Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İtalya Krallığı (İtalyanca: Regno d'Italia), 1861 yılında İtalya’nın birleşmesinden 1946 yılında İtalyan Cumhuriyeti’nin ilanına kadar devam etmiş bir krallıktır. İtalya Krallığı, Roma İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra kurulmuş, bütün İtalya yarımadasını kapsayan ilk devlettir. Aradaki 12 yüzyıl boyunca İtalya yarımadasında çok sayıda devletçik kurulmuştur.
İtalya Krallığı Regno d'Italia | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1861-1946 | |||||||||||||||||||
 1861 dolaylarında Avrupa'da yeni birleşmiş İtalya Krallığı'nın haritası | |||||||||||||||||||
 1936'da İtalya Krallığı ana toprakları | |||||||||||||||||||
| Başkent | Torino (1861-1865) Floransa (1865-1871) Roma (1871-1946) | ||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | İtalyanca | ||||||||||||||||||
| Resmî din | Katolik Kilisesi | ||||||||||||||||||
| Demonim | İtalyan | ||||||||||||||||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter anayasal monarşi
| ||||||||||||||||||
| Hükümdar | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Yasama organı | Parlamento | ||||||||||||||||||
| Senato | |||||||||||||||||||
| Temsilciler Meclisi Faşizm ve Kurumlar Meclisi (1939-1943) | |||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||
| 1861 | 250.320 km2 | ||||||||||||||||||
| 1936 | 310.190 km2 | ||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Para birimi | İtalyan lirası (₤) | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Birtakım farklı siyasal, toplumsal ve ekonomik değerlerden ve kavramlardan kaynaklanan ihtilaller ile geçen 19. yüzyıl Avrupası’nda yaşanan önemli değişikliklerden biri de; parçalanmış bir halde bulunan İtalya’nın siyasal birliğini kurması oldu.
İtalyan birliğinin sağlanması
Fransız egemenliğinde İtalya
18. yüzyılın son yıllarında İtalya I. Napolyon tarafından işgal edilerek Fransız etkisi altına girdi. 1789 yılında ihtilal patlak verdiği zaman, İtalya’daki siyasi durum şöyleydi; Sardinya Krallığı, Milano Dükalığı, Cenova Cumhuriyeti, Venedik Cumhuriyeti, Toscana Grandükalığı, Papalık (Roma’da) ve Napoli-Sicilya Krallıkları varlık gösteriyordu. Bu devletlerin bazılarının başında ise, yabancı hanedanlar hüküm sürmekteydi. İtalya, direktörler döneminde Fransız orduları tarafından işgal edildiği zaman; Avusturya ve Prusya’nın bu devlete karşı başlattıkları savaşa, krallıkla yönetilen iki İtalyan devleti de (Sardinya ve Napoli) müttefik olarak katılmıştı. Direktörler yönetimi, Napolyon’a batıl inançlar ocağını söndürmek ve İtalya’yı canlandırmak için Papa’nın siyasal gücünü ortadan kaldırmasını emretmişti. Bu şekilde amaçlarının sadece Avusturya’yı yenerek, bu devleti barış yapmaya zorlamak değil; Papalık’ın Hristiyan nüfus üzerindeki etkinliğini yok etmek olduğu açıklanmıştı.
Napolyon’un emrindeki ordular, 1796’da İtalya’ya girerek iki yıl içinde yarımadayı hem işgal etti; hem de Avusturya’yı barış yapmaya zorladı. Milano topraklarını işgal eden Napolyon, ardından Roma’ya yöneldi. Papa’yı ağır bir tazminat ödemeye mahkûm ettikten sonra bu kez de kuzeye, Alpler’i aşarak Avusturya’ya girdi. Yine durmadı ve son bir hamleyle 12 Mayıs 1797 tarihinde Venedik'i de işgal etti. Anavatanın tehlikeye düştüğünü gören Avusturya, 18 Ekim 1797 tarihinde Napolyon ile "Compo Formio" antlaşmasını imzaladı. İmzalanan bu antlaşma ile Avusturya, savaşlardan çekildiğini duyuruyordu.
Venedik ve civarları Avusturya’da kalırken, Dalmaçya kıyıları Fransa’ya bağlandı. Ayrıca İonien adaları da Fransa’ya verildi. Artık İtalya’ya iyice yerleşen Fransa genişlettiği hakimiyet alanlarıyla Osmanlı Devleti’ne komşu olmuştu.
1796-1814 yılları arasında İtalya’daki etkinliğini sürdüren Fransa egemenliği, siyasi açıdan iki döneme ayrılır:
Birinci evrede Napolyon, yarımada üstünde yıkılan eski devletçikler yerine; yeni bazı cumhuriyetler kurmuştur. İkinci evrede ise kurduğu bu cumhuriyetleri krallıklara çevirerek asıl amacını gerçekleştirmiştir.
Fransız İhtilali ve bunun ortaya çıkardığı Yurttaş ve İnsan Hakları Bildirisi’nde ifade edilenlerin farkında olan ve bunları benimseyen İtalyan özgürlükçüleri, ilk etapta Napolyon ve ordusunu büyük bir sevinçle karşılamıştı. Çünkü bundan sonra bağımsız ve aynı zamanda birleşik bir İtalya’nın kurulacağını düşünüyorlardı. Fakat Napolyon’un niyeti hiç de böyle değildi. Napolyon, düzeni sadece isim üzerinde değiştirmekle yetindi. Eski krallık ya da dukalıkların yeni adı cumhuriyet oldu. İşgalin başlarında yarımada da Fransa’ya bağlı iki cumhuriyet kurulmuştu. Bunlar Milano’da Cisalpina ve Cenova’daki Liguria Cumhuriyetleri idi. Bundan sonraki birbirini izleyen yıllarda cumhuriyetler, krallıkların yerini teker teker doldurdu. Fakat bütün bunlara rağmen bu cumhuriyetler, Napolyon’un imparator olmasıyla adlarını ve niteliklerini kaybetmişlerdir. 26 Mayıs 1805’te Napolyon İtalya Krallığı tacını giydiğinde, yarımadada üç krallık kurmuştu:
- Tyrhenienne Krallığı,
- İtalya Krallığı,
- Napoli Krallığı.
İleriki yıllarda Napolyon’un düşüşüyle bu krallıklar da sona ermiştir. Napolyon’un üvey oğlu olan Eugene’den sonra İtalya kralı olan Prens Beauharnais ise, konumunu koruyabilmek için Avusturya ile ateşkes imzalamak zorunda kalmıştır. Fakat halkın isyanı neticesinde İtalya’dan kaçmaya mecbur olmuştur.
Böylece sahipsiz kalan Venedik ve Milano bölgeleri Avusturya’nın egemenliği altına girmiştir. Artık Fransız işgalinden kurtulmuş olan İtalya, 1815 senesinde yapılan Viyana Kongresi’nden istediklerini alamadı.
Viyana Kongresi’nden sonra İtalya
Viyana Kongresi İtalya'nın Fransız işgalinden önce yöneten hanedanlara geri verilmesini öngörüyordu. Çünkü parçalanmış bir İtalya, kongrenin içerik amacına tıpatıp uyuyordu. Ayrıca İtalya’nın denetlenmesi görevini de Avusturya üstlenmişti.
Bu parçalı yapı içinde kongre kararlarıyla kurulan önemli bazı krallıklar ortaya çıkmıştır. Bunlar Piyemonte (Sardinya) Krallığı, Toscana, Modena, Parma Dükalıkları, Lukas (Luques) Prensliği, Kilise Devleti ve Sicilyateyn Kraliyeti idi. Fakat bir geçek daha vardı ki bu da Fransız İhtilâli’nden sonra İtalya’da giderek yerleşen ulusçuluk ve liberalizm fikirleriydi. İşte Viyana Kongresi’nde alınan kararlar da, bu fikirleri tetikleyen unsurlar oldu. Böylece İtalya’da ulusal birlik kurma çalışmaları başladı. Ancak 1815'ten sonraki süreçte, bu birliğin oluşmasına engel teşkil eden iki önemli unsur vardı: Avusturya ve Papalık.
Avusturya; İtalya’nın kuzeyinde oldukça geniş bir hakimiyet sahasına sahipti. Papalık ise kilise yoluyla bütün İtalya'ya, devlet olarak da politik yolla Orta İtalya'ya egemendi. Ayrıca bu iki büyük engel dışında, Sicilya Krallığı’nı elinde tutan İspanyollar ve yarımada üzerinde hâlâ nüfuz sahibi olan Fransa devletleri de olumsuz faktörlerdendi. Fakat tam da bu sırada bazı gizli dernekler; İtalya’nın birleşmesi için çalışmaya başladı.
Siyasal birliğin oluşmasındaki yardımcı kuruluşlar
Carbonaria örgütü
1807 yılında gizli bir örgüt olarak kurulan dernek, asıl amacını belli etmemek için; “Kömürcü” anlamına gelen bu terimi kullanmışlardır. İlk etapta Fransızları ülkeden çıkarma gayesinde olan dernek, bu dönemde pek etkinlik gösterememiştir.
Ancak restorasyon dönemi sırasında derneğin amacı da değişime uğramıştır. Fransa bir dost gibi görünürken, mevcut Avusturya baskısından kurtulmak ve Avusturyalıları İtalya dışına çıkarmak; bunun neticesinde de siyasi birliği gerçekleştirmek derneğin ana hedefi olmuştur. Zaten Viyana Kongresi kararları açıklandıktan sonra, hayal kırıklığı yaşayan İtalyan halkın derneğe üye olmalarıyla sayıları hızla artmıştır.
Masonluk örgütü
İtalyan birliğinin sağlanması için kurulan gizli derneklerden birisi de “Mason dernekleri” olmuştu. Masonluk, İtalya’ya özgü bir kuruluş olmayıp; İngiltere kökenli idi ve birçok ülke gibi İtalya’da da yayılmıştı. İlk etapta Orta Çağ’da yapı işçilerinin kurduğu bir lonca örgütü olarak teşkilatlanan masonluk, 17. yüzyıldan sonra mesleki bir kuruluş olma özelliğini yitirerek; aynı zamanda dinsel bazı yöntemleri de benimsemiştir. İngiltere’de ortaya çıkan bu gizli örgüt, zamanla Avrupa’dan taşarak Asya’ya da yayıldı. İtalya’da ilk defa 18. yüzyılda kurulan mason locaları, ancak 19. yüzyılda etkinlik kazanabildiler.
İtalya birliğinin kurulması yolunda Carbonaria örgütü, silahlı bir ihtilal yönetimi sürdürürken; aydınları bünyesinde toplayan mason locaları, basın-yayın ve anlatım gibi yollarla amaca ulaşmayı hedeflemişlerdir.
Giuseppe Mazzini ve Giuseppe Garibaldi birleşme hareketinin öncüleri arasında yer alıyorlardı. Ayrıca Sardinya kralı II. Vittorio Emmanuel de bu birleşme hareketini destekleyenler arasındaydı.
Birliğin kurulma aşamaları
1815 yılında toplanan Viyana Kongresi’nin yarattığı dış baskılar ve bunun yanında Avusturya’nın devam eden denetimi, içte de birliğe giden yolu etkilemiştir. Ortaya çıkan birçok farklı görüş sebebiyle İtalya, bu yolda çeşitli aşamalardan geçerek; hedefini 1860 yılında gerçekleştirebilmiştir. Bütün yarımadanın bu birliğe dahil olması ise ancak 1871 senesinde olmuştur.
Birinci aşama
1820-1821 yılları arasındaki ilk aşamada, Piyemonte ve Napoli kentleri öncü olmuştu. Bunlar, bütün İtalyanların katıldığı ve tüm İtalya’yı kapsayan bir krallığın kurulmasını istiyorlardı. Ayrıca mutlak monarşiler yerine meşruti monarşilerin kabul edilmesinden yanaydılar. Tıpkı İspanya’daki gibi bir anayasa istekleri vardı ve tüm bunları gerçekleştirmek amacıyla harekete geçerek isyan başlattılar. Fakat bu başkaldırış, Avusturya’nın müdahalesiyle amacına ulaşamadan bastırıldı.
İkinci aşama
İkinci aşamada ise, 1830 İhtilalleri fikirlerin etkisiyle Orta İtalya’daki Modena, Parma ve Kilise devletlerinde yeni bir hareket başladı. Amaç anayasal bir rejim ile yönetimde özgürlük sağlamak, milli bir ordu yaratmak ve basın hürriyetini sağlamaktı. Parma ve Modena dukalıklarında isyan eden gruplar, geçici hükûmetler kurdular. Ancak bu ayaklanma ve isyanlar da bastırılıp eski düzen yeniden sağlandı. Böylece İtalya’daki statüko 1848’e kadar aynen devam etti.
Üçüncü aşama
1831 yılında İtalya’da görülen ihtilallerin başarısızlığa uğramasıyla, siyasal rejim bazı değişiklere uğramış ve Giuseppe Mazzini önderliğinde Cumhuriyet düşüncesi giderek güçlenmiştir. Böylece birlik kurma yolunda üçüncü aşamaya gelinmiştir.
Mazzini, bu düşünce yapısını ailesinden miras alan; dönemin önemli aydınlarından biriydi. Bir dönem Carbonaria örgütüne girmiş, buradaki silahlı direniş yöntemi sebebiyle dernekten ayrılarak kendi örgütünü kurmuştur. Bundan sonra yavaş yavaş kitleleri etrafında toplamayı başarmış ve çeşitli bölgelerde yerel komiteler oluşturmuştur. Mazzini taraftarları, 1834 yılı Şubat ayında Cenova’da bir geçici hükûmet bile kurdular. Amaçları ise meşruti krallıkları kaldırıp, bunların yerine cumhuriyeti getirmekti. Fakat bu duruma da müdahale gecikmeden geldi. Bu ideolojinin karşısındaki en büyük güç olan Metternich, Fransa’yı da müttefiki yaparak duruma el koydu. Bundan sonra Mazzini, çabalarını sürdürüp bazı küçük zaferler elde etse de bunlar geçiciydi ve zamanla etkisini kaybettiler.
Ayrıca Avusturya, İspanya, Napoli ve Fransa krallıklarının oluşturduğu dörtlü ittifakın bunda payı büyüktü. Mazzini’nin çabaları sonucu 1848’de kurulup 16 ay gibi kısa bir süre varlık gösterebilen cumhuriyet yönetimi, 1 Temmuz 1849 tarihinde Fransız ordusunun Roma’ya girerek duruma müdahale etmesiyle sona erdi.
Dördüncü aşama
Fransa’da çıkan 1848 İhtilalleriyle yeni bir heyecana kapılan İtalya halkı tekrar ayaklandı. Özellikle Metternich’in Avusturya Başbakanlığı'ndan düşmesinden sonra olaylar hızla gelişme gösterdi. 1848 yılında Lombardiya Avusturya'nın elinde bulunuyordu. İşte bu durumda, Lombardia ile birlikte Venedik de aynı hareket içine girdi ve ayaklanmalar başladı. Bu gelişme kısa sürede yarımadanın diğer bölgelerine de sıçradı. Yine bu sırada Avusturya içinde de bazı ayaklanmalar yaşanıyordu ve Kuzey İtalya halkı, Avusturya’yı ülkeden çıkarmak için harekete geçtiler. Daha önce halka bir anayasa veren Piyemonte Kralı Şarl Alberto’ya destek büyüktü ve o da bu destekle Avusturya’ya savaş açtı. Papa, Napoli, Toscana ordularının da olduğu birlik içinde anlaşmazlık çıkınca Şarl’ın ordusu geri dönmek zorunda kaldı. Bu arada Piyemonte Kralı, kendisini İtalya Kralı ilan etti. Lombardia ve Venedik de, Piyemonte’ye katıldıklarını açıkladılar (Mayıs 1848). Fakat yine de 1848 İhtilalinin etkileri olumlu sonuçlar yaratmadı ve Piyemonte ordusu Avusturya karşısında aldığı mağlubiyetlerle prestij kaybetti.
