Lidyalılar (Ahamenişler tarafından Sparda olarak bilinir, Eski Pers çivi yazısı 𐎿𐎱𐎼𐎭) Anadolu grubunun ayırt edici Hint-Avrupa Lidya dilini konuşan, batı Anadolu bölgesindeki Lidya'da yaşayan Anadolu kökenli bir halktı. Dilleri, Hitit dili ile benzerlik gösterir.
Anadolu'nun batısında Gediz ve Küçük Menderes ile Büyük Menderes Irmağı arasında kalan bölgeye Antik çağda Lidya, bu topraklarda yaşayanlara da Lidyalılar denilmiştir. Hint-Avrupa kökenli bir kavim olan ve doğudan Anadolu'ya gelen Lidyalılar önce Hititler'in daha sonra da Frigler'in egemenliği altında yaşadılar.
Dil tarafından tanımlanan ve MÖ 2. bin yıla kadar uzanan kökenleri hakkında ortaya atılan sorular, dil tarihçileri ve arkeologlar tarafından tartışma konusudur.Strabo'nun zamanında (MÖ 1. yüzyıl) onun tarafından tutulan kayıtlar arasında son kez doğrulanmış kayıtlara göre, güneybatı Anadolu Kibyra'da en son Orta Çağ'dan kısa bir süre öncesine kadar ayrı bir Lidya kültürü varlığını sürdürmüştür.
Lidya başkenti "Sfard" veya Sardes idi. Geç Tunç Çağı'na kadar izlenebilen üç hanedanlığı kapsayan kaydedilmiş tarih devletleri, gücünün ve başarılarının zirvesine, Lidya'nın kuzey doğusunda yer alan komşu Frigya gücünün çöküşüne denk gelen bir zamanda, MÖ 7. ve 6. yüzyıllarda ulaştı.
Lidya gücü, MÖ 585'teki Halys Savaşı ve MÖ 546'da tarafından yenilgiye uğratılmasından sonraki olaylarda başkentlerinin düşmesiyle aniden sona erdi.
Tarihçe
Lidyalılar, Frigyalıların yıkılmasından sonra Kral Giges zamanında bağımsız bir devlet kurdular (M.Ö. 687). Lidyalıların başkenti, dönemin en büyük ve zengin kentlerinden olan Salihli yakınlarındaki Sardes (Sard)'dır. Giges, devletin sınırlarını genişletti. Doğu sınırları Kızılırmak ırmağına kadar uzandı. Kimmerlere karşı Asurlularla iş birliği yapmışlar ve bunun sonucunda Kral Yolu Asur'a kadar uzanmıştır. Kral Alyattes zamanında Medlerle savaş yapıldı. MÖ 585 yılında barış yapılarak, Kızılırmak iki devlet arasında sınır oldu.
Son kralları Krezüs dönemi Lidyanın en parlak zamanı oldu. Başkentleri Sard aynı zamanda dönemin kültür ve sanat merkeziydi. Ancak bu durum uzun sürmedi. Adalar (Ege) Denizi'ne çıkmak istemeyen Pers Kralı Kyros (Kirus), Mısır'la ittifak yapan Lidya Kralı Krezus'u yenerek Lidya Krallığı'na son verdi (M.Ö. 546).
Lidyalıların parayı bulması
Lidyalıların parayı bulan ilk uygarlık olduğu iddiaları olmakla birlikte, para kullanımı daha eski medeniyetler olan Sümerlerde ve Mısır'da da vardır. Resmi makamlarca onaylanmış gümüş gibi değerli metallerin ve belirli ölçekteki arpa gibi tahılların kullanımı ilk parasal ögeler sayılabilir.
Ancak madeni paranın günümüzdeki anlamına yakın kullanımı Lidyalılara atfedilir. Herodot, Lidyalıların gümüş ve altın madeni parayı ilk defa kullandığını yazar. Başka deyişle Lidyalılar zaten var olan para sisteminin aracı olarak altın ve gümüşü tercih eden ilk uygarlıktır.
Lidyalılar tarafından paraya "sikke" deniliyordu.[] Sikke eski uygarlıklardan kalmış bir para türüdür. Altın, gümüş, bakır, nikel, tunç ve alüminyum gibi metal alaşımların (elektron) karışımları ile üretilmiş olup, ilkel çağlarda ticarette kullanılan takas (değiş-tokuş) yöntemi yerine daha kullanışlı bir değişim aracı arayışlarının sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Yazınsal kaynakları
Kendilerine ait tarihsel hesapların yolunda bugüne kadar bulunan malzeme kıttır; Lidyalılar hakkındaki bilgiler büyük ölçüde Antik Yunan yazarların etkilenmiş ancak karışık anlatımlarına dayanmaktadır.
Lidyalıların Homeric adı, Truva Savaşı sırasında Truvalıların müttefikleri arasında anılan Μαίονες idi. Bu ad "Maeonia" ve türetilmiş haliyle "Maeonyalılar" idi. Bronz Çağı terimleri bazen Lidya ve Lidyalılar için alternatif olarak kullanılsa da aralarına nüanslar da getirilmiştir. Lidyalıların böyle bir adla ilk tasdikine Yeni Assur kaynaklarında rastlanmaktadır.
Assurbanipal'in yıllıkları (MÖ 7. yy ortası) Luddi kralı Gu(g)gu'nun elçiliğinin Lidyalıların kralı Gyges ile özdeşleştirilmesine atıfta bulunur. "Lidyalılar" teriminin Sardeis ve çevresi sakinleri için ancak Mermnad Hanedanı'nın yükselişiyle kullanılmaya başlanmış olması muhtemeldir.
Herodotos Tarih adlı eserinde Lidyalıların "altın ve gümüş para birimini basan ve kullanan bildiğimiz ilk insanlar olduğunu" belirtir. Bu özellikle elektrumdaki para basmaya atıfta bulunurken, bazı nümismatistler madeni paranın başlı başına Lidya'da ortaya çıktığını düşünüyor. Ayrıca Croesus krallığı döneminde Lidyalılardan daha cesur ve militan başka bir Küçük Asya etnosunun olmadığını belirtir.
Gelenekler
Herodot'a göre, bir Lidyalı kız olgunluğa eriştiğinde, yeterli bir çeyiz kazanana kadar fuhuş yapardı ve bunun üzerine evlilik için uygun olduğunu ilan ederdi. Bu, soylu olarak doğmamış kızlar için genel bir uygulamaydı.
Ayrıca Lidyalıları çeşitli antik oyunlar, özellikle aşık oyunu icat etmeleriyle ilişkilendirir ve oyunların popülaritesinin özellikle şiddetli kuraklık sırasında arttığını ve oyunların Lidyalılara sıkıntılarından psikolojik bir rahatlama sağladığını iddia eder.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Darius I, DNa inscription, Line 28". 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Eylül 2021.
- ^ Ivo Hajnal. (PDF). Institut für Sprachen und Literaturen, . 31 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.; M. Giorgieri; M. Salvini; M.C. Tremouille; P. Vannicelli (1999). Licia e Lidia prima dell’Ellenizzazione. , Roma.
- ^ a b Cartwight, Mark. "Lidya". Necip Can Bek tarafından çevrildi. Dünya Tarihi Ansiklopedisi. 13 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Şubat 2024.
- ^ . 9 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2013.
- ^ Herodot Tarihi, I, 94.
- ^ . 17 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2013.
- ^ Pedley, John G. (1972). Ancient Literary Sources on Sardis. Cambridge: Harvard University Press. s. 295.
- ^ Yakubovich, Ilya (2010). Sociolinguistics of the Luvian Language. Leiden: Brill. s. 114.
- ^ a b Herodotus, Tarih, 1, s. 94.
- ^ Kroll, M. (2001). La naissance de la monnaie. G. Le Rider. Schweizerische Numismatische Rundschau. s. 526.
- ^ Herodotus, Tarih, 1, s. 96.
- ^ Herodotus, Tarih. 1, s.93.
Dış bağlantılar
- Ahmet Ercan (1999). "EĞMIR HELENISTIK (LIDYA) DÖNEMİ YATIRINDA" (PDF). jeofizik.org.tr. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Nisan 2019.
Tarih ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Lidyalilar Ahamenisler tarafindan Sparda olarak bilinir Eski Pers civi yazisi 𐎿𐎱𐎼𐎭 Anadolu grubunun ayirt edici Hint Avrupa Lidya dilini konusan bati Anadolu bolgesindeki Lidya da yasayan Anadolu kokenli bir halkti Dilleri Hitit dili ile benzerlik gosterir Lidyali asker 𐎿𐎱𐎼𐎭 Xerxes I in mezari Sparda yaklasik MO 480 Lidya MS 50 dolaylarinda ana yerlesim yerleri ve Yunan kolonileri ile MO 6 yy da Croesus yonetimindeki son egemenlik doneminde Lidya Imparatorlugu nun haritasi M O 7 yy kirmizi sinir Anadolu nun batisinda Gediz ve Kucuk Menderes ile Buyuk Menderes Irmagi arasinda kalan bolgeye Antik cagda Lidya bu topraklarda yasayanlara da Lidyalilar denilmistir Hint Avrupa kokenli bir kavim olan ve dogudan Anadolu ya gelen Lidyalilar once Hititler in daha sonra da Frigler in egemenligi altinda yasadilar Dil tarafindan tanimlanan ve MO 2 bin yila kadar uzanan kokenleri hakkinda ortaya atilan sorular dil tarihcileri ve arkeologlar tarafindan tartisma konusudur Strabo nun zamaninda MO 1 yuzyil onun tarafindan tutulan kayitlar arasinda son kez dogrulanmis kayitlara gore guneybati Anadolu Kibyra da en son Orta Cag dan kisa bir sure oncesine kadar ayri bir Lidya kulturu varligini surdurmustur Lidya baskenti Sfard veya Sardes idi Gec Tunc Cagi na kadar izlenebilen uc hanedanligi kapsayan kaydedilmis tarih devletleri gucunun ve basarilarinin zirvesine Lidya nin kuzey dogusunda yer alan komsu Frigya gucunun cokusune denk gelen bir zamanda MO 7 ve 6 yuzyillarda ulasti Lidya gucu MO 585 teki Halys Savasi ve MO 546 da tarafindan yenilgiye ugratilmasindan sonraki olaylarda baskentlerinin dusmesiyle aniden sona erdi TarihceLidya Krali Krezus ciftcilerden vergi alirken 1629 da tarafindan yapilan resim Lidyalilar Frigyalilarin yikilmasindan sonra Kral Giges zamaninda bagimsiz bir devlet kurdular M O 687 Lidyalilarin baskenti donemin en buyuk ve zengin kentlerinden olan Salihli yakinlarindaki Sardes Sard dir Giges devletin sinirlarini genisletti Dogu sinirlari Kizilirmak irmagina kadar uzandi Kimmerlere karsi Asurlularla is birligi yapmislar ve bunun sonucunda Kral Yolu Asur a kadar uzanmistir Kral Alyattes zamaninda Medlerle savas yapildi MO 585 yilinda baris yapilarak Kizilirmak iki devlet arasinda sinir oldu Son krallari Krezus donemi Lidyanin en parlak zamani oldu Baskentleri Sard ayni zamanda donemin kultur ve sanat merkeziydi Ancak bu durum uzun surmedi Adalar Ege Denizi ne cikmak istemeyen Pers Krali Kyros Kirus Misir la ittifak yapan Lidya Krali Krezus u yenerek Lidya Kralligi na son verdi M O 546 Tarihte ilk kez Lidyalilarin bastigi madeni paralar alisveriste degis tokus takas yontemini ve degerli metal ve tahilin alisveris araci olarak kullanimini zamanla azaltmistir Lidyalilarin parayi bulmasiLidyalilarin parayi bulan ilk uygarlik oldugu iddialari olmakla birlikte para kullanimi daha eski medeniyetler olan Sumerlerde ve Misir da da vardir Resmi makamlarca onaylanmis gumus gibi degerli metallerin ve belirli olcekteki arpa gibi tahillarin kullanimi ilk parasal ogeler sayilabilir Ancak madeni paranin gunumuzdeki anlamina yakin kullanimi Lidyalilara atfedilir Herodot Lidyalilarin gumus ve altin madeni parayi ilk defa kullandigini yazar Baska deyisle Lidyalilar zaten var olan para sisteminin araci olarak altin ve gumusu tercih eden ilk uygarliktir Lidyalilar tarafindan paraya sikke deniliyordu kaynak belirtilmeli Sikke eski uygarliklardan kalmis bir para turudur Altin gumus bakir nikel tunc ve aluminyum gibi metal alasimlarin elektron karisimlari ile uretilmis olup ilkel caglarda ticarette kullanilan takas degis tokus yontemi yerine daha kullanisli bir degisim araci arayislarinin sonucu olarak ortaya cikmistir Yazinsal kaynaklariLidya nin son Krali Karun un portresi Attika kirmizi figurlu amfora boyanmis yaklasik olarak M O 500 490 Kendilerine ait tarihsel hesaplarin yolunda bugune kadar bulunan malzeme kittir Lidyalilar hakkindaki bilgiler buyuk olcude Antik Yunan yazarlarin etkilenmis ancak karisik anlatimlarina dayanmaktadir Lidyalilarin Homeric adi Truva Savasi sirasinda Truvalilarin muttefikleri arasinda anilan Maiones idi Bu ad Maeonia ve turetilmis haliyle Maeonyalilar idi Bronz Cagi terimleri bazen Lidya ve Lidyalilar icin alternatif olarak kullanilsa da aralarina nuanslar da getirilmistir Lidyalilarin boyle bir adla ilk tasdikine Yeni Assur kaynaklarinda rastlanmaktadir Assurbanipal in yilliklari MO 7 yy ortasi Luddi krali Gu g gu nun elciliginin Lidyalilarin krali Gyges ile ozdeslestirilmesine atifta bulunur Lidyalilar teriminin Sardeis ve cevresi sakinleri icin ancak Mermnad Hanedani nin yukselisiyle kullanilmaya baslanmis olmasi muhtemeldir MO 6 yy baslarinda Lidya Krali tarafindan basilan sikke Herodotos Tarih adli eserinde Lidyalilarin altin ve gumus para birimini basan ve kullanan bildigimiz ilk insanlar oldugunu belirtir Bu ozellikle elektrumdaki para basmaya atifta bulunurken bazi numismatistler madeni paranin basli basina Lidya da ortaya ciktigini dusunuyor Ayrica Croesus kralligi doneminde Lidyalilardan daha cesur ve militan baska bir Kucuk Asya etnosunun olmadigini belirtir GeleneklerMO 500 dolaylarinda Persepolis Apadana daki Lidya heyeti Herodot a gore bir Lidyali kiz olgunluga eristiginde yeterli bir ceyiz kazanana kadar fuhus yapardi ve bunun uzerine evlilik icin uygun oldugunu ilan ederdi Bu soylu olarak dogmamis kizlar icin genel bir uygulamaydi Ayrica Lidyalilari cesitli antik oyunlar ozellikle asik oyunu icat etmeleriyle iliskilendirir ve oyunlarin popularitesinin ozellikle siddetli kuraklik sirasinda arttigini ve oyunlarin Lidyalilara sikintilarindan psikolojik bir rahatlama sagladigini iddia eder Ayrica bakinizAnadolu tarihi Lidya dili Karyalilar Misyalilar Likyalilar KilikyalilarKaynakca Darius I DNa inscription Line 28 25 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Eylul 2021 Ivo Hajnal PDF Institut fur Sprachen und Literaturen 31 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi M Giorgieri M Salvini M C Tremouille P Vannicelli 1999 Licia e Lidia prima dell Ellenizzazione Roma a b Cartwight Mark Lidya Necip Can Bek tarafindan cevrildi Dunya Tarihi Ansiklopedisi 13 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Subat 2024 9 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ekim 2013 Herodot Tarihi I 94 17 Kasim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ekim 2013 Pedley John G 1972 Ancient Literary Sources on Sardis Cambridge Harvard University Press s 295 Yakubovich Ilya 2010 Sociolinguistics of the Luvian Language Leiden Brill s 114 a b Herodotus Tarih 1 s 94 Kroll M 2001 La naissance de la monnaie G Le Rider Schweizerische Numismatische Rundschau s 526 Herodotus Tarih 1 s 96 Herodotus Tarih 1 s 93 Dis baglantilarAhmet Ercan 1999 EGMIR HELENISTIK LIDYA DONEMI YATIRINDA PDF jeofizik org tr 8 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 25 Nisan 2019 Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz