Ebü’l-Leys es-Semerkandî bunlardan sadece birkaçıdır. Bölgede II. (VIII.) yüzyılda başlayan ilmî faaliyetler Sâmânîler döneminde doruk noktasına ulaştı. Mâverâünnehir bu devirde iktisadî açıdan da büyük gelişme gösterdi, halkın refah düzeyi yükseldi. Rusya, Polonya ve İskandinavya’da bulunan çok sayıda gümüş Sâmânî definesi, Mâverâünnehir’in bu dönemde adı geçen yerlerle canlı ticarî ilişkilere sahip bulunduğunu göstermektedir (Frye, s. 72). Ayrıca bu devirde İslâmiyet bölgenin doğusunda ve kuzeyindeki steplere yayıldı. İbn Havkal ve İstahrî gibi IV. (X.) yüzyıl coğrafyacıları, yaşadıkları dönemde İslâm ülkeleri içinde Mâverâünnehir kadar gayri Müslimlerle cihad yapan başka bir bölge bulunmadığını, sınırlarının dârülharbe yakın olduğunu ve bütün topraklarının cihad sahası (dârülcihad) sayıldığını belirtirler. Soğdlular’ın ve Türkler’in uzun süren direnmeleri sonucunda İslâmiyet’i benimsemeleriyle Müslümanlık bütün Orta Asya’ya yayılma imkânı buldu. Böylece Mâverâünnehir, Türkler’le müslümanları yüz yüze getiren ve seyrini değiştiren önemli bir coğrafya parçası oldu.
Bölgenin Türkleşme süreci 9. yüzyılın son çeyreğindeki yoğun Oğuz göçleriyle başladı. Etnik yapının Türkler lehine değişimi, Karluk ve Halaçlar gibi diğer Türk boylarının bölgeye göçleriyle daha da güçlendi. Karahanlı hâkimiyeti Mâverâünnehir’in Türkleşme sürecindeki nihaî safhanın başlangıcı oldu. Horasan Valisi Ebû Ali es-Simcûrî, Sâmânî Hükümdarı Nûh b. Mansûr ile aralarında çıkan anlaşmazlığı çözemeyince Karahanlı Hükümdarı ’dan yardım istedi. Buğra Han Sâmânîler’e son verdiği takdirde Horasan Ebû Ali’nin olacak, Mâverâünnehir ise Karahanlı hâkimiyetine bırakılacaktı. Buğra Han, Sâmânîler’e karşı verdiği başarılı mücadelelerden sonra Semerkant ve Sâmânî başşehri Buhara’yı bir süre için ele geçirdi (992). Halefi Nasr b. Ali 389’da (999) Buhara’yı tekrar zaptederek Sâmânîler’e son verdi. İlig Han’ın Gazneliler’in idaresindeki Horasan’a hâkim olma isteği başarısızlığa uğramakla birlikte Karahanlı hâkimiyeti Mâverâünnehir’e sağlam bir şekilde yerleşti. Sâmânîler, sınırlarını Türk akınlarına ve özellikle Karahanlılar’a karşı korumaları için Buhara civarındaki Nûr kasabasını ve çevresini Selçuklular’a otlak olarak verdiler (985). Selçuk Bey’in 1007 yılı civarında vefatı üzerine Cend şehrinden ayrılarak Mâverâünnehir’e göç eden Selçuklu hânedanı mensupları burada Sâmânîler’i destekleyince Karahanlılar’ın saldırılarına maruz kaldılar. Mâverâünnehir’e hâkimiyet için mücadele eden Karahanlılar ve Gazneliler Selçuklular’ın bölgeye inmesinden rahatsız oldular. Selçuklular daha sonra Mâverâünnehir’den ayrılıp Hârizm’e göç ettiler. Sultan Alparslan, muhtemelen Karahanlılar’ı ortadan kaldırmak için 200.000 kişilik bir orduyla Mâverâünnehir üzerine yürüdü, ancak bir suikast neticesinde öldürülünce sefer başarısızlığa uğradı (1072). 1087 yılı Nisan ayının ilk günlerinde Mâverâünnehir’e bir sefer düzenleyen Sultan Melikşah geçtiği yerlerdeki bütün kale ve şehirleri ele geçirdi. Buhara’yı zaptedip Karahanlı Hükümdarı Ahmed Han’ı esir aldı ve İsfahan’a götürdü. Sultan Melikşah, Çiğiller’in Semerkant’ta çıkardığı isyan üzerine aynı yılın sonlarında Mâverâünnehir’e ikinci bir sefer yaptı ve Emîr Üner’i Semerkant’a vali tayin etti (1087). Sultan Berkyaruk, Arslan Argun’un Horasan’da başlattığı isyanı bastırdıktan sonra Belh’te yaklaşık yedi ay kaldı ve Mâverâünnehir’deki işleri düzene koyup adına hutbe okuttu (1097). Sultan Berkyaruk, Karahanlılar’dan ’ın (Mes‘ûd b. Muhammed) ölümünün ardından üç Batı Karahanlı hükümdarını bizzat tayin edip Mâverâünnehir’i kontrol altında tuttu. Horasan meliki Sencer de Karahanlı Hükümdarı Kadır Han Cibrâîl b. Ömer’in kendi topraklarını istilâya kalkışması üzerine sefere çıkıp onu esir aldı ve öldürttü. Sencer bu zaferden sonra Mâverâünnehir’i yeniden teşkilâtlandırdı. Muhammed b. Süleyman’ı Arslan Han unvanıyla Batı Karahanlı hükümdarı tayin edip kendine tâbi kıldı (1102).