Buraya kadar yaşanan gelişmeler ve İtalyan siyasi birliğinin kurulması için yapılan çalışmalar, sadece İtalyanlar tarafından gerçekleştirilmiş faaliyetlerdi. Fakat 1848-49 senelerinde alınan başarısızlıklar, Avusturya’yı yenebilmek için büyük Avrupa devletlerinin desteğinin şart olduğunu ortaya koydu. Bu andan sonra izlenecek politikalar da, bu düşünceye göre şekillenmiştir. Yeni politikanın uygulanmasında ve İtalya birliğinin gerçekleşmesinde ise, birinci derecede rol oynayan devlet adamı Piyemonte başbakanı Kont Cavour; sonra da Fransa imparatoru III. Napolyon oldu.
Son aşama
Yeni süreçte kurulmuş olan İtalya Krallığı, Roma ve Venedik’i hala birliğe dahil edememişti. Fakat bu yeni devletin Venedik’i Avusturya’dan, Roma’yı ise Papalıktan alacak güce tek başına sahip olamadığı da saklanamaz bir gerçekti. İtalya politikasını uzun yıllar meşgul eden bu önemli sorun, ancak yabancı devletlerin etkisiyle çözüme kavuşabilirdi. Beklenen oldu ve tıpkı İtalya gibi Almanya da, siyasi birliğini kurabilme çabası içine girmişti. Bu iki devletin karşısındaki güç ise ortaktı, Avusturya. Böylece başlarda Fransa’nın karşı çıkmasına rağmen Prusya-İtalya ittifakı gerçekleşti. 1866 senesinde Prusya, Avusturya’ya savaş açıp bu devleti yendi. İtalya, bu savaşta hiçbir varlık gösteremediği halde; Prusya’nın yanını tuttuğundan, 3 Ekim 1866’da Avusturya ve Prusya arasında yapılan Viyana Antlaşması ile Venedik ve civarını topraklarına katmayı başardı.
Artık sıra Papa’nın savunduğu Roma’ya gelmişti. İtalya, Roma’yı da sınırlarına katarak daha fazla güç kazanacak ve bundan böyle dışa dönük politikalar izlemeye başlayabilecekti. Bu ise Fransa’yı olumsuz etkileyeceğinden, İtalya’yı engellemek için III. Napolyon tarafından Papa’ya asker yardımında bulunulmuştur. Fakat bir süre sonra başlayan Prusya-Fransa Savaşı’nda bu kez III. Napolyon yenilmiş ve Sedan’da esir düşmüştür(1871). Bunun sonucunda da Papalığı destekleyen en önemli güç ortadan kalkmıştır.
20 Eylül 1870 tarihinde Roma’yı işgal eden İtalyanlar, başkentlerini de buraya taşımışlardır. Papanın, Roma’nın birliğe katılmasını tanımaması yüzünden; İtalya ile arası açıldı. Bunun üzerine İtalyan hükûmeti 1871’de çıkardığı "Garanti Kanunu" ile Papa’nın (Papalık’ın) İtalya içerisindeki durumunu saptadı.
Buna göre; Papa, yine devlet başkanı olarak protokolde yer alacak ve kralla aynı haklara sahip olacak, belli bir maaşı bulunacaktı. Neticede Papa yalnızca dini lider olarak kabul gördü.
Böylece 1815 yılında kurulan ve titizlikle sürdürülmesine çalışılan Avrupa güç dengesi bozulmuş oldu. Stratejik konumu itibarıyla Avrupa ve Akdeniz’in önemli bir noktasında yer alan İtalya, bundan böyle diğer büyük devletlerle beraber sömürgecilik yarışı içine girdi. Bu amaçla da gözlerini çevirdiği topraklardan bir kısmı, Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı topraklar olmuştur.
Kaynakça
- ^ Rifat Uçarol, Siyasi Tarih (1789-1999), 5. baskı, İstanbul, Filiz kitabevi, 2000, s. 231.
- ^ Mithat Atabay, Aydınlanma Çağı ve Avrupa, Ankara, Nobel yayınevi, 2004, s. 133.
- ^ Atabay, a.g.e., s. 134.
- ^ Charles Seignobos, (çev. Ali Reşad), Tarih-i Siyasi, c.11., İstanbul, 1325, s. 4.
- ^ a b c Rifat Uçarol, Siyasi Tarih, s. 232.
- ^ Mithat Atabay, Aydınlanma Çağı ve Avrupa, s. 139.
- ^ Atabay, a.g.e., s. 139.
- ^ Atabay, a.g.e., s. 145.
- ^ Rifat Uçarol, Siyasi Tarih, s. 234.
- ^ a b Uçarol, a.g.e., s. 239.
- ^ Atabay, a.g.e., s. 151.
- ^ Oral Sander, Siyasi Tarih(İlkçağlardan 1918’e), 18. baskı, Ankara, İmge kitabevi yayınları, 1989, s. 220.
- ^ Mithat Atabay, Aydınlanma Çağı ve Avrupa, s. 152.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Italya Kralligi Italyanca Regno d Italia 1861 yilinda Italya nin birlesmesinden 1946 yilinda Italyan Cumhuriyeti nin ilanina kadar devam etmis bir kralliktir Italya Kralligi Roma Imparatorlugu nun dagilmasindan sonra kurulmus butun Italya yarimadasini kapsayan ilk devlettir Aradaki 12 yuzyil boyunca Italya yarimadasinda cok sayida devletcik kurulmustur Italya KralligiRegno d Italia1861 1946Bayrak Arma 1890 1929 1943 1946 Slogan Savoie Hanedani icin Slogan Milli mars 1861 1943 1944 1946 source source track track 1861 dolaylarinda Avrupa da yeni birlesmis Italya Kralligi nin haritasi1936 da Italya Kralligi ana topraklariBaskentTorino 1861 1865 Floransa 1865 1871 Roma 1871 1946 Yaygin dil ler ItalyancaResmi dinKatolik KilisesiDemonimItalyanHukumetUniter parlamenter anayasal monarsi fasist tek partili totaliter bir diktatorluk altinda 1922 1943 isgal altinda 1943 1945 Hukumdar 1861 1878II Vittorio Emanuele 1878 1900I Umberto 1900 1946III Vittorio Emanuele 1946II UmbertoBasbakan 1861Camillo Benso ilk 1922 1943Benito Mussolini 1945 1946Alcide De Gasperi son Yasama organiParlamento Ust meclisSenato Alt meclisTemsilciler Meclisi Fasizm ve Kurumlar Meclisi 1939 1943 Tarihce Italya nin birlesmesi17 Mart 1861 Roma nin dususu20 Eylul 1870 Uclu Ittifak 1882 20 Mayis 1882 Londra Pakti26 Nisan 1915 Roma ya Yuruyus28 Ekim 1922 Celik Pakt22 Mayis 1939 Tripartite Pakti27 Eylul 1940 Italya da fasizmin sona ermesi25 Temmuz 1943 1946 Italya anayasa referandumu2 Haziran 1946Yuzolcumu1861250 320 km21936310 190 km2Nufus 186121 777 334 193642 993 602Para birimiItalyan lirasi Onculler ArdillarSardinya KralligiItalyan Sosyal Cumhuriyeti Italyan Sosyal CumhuriyetiItalyaTrieste Serbest BolgesiYugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti Birtakim farkli siyasal toplumsal ve ekonomik degerlerden ve kavramlardan kaynaklanan ihtilaller ile gecen 19 yuzyil Avrupasi nda yasanan onemli degisikliklerden biri de parcalanmis bir halde bulunan Italya nin siyasal birligini kurmasi oldu Italyan birliginin saglanmasiFransiz egemenliginde Italya Italya nin ilk krali II Vittorio Emanuele 18 yuzyilin son yillarinda Italya I Napolyon tarafindan isgal edilerek Fransiz etkisi altina girdi 1789 yilinda ihtilal patlak verdigi zaman Italya daki siyasi durum soyleydi Sardinya Kralligi Milano Dukaligi Cenova Cumhuriyeti Venedik Cumhuriyeti Toscana Grandukaligi Papalik Roma da ve Napoli Sicilya Kralliklari varlik gosteriyordu Bu devletlerin bazilarinin basinda ise yabanci hanedanlar hukum surmekteydi Italya direktorler doneminde Fransiz ordulari tarafindan isgal edildigi zaman Avusturya ve Prusya nin bu devlete karsi baslattiklari savasa krallikla yonetilen iki Italyan devleti de Sardinya ve Napoli muttefik olarak katilmisti Direktorler yonetimi Napolyon a batil inanclar ocagini sondurmek ve Italya yi canlandirmak icin Papa nin siyasal gucunu ortadan kaldirmasini emretmisti Bu sekilde amaclarinin sadece Avusturya yi yenerek bu devleti baris yapmaya zorlamak degil Papalik in Hristiyan nufus uzerindeki etkinligini yok etmek oldugu aciklanmisti Napolyon un emrindeki ordular 1796 da Italya ya girerek iki yil icinde yarimadayi hem isgal etti hem de Avusturya yi baris yapmaya zorladi Milano topraklarini isgal eden Napolyon ardindan Roma ya yoneldi Papa yi agir bir tazminat odemeye mahkum ettikten sonra bu kez de kuzeye Alpler i asarak Avusturya ya girdi Yine durmadi ve son bir hamleyle 12 Mayis 1797 tarihinde Venedik i de isgal etti Anavatanin tehlikeye dustugunu goren Avusturya 18 Ekim 1797 tarihinde Napolyon ile Compo Formio antlasmasini imzaladi Imzalanan bu antlasma ile Avusturya savaslardan cekildigini duyuruyordu Venedik ve civarlari Avusturya da kalirken Dalmacya kiyilari Fransa ya baglandi Ayrica Ionien adalari da Fransa ya verildi Artik Italya ya iyice yerlesen Fransa genislettigi hakimiyet alanlariyla Osmanli Devleti ne komsu olmustu 1796 1814 yillari arasinda Italya daki etkinligini surduren Fransa egemenligi siyasi acidan iki doneme ayrilir Birinci evrede Napolyon yarimada ustunde yikilan eski devletcikler yerine yeni bazi cumhuriyetler kurmustur Ikinci evrede ise kurdugu bu cumhuriyetleri kralliklara cevirerek asil amacini gerceklestirmistir Fransiz Ihtilali ve bunun ortaya cikardigi Yurttas ve Insan Haklari Bildirisi nde ifade edilenlerin farkinda olan ve bunlari benimseyen Italyan ozgurlukculeri ilk etapta Napolyon ve ordusunu buyuk bir sevincle karsilamisti Cunku bundan sonra bagimsiz ve ayni zamanda birlesik bir Italya nin kurulacagini dusunuyorlardi Fakat Napolyon un niyeti hic de boyle degildi Napolyon duzeni sadece isim uzerinde degistirmekle yetindi Eski krallik ya da dukaliklarin yeni adi cumhuriyet oldu Isgalin baslarinda yarimada da Fransa ya bagli iki cumhuriyet kurulmustu Bunlar Milano da Cisalpina ve Cenova daki Liguria Cumhuriyetleri idi Bundan sonraki birbirini izleyen yillarda cumhuriyetler kralliklarin yerini teker teker doldurdu Fakat butun bunlara ragmen bu cumhuriyetler Napolyon un imparator olmasiyla adlarini ve niteliklerini kaybetmislerdir 26 Mayis 1805 te Napolyon Italya Kralligi tacini giydiginde yarimadada uc krallik kurmustu Tyrhenienne Kralligi Italya Kralligi Napoli Kralligi Ileriki yillarda Napolyon un dususuyle bu kralliklar da sona ermistir Napolyon un uvey oglu olan Eugene den sonra Italya krali olan Prens Beauharnais ise konumunu koruyabilmek icin Avusturya ile ateskes imzalamak zorunda kalmistir Fakat halkin isyani neticesinde Italya dan kacmaya mecbur olmustur Boylece sahipsiz kalan Venedik ve Milano bolgeleri Avusturya nin egemenligi altina girmistir Artik Fransiz isgalinden kurtulmus olan Italya 1815 senesinde yapilan Viyana Kongresi nden istediklerini alamadi Viyana Kongresi nden sonra Italya Viyana Kongresi Italya nin Fransiz isgalinden once yoneten hanedanlara geri verilmesini ongoruyordu Cunku parcalanmis bir Italya kongrenin icerik amacina tipatip uyuyordu Ayrica Italya nin denetlenmesi gorevini de Avusturya ustlenmisti Bu parcali yapi icinde kongre kararlariyla kurulan onemli bazi kralliklar ortaya cikmistir Bunlar Piyemonte Sardinya Kralligi Toscana Modena Parma Dukaliklari Lukas Luques Prensligi Kilise Devleti ve Sicilyateyn Kraliyeti idi Fakat bir gecek daha vardi ki bu da Fransiz Ihtilali nden sonra Italya da giderek yerlesen ulusculuk ve liberalizm fikirleriydi Iste Viyana Kongresi nde alinan kararlar da bu fikirleri tetikleyen unsurlar oldu Boylece Italya da ulusal birlik kurma calismalari basladi Ancak 1815 ten sonraki surecte bu birligin olusmasina engel teskil eden iki onemli unsur vardi Avusturya ve Papalik Avusturya Italya nin kuzeyinde oldukca genis bir hakimiyet sahasina sahipti Papalik ise kilise yoluyla butun Italya ya devlet olarak da politik yolla Orta Italya ya egemendi Ayrica bu iki buyuk engel disinda Sicilya Kralligi ni elinde tutan Ispanyollar ve yarimada uzerinde hala nufuz sahibi olan Fransa devletleri de olumsuz faktorlerdendi Fakat tam da bu sirada bazi gizli dernekler Italya nin birlesmesi icin calismaya basladi Siyasal birligin olusmasindaki yardimci kuruluslarCarbonaria orgutu 1807 yilinda gizli bir orgut olarak kurulan dernek asil amacini belli etmemek icin Komurcu anlamina gelen bu terimi kullanmislardir Ilk etapta Fransizlari ulkeden cikarma gayesinde olan dernek bu donemde pek etkinlik gosterememistir Ancak restorasyon donemi sirasinda dernegin amaci da degisime ugramistir Fransa bir dost gibi gorunurken mevcut Avusturya baskisindan kurtulmak ve Avusturyalilari Italya disina cikarmak bunun neticesinde de siyasi birligi gerceklestirmek dernegin ana hedefi olmustur Zaten Viyana Kongresi kararlari aciklandiktan sonra hayal kirikligi yasayan Italyan halkin dernege uye olmalariyla sayilari hizla artmistir Masonluk orgutu Italyan birliginin saglanmasi icin kurulan gizli derneklerden birisi de Mason dernekleri olmustu Masonluk Italya ya ozgu bir kurulus olmayip Ingiltere kokenli idi ve bircok ulke gibi Italya da da yayilmisti Ilk etapta Orta Cag da yapi iscilerinin kurdugu bir lonca orgutu olarak teskilatlanan masonluk 17 yuzyildan sonra mesleki bir kurulus olma ozelligini yitirerek ayni zamanda dinsel bazi yontemleri de benimsemistir Ingiltere de ortaya cikan bu gizli orgut zamanla Avrupa dan tasarak Asya ya da yayildi Italya da ilk defa 18 yuzyilda kurulan mason localari ancak 19 yuzyilda etkinlik kazanabildiler Italya birliginin kurulmasi yolunda Carbonaria orgutu silahli bir ihtilal yonetimi surdururken aydinlari bunyesinde toplayan mason localari basin yayin ve anlatim gibi yollarla amaca ulasmayi hedeflemislerdir Giuseppe Mazzini ve Giuseppe Garibaldi birlesme hareketinin onculeri arasinda yer aliyorlardi Ayrica Sardinya krali II Vittorio Emmanuel de bu birlesme hareketini destekleyenler arasindaydi Birligin kurulma asamalari1815 yilinda toplanan Viyana Kongresi nin yarattigi dis baskilar ve bunun yaninda Avusturya nin devam eden denetimi icte de birlige giden yolu etkilemistir Ortaya cikan bircok farkli gorus sebebiyle Italya bu yolda cesitli asamalardan gecerek hedefini 1860 yilinda gerceklestirebilmistir Butun yarimadanin bu birlige dahil olmasi ise ancak 1871 senesinde olmustur Birinci asama 1820 1821 yillari arasindaki ilk asamada Piyemonte ve Napoli kentleri oncu olmustu Bunlar butun Italyanlarin katildigi ve tum Italya yi kapsayan bir kralligin kurulmasini istiyorlardi Ayrica mutlak monarsiler yerine mesruti monarsilerin kabul edilmesinden yanaydilar Tipki Ispanya daki gibi bir anayasa istekleri vardi ve tum bunlari gerceklestirmek amaciyla harekete gecerek isyan baslattilar Fakat bu baskaldiris Avusturya nin mudahalesiyle amacina ulasamadan bastirildi Ikinci asama Ikinci asamada ise 1830 Ihtilalleri fikirlerin etkisiyle Orta Italya daki Modena Parma ve Kilise devletlerinde yeni bir hareket basladi Amac anayasal bir rejim ile yonetimde ozgurluk saglamak milli bir ordu yaratmak ve basin hurriyetini saglamakti Parma ve Modena dukaliklarinda isyan eden gruplar gecici hukumetler kurdular Ancak bu ayaklanma ve isyanlar da bastirilip eski duzen yeniden saglandi Boylece Italya daki statuko 1848 e kadar aynen devam etti Ucuncu asama 1831 yilinda Italya da gorulen ihtilallerin basarisizliga ugramasiyla siyasal rejim bazi degisiklere ugramis ve Giuseppe Mazzini onderliginde Cumhuriyet dusuncesi giderek guclenmistir Boylece birlik kurma yolunda ucuncu asamaya gelinmistir Mazzini bu dusunce yapisini ailesinden miras alan donemin onemli aydinlarindan biriydi Bir donem Carbonaria orgutune girmis buradaki silahli direnis yontemi sebebiyle dernekten ayrilarak kendi orgutunu kurmustur Bundan sonra yavas yavas kitleleri etrafinda toplamayi basarmis ve cesitli bolgelerde yerel komiteler olusturmustur Mazzini taraftarlari 1834 yili Subat ayinda Cenova da bir gecici hukumet bile kurdular Amaclari ise mesruti kralliklari kaldirip bunlarin yerine cumhuriyeti getirmekti Fakat bu duruma da mudahale gecikmeden geldi Bu ideolojinin karsisindaki en buyuk guc olan Metternich Fransa yi da muttefiki yaparak duruma el koydu Bundan sonra Mazzini cabalarini surdurup bazi kucuk zaferler elde etse de bunlar geciciydi ve zamanla etkisini kaybettiler Klemens von Metternich 1773 1859 Ayrica Avusturya Ispanya Napoli ve Fransa kralliklarinin olusturdugu dortlu ittifakin bunda payi buyuktu Mazzini nin cabalari sonucu 1848 de kurulup 16 ay gibi kisa bir sure varlik gosterebilen cumhuriyet yonetimi 1 Temmuz 1849 tarihinde Fransiz ordusunun Roma ya girerek duruma mudahale etmesiyle sona erdi Dorduncu asama Fransa da cikan 1848 Ihtilalleriyle yeni bir heyecana kapilan Italya halki tekrar ayaklandi Ozellikle Metternich in Avusturya Basbakanligi ndan dusmesinden sonra olaylar hizla gelisme gosterdi 1848 yilinda Lombardiya Avusturya nin elinde bulunuyordu Iste bu durumda Lombardia ile birlikte Venedik de ayni hareket icine girdi ve ayaklanmalar basladi Bu gelisme kisa surede yarimadanin diger bolgelerine de sicradi Yine bu sirada Avusturya icinde de bazi ayaklanmalar yasaniyordu ve Kuzey Italya halki Avusturya yi ulkeden cikarmak icin harekete gectiler Daha once halka bir anayasa veren Piyemonte Krali Sarl Alberto ya destek buyuktu ve o da bu destekle Avusturya ya savas acti Papa Napoli Toscana ordularinin da oldugu birlik icinde anlasmazlik cikinca Sarl in ordusu geri donmek zorunda kaldi Bu arada Piyemonte Krali kendisini Italya Krali ilan etti Lombardia ve Venedik de Piyemonte ye katildiklarini acikladilar Mayis 1848 Fakat yine de 1848 Ihtilalinin etkileri olumlu sonuclar yaratmadi ve Piyemonte ordusu Avusturya karsisinda aldigi maglubiyetlerle prestij kaybetti Buraya kadar yasanan gelismeler ve Italyan siyasi birliginin kurulmasi icin yapilan calismalar sadece Italyanlar tarafindan gerceklestirilmis faaliyetlerdi Fakat 1848 49 senelerinde alinan basarisizliklar Avusturya yi yenebilmek icin buyuk Avrupa devletlerinin desteginin sart oldugunu ortaya koydu Bu andan sonra izlenecek politikalar da bu dusunceye gore sekillenmistir Yeni politikanin uygulanmasinda ve Italya birliginin gerceklesmesinde ise birinci derecede rol oynayan devlet adami Piyemonte basbakani Kont Cavour sonra da Fransa imparatoru III Napolyon oldu Son asama Italya nin birlesmesi 1848 1870 Yeni surecte kurulmus olan Italya Kralligi Roma ve Venedik i hala birlige dahil edememisti Fakat bu yeni devletin Venedik i Avusturya dan Roma yi ise Papaliktan alacak guce tek basina sahip olamadigi da saklanamaz bir gercekti Italya politikasini uzun yillar mesgul eden bu onemli sorun ancak yabanci devletlerin etkisiyle cozume kavusabilirdi Beklenen oldu ve tipki Italya gibi Almanya da siyasi birligini kurabilme cabasi icine girmisti Bu iki devletin karsisindaki guc ise ortakti Avusturya Boylece baslarda Fransa nin karsi cikmasina ragmen Prusya Italya ittifaki gerceklesti 1866 senesinde Prusya Avusturya ya savas acip bu devleti yendi Italya bu savasta hicbir varlik gosteremedigi halde Prusya nin yanini tuttugundan 3 Ekim 1866 da Avusturya ve Prusya arasinda yapilan Viyana Antlasmasi ile Venedik ve civarini topraklarina katmayi basardi Artik sira Papa nin savundugu Roma ya gelmisti Italya Roma yi da sinirlarina katarak daha fazla guc kazanacak ve bundan boyle disa donuk politikalar izlemeye baslayabilecekti Bu ise Fransa yi olumsuz etkileyeceginden Italya yi engellemek icin III Napolyon tarafindan Papa ya asker yardiminda bulunulmustur Fakat bir sure sonra baslayan Prusya Fransa Savasi nda bu kez III Napolyon yenilmis ve Sedan da esir dusmustur 1871 Bunun sonucunda da Papaligi destekleyen en onemli guc ortadan kalkmistir 20 Eylul 1870 tarihinde Roma yi isgal eden Italyanlar baskentlerini de buraya tasimislardir Papanin Roma nin birlige katilmasini tanimamasi yuzunden Italya ile arasi acildi Bunun uzerine Italyan hukumeti 1871 de cikardigi Garanti Kanunu ile Papa nin Papalik in Italya icerisindeki durumunu saptadi Buna gore Papa yine devlet baskani olarak protokolde yer alacak ve kralla ayni haklara sahip olacak belli bir maasi bulunacakti Neticede Papa yalnizca dini lider olarak kabul gordu Boylece 1815 yilinda kurulan ve titizlikle surdurulmesine calisilan Avrupa guc dengesi bozulmus oldu Stratejik konumu itibariyla Avrupa ve Akdeniz in onemli bir noktasinda yer alan Italya bundan boyle diger buyuk devletlerle beraber somurgecilik yarisi icine girdi Bu amacla da gozlerini cevirdigi topraklardan bir kismi Osmanli Imparatorlugu na bagli topraklar olmustur Kaynakca Rifat Ucarol Siyasi Tarih 1789 1999 5 baski Istanbul Filiz kitabevi 2000 s 231 Mithat Atabay Aydinlanma Cagi ve Avrupa Ankara Nobel yayinevi 2004 s 133 Atabay a g e s 134 Charles Seignobos cev Ali Resad Tarih i Siyasi c 11 Istanbul 1325 s 4 a b c Rifat Ucarol Siyasi Tarih s 232 Mithat Atabay Aydinlanma Cagi ve Avrupa s 139 Atabay a g e s 139 Atabay a g e s 145 Rifat Ucarol Siyasi Tarih s 234 a b Ucarol a g e s 239 Atabay a g e s 151 Oral Sander Siyasi Tarih Ilkcaglardan 1918 e 18 baski Ankara Imge kitabevi yayinlari 1989 s 220 Mithat Atabay Aydinlanma Cagi ve Avrupa s 152