Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hürriyet ve İtilaf Fırkası (Osmanlıca: حریت و ایتلاف فرقه سی, romanize: Ḥürrīyet ve İʾtilāf Fırḳası; Güncel Türkçe: Özgürlük ve Uzlaşı Partisi), İkinci Meşrutiyet döneminde iktidardaki İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne (İTC) karşı kurulmuş olan en önemli muhalefet partisidir. 1911-1913 arasındaki ilk etkinlik dönemi, 23 Ocak 1913'te İttihat ve Terakki'nin Bâb-ı Âli Baskını ile hükûmeti ele geçirmesiyle sona erdi. Mondros Mütarekesi'nden sonra Ocak 1919'da yeniden kurulan parti, ertesi yıl başlarında etkinliğini kaybetti.
Hürriyet ve İtilaf Fırkası حریت و ایتلاف فرقه سی Özgürlük ve Uzlaşı Partisi | |
|---|---|
| Kısaltma | H-İ veya HİF |
| Genel başkan | Damat Ferit Paşa |
| Kuruluş tarihi | 21 Kasım 1911 (I. dönem) 17 Kasım 1918 (II. dönem) |
| Kapanış tarihi | 23 Ocak 1913 (I. kapanış Bâb-ı Âli Baskını sonrası) 25 Haziran 1919 (II. kapanış) |
| Merkez | Fatih, İstanbul |
| Gazete(ler) | Hukuk-u Umumiye Mes'ûliyet |
| Silahlı kanadı | Halâskâr Zâbitân |
| İdeoloji | Liberalizm Adem-i merkeziyetçilik Meşrutiyetçilik Osmanlıcılık |
| Siyasi pozisyon | Merkez |
Partinin belli başlı liderleri Damat Ferit Paşa, Miralay Sadık Bey, Gümülcineli İsmail Bey, "Filozof" Rıza Tevfik (Bölükbaşı), Refik Halit Karay, Ali Kemal, Lütfi Fikri (Düşünsel), Rıza Nur'dur. Birinci dönemde Kâmil Paşa hükûmeti (29 Ekim 1912 - 23 Ocak 1913), ikinci dönemde ilk Damat Ferit Paşa hükûmetleri (4 Mart - 30 Eylül 1919), parti hükûmeti olmamakla birlikte, Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın desteğine sahip olmuşlardır.
Birinci Dönem
Birinci Meclis-i Mebûsan (1908-1912) içinde İttihat ve Terakki'ye muhalif olan çeşitli grupların birleşerek güçlü bir parti kurma düşüncesi 1911 başlarından itibaren gündeme geldi. Bu gruplar arasında en çok adı duyulan, Prens Sabahaddin Bey'in liberal-ademimerkeziyetçi çizgideki Ahrar Fırkası (Özgürlükler Partisi) idi. Mutedil Hürriyetperveran Fırkası (Ilımlı Liberal Parti) daha çok Arnavut ve Arap liberallerin desteğine sahipti. Osmanlı Demokrat Fırkası, İttihat ve Terakki'den ayrılan iki ünlü Jöntürk, Abdullah Cevdet ve İbrahim Temo tarafından kurulmuştu. İsmail Kemal'in (Halk Partisi), İTC'nin aşırı Türk milliyetçiliği nedeniyle Balkanlarda Arnavut ayaklanmasına yol açtığı kanısındaydı.
Mahir Said, Tahir Hayrettin, Kemal Midhat, Hüseyin Siret (Özsever) ve Rıza Nur, Hürriyet ve İtilaf Fırkası kuruluş beyannâmesini (bildirgesini) ve programını İstanbul Valisi Emin Bey’e 21 Kasım 1911 vererek fırkayı kurulmuşlardır.
24 Kasım'da yapılan kongrede Damat Ferit Paşa parti reisliğine seçildi. Ancak partinin aktif önderi daha çok Miralay Sadık Bey idi. Parti programını Ahmet Reşit (Rey) kaleme aldı.
Parti Programı
Partinin amacı "en felsefi manasıyla hürriyete vasıl olmak" olarak tanımlanmıştı. İttihat ve Terakki'nin, Osmanlı toplumunu oluşturan çeşitli toplumları Türkleştirmek çabasını bir "hayal-i ham" (olgunlaşmamış) olarak tanımlanıyor ve "muhtelif anasır” (çeşitli toplumlar) arasında hakiki bir imtizaç (uyum) ile daimi bir vifak ve tesanüt (birlik ve denge)" hedef gösteriliyordu. Balkan Savaşları arefesindeki şartlarda, İTC'nin güttüğü İslamcılık ve Türkçülük siyaseti, devletin dini ve etnik yapısından ötürü dağılmasına yol açacak tehlikeli bir tavır olarak görülüyordu. Seçilmesi gereken siyaset, "ittihad-ı anasır" (ulusların birliği) olmalıydı.
"Memleket şimdiye kadar ne çekmişse hep cebirden, tazyikten" çekmişti. Bu yüzden örfi idare (sıkıyönetim) kaldırılmalıydı. İdari yapılanmada merkeziyetçi yapıdan uzaklaşılmalıydı.
Dış politikada parti İngiliz dostluğundan yana idi. "Bu mülkün atisi ve hali (yarını ve bugünü) İngiliz dostluğu ile güvenceye alınabilecekti. "Denize düşerseniz yılana sarılın, kurtulursunuz; fakat Almanya'ya sarılmayın, boğulursunuz” deniyordu.
Siyasi Olaylar
Parti, Meclis-i Mebusan’da 70 dolayında mebusun desteğine sahipti. İstanbul mebusu ve Hariciye Nazırı Mehmed Rifat Paşa'nın Paris Büyükelçiliği'ne atanması sonucu ara seçim gündeme gelmiştir. İTC, Adliye Nazırı Mehmed Memduh Bey’i aday gösterirken; H-İ ise Tahir Hayreddin Bey’i aday göstermiştir. 11 Aralık 1911'de yapılan seçimde 195 oy alan Memduh Bey'i 1 oy farkla geçerek 196 oy alan Tahir Hayrettin Bey, mebus seçilmiştir. Bunun üzerine Sait Paşa kabinesinin devrilerek, H-İ'nin desteklediği Kâmil Paşa'nın sadrazamlığa getirilmesi umudu doğdu.
15 Ocak 1912'de Sait Paşa bir manevrayla meclisin feshini sağladı. 20 Şubatta sonuçlanan yeni meclis seçimi, İttihat ve Terakki örgütünün ağır baskısı altında gerçekleşti; siyasi literatürde "sopalı seçim" adıyla anıldı. Seçim sonunda, altı muhalif mebus dışında Meclise sadece İTC yandaşları girebildi. Etnik ve dini azınlıklar çok az temsilci çıkarabildiler. Seçim sonuçları tüm ülkede büyük tepkiyle karşılandı. Balkan ve Arap vilayetlerinde ayaklanma çalışmaları başladı. Nihayet ordu içinde kurulan Halâskâr Zâbitân (Kurtarıcı Subaylar) adlı bir grup, 16 Temmuz'da verdikleri bir muhtıra ile Sait Paşa hükûmetinin istifasını sağladı. 22 Temmuz'da Gazi Ahmet Muhtar Paşa başkanlığında kurulan partilerüstü "Büyük Kabine", başta H-İ olmak üzere, tüm İTC muhaliflerinin coşkun desteğiyle karşılandı.
22 Temmuz 1912 - 23 Ocak 1913 arasındaki muhalif hükûmetler dönemi, muhalefet için tam bir hayal kırıklığı ile sonuçlandı. 8 Ekim'de çıkan Balkan Savaşı, kısa sürede bozguna dönüştü. 29 Ekim'de Ahmet Muhtar Paşa hükûmeti kargaşalık içinde istifa etti; ancak yerine gelen Kâmil Paşa hükûmeti de H-İ ile direkt bir bağlantıdan kaçındı. 8 Kasım'da imparatorluğun ikinci kenti Selanik düştü. Kasım ortasında Edirne kuşatıldı ve Bulgar ordusu Çatalca'ya vardı.
23 Ocak 1913'te Enver Bey öncülüğündeki bir İTC fedai grubu Bâb-ı Âli'de bakanlar kurulu toplantısını basarak Harbiye Nazırı'nı öldürdü; sadrazam Kâmil Paşa'yı da başına tabanca dayayarak istifaya zorladı. Bâb-ı Âli Baskını olarak anılan bu olaydan sonra muhalefet şiddetli polis baskısıyla etkisiz hale getirildi. H-İ liderlerinin birçoğu 1918'e dek geri gelmemek üzere yurt dışına kaçtı. Kâmil Paşa hükûmetinin maliye ve dahiliye nazırları tutuklandı. Muhalefet gazeteleri kapatıldı.
Mart sonunda H-İ içinde Prens Sabahaddin Bey'e yakın bazı kişilerin içinde yer aldığı bir hükûmet darbesi teşebbüsü ortaya çıkarıldı. Bu olay üzerine Sabahaddin Bey ve Dr. Nihat Reşat (Belger) de yurt dışına kaçtılar.
11 Haziran 1913'te Sadrazam Mahmut Şevket Paşa'nın bir suikast sonucunda hayatını kaybetmesi, muhalefetin tamamen ezilmesine vesile oldu. Yurt dışında bulunan H-İ liderlerinin çoğu gıyaben idama mahkûm edildi. Basın ve siyaset dünyasında İttihat ve Terakki karşıtı olarak tanınan 322 kişi (Burhan Felek'e göre 601 kişi) Sinop'a sürüldüler.
İkinci Dönem
I. Dünya Savaşı'nın Osmanlı yenilgisi ile sonuçlanması üzerine Talat Paşa başkanlığındaki İttihat ve Terakki hükûmeti düştü. Hemen ardından genel af ilan edildi ve Sinop'ta ve yurt dışında bulunan sürgünler İstanbul'a dönmeye başladı. 17 Kasım 1918'de eski Tokat mebusu Mustafa Sabri Efendi'nin, Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın yeniden örgütlenmesine dair yazısı yayımlandı. 2 Aralık 1918’de Ali Kemal, Sabah'taki başyazısında hükûmetin H-İ tarafından kurulmasını savundu. Bunu izleyen günlerde ülkenin çeşitli yerlerinde H-İ şubelerinin açıldığına dair haberler çıktı.
10 Ocak 1919'da yapılan bir toplantıda H-İ Fırkası yeniden kuruldu ve Merkez-i Umumi oluşturuldu. Yeni yönetim kurulunun çoğunlukla saraya yakın yaşlı ve emekli devlet görevlilerinden oluştuğu dikkati çekiyordu. Eski genel başkan Damat Ferit Paşa partiye katılmamıştı. Eski ve aktif H-İ üyelerinden Mustafa Sabri, Ali Kemal, Rıza Tevfik ve Refik Halit (Karay) parti yönetiminde görev aldılar. Basında partinin en önemli sözcüleri Ali Kemal ve Ref'i Cevat (Ulunay) idi.
3 Mart 1919'da kurulan birinci Damat Ferit Paşa hükûmeti kamuoyunda genellikle "Hürriyet ve İtilaf hükümeti" olarak değerlendirildi. Oysa gerçekte partinin, hükûmete bir veya iki üye vermek dışında, iktidarda gerçek bir payı yoktu. Refik Halit'e göre, Ferit Paşa "fırkayı kışlık bir hırka gibi kullanmıştı." 23 Haziran'da başbakanın Fransa lehine verdiği bir demeç, İngiliz politikasını savunan parti sözcüleri tarafından basında şiddetle eleştirildi. 25 Haziran'da H-İ merkez-i umumisi, yayınladığı bir bildiri ile, hükûmetle fırka arasında hiçbir münasebet kalmadığını ilan etti. Bu tarihten sonra parti birkaç hizbe bölündü. 21 Temmuz'da merkez-i umumi yeni Damat Ferit hükûmetini gayrımeşru ilan ederek derhal istifasını talep etti. Aynı günlerde partiden ayrılan bir kanat Muhafazakârlar Fırkası adıyla yeni bir parti kurdu.
Kasım 1919'da yapılan son Osmanlı Meclis-i Mebusan seçimlerine, Hürriyet ve İtilaf Fırkası ile ondan ayrılan grupların hiçbiri katılmadı. Seçim, Sivas ve Ankara'dan yönetilen Müdafaa-yı Hukuk hareketinin kesin galibiyetiyle sonuçlandı.
Fırkanın yayın organı olarak bilinen en dikkate değer gazete, fırkanın veznedarı Bâlâlı Şehsüvarzâde Hacı Osman Bey tarafından ancak on dokuz sayı çıkarılabilen Mes’ûliyet’tir (27 Ağustos-15 Eylül 1919).
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Ali Birinci, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergâh Yay. İstanbul 1990, sf. 45.
- ^ A.g.e. sf. 36-41.
- ^ Birinci, Ali (1998). "Hürriyet ve İtilaf Fırkası". TDV İslâm Ansiklopedisi. 18. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 507-511. 24 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Mart 2021.
- ^ A.g.e. sf. 48-49, 55.
- ^ A.g.e. sf. 57.
- ^ A.g.e. sf. 58-60.
- ^ Saygı, Serhan Kemal (2014). Meclis-i Mebusan’da İzmir Mebusları 1908-1918 (PDF) (Doktora). İzmir: T.C. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Ana Bilim Dalı. s. 44 dip not 159. 4 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Şubat 2021.
- ^ Sina Akşin, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, Cem Yay. 1983, sf. 205.
- ^ Akşin, a.g.e. sf. 374.
- ^ A.g.e. sf. 448.
- ^ TDV İslam Ansiklopedisi C.18 Sh.509
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hurriyet ve Itilaf Firkasi Osmanlica حریت و ایتلاف فرقه سی romanize Ḥurriyet ve Iʾtilaf Firḳasi Guncel Turkce Ozgurluk ve Uzlasi Partisi Ikinci Mesrutiyet doneminde iktidardaki Ittihat ve Terakki Cemiyeti ne ITC karsi kurulmus olan en onemli muhalefet partisidir 1911 1913 arasindaki ilk etkinlik donemi 23 Ocak 1913 te Ittihat ve Terakki nin Bab i Ali Baskini ile hukumeti ele gecirmesiyle sona erdi Mondros Mutarekesi nden sonra Ocak 1919 da yeniden kurulan parti ertesi yil baslarinda etkinligini kaybetti Hurriyet ve Itilaf Firkasi حریت و ایتلاف فرقه سی Ozgurluk ve Uzlasi PartisiKisaltmaH I veya HIFGenel baskanDamat Ferit PasaKurulus tarihi21 Kasim 1911 I donem 17 Kasim 1918 II donem Kapanis tarihi23 Ocak 1913 I kapanis Bab i Ali Baskini sonrasi 25 Haziran 1919 II kapanis MerkezFatih IstanbulGazete ler Hukuk u Umumiye Mes uliyetSilahli kanadiHalaskar ZabitanIdeolojiLiberalizm Adem i merkeziyetcilik Mesrutiyetcilik OsmanlicilikSiyasi pozisyonMerkez Partinin belli basli liderleri Damat Ferit Pasa Miralay Sadik Bey Gumulcineli Ismail Bey Filozof Riza Tevfik Bolukbasi Refik Halit Karay Ali Kemal Lutfi Fikri Dusunsel Riza Nur dur Birinci donemde Kamil Pasa hukumeti 29 Ekim 1912 23 Ocak 1913 ikinci donemde ilk Damat Ferit Pasa hukumetleri 4 Mart 30 Eylul 1919 parti hukumeti olmamakla birlikte Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin destegine sahip olmuslardir Birinci DonemBirinci Meclis i Mebusan 1908 1912 icinde Ittihat ve Terakki ye muhalif olan cesitli gruplarin birleserek guclu bir parti kurma dusuncesi 1911 baslarindan itibaren gundeme geldi Bu gruplar arasinda en cok adi duyulan Prens Sabahaddin Bey in liberal ademimerkeziyetci cizgideki Ahrar Firkasi Ozgurlukler Partisi idi Mutedil Hurriyetperveran Firkasi Ilimli Liberal Parti daha cok Arnavut ve Arap liberallerin destegine sahipti Osmanli Demokrat Firkasi Ittihat ve Terakki den ayrilan iki unlu Jonturk Abdullah Cevdet ve Ibrahim Temo tarafindan kurulmustu Ismail Kemal in Halk Partisi ITC nin asiri Turk milliyetciligi nedeniyle Balkanlarda Arnavut ayaklanmasina yol actigi kanisindaydi Mahir Said Tahir Hayrettin Kemal Midhat Huseyin Siret Ozsever ve Riza Nur Hurriyet ve Itilaf Firkasi kurulus beyannamesini bildirgesini ve programini Istanbul Valisi Emin Bey e 21 Kasim 1911 vererek firkayi kurulmuslardir 24 Kasim da yapilan kongrede Damat Ferit Pasa parti reisligine secildi Ancak partinin aktif onderi daha cok Miralay Sadik Bey idi Parti programini Ahmet Resit Rey kaleme aldi Parti Programi Partinin amaci en felsefi manasiyla hurriyete vasil olmak olarak tanimlanmisti Ittihat ve Terakki nin Osmanli toplumunu olusturan cesitli toplumlari Turklestirmek cabasini bir hayal i ham olgunlasmamis olarak tanimlaniyor ve muhtelif anasir cesitli toplumlar arasinda hakiki bir imtizac uyum ile daimi bir vifak ve tesanut birlik ve denge hedef gosteriliyordu Balkan Savaslari arefesindeki sartlarda ITC nin guttugu Islamcilik ve Turkculuk siyaseti devletin dini ve etnik yapisindan oturu dagilmasina yol acacak tehlikeli bir tavir olarak goruluyordu Secilmesi gereken siyaset ittihad i anasir uluslarin birligi olmaliydi Memleket simdiye kadar ne cekmisse hep cebirden tazyikten cekmisti Bu yuzden orfi idare sikiyonetim kaldirilmaliydi Idari yapilanmada merkeziyetci yapidan uzaklasilmaliydi Dis politikada parti Ingiliz dostlugundan yana idi Bu mulkun atisi ve hali yarini ve bugunu Ingiliz dostlugu ile guvenceye alinabilecekti Denize duserseniz yilana sarilin kurtulursunuz fakat Almanya ya sarilmayin bogulursunuz deniyordu Siyasi Olaylar Parti Meclis i Mebusan da 70 dolayinda mebusun destegine sahipti Istanbul mebusu ve Hariciye Naziri Mehmed Rifat Pasa nin Paris Buyukelciligi ne atanmasi sonucu ara secim gundeme gelmistir ITC Adliye Naziri Mehmed Memduh Bey i aday gosterirken H I ise Tahir Hayreddin Bey i aday gostermistir 11 Aralik 1911 de yapilan secimde 195 oy alan Memduh Bey i 1 oy farkla gecerek 196 oy alan Tahir Hayrettin Bey mebus secilmistir Bunun uzerine Sait Pasa kabinesinin devrilerek H I nin destekledigi Kamil Pasa nin sadrazamliga getirilmesi umudu dogdu 15 Ocak 1912 de Sait Pasa bir manevrayla meclisin feshini sagladi 20 Subatta sonuclanan yeni meclis secimi Ittihat ve Terakki orgutunun agir baskisi altinda gerceklesti siyasi literaturde sopali secim adiyla anildi Secim sonunda alti muhalif mebus disinda Meclise sadece ITC yandaslari girebildi Etnik ve dini azinliklar cok az temsilci cikarabildiler Secim sonuclari tum ulkede buyuk tepkiyle karsilandi Balkan ve Arap vilayetlerinde ayaklanma calismalari basladi Nihayet ordu icinde kurulan Halaskar Zabitan Kurtarici Subaylar adli bir grup 16 Temmuz da verdikleri bir muhtira ile Sait Pasa hukumetinin istifasini sagladi 22 Temmuz da Gazi Ahmet Muhtar Pasa baskanliginda kurulan partilerustu Buyuk Kabine basta H I olmak uzere tum ITC muhaliflerinin coskun destegiyle karsilandi 22 Temmuz 1912 23 Ocak 1913 arasindaki muhalif hukumetler donemi muhalefet icin tam bir hayal kirikligi ile sonuclandi 8 Ekim de cikan Balkan Savasi kisa surede bozguna donustu 29 Ekim de Ahmet Muhtar Pasa hukumeti kargasalik icinde istifa etti ancak yerine gelen Kamil Pasa hukumeti de H I ile direkt bir baglantidan kacindi 8 Kasim da imparatorlugun ikinci kenti Selanik dustu Kasim ortasinda Edirne kusatildi ve Bulgar ordusu Catalca ya vardi 23 Ocak 1913 te Enver Bey onculugundeki bir ITC fedai grubu Bab i Ali de bakanlar kurulu toplantisini basarak Harbiye Naziri ni oldurdu sadrazam Kamil Pasa yi da basina tabanca dayayarak istifaya zorladi Bab i Ali Baskini olarak anilan bu olaydan sonra muhalefet siddetli polis baskisiyla etkisiz hale getirildi H I liderlerinin bircogu 1918 e dek geri gelmemek uzere yurt disina kacti Kamil Pasa hukumetinin maliye ve dahiliye nazirlari tutuklandi Muhalefet gazeteleri kapatildi Mart sonunda H I icinde Prens Sabahaddin Bey e yakin bazi kisilerin icinde yer aldigi bir hukumet darbesi tesebbusu ortaya cikarildi Bu olay uzerine Sabahaddin Bey ve Dr Nihat Resat Belger de yurt disina kactilar 11 Haziran 1913 te Sadrazam Mahmut Sevket Pasa nin bir suikast sonucunda hayatini kaybetmesi muhalefetin tamamen ezilmesine vesile oldu Yurt disinda bulunan H I liderlerinin cogu giyaben idama mahkum edildi Basin ve siyaset dunyasinda Ittihat ve Terakki karsiti olarak taninan 322 kisi Burhan Felek e gore 601 kisi Sinop a surulduler Ikinci DonemI Dunya Savasi nin Osmanli yenilgisi ile sonuclanmasi uzerine Talat Pasa baskanligindaki Ittihat ve Terakki hukumeti dustu Hemen ardindan genel af ilan edildi ve Sinop ta ve yurt disinda bulunan surgunler Istanbul a donmeye basladi 17 Kasim 1918 de eski Tokat mebusu Mustafa Sabri Efendi nin Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin yeniden orgutlenmesine dair yazisi yayimlandi 2 Aralik 1918 de Ali Kemal Sabah taki basyazisinda hukumetin H I tarafindan kurulmasini savundu Bunu izleyen gunlerde ulkenin cesitli yerlerinde H I subelerinin acildigina dair haberler cikti 10 Ocak 1919 da yapilan bir toplantida H I Firkasi yeniden kuruldu ve Merkez i Umumi olusturuldu Yeni yonetim kurulunun cogunlukla saraya yakin yasli ve emekli devlet gorevlilerinden olustugu dikkati cekiyordu Eski genel baskan Damat Ferit Pasa partiye katilmamisti Eski ve aktif H I uyelerinden Mustafa Sabri Ali Kemal Riza Tevfik ve Refik Halit Karay parti yonetiminde gorev aldilar Basinda partinin en onemli sozculeri Ali Kemal ve Ref i Cevat Ulunay idi 3 Mart 1919 da kurulan birinci Damat Ferit Pasa hukumeti kamuoyunda genellikle Hurriyet ve Itilaf hukumeti olarak degerlendirildi Oysa gercekte partinin hukumete bir veya iki uye vermek disinda iktidarda gercek bir payi yoktu Refik Halit e gore Ferit Pasa firkayi kislik bir hirka gibi kullanmisti 23 Haziran da basbakanin Fransa lehine verdigi bir demec Ingiliz politikasini savunan parti sozculeri tarafindan basinda siddetle elestirildi 25 Haziran da H I merkez i umumisi yayinladigi bir bildiri ile hukumetle firka arasinda hicbir munasebet kalmadigini ilan etti Bu tarihten sonra parti birkac hizbe bolundu 21 Temmuz da merkez i umumi yeni Damat Ferit hukumetini gayrimesru ilan ederek derhal istifasini talep etti Ayni gunlerde partiden ayrilan bir kanat Muhafazakarlar Firkasi adiyla yeni bir parti kurdu Kasim 1919 da yapilan son Osmanli Meclis i Mebusan secimlerine Hurriyet ve Itilaf Firkasi ile ondan ayrilan gruplarin hicbiri katilmadi Secim Sivas ve Ankara dan yonetilen Mudafaa yi Hukuk hareketinin kesin galibiyetiyle sonuclandi Firkanin yayin organi olarak bilinen en dikkate deger gazete firkanin veznedari Balali Sehsuvarzade Haci Osman Bey tarafindan ancak on dokuz sayi cikarilabilen Mes uliyet tir 27 Agustos 15 Eylul 1919 Ayrica bakinizMustafa Sabri Efendi Said Molla Damat Ferid PasaKaynakca Ali Birinci Hurriyet ve Itilaf Firkasi Dergah Yay Istanbul 1990 sf 45 A g e sf 36 41 Birinci Ali 1998 Hurriyet ve Itilaf Firkasi TDV Islam Ansiklopedisi 18 Turkiye Diyanet Vakfi ss 507 511 24 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Mart 2021 A g e sf 48 49 55 A g e sf 57 A g e sf 58 60 Saygi Serhan Kemal 2014 Meclis i Mebusan da Izmir Mebuslari 1908 1918 PDF Doktora Izmir T C Ege Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yakincag Tarihi Ana Bilim Dali s 44 dip not 159 4 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 22 Subat 2021 Sina Aksin Istanbul Hukumetleri ve Milli Mucadele Cem Yay 1983 sf 205 Aksin a g e sf 374 A g e sf 448 TDV Islam Ansiklopedisi C 18 Sh 509