1141-42 yılında Katvan Muharebesi'nde Sultan Sencer putperest Karahıtaylar’a mağlûp olunca Karahıtaylar, Mâverâünnehir’i ele geçirdiler. Karahıtaylar’ın ardından bölge Alâeddin Muhammed Tekiş döneminde Harezmşahlar’ın idaresine girdi (1210). Ancak kısa süre sonra Mâverâünnehir’e giren Moğollar bölgedeki şehirleri tahrip edip halkını katlettiler (1219-1220).
Bölge Moğolların Harizmşahlar'ı istilası sırasında 1219 yılında Cengiz Han tarafından ele geçirildi. Cengiz Han ölümünden sonra Batı Orta Asya'yı ikinci oğlu Çağatay'a verdi ve Çağatay Hanlığı kuruldu. 1369 yılında Barlas boyundan Timurlenk bölgeyi ele geçirdi ve Semerkand Timur İmparatorluğunun başkenti oldu. 14. yüzyılın ortalarından itibaren bölge zenginleşerek büyüdü.
Kaynakça
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt III, sayfa 149, 150
- ^ a b "Mâverâünnehir." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- ^ Abu Abdullah Muhammad bin Ahmad an-Nasafi, Sayfa 131, 488, 505
- ^ Abu-l-Kasim Ubaidullah ibn Abdallah ibn Hordadbeh, Sayfa 61, 69
- ^ Svat Soucek, A History of Inner Asia Cambridge University Press 2000 sayfa 25
- On the Origin of the place-Name Buxārā Shamsiddin Kamoliddin Uzbekistan Academy of Sciences, Tashkent18 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Maveraunnehir Orta Asya da Ceyhun Amu Derya ve Seyhun Siri Derya nehirleri arasinda kalan tarihi bolge Tarihi bolgeler Horasan A Maveraunnehir B ve Harezm C Bugun bu bolge Kazakistan Ozbekistan ve Turkmenistan arasinda bolunmustur Orta Cag da Islam uygarliginin gelistigi bolgelerden biri olan Maveraunnehir deki Semerkand ve Buhara kentleri onemli kultur merkezleridir Ayrica Gokturklerin yikilmasindan sonra anayurtlarini terk eden bazi Turklerin gecislerini kolaylastiriyordu kaynak belirtilmeli EtimolojiArapca kokenli Maveraunnehir sozcugu Turkcede nehrin otesi ardi anlamina gelir Bu bolge Batili dillerde Transoxania veya Transoxiana Oxus Nehri nin otesi olarak bilinir Bunun nedeni Amu Derya nehrinin Yunancada Oxus olarak bilinmesi ve Buyuk Iskender tarafindan Bati medeniyetine tanitilmasidir Divanu Lugati t Turk te Cay Ardi olarak gecer Ma wara an nahr kavrami ilk defa bir hadiste bahsedilmistir muhtemelen Islam dan daha onceleri de bu kavram Araplar arasinda yaygindi ve oyle anlasiliyor ki bu bolge Sasani Iran inin kuzeydogusundadir Orta Cag Arap cografyacilari bu bolgeyi Bilad al Turk veya Turkistan gocebe Turklerin yurtlari olarak kayda gecmislerdir TarihIslam Oncesi Donem Mavaraunnehir Buyuk Iskender in MO 4 yuzyilda Grek kulturunu yaymak icin bolgeye yaptigi askeri seferler sebebiyle Batili kaynaklarda Transoxiana ismiyle bilinmektedir Iskender in halefleri burada yaklasik iki yuz yil hukum suren Grek Baktriya Kralligi ni kurdular Kuzey Afganistan daki Amu Derya nehri uzerinde bulunan Ay Hanim sehri arkeolojik kesifler sonucu bulunmus ve kapsamli bir sekilde kazi calismalari yapilmis olan tek Grek Baktriya sehri olmaya devam etmektedir Sasaniler doneminde Baktriya bolgesiyle bitisik bicimde Ahamenis Imparatorlugu doneminden kalma bir bolge ismi olan Sogdya ismiyle adlandirilmaktaydi MO 126 yilinda Baktriya Partlar ve Maveraunnehire seyahat eden Cinli kasif Zhang Qian bolgenin ilk Cince kaydini tuttu Zhang Qian Part Imparatorlugunu tahil ve uzum yetistiren gumus sikkeler ve deri esyalar ureten gelismis bir kentsel uygarlik olarak tanimlamaktadir Sasanilerden once bolge sirasiyla Ahamenisler Makedonya Selevkoslar Grek Baktriya Kralligi Partlar ve Kusan Imparatorlugu tarafindan yonetilmistir Sasaniler doneminde bolge Kuzey Ipek Yolu ndan elde edilen gelir sayesinde onemli bir kultur merkezi haline geldi Sasani egemenligi 5 yuzyilin sonunda Ak Hunlarin yaptigi seferler ile kesintiye ugradi ve bolge 565 yilina kadar Sasanilere geri donmedi Daha sonra Ak Hunlara karsi kurulan Gokturk Sasani ittifaki sonucu Sasaniler ve Gokturkler arasinda bolundu Islam Sonrasi Donem Muslumanlarin Iran i fethi sonrasi bircok Fars soylusu Maveraunnehire kacti Bolge 705 715 yillarindaki Arap istilasina degin ayrica Gokturkler tarafindan da yonetiliyordu Bolgenin Arapca ismi olan Maveraunnehir adlandirmasi nehrin otesindeki topraklar anlamina gelmektedir Maveraunnehir in baslica sehirleri ve kultur merkezleri Semerkant ve Buhara dir Her ikisi de Maveraunnehir in guney kesiminde Ozbekistan da bulunmaktadir ve bolge arazisinin cogunlugu kuru fakat verimli ovalardan olusur Her iki sehir de Iran in Muslumanlar tarafindan fethinden sonra Fars kultur ve medeniyetinin merkezi olarak kaldi ve Samanilerin kurulmasiyla Fars kulturunun yeniden canlanmasinda cok onemli bir rol oynadi Bolgenin bir kismi 706 ile 715 yillarinda tarafindan isgal edildi ve 715 ile 738 yillari arasinda Emeviler tarafindan zayif bir bicimde kontrol edildi Istila Nasr bin Seyyar tarafindan 738 ile 740 yillari arasinda yenilendi ve bolgenin bir kismi 750 yilina kadar Emevilerin kontrolu altinda devam etti daha sonra Emevilerin yerini Abbasi Halifeligi aldi Bolgenin geri kalan kismi ise An Lusan Isyani olarak bilinen bir ic savasa degin Tang hanedani tarafindan kontrol altinda tutuluyordu Kuteybe b Muslim doneminde Maveraunnehir sehirlerinde birer askeri garnizon kurulmus bu garnizonlara Muslumanlar yerlestirilmistir Sosyoekonomik yapi devam ettirilmis para sistemi Buhara orneginde oldugu gibi aynen korunmus Sogdca resmi dil olarak bir sure daha yerini muhafaza etmistir Nasr bin Seyyar zamaninda divan defterleri Orta Farsca dan Pehlevice Arapca ya cevrilmistir Kuteybe b Muslim in oldurulmesinden sonra baslayan mahalli ayaklanmalar ve Turgis Hukumdari nun Sou lou bolgeye mudahalesi Maveraunnehir deki Musluman hakimiyetini sarsti 728 Bolge 730 da yeniden Muslumanlarin kontrolune girmekle birlikte siddetli savaslar 738 yilinda Su lu nun olumune ve Turgisler in kendi ic sorunlari sebebiyle bolgeden ayrilmasina kadar devam etti Gokturk Devleti nin yikilmasi ve Turgisler in cekilmesi Cinliler e Maveraunnehir e kadar mudahale imkani verdi 751 yilindaki Talas Muharebesi nin ardindan bolge kesin olarak Muslumanlara baglandi Fakat isyanlarin ardi arkasi kesilmedi Bolge halki Mukanna in isyanina destek verdi 776 783 Harun Resid devrinde 806 da isyan eden 810 da Horasan Valisi dan eman dileyerek teslim oldu Me mun bu isyanin bastirilmasinda gosterdigi basarilardan dolayi Samaniler e adini veren Saman Huda nin oglu Esed in dort oglu Nuh Ahmed Yahya ve Ilyas a yuksek rutbeler ve makamlar tevcih etti Daha sonra Horasan Valisi Gassan b Abbad Halife Me mun un emriyle Nuh u Semerkant Ahmed i Fergana Yahya yi ve Ilyas i da Herat valiliklerine tayin etti 819 Boylece Maveraunnehir de Samaniler devri baslamis oldu Samaniler Horasan da hukum suren Tahiriler e tabi idi in 873 yilinda Tahiriler Devleti ne son vermesinin ardindan bolge Saffariler e baglandi Halife Mu temid Alellah iki yil sonra yayimladigi bir mensurla butun Maveraunnehir i Samaniler den Nasr b Ahmed b Esed e tabi kildi 875 Iki yuzyila yakin bir sureden beri Islam hakimiyeti altinda bulunan Maveraunnehir bu mensurla ilk defa Horasan da mustakil bir idari bolge olarak kabul edildi Maveraunnehir Samaniler devrinde en parlak donemlerinden birini yasadi Basta Buhara ve Semerkant olmak uzere bolgede onemli bir ekonomik kulturel ve ilmi gelisme meydana geldi Maveraunnehir de yetisen pek cok alim ve sanatci Islam dunyasinda bilim kultur felsefe ve sanatin gelismesine ciddi katkilarda bulundu Muhaddis Buhari ve Darimi mufessir Dahhak b Muzahim kelamci Maturidi fakih Ebu l Leys es Semerkandi bunlardan sadece birkacidir Bolgede II VIII yuzyilda baslayan ilmi faaliyetler Samaniler doneminde doruk noktasina ulasti Maveraunnehir bu devirde iktisadi acidan da buyuk gelisme gosterdi halkin refah duzeyi yukseldi Rusya Polonya ve Iskandinavya da bulunan cok sayida gumus Samani definesi Maveraunnehir in bu donemde adi gecen yerlerle canli ticari iliskilere sahip bulundugunu gostermektedir Frye s 72 Ayrica bu devirde Islamiyet bolgenin dogusunda ve kuzeyindeki steplere yayildi Ibn Havkal ve Istahri gibi IV X yuzyil cografyacilari yasadiklari donemde Islam ulkeleri icinde Maveraunnehir kadar gayri Muslimlerle cihad yapan baska bir bolge bulunmadigini sinirlarinin darulharbe yakin oldugunu ve butun topraklarinin cihad sahasi darulcihad sayildigini belirtirler Sogdlular in ve Turkler in uzun suren direnmeleri sonucunda Islamiyet i benimsemeleriyle Muslumanlik butun Orta Asya ya yayilma imkani buldu Boylece Maveraunnehir Turkler le muslumanlari yuz yuze getiren ve seyrini degistiren onemli bir cografya parcasi oldu Bolgenin Turklesme sureci 9 yuzyilin son ceyregindeki yogun Oguz gocleriyle basladi Etnik yapinin Turkler lehine degisimi Karluk ve Halaclar gibi diger Turk boylarinin bolgeye gocleriyle daha da guclendi Karahanli hakimiyeti Maveraunnehir in Turklesme surecindeki nihai safhanin baslangici oldu Horasan Valisi Ebu Ali es Simcuri Samani Hukumdari Nuh b Mansur ile aralarinda cikan anlasmazligi cozemeyince Karahanli Hukumdari dan yardim istedi Bugra Han Samaniler e son verdigi takdirde Horasan Ebu Ali nin olacak Maveraunnehir ise Karahanli hakimiyetine birakilacakti Bugra Han Samaniler e karsi verdigi basarili mucadelelerden sonra Semerkant ve Samani bassehri Buhara yi bir sure icin ele gecirdi 992 Halefi Nasr b Ali 389 da 999 Buhara yi tekrar zaptederek Samaniler e son verdi Ilig Han in Gazneliler in idaresindeki Horasan a hakim olma istegi basarisizliga ugramakla birlikte Karahanli hakimiyeti Maveraunnehir e saglam bir sekilde yerlesti Samaniler sinirlarini Turk akinlarina ve ozellikle Karahanlilar a karsi korumalari icin Buhara civarindaki Nur kasabasini ve cevresini Selcuklular a otlak olarak verdiler 985 Selcuk Bey in 1007 yili civarinda vefati uzerine Cend sehrinden ayrilarak Maveraunnehir e goc eden Selcuklu hanedani mensuplari burada Samaniler i destekleyince Karahanlilar in saldirilarina maruz kaldilar Maveraunnehir e hakimiyet icin mucadele eden Karahanlilar ve Gazneliler Selcuklular in bolgeye inmesinden rahatsiz oldular Selcuklular daha sonra Maveraunnehir den ayrilip Harizm e goc ettiler Sultan Alparslan muhtemelen Karahanlilar i ortadan kaldirmak icin 200 000 kisilik bir orduyla Maveraunnehir uzerine yurudu ancak bir suikast neticesinde oldurulunce sefer basarisizliga ugradi 1072 1087 yili Nisan ayinin ilk gunlerinde Maveraunnehir e bir sefer duzenleyen Sultan Meliksah gectigi yerlerdeki butun kale ve sehirleri ele gecirdi Buhara yi zaptedip Karahanli Hukumdari Ahmed Han i esir aldi ve Isfahan a goturdu Sultan Meliksah Cigiller in Semerkant ta cikardigi isyan uzerine ayni yilin sonlarinda Maveraunnehir e ikinci bir sefer yapti ve Emir Uner i Semerkant a vali tayin etti 1087 Sultan Berkyaruk Arslan Argun un Horasan da baslattigi isyani bastirdiktan sonra Belh te yaklasik yedi ay kaldi ve Maveraunnehir deki isleri duzene koyup adina hutbe okuttu 1097 Sultan Berkyaruk Karahanlilar dan in Mes ud b Muhammed olumunun ardindan uc Bati Karahanli hukumdarini bizzat tayin edip Maveraunnehir i kontrol altinda tuttu Horasan meliki Sencer de Karahanli Hukumdari Kadir Han Cibrail b Omer in kendi topraklarini istilaya kalkismasi uzerine sefere cikip onu esir aldi ve oldurttu Sencer bu zaferden sonra Maveraunnehir i yeniden teskilatlandirdi Muhammed b Suleyman i Arslan Han unvaniyla Bati Karahanli hukumdari tayin edip kendine tabi kildi 1102 1141 42 yilinda Katvan Muharebesi nde Sultan Sencer putperest Karahitaylar a maglup olunca Karahitaylar Maveraunnehir i ele gecirdiler Karahitaylar in ardindan bolge Alaeddin Muhammed Tekis doneminde Harezmsahlar in idaresine girdi 1210 Ancak kisa sure sonra Maveraunnehir e giren Mogollar bolgedeki sehirleri tahrip edip halkini katlettiler 1219 1220 Bolge Mogollarin Harizmsahlar i istilasi sirasinda 1219 yilinda Cengiz Han tarafindan ele gecirildi Cengiz Han olumunden sonra Bati Orta Asya yi ikinci oglu Cagatay a verdi ve Cagatay Hanligi kuruldu 1369 yilinda Barlas boyundan Timurlenk bolgeyi ele gecirdi ve Semerkand Timur Imparatorlugunun baskenti oldu 14 yuzyilin ortalarindan itibaren bolge zenginleserek buyudu Kaynakca Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt III sayfa 149 150 a b Maveraunnehir Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc Abu Abdullah Muhammad bin Ahmad an Nasafi Sayfa 131 488 505 Abu l Kasim Ubaidullah ibn Abdallah ibn Hordadbeh Sayfa 61 69 Svat Soucek A History of Inner Asia Cambridge University Press 2000 sayfa 25 On the Origin of the place Name Buxara Shamsiddin Kamoliddin Uzbekistan Academy of Sciences Tashkent18 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizSogdiana Turan Zhao Wu dokuz soyu