Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Johann Carl Friedrich Gauss ya da Gauß (30 Nisan 1777, Braunschweig, Almanya – 23 Şubat 1855, Göttingen), Alman matematikçi, astronom, istatistikçi, olağanüstü katkılardan dolayı "Matematikçilerin prensi" (Latince: Princeps Mathematicorum) ve "antik çağlardan beri yaşamış en büyük matematikçi" olarak anılır.
Carl Friedrich Gauss | |
|---|---|
 Christian Albrecht Jensen tarafından yapılmış portresi | |
| Doğum | 30 Nisan 1777 Braunschweig, Almanya |
| Ölüm | 23 Şubat 1855 (77 yaşında) Göttingen, Almanya |
| Milliyet | Alman |
| Mezun olduğu okul(lar) | Göttingen Üniversitesi, Helmstedt Üniversitesi |
| Kariyeri | |
| Dalı | Matematik, Fizik,Astronomi |
| Çalıştığı kurumlar | Göttingen Üniversitesi |
| Doktora danışmanı | Johann Friedrich Pfaff |
| Doktora öğrencileri | Richard Dedekind Bernhard Riemann |
| İmza | |
 | |
Gauss'un çocukluk yıllarından beri dahi olduğunu gösteren pek çok hikâye vardır, nitekim 20 yaşına gelmeden matematikte önemli teoremler kanıtlamıştır. Sayılar kuramının önemli sonuçlarını derleyip kendi katkılarını da ekleyerek yazdığı Disquisitiones Arithmeticae'yi 21 yaşında (1798) bitirmişse de, eser ilk olarak 1801'de basılmıştır. 18 yaşındayken modern matematiksel modellemenin ve Minimal kareler metodunu bularak matematiksel istatistiğin temellerini atmıştır. Bu çalışmalarıyla 1801 yılında Ceres Cücegezegeni' nin tekrar keşfedilmesini sağlamıştır. Öklit dışı geometri'yi, çok sayıda matematiksel fonksiyonu, türev ve integralle ilgili temel teoremleri, normal dağılımı, Eliptik integrallerin ilk çözümlerini ve yüzeylerde keşfetmiş, kanıtlamış veya tanımlamıştır. 1807 yılında Göttingen Üniversitesi'nde Professör ve Baş Astronom olmuştur. Daha sonra Hannover Krallığı'nın toprak ölçümü görevi kendisine verilecektir.
1856 yılında Hannover Kralı verdiği madalyaların üzerine Gauss'un portresini bastırmış ve üzerine Mathematicorum Principi yazdırmıştır. Gauss çalışmalarının sadece bir kısmını yayımladığı için düşüncelerinin derinliği ve ne kadar teorem kanıtladığı ancak 1898 yılında günlüğü keşfedilip yayımlanınca anlaşıldı.
Bugün birçok matematiksel ve fiziksel fenomen ve çözüm, rasathane ve ölçüm merkezleri, okullar ve bazı ödüller ismini Gauss'tan alır.
Hayatı
Çocukluğu ve gençliği
Gauss, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na bağlı olan Braunschweig-Lüneburg Dükalığı'ndaki Braunschweig kentinde, Dorothea Gauss ve Gebhard Dietrich çiftinin tek çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası az eğitimli bir taş ve duvar ustasıydı, annesinin ise okuma-yazması yoktu. Gauss henüz üç yaşındayken, babasının kâğıt üzerinde yaptığı hesapları kafasından kontrol edip düzeltiyordu.
Bir başka hikâyeye göre, Gauss'un ilkokul öğretmeni J.G. Büttner, öğrencilerini oyalamak için 1'den 100'e kadar olan sayıları toplamalarını isteyince, Gauss cevabı sınıftaki bütün öğrencilerden önce ve hızlıca bularak hem öğretmenini, hem de asistanı Martin Bertels'i hayrete düşürdü. Küçük Gauss, sayı listesinin iki zıt ucundan birer sayı alıp topladığında hep aynı sonucun çıktığını fark etmişti: (1 + 100) = (2 + 99) = (3 + 98) = ... = (50 + 51) = 101, vs. Sayılar ikişer olarak gruplandırdığında toplam sayı sayısının yarısı kadar grup olduğunu gören Gauss 1'den 100'e kadar olan sayıların toplamını 50 × 101 = 5050 olarak buldu. İşlemin formülü ise n sayı sayısı olmak üzere n(n+1)/2'dir.
Gauss, Braunschweig Dükü Karl Wilhelm Ferdinand'in verdiği burs sayesinde 1792-1795 yılları arasında Collegium Carolinum'da (bugünkü adıyla Braunschweig Teknik Üniversitesi), 1795-1798 yılları arasında da Göttingen Üniversitesi'nde öğrenim gördü. 1796'da kenar sayısı bir Fermat asalı olan her düzgün çokgenin, sadece cetvel ve pergel kullanılarak çizilebileceğini kanıtladı. Bu tür cetvel ve pergel problemleri Antik Yunan'dan beri matematikçileri meşgul etmekteydi, dolayısıyla da Gauss'un keşfinin önemi büyüktü. Gauss bu başarısından o kadar memnun oldu ki, mezar taşına bir düzgün onyedigenin oyulmasını vasiyet etti. Ne var ki, daireye çok yakın olan bu şeklin oyulması çok zor olacağından, vasiyetini yerine getirecek bir taş ustası bulamadı.[]
1796 Gauss için oldukça verimli bir yıl oldu. Düzgün çokgenlerle ilgili keşfinden bir ay kadar sonra, yine kendi keşfi olan modüler aritmetik fikrini kullanarak, sayılar kuramında "karesel karşılıklılık ilkesi" (Alm. quadratisches Reziprozitätsgesetz) olarak bilinen teoremi kanıtladı. İlk olarak Euler ve Legendre tarafından ortaya atılmış ama kanıtlanamamış olan bu teorem, ikinci dereceden denklemlerin çözülebilirliğinin belirlenmesini sağlıyordu. Yine aynı yıl içinde Gauss, asal sayıların tam sayılar arasındaki dağılımına ilişkin önemli bir sonuç buldu. Bundan kısa süre sonra da, her tam sayının en fazla üç üçgensel sayının toplamı olarak yazılabileceğini kanıtladı ve 10 Temmuz 1796'da günlüğüne şu notu düştü: "Eureka! Num = 
." Ekim 1796'da ise katsayıları sonlu bir cisimden gelen polinomların çözümleriyle ilgili bir sonuç yayımladı. (Bu sonuç, 150 yıl sonraki da çıkış noktası olmuştur.)
Orta yaşları
Gauss, 1799'da bitirdiği doktora tezinde cebirin temel teoreminin bir kanıtını sundu. Bu önemli teorem, karmaşık sayılar üzerine tanımlanmış her polinomun en az bir kökü olduğunu söyler. Gauss'tan önce pek çok matematikçi bu teoremi kanıtlamayı denemiş ama hiçbir kanıt genel kabul görmemişti. Gauss'un kanıtına da, o zamanlar henüz kanıtlanmamış olan Jordan eğri teoremini kullandığı için itiraz edildi. Bu itirazlar üzerine Gauss, hayatı boyunca üç değişik kanıt daha sunacak, 1849'daki son kanıtı tüm matematikçilerden kabul görecekti. Gauss bu kanıtlar üzerinde çalışırken, karmaşık sayılar kavramının olgunlaşmasına çok büyük katkıda bulundu.
1801'de yayımladığı Disquisitiones Arithmeticae, sayılar kuramına modüler aritmetik gibi birçok yenilik getirdi. Aynı yıl içinde, İtalyan astronom Giuseppe Piazzi, Ceres asteroidini keşfetti, ama asteroidi ancak 40 gün kadar takip edebildikten sonra kaybetti. 24 yaşındaki Gauss, üç aylık bir çalışmadan sonra, Ceres'in tekrar görülebileceği pozisyonu hesapladı ve 31 Aralık'ta iki ayrı astronom (Franz Xaver von Zach ve Heinrich Olbers), Ceres'i tam Gauss'un söylediği pozisyonda gözlemlediler. Zach, "Doktor Gauss'un zeki çalışması ve hesapları olmasaydı, Ceres'i tekrar bulamayabilirdik" diyerek Gauss'un katkısına teşekkür etti. O zamana kadar hâlâ Dük'ün verdiği bursla geçinen ve bu durumdan memnun olmayan Gauss, astronomide kariyer yapmayı düşündü ve 1807'de Göttingen Üniversitesi'nde astronomi profesörü ve gözlemevi müdürü olarak çalışmaya başladı. Hayatının sonuna kadar aynı üniversitede çalışacaktı.
Ceres'in keşfi sayesinde gezegen ve asteroidlerin Güneş çevresindeki hareketleriyle ilgilenmeye başlayan Gauss, 1809'da Theoria motus corporum coelestium in sectionibus conicis solem ambientum (Güneş çevresinde konik kesitler üzerinde hareket eden gök cisimlerinin hareketlerinin teorisi) adlı eserini yayımladı. Bu eser, günümüz bilimlerinde yaygın olarak kullanılan en küçük kareler yöntemini de ayrıntılı olarak ele alıyordu. (Aynı yöntem, 1805'te Fransız matematikçi Adrien-Marie Legendre ve 1808'de Amerikalı matematikçi Robert Adrain tarafından da tanımlanmış ve kullanılmıştı, fakat Gauss bu yöntemi 1795'ten beri bildiğini iddia etti.)
Gauss en karmaşık hesapları aklından yapabilmesiyle de ünlenmişti. Anlatılana göre, Ceres'in izleyeceği yörüngeyi nasıl bu kadar hatasız hesaplayabildiği sorulunca, "logaritma kullandım" cevabını vermiş, logaritma cetvelini nasıl bu kadar hızlı kullanabildiği sorulunca da "cetvele ne gerek var, hepsini kafamda hesaplıyorum!" demiştir.
1818'de Hannover eyaleti için yüzey ölçümleri yapan Gauss, bu ölçümler için helyotropu (güneş ışığı ve aynalar yardımıyla doğrultu gözlemleri yapmaya yarayan aygıt) icat edip kullandı.
Gauss, Öklit dışı geometrilerin varlığını keşfettiğini, ama tepkilerden çekindiği için fikirlerini yayımlamadığını iddia etmiştir. Öklit dışı geometriler, Öklit aksiyomlarının bir kısmını atarak oluşturulan, sezgilerimizle çelişen fakat kendi içinde tutarlı geometrilerdir ve Einstein'ın genel görelilik kuramı gibi pek çok yeni fikrin doğumunu mümkün kılmıştır. Gauss'un yakın arkadaşı Farkas Bolyai'nin oğlu János Bolyai, 1832'de Öklit dışı geometrilerle ilgili eserini yayımladığında, Gauss Farkas Bolyai'ye bir mektup yazdı ve "eseri övmek kendimi övmek gibi olur, çünkü eserin içeriği son 30-35 yıldır benim kafamda dolaşan fikirlerle neredeyse birebir örtüşüyor" dedi. Bu kanıtsız iddia, János Bolyai ve Gauss'un arasının açılmasına sebep oldu. Gauss'un notları ve mektuplarından anlaşıldığı kadarıyla, Öklit dışı geometrilerle ilgili temel fikirleri János Bolyai'den önce keşfettiği doğrudur.
Gauss, Hannover'de yaptığı yüzey ölçümleri sırasında, ölçüm hatalarının istatistiksel dağılımını veren ve daha önce astronomi araştırmalarında da kullandığı normal dağılım fikrini kafasında iyice belirginleştirdi. Günümüzde normal dağılıma Gauss dağılımı da denmektedir. Ayrıca bu ölçümler Gauss'un diferansiyel geometriye de (eğriler ve yüzeylerle ilgilenen bir matematik dalı) ilgi duymasını sağladı. 1828'de bu matematik dalının önemli teoremlerinden biri olan theorema egregium’u kanıtladı.
Yaşlılığı ve ölümü
1831 yılında Gauss, fizik profesörü Wilhelm Weber'le beraber çalışmaya başladı. Bu beraberlik, manyetizma ve elektrik konularına, kütle, uzunluk ve zamana bağlı yeni bir manyetizma birimi gibi pek çok yenilik getirecekti. 1833'te Gauss ve Weber ilk elektromanyetik telgrafı icat ettiler ve bu telgrafla gözlemevini fizik enstitüsüne bağladılar. Gauss, hâlâ müdürü olduğu gözlemevinin bahçesine bir manyetik gözlemevi kurulması talimatını verdi ve Weber'le beraber Dünya'nın çeşitli yerlerindeki manyetik alanları ölçmek amacıyla bir "manyetik kulüp" (Alm. magnetischer Verein) kurdu. Gauss'un bu sıralarda geliştirdiği, manyetik alanın yatay yoğunluğunu ölçmeye yarayan metot, 20. yüzyıl ortalarına kadar kullanılmaya devam etti. Gauss ayrıca, Dünya'nın manyetik alanının iç (çekirdek) ve dış (manyetosfer) kaynaklarını ayırmak için gereken matematiksel teoriyi de geliştirdi. Hayatının sonlarına doğru matematiksel yeteneklerinin köreldiğini hissedince edebiyatla ilgilenmeye başladı.
Gauss 23 Şubat 1855'te, 78 yaşındayken, yıllardır yaşadığı Göttingen'de hayata gözlerini yumdu ve bu şehirdeki Albanifriedhof’a gömüldü. Cenazesinde damadı Heinrich Ewald ile yakın arkadaşı ve aynı zamanda biyografisinin yazarı olan Wolfgang Sartorius von Waltershausen birer konuşma yaptılar. Beyni, araştırma için muhafaza edildi ve bugün hâlâ Göttingen Üniversitesi'nin tıp fakültesinde formalin içinde korunmaktadır.
Aile hayatı
Gauss ilk evliliğini 1805 yılında Johanna Osthoff ile yaptı. Bu evlilikten Joseph (1806-1873) adında bir oğlu ve Wilhelmine (1808-1840) adında bir kızı oldu. 1809'da, Louis adını verdikleri üçüncü çocuklarının doğumu sırasında Johanna hayatını kaybetti, Louis de henüz bir yaşına gelmeden annesini takip etti. Gauss, bu ölümlerden dolayı girdiği depresyondan tam anlamıyla kurtulamadı. Louis'nin ölümünden kısa süre sonra, 1810'da karısının arkadaşı Minna Waldeck ile evlendi. Bu evlilikten de üç çocuğu oldu: Eugen (1811-1896), Wilhelm (1813-1879) ve Therese (1816-1864). Minna 1831'de hastalıktan ölünce Gauss'a ölümüne kadar kızı Therese baktı. Eugen ve Wilhelm ABD'nin Missouri eyaletine yerleştiler.
Kişiliği
Gauss tam bir mükemmeliyetçi ve bir işkolikti. Bir hikâyeye göre, bir problem üzerinde çalışırken karısının ölmek üzere olduğu haberini alınca "biraz beklesin, bitirmek üzereyim" demişti. Kafasındaki fikirler tam olgunluğa erişmeden onları yayımlamak istemezdi. Bu konudaki ilkesini pauca sed matura (az ama olgun) sözüyle özetliyordu. Ölümünden sonra incelenen günlükleri ortaya çıkardı ki, meslektaşları tarafından yayımlanmış olan pek çok önemli matematiksel keşfi o daha önceden yapmış ama yayımlamamayı tercih etmişti. Matematik tarihçisi Eric Temple Bell'e göre, Gauss günlüklerine yazdığı tüm matematiksel fikirleri hayattayken yayımlamış olsaydı matematik 50 yıl ileri atlamış olurdu.
Gauss, kendisini örnek alan genç matematikçileri desteklemediği için çok eleştirildi. Pek çok meslektaşı onu mesafeli ve katı buluyordu. Gauss öğretmenlikten nefret ettiğini söylese de Richard Dedekind, Bernhard Riemann, Friedrich Bessel gibi bazı öğrencileri sonradan başarılı ve üretken matematikçiler oldular.
Gauss'un babasıyla arası iyi değildi. Babası matematik ve bilim okumasını istemiyor, kendisi gibi taş ustası olmasını istiyordu. Gauss, eğitimi boyunca babasından görmediği desteği annesinden gördü. Oğullarıyla da iyi geçinemeyen Gauss, Eugen'in ve daha sonra Wilhelm'in ABD'ye göç etmesine sebep oldu.
Gauss, yazdığı kanıtları nasıl akıl ettiğini asla açıklamazdı. Kanıtı bir kere bulduktan sonra sanki vahiyle gelmiş gibi yazar, sonuca nasıl ulaştığı konusunda özellikle ipucu vermezdi.
Gauss, kişiselleştirilmiş bir Tanrı'ya inanmıyordu. Bu sebeple deist olduğu söylenebilir. Ayrıca bir monarşi destekçisiydi ve tüm Almanya'yı etkisi altına alan 1848 devrimlerini onaylamıyordu.
Anma
Gauss'un ismi matematik ve fizikte onlarca teorem, formül ve kavrama verilmiştir. Cgs sistemindeki manyetik alan birimi 1 Gauss'tur.
1989-2001 yılları arasında Gauss'un resmi, bir normal dağılım eğrisiyle beraber, 10 DM (Alman Markı) banknotlarının üzerine basılmıştır.
1977'de, Gauss'un 200. doğum günü şerefine, Doğu Almanya ve Batı Almanya'da ayrı ayrı hatıra pulları basılmıştır.
Ay'daki Gauss krateri, "1001 Gaussia" asteroidi ve Antarktika'da sönmüş bir volkan olan Gaussberg, Gauss'un anısına isimlendirilmiş bazı doğal oluşumlardır.
Almanya'nın Dransfeld kentindeki 51 metrelik beton gözlem kulesinin ismi Gauss Kulesi'dir.
Alman yazar Daniel Kehlmann'ın 2005 tarihli romanı Die Vermessung der Welt (Dünya'nın Ölçümü), Gauss ve Alexander von Humboldt'un hayatlarını konu almaktadır.
Ayrıca 2005 yılı Gauss yılı olarak anılmıştır.
Notlar
- ^ (İngilizce). 28 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2007.
- ^ Bu hikâye, Gauss'un yakın arkadaşı Wolfgang Sartorius von Waltershausen'in anılarında anlatılmaktadır ve doğruluğu tartışmalıdır: (İngilizce). 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2007.
- ^ Gauss ve en küçük kareler yönteminin keşfi üzerine ayrıntılı bir makale: Stigler, Stephen M. (1981). "Gauss and the Invention of Least Squares". The Annals of Statistics. Cilt 9. ss. 465-474. 2 Eylül 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Temmuz 2007.
- ^ Gauss ve Öklit dışı geometrilerin keşfi üzerine bir makale: Winger, R. M. (1925). "Gauss and non-Euclidean Geometry". Bulletin of the American Mathematical Society. Cilt 31. ss. 356-358. 1 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Temmuz 2007.
- ^ Asimov (1972)
- ^ Bell (1986)
- ^ "İngilizce Wikipedia Gauss krateri maddesi". 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2007.
- ^ "İngilizce Wikipedia 1001 Gaussia maddesi". 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2007.
- ^ "İngilizce Wikipedia Gaussberg maddesi". 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2007.
Kaynakça
- Asimov, Isaac (1972). Biographical Encyclopedia of Science and Technology; the Lives and Achievements of 1195 Great Scientists from Ancient Times to the Present, Chronologically Arranged. New York: Doubleday.
- Bell, E. T (1986). "The Prince of Mathematicians: Gauss". Men of Mathematics: The Lives and Achievements of the Great Mathematicians from Zeno to Poincaré. New York: Simon and Schuster. ss. 218-269.
- . 27 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2007.
- "Carl Friedrich Gauss". 10 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2007.
- Dunnington, G. Waldo (1927). . Scientific Monthly. Cilt XXIV. ss. 402-414. 26 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2007.
- Dunnington, G. Waldo (2003). Carl Friedrich Gauss: Titan of Science. The Mathematical Association of America.
- Hall, T. (1970). Carl Friedrich Gauss: A Biography. Cambridge, MA: MIT Press.
- "Gauss and His Children". 8 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Temmuz 2007.
- Simmons, J. (1996). The Giant Book of Scientists: The 100 Greatest Minds of All Time. Sidney: The Book Company.
Dış bağlantılar
hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
- Ardışık Sayıların Toplamı: Gauss Yöntemi
- , Focus Dergisi, 22 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi
- (İngilizce), 14 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi
- O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., "Carl Friedrich Gauss", MacTutor Matematik Tarihi arşivi
- Mathematics Genealogy Project'te Carl Friedrich Gauss
- Göttingen Üniversitesi kütüphanesinden (Almanca), 6 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Johann Carl Friedrich Gauss ya da Gauss 30 Nisan 1777 Braunschweig Almanya 23 Subat 1855 Gottingen Alman matematikci astronom istatistikci olaganustu katkilardan dolayi Matematikcilerin prensi Latince Princeps Mathematicorum ve antik caglardan beri yasamis en buyuk matematikci olarak anilir Carl Friedrich GaussChristian Albrecht Jensen tarafindan yapilmis portresiDogum30 Nisan 1777 Braunschweig AlmanyaOlum23 Subat 1855 77 yasinda Gottingen AlmanyaMilliyetAlmanMezun oldugu okul lar Gottingen Universitesi Helmstedt UniversitesiKariyeriDaliMatematik Fizik AstronomiCalistigi kurumlarGottingen UniversitesiDoktora danismaniJohann Friedrich PfaffDoktora ogrencileriRichard Dedekind Bernhard RiemannImza Gauss un cocukluk yillarindan beri dahi oldugunu gosteren pek cok hikaye vardir nitekim 20 yasina gelmeden matematikte onemli teoremler kanitlamistir Sayilar kuraminin onemli sonuclarini derleyip kendi katkilarini da ekleyerek yazdigi Disquisitiones Arithmeticae yi 21 yasinda 1798 bitirmisse de eser ilk olarak 1801 de basilmistir 18 yasindayken modern matematiksel modellemenin ve Minimal kareler metodunu bularak matematiksel istatistigin temellerini atmistir Bu calismalariyla 1801 yilinda Ceres Cucegezegeni nin tekrar kesfedilmesini saglamistir Oklit disi geometri yi cok sayida matematiksel fonksiyonu turev ve integralle ilgili temel teoremleri normal dagilimi Eliptik integrallerin ilk cozumlerini ve yuzeylerde kesfetmis kanitlamis veya tanimlamistir 1807 yilinda Gottingen Universitesi nde Professor ve Bas Astronom olmustur Daha sonra Hannover Kralligi nin toprak olcumu gorevi kendisine verilecektir 1856 yilinda Hannover Krali verdigi madalyalarin uzerine Gauss un portresini bastirmis ve uzerine Mathematicorum Principi yazdirmistir Gauss calismalarinin sadece bir kismini yayimladigi icin dusuncelerinin derinligi ve ne kadar teorem kanitladigi ancak 1898 yilinda gunlugu kesfedilip yayimlaninca anlasildi Bugun bircok matematiksel ve fiziksel fenomen ve cozum rasathane ve olcum merkezleri okullar ve bazi oduller ismini Gauss tan alir HayatiCocuklugu ve gencligi Braunschweig da bir Gauss heykeli Gauss Kutsal Roma Cermen Imparatorlugu na bagli olan Braunschweig Luneburg Dukaligi ndaki Braunschweig kentinde Dorothea Gauss ve Gebhard Dietrich ciftinin tek cocugu olarak dunyaya geldi Babasi az egitimli bir tas ve duvar ustasiydi annesinin ise okuma yazmasi yoktu Gauss henuz uc yasindayken babasinin kagit uzerinde yaptigi hesaplari kafasindan kontrol edip duzeltiyordu Bir baska hikayeye gore Gauss un ilkokul ogretmeni J G Buttner ogrencilerini oyalamak icin 1 den 100 e kadar olan sayilari toplamalarini isteyince Gauss cevabi siniftaki butun ogrencilerden once ve hizlica bularak hem ogretmenini hem de asistani Martin Bertels i hayrete dusurdu Kucuk Gauss sayi listesinin iki zit ucundan birer sayi alip topladiginda hep ayni sonucun ciktigini fark etmisti 1 100 2 99 3 98 50 51 101 vs Sayilar ikiser olarak gruplandirdiginda toplam sayi sayisinin yarisi kadar grup oldugunu goren Gauss 1 den 100 e kadar olan sayilarin toplamini 50 101 5050 olarak buldu Islemin formulu ise n sayi sayisi olmak uzere n n 1 2 dir Gauss Braunschweig Duku Karl Wilhelm Ferdinand in verdigi burs sayesinde 1792 1795 yillari arasinda Collegium Carolinum da bugunku adiyla Braunschweig Teknik Universitesi 1795 1798 yillari arasinda da Gottingen Universitesi nde ogrenim gordu 1796 da kenar sayisi bir Fermat asali olan her duzgun cokgenin sadece cetvel ve pergel kullanilarak cizilebilecegini kanitladi Bu tur cetvel ve pergel problemleri Antik Yunan dan beri matematikcileri mesgul etmekteydi dolayisiyla da Gauss un kesfinin onemi buyuktu Gauss bu basarisindan o kadar memnun oldu ki mezar tasina bir duzgun onyedigenin oyulmasini vasiyet etti Ne var ki daireye cok yakin olan bu seklin oyulmasi cok zor olacagindan vasiyetini yerine getirecek bir tas ustasi bulamadi kaynak belirtilmeli 1796 Gauss icin oldukca verimli bir yil oldu Duzgun cokgenlerle ilgili kesfinden bir ay kadar sonra yine kendi kesfi olan moduler aritmetik fikrini kullanarak sayilar kuraminda karesel karsiliklilik ilkesi Alm quadratisches Reziprozitatsgesetz olarak bilinen teoremi kanitladi Ilk olarak Euler ve Legendre tarafindan ortaya atilmis ama kanitlanamamis olan bu teorem ikinci dereceden denklemlerin cozulebilirliginin belirlenmesini sagliyordu Yine ayni yil icinde Gauss asal sayilarin tam sayilar arasindaki dagilimina iliskin onemli bir sonuc buldu Bundan kisa sure sonra da her tam sayinin en fazla uc ucgensel sayinin toplami olarak yazilabilecegini kanitladi ve 10 Temmuz 1796 da gunlugune su notu dustu Eureka Num D D D displaystyle Delta Delta Delta Ekim 1796 da ise katsayilari sonlu bir cisimden gelen polinomlarin cozumleriyle ilgili bir sonuc yayimladi Bu sonuc 150 yil sonraki da cikis noktasi olmustur Orta yaslari Disquisitiones Arithmeticae nin ilk sayfasi Gauss 1799 da bitirdigi doktora tezinde cebirin temel teoreminin bir kanitini sundu Bu onemli teorem karmasik sayilar uzerine tanimlanmis her polinomun en az bir koku oldugunu soyler Gauss tan once pek cok matematikci bu teoremi kanitlamayi denemis ama hicbir kanit genel kabul gormemisti Gauss un kanitina da o zamanlar henuz kanitlanmamis olan Jordan egri teoremini kullandigi icin itiraz edildi Bu itirazlar uzerine Gauss hayati boyunca uc degisik kanit daha sunacak 1849 daki son kaniti tum matematikcilerden kabul gorecekti Gauss bu kanitlar uzerinde calisirken karmasik sayilar kavraminin olgunlasmasina cok buyuk katkida bulundu 1801 de yayimladigi Disquisitiones Arithmeticae sayilar kuramina moduler aritmetik gibi bircok yenilik getirdi Ayni yil icinde Italyan astronom Giuseppe Piazzi Ceres asteroidini kesfetti ama asteroidi ancak 40 gun kadar takip edebildikten sonra kaybetti 24 yasindaki Gauss uc aylik bir calismadan sonra Ceres in tekrar gorulebilecegi pozisyonu hesapladi ve 31 Aralik ta iki ayri astronom Franz Xaver von Zach ve Heinrich Olbers Ceres i tam Gauss un soyledigi pozisyonda gozlemlediler Zach Doktor Gauss un zeki calismasi ve hesaplari olmasaydi Ceres i tekrar bulamayabilirdik diyerek Gauss un katkisina tesekkur etti O zamana kadar hala Duk un verdigi bursla gecinen ve bu durumdan memnun olmayan Gauss astronomide kariyer yapmayi dusundu ve 1807 de Gottingen Universitesi nde astronomi profesoru ve gozlemevi muduru olarak calismaya basladi Hayatinin sonuna kadar ayni universitede calisacakti Ceres in kesfi sayesinde gezegen ve asteroidlerin Gunes cevresindeki hareketleriyle ilgilenmeye baslayan Gauss 1809 da Theoria motus corporum coelestium in sectionibus conicis solem ambientum Gunes cevresinde konik kesitler uzerinde hareket eden gok cisimlerinin hareketlerinin teorisi adli eserini yayimladi Bu eser gunumuz bilimlerinde yaygin olarak kullanilan en kucuk kareler yontemini de ayrintili olarak ele aliyordu Ayni yontem 1805 te Fransiz matematikci Adrien Marie Legendre ve 1808 de Amerikali matematikci Robert Adrain tarafindan da tanimlanmis ve kullanilmisti fakat Gauss bu yontemi 1795 ten beri bildigini iddia etti Gauss en karmasik hesaplari aklindan yapabilmesiyle de unlenmisti Anlatilana gore Ceres in izleyecegi yorungeyi nasil bu kadar hatasiz hesaplayabildigi sorulunca logaritma kullandim cevabini vermis logaritma cetvelini nasil bu kadar hizli kullanabildigi sorulunca da cetvele ne gerek var hepsini kafamda hesapliyorum demistir 1818 de Hannover eyaleti icin yuzey olcumleri yapan Gauss bu olcumler icin helyotropu gunes isigi ve aynalar yardimiyla dogrultu gozlemleri yapmaya yarayan aygit icat edip kullandi Gauss Oklit disi geometrilerin varligini kesfettigini ama tepkilerden cekindigi icin fikirlerini yayimlamadigini iddia etmistir Oklit disi geometriler Oklit aksiyomlarinin bir kismini atarak olusturulan sezgilerimizle celisen fakat kendi icinde tutarli geometrilerdir ve Einstein in genel gorelilik kurami gibi pek cok yeni fikrin dogumunu mumkun kilmistir Gauss un yakin arkadasi Farkas Bolyai nin oglu Janos Bolyai 1832 de Oklit disi geometrilerle ilgili eserini yayimladiginda Gauss Farkas Bolyai ye bir mektup yazdi ve eseri ovmek kendimi ovmek gibi olur cunku eserin icerigi son 30 35 yildir benim kafamda dolasan fikirlerle neredeyse birebir ortusuyor dedi Bu kanitsiz iddia Janos Bolyai ve Gauss un arasinin acilmasina sebep oldu Gauss un notlari ve mektuplarindan anlasildigi kadariyla Oklit disi geometrilerle ilgili temel fikirleri Janos Bolyai den once kesfettigi dogrudur Dort ayri Gauss dagilimi Gauss Hannover de yaptigi yuzey olcumleri sirasinda olcum hatalarinin istatistiksel dagilimini veren ve daha once astronomi arastirmalarinda da kullandigi normal dagilim fikrini kafasinda iyice belirginlestirdi Gunumuzde normal dagilima Gauss dagilimi da denmektedir Ayrica bu olcumler Gauss un diferansiyel geometriye de egriler ve yuzeylerle ilgilenen bir matematik dali ilgi duymasini sagladi 1828 de bu matematik dalinin onemli teoremlerinden biri olan theorema egregium u kanitladi Yasliligi ve olumu 1831 yilinda Gauss fizik profesoru Wilhelm Weber le beraber calismaya basladi Bu beraberlik manyetizma ve elektrik konularina kutle uzunluk ve zamana bagli yeni bir manyetizma birimi gibi pek cok yenilik getirecekti 1833 te Gauss ve Weber ilk elektromanyetik telgrafi icat ettiler ve bu telgrafla gozlemevini fizik enstitusune bagladilar Gauss hala muduru oldugu gozlemevinin bahcesine bir manyetik gozlemevi kurulmasi talimatini verdi ve Weber le beraber Dunya nin cesitli yerlerindeki manyetik alanlari olcmek amaciyla bir manyetik kulup Alm magnetischer Verein kurdu Gauss un bu siralarda gelistirdigi manyetik alanin yatay yogunlugunu olcmeye yarayan metot 20 yuzyil ortalarina kadar kullanilmaya devam etti Gauss ayrica Dunya nin manyetik alaninin ic cekirdek ve dis manyetosfer kaynaklarini ayirmak icin gereken matematiksel teoriyi de gelistirdi Hayatinin sonlarina dogru matematiksel yeteneklerinin koreldigini hissedince edebiyatla ilgilenmeye basladi Gauss 23 Subat 1855 te 78 yasindayken yillardir yasadigi Gottingen de hayata gozlerini yumdu ve bu sehirdeki Albanifriedhof a gomuldu Cenazesinde damadi Heinrich Ewald ile yakin arkadasi ve ayni zamanda biyografisinin yazari olan Wolfgang Sartorius von Waltershausen birer konusma yaptilar Beyni arastirma icin muhafaza edildi ve bugun hala Gottingen Universitesi nin tip fakultesinde formalin icinde korunmaktadir Aile hayati Gauss un 1828 de yayinlanan bir portresi Gauss ilk evliligini 1805 yilinda Johanna Osthoff ile yapti Bu evlilikten Joseph 1806 1873 adinda bir oglu ve Wilhelmine 1808 1840 adinda bir kizi oldu 1809 da Louis adini verdikleri ucuncu cocuklarinin dogumu sirasinda Johanna hayatini kaybetti Louis de henuz bir yasina gelmeden annesini takip etti Gauss bu olumlerden dolayi girdigi depresyondan tam anlamiyla kurtulamadi Louis nin olumunden kisa sure sonra 1810 da karisinin arkadasi Minna Waldeck ile evlendi Bu evlilikten de uc cocugu oldu Eugen 1811 1896 Wilhelm 1813 1879 ve Therese 1816 1864 Minna 1831 de hastaliktan olunce Gauss a olumune kadar kizi Therese bakti Eugen ve Wilhelm ABD nin Missouri eyaletine yerlestiler Kisiligi Gauss tam bir mukemmeliyetci ve bir iskolikti Bir hikayeye gore bir problem uzerinde calisirken karisinin olmek uzere oldugu haberini alinca biraz beklesin bitirmek uzereyim demisti Kafasindaki fikirler tam olgunluga erismeden onlari yayimlamak istemezdi Bu konudaki ilkesini pauca sed matura az ama olgun sozuyle ozetliyordu Olumunden sonra incelenen gunlukleri ortaya cikardi ki meslektaslari tarafindan yayimlanmis olan pek cok onemli matematiksel kesfi o daha onceden yapmis ama yayimlamamayi tercih etmisti Matematik tarihcisi Eric Temple Bell e gore Gauss gunluklerine yazdigi tum matematiksel fikirleri hayattayken yayimlamis olsaydi matematik 50 yil ileri atlamis olurdu 17 yasindaki Gauss un imzasi Gauss kendisini ornek alan genc matematikcileri desteklemedigi icin cok elestirildi Pek cok meslektasi onu mesafeli ve kati buluyordu Gauss ogretmenlikten nefret ettigini soylese de Richard Dedekind Bernhard Riemann Friedrich Bessel gibi bazi ogrencileri sonradan basarili ve uretken matematikciler oldular Gauss un babasiyla arasi iyi degildi Babasi matematik ve bilim okumasini istemiyor kendisi gibi tas ustasi olmasini istiyordu Gauss egitimi boyunca babasindan gormedigi destegi annesinden gordu Ogullariyla da iyi gecinemeyen Gauss Eugen in ve daha sonra Wilhelm in ABD ye goc etmesine sebep oldu Gauss yazdigi kanitlari nasil akil ettigini asla aciklamazdi Kaniti bir kere bulduktan sonra sanki vahiyle gelmis gibi yazar sonuca nasil ulastigi konusunda ozellikle ipucu vermezdi Gauss kisisellestirilmis bir Tanri ya inanmiyordu Bu sebeple deist oldugu soylenebilir Ayrica bir monarsi destekcisiydi ve tum Almanya yi etkisi altina alan 1848 devrimlerini onaylamiyordu AnmaGauss un resmini tasiyan 10 Alman Marki banknotu Gauss un ismi matematik ve fizikte onlarca teorem formul ve kavrama verilmistir Cgs sistemindeki manyetik alan birimi 1 Gauss tur 1989 2001 yillari arasinda Gauss un resmi bir normal dagilim egrisiyle beraber 10 DM Alman Marki banknotlarinin uzerine basilmistir 1977 de Gauss un 200 dogum gunu serefine Dogu Almanya ve Bati Almanya da ayri ayri hatira pullari basilmistir Ay daki Gauss krateri 1001 Gaussia asteroidi ve Antarktika da sonmus bir volkan olan Gaussberg Gauss un anisina isimlendirilmis bazi dogal olusumlardir Almanya nin Dransfeld kentindeki 51 metrelik beton gozlem kulesinin ismi Gauss Kulesi dir Alman yazar Daniel Kehlmann in 2005 tarihli romani Die Vermessung der Welt Dunya nin Olcumu Gauss ve Alexander von Humboldt un hayatlarini konu almaktadir Ayrica 2005 yili Gauss yili olarak anilmistir Notlar Ingilizce 28 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Agustos 2007 Bu hikaye Gauss un yakin arkadasi Wolfgang Sartorius von Waltershausen in anilarinda anlatilmaktadir ve dogrulugu tartismalidir Ingilizce 12 Temmuz 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Temmuz 2007 Gauss ve en kucuk kareler yonteminin kesfi uzerine ayrintili bir makale Stigler Stephen M 1981 Gauss and the Invention of Least Squares The Annals of Statistics Cilt 9 ss 465 474 2 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Temmuz 2007 Gauss ve Oklit disi geometrilerin kesfi uzerine bir makale Winger R M 1925 Gauss and non Euclidean Geometry Bulletin of the American Mathematical Society Cilt 31 ss 356 358 1 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Temmuz 2007 Asimov 1972 Bell 1986 Ingilizce Wikipedia Gauss krateri maddesi 13 Eylul 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2007 Ingilizce Wikipedia 1001 Gaussia maddesi 13 Eylul 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2007 Ingilizce Wikipedia Gaussberg maddesi 13 Eylul 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2007 KaynakcaAsimov Isaac 1972 Biographical Encyclopedia of Science and Technology the Lives and Achievements of 1195 Great Scientists from Ancient Times to the Present Chronologically Arranged New York Doubleday Bell E T 1986 The Prince of Mathematicians Gauss Men of Mathematics The Lives and Achievements of the Great Mathematicians from Zeno to Poincare New York Simon and Schuster ss 218 269 27 Ekim 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Temmuz 2007 Carl Friedrich Gauss 10 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2007 Dunnington G Waldo 1927 Scientific Monthly Cilt XXIV ss 402 414 26 Subat 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Temmuz 2007 Dunnington G Waldo 2003 Carl Friedrich Gauss Titan of Science The Mathematical Association of America Hall T 1970 Carl Friedrich Gauss A Biography Cambridge MA MIT Press Gauss and His Children 8 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Temmuz 2007 Simmons J 1996 The Giant Book of Scientists The 100 Greatest Minds of All Time Sidney The Book Company Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarArdisik Sayilarin Toplami Gauss Yontemi Focus Dergisi 22 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ingilizce 14 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi O Connor John J Robertson Edmund F Carl Friedrich Gauss MacTutor Matematik Tarihi arsivi Mathematics Genealogy Project te Carl Friedrich Gauss Gottingen Universitesi kutuphanesinden Almanca 6 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi