Alçak Dünya Yörüngesi (ADY), Dünya'nın etrafında (Yörünge süresi 88 dakika olan) 160 km (99 mi) yüksekliğinden (Yörünge süresi 127 dakika olan) 2000 km (1200 mi) yüksekliğine kadar olan aralığa denk gelen bir yörüngedir. 160 km yüksekliğin altındaki nesneler çok hızlı bir şekilde ve irtifa kaybına maruz kalırlar. Alçak Dünya yörüngesinde dengeli bir konum elde edebilmek için gerekli olan hız 7.8 km/s değerindedir ancak yörüngenin yüksekliğinin artmasıyla dengeli konum için gerekli bu hızın miktarı azalmaktadır.
Apollo projesindeki Ay uçuşlarındaki istisnaî durum dışında şimdiye kadarki tüm insanlı uzay uçuşları ya Alçak Dünya yörüngesinde ya da (İng:Sub-orbital spaceflight) olarak gerçekleştirildi. ADY içinde gerçekleşen uzay uçuşları içerisindeki irtifa rekoru 1.374,1 km ile Gemini 11'nindir. Günümüze kadarki tüm insanlı uzay istasyonları ve yapay uyduların büyük çoğunluğu ADY içerisinde konumlandırılmıştır.
Yörünge özellikleri
ADY'deki nesneler yörünge yüksekliğine bağlı olarak termosfer (yaklaşık 80–500 km) veya ekzosferdeki (yaklaşık 500 km ve üzeri) gaz formundaki atmosferik sürükleme ile karşılaşırlar. Alçak Dünya yörüngesi, Dünya çevresinde atmosfer ile Van Allen radyasyon kuşağı iç bölgesi arasındaki yörüngedir. Yapay uydular için ADY yüksekliği genellikle 300 km'den daha az değildir çünkü daha az yüksekliklerde atmosferik sürüklenmeye karşı yörüngeyi sabitlemek fazladan yakıt harcanması gerekeceğinden uygun olmaz.
Alçak Dünya yörüngesinde dengeli bir konum elde edebilmek için gerekli olan hız 7.8 km/s değerindedir ancak yörüngenin yüksekliğinin artmasıyla dengeli konum için gerekli bu hızın miktarı azalır. Örneğin 200 km yükseklikteki dairesel bir yörünge için gerekli hız 7.79 km/s ve 1500 km yükseklikteki dairesel bir yörünge için gerekli hız 7.12 km/s olarak hesaplanır. Alçak Dünya yörüngesine erişmek için gerekli olan delta-v (hız değişimi) 9.4 km/s civarında başlar. ADY yörünge hızı olan 7.8 km/s (28,080 km/h) değerine ulaşmak için gerekli olan, fırlatma aracının delta-v değerinde Atmosferik ve yer-çekimi kaynaklı sürüklenme sebebiyle 1.5–2.0 km/s kadar artış olur.
Ekvatoral alçak Dünya yörüngeleri (EADY- İng: ELEO) ADY'nin alt kümesidir. Ekvator ile aralarında çok düşük eğim bulunan bu yörüngeler, çok hızlı tekrar-ziyaret sürelerine olanak tanır ve en az delta-v gereksinimlerine (Örn:yakıt harcaması) sahiptir. Ekvator ile aralarında çok yüksek eğim açısı bulunan yörüngelere genellikle kutup yörüngesi denir.
Daha yüksek yörüngeler arasında Orta Dünya yörüngesi (ODY) ve daha da yukarıda olan Yer sabit yörünge/Jeostatik Yörünge (YSY/JSY) vardır. ADY'nin yukarısındaki yörüngelerde elektronik bileşenlerde, yoğun radyasyon ve elektrik-yükü birikmesi sonucunda erken arıza olabilir.
ADY kullanımı
Yerçekimi nedeniyle Dünya'nın ADY'deki nesneler üzerindeki çekimi dünya yüzeyindeki çekiminden çok da az olmamasına rağmen, bu yörüngedeki insanlar ve nesneler serbest düşüşte olduklarından dolayı ağırlıksızlığı yaşarlar.
Alçak Dünya yörüngesi yapay uydu konumlandırmanın en kolayı ve en ucuzudur. Geniş bant aralığı ve az iletişim gecikme süresi (- İng: latency) vardır ama ADY'deki yapay uydular dünyadaki herhangi bir noktadan her zaman görünür değildir.
Örnekler
- Uluslararası Uzay İstasyonu, yaklaşık 400 km (250 mi) ila 420 km (260 mi) arasında bir ADY'de Dünya yüzeyinin üzerindedir, ve yörüngesel bozulma nedeniyle yılda birkaç kez yeniden takviye yapılması gerekir.
- Iridium telefon sisteminin de bulunduğu bazı iletişim uyduları ADY'yi kullanır. Iridium telekom uyduları yaklaşık 780 kilometre (480 mi) yörüngededir.
- Uzaktan algılama uyduları olarak da bilinen casus uydular ve diğer Dünya görüntüleme uyduları da dahil olmak üzere Dünya gözlem uyduları, Dünya'ya daha yakın olarak daha net yüzeyini görebildikleri için ADY'ni kullanır. Yapay uyduların çoğu ADY'ye yerleştirilmiştir.
Uydular ayrıca yaklaşık 800 km (500 mi) yükseklikte ve kutup eğimine yakın Güneşle eşzamanlı ADY yörüngeleri aracılığıyla aşağıdaki yüzeyin tutarlı aydınlatmasından da yararlanabilir. (2002–2012) bunlara bir örnektir.
ADY içerisinde konumlandırılan yapay uyduların çoğu yörüngede Dünya etrafındaki bir tam dönüşü yaklaşık 90 dakikada tamamlar.
- ADY'ye yapay uyduları yerleştirmek için daha az enerji gerektiğinden ve ADY uydularının iyi iletişim için daha az güçlü yükselticilere gerek duyduğundan ADY hala pek çok iletişim uygulamasında kullanılır.
ADY yörüngeleri yer-sabit türünde olmadıklarından devamlı kapsama sağlanabilmesi yapay uydu ağı (İng: Satellite constellation) gerekir. Pek çok iletişim uydusunun çalışabilmesi için yer sabit yörünge türündeki yörüngelerde olmaları ve Dünya ile aynı açısal hızda hareket etmeleri gerekir.
- Hubble Uzay Teleskobu Dünya'nın yaklaşık 540 km (340 mi) üzerinde yörüngede döner.
- Çin Tiangong uzay istasyonu, 2021 yılının Nisan ayında fırlatıldı ve halen yaklaşık 340 kilometre (210 mi) ile 450 kilometre (280 mi) arasında yörüngede dönmektedir.
- Kurguda
- 2001: Bir Uzay Destanı filminde, Dünya'nın geçiş istasyonu ("Uzay İstasyonu V") "Dünya'nın 300 km yukarısı yörüngedeydi."
Öncekiler
- Çin Tiangong 1 istasyonu 2018'de yörüngeden ayrılana kadar yaklaşık 355 kilometre (221 mi), yörüngedeydi.
- Çin Tiangong-2 istasyonu, 2019'da yörüngeden ayrılana kadar yaklaşık 370 km (230 mi) yörüngedeydi.
- Dünyanın yerçekimi alanını en yüksek hassasiyette ölçmek için (İng:GOCE (Türkçe:Yerçekimi Alanı ve Kararlı Durum Okyanus Sirkülasyonu Kaşifi) gibi gravimetri görevleri için yaklaşık 255 km (158 mi)'de yörüngede döndü.
Görev ömrü, atmosferik sürüklenme nedeniyle sınırlıydı. GRACE ve en:GRACE-FO, yaklaşık 500 km (310 mi)'de yörüngede dönüyordu.
Uzaydaki enkazlar/teknolojik çöpler
ADY ortamı, nesnelerin uzaya fırlatılışı çoğaldığından, uzaydaki enkazlarla ve teknolojik çöplerle dolmaya başlamıştır. Bu durum geçtiğimiz yıllarda sürekli artan bir endişeye sebep olmuştur, çünkü yörüngesel hızlardaki çarpışmalar kolayca çok tehlikeli hatta ölümcül olabilmektedir. Ayrıca çarpışmalar bu sırada daha çok uzay enkazı oluşturup olarak da bilinen bir çeşit sebep olur. (İng:United States Strategic Command) bir parçası olan (İng:Joint Space Operations Center), halen ADY'de bulunan 10 cm'den büyük 8500'den fazla nesneyi izlemektedir. Ancak sınırlı bir Arecibo Gözlemevi çalışması 2mm'den büyük olan nesnelerin sayısının yaklaşık olarak 1 milyon'dan fazla olabileceğini, bunların çoğunluğunun Dünya yüzeyindeki gözlemevleri tarafından gözlenemeyecek kadar küçük olduğunu belirtmiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ (PDF). Inter-Agency Space Debris Coordination Committee. 15 Ekim 2002. 3 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015.
- ^ (PDF). Office of Safety and Mission Assurance. 1 Ağustos 1995. 15 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015.
- ^ "Higher Altitude Improves Station's Fuel Economy". NASA. 15 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2013.
- ^ Holli, Riebeek (4 Eylül 2009). "NASA Earth Observatory". earthobservatory.nasa.gov (İngilizce). 27 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Kasım 2015.
- ^ . 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.
- ^ . 3 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2015.
- ^ . 20 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2015.
- ^ . 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2015.
Notlar
- ^ Yörünge süreleri ve hızları; 4π²R³ = T²GM ve V²R = GM, burada R = yörünge yarıçapı metre olarak, T = saniyede yörünge dönemi, V = yörünge hızı m/s olarak, G = yerçekimi sabiti ≈ 6.673×10−11 Nm²/kg², M = Yeryüzü kütlesi ≈ 5.98×1024 kg. verileri kullanılarak hesaplanmıştır.
- ^ Yaklaşık olarak yörünge; Ay Dünya'ya en yakın konumda iken (363.104 km ÷ 42.164 km) 8.6 kez, en uzak (405.696 km ÷ 42.164 km) konumda iken 9.6 kez.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Alcak Dunya Yorungesi ADY Dunya nin etrafinda Yorunge suresi 88 dakika olan 160 km 99 mi yuksekliginden Yorunge suresi 127 dakika olan 2000 km 1200 mi yuksekligine kadar olan araliga denk gelen bir yorungedir 160 km yuksekligin altindaki nesneler cok hizli bir sekilde ve irtifa kaybina maruz kalirlar Alcak Dunya yorungesinde dengeli bir konum elde edebilmek icin gerekli olan hiz 7 8 km s degerindedir ancak yorungenin yuksekliginin artmasiyla dengeli konum icin gerekli bu hizin miktari azalmaktadir Dunya nin uzerinde Jeostatik yer yorungesi GPS GLONASS Galileo ve Compass sistemleri Uluslararasi Uzay Istasyonu Hubble Uzay Teleskobu ve Iridium uydu iletisim sistemi yorungelerinin karsilastirmasi SVG dosyasi icin tiklayin Fareyle bir yorungeyi veya etiketini vurgulamak icin uzerinde gezinerek yazisini belirginlestirebilirsiniz Degisik ve yorunge olasiliklarini gosteren yorunge topu Farkli captaki Dunya merkezli yorungeler cam gobegi alan alcak Dunya yorungesini sari alan orta Dunya yorungesini siyah kesikli cizgi jeosenkron Yer es zamanli yorungeyi yesil kesikli noktali cizgi Kuresel Konumlandirma Sistemi GPS uydularinin yorungesini ve cam gobegi alanin icerisinde kalan kirmizi kesikli cizgi Uluslararasi Uzay Istasyonu nun yorungesini gosterir Apollo projesindeki Ay ucuslarindaki istisnai durum disinda simdiye kadarki tum insanli uzay ucuslari ya Alcak Dunya yorungesinde ya da Ing Sub orbital spaceflight olarak gerceklestirildi ADY icinde gerceklesen uzay ucuslari icerisindeki irtifa rekoru 1 374 1 km ile Gemini 11 nindir Gunumuze kadarki tum insanli uzay istasyonlari ve yapay uydularin buyuk cogunlugu ADY icerisinde konumlandirilmistir Yorunge ozellikleriADY deki nesneler yorunge yuksekligine bagli olarak termosfer yaklasik 80 500 km veya ekzosferdeki yaklasik 500 km ve uzeri gaz formundaki atmosferik surukleme ile karsilasirlar Alcak Dunya yorungesi Dunya cevresinde atmosfer ile Van Allen radyasyon kusagi ic bolgesi arasindaki yorungedir Yapay uydular icin ADY yuksekligi genellikle 300 km den daha az degildir cunku daha az yuksekliklerde atmosferik suruklenmeye karsi yorungeyi sabitlemek fazladan yakit harcanmasi gerekeceginden uygun olmaz Alcak Dunya yorungesinde dengeli bir konum elde edebilmek icin gerekli olan hiz 7 8 km s degerindedir ancak yorungenin yuksekliginin artmasiyla dengeli konum icin gerekli bu hizin miktari azalir Ornegin 200 km yukseklikteki dairesel bir yorunge icin gerekli hiz 7 79 km s ve 1500 km yukseklikteki dairesel bir yorunge icin gerekli hiz 7 12 km s olarak hesaplanir Alcak Dunya yorungesine erismek icin gerekli olan delta v hiz degisimi 9 4 km s civarinda baslar ADY yorunge hizi olan 7 8 km s 28 080 km h degerine ulasmak icin gerekli olan firlatma aracinin delta v degerinde Atmosferik ve yer cekimi kaynakli suruklenme sebebiyle 1 5 2 0 km s kadar artis olur Ekvatoral alcak Dunya yorungeleri EADY Ing ELEO ADY nin alt kumesidir Ekvator ile aralarinda cok dusuk egim bulunan bu yorungeler cok hizli tekrar ziyaret surelerine olanak tanir ve en az delta v gereksinimlerine Orn yakit harcamasi sahiptir Ekvator ile aralarinda cok yuksek egim acisi bulunan yorungelere genellikle kutup yorungesi denir Daha yuksek yorungeler arasinda Orta Dunya yorungesi ODY ve daha da yukarida olan Yer sabit yorunge Jeostatik Yorunge YSY JSY vardir ADY nin yukarisindaki yorungelerde elektronik bilesenlerde yogun radyasyon ve elektrik yuku birikmesi sonucunda erken ariza olabilir ADY kullanimi source source source source source source source Kabaca UUI nin yari yorungesi Yercekimi nedeniyle Dunya nin ADY deki nesneler uzerindeki cekimi dunya yuzeyindeki cekiminden cok da az olmamasina ragmen bu yorungedeki insanlar ve nesneler serbest dususte olduklarindan dolayi agirliksizligi yasarlar Alcak Dunya yorungesi yapay uydu konumlandirmanin en kolayi ve en ucuzudur Genis bant araligi ve az iletisim gecikme suresi Ing latency vardir ama ADY deki yapay uydular dunyadaki herhangi bir noktadan her zaman gorunur degildir Ornekler Uluslararasi Uzay Istasyonu yaklasik 400 km 250 mi ila 420 km 260 mi arasinda bir ADY de Dunya yuzeyinin uzerindedir ve yorungesel bozulma nedeniyle yilda birkac kez yeniden takviye yapilmasi gerekir Iridium telefon sisteminin de bulundugu bazi iletisim uydulari ADY yi kullanir Iridium telekom uydulari yaklasik 780 kilometre 480 mi yorungededir Uzaktan algilama uydulari olarak da bilinen casus uydular ve diger Dunya goruntuleme uydulari da dahil olmak uzere Dunya gozlem uydulari Dunya ya daha yakin olarak daha net yuzeyini gorebildikleri icin ADY ni kullanir Yapay uydularin cogu ADY ye yerlestirilmistir Uydular ayrica yaklasik 800 km 500 mi yukseklikte ve kutup egimine yakin Gunesle eszamanli ADY yorungeleri araciligiyla asagidaki yuzeyin tutarli aydinlatmasindan da yararlanabilir 2002 2012 bunlara bir ornektir ADY icerisinde konumlandirilan yapay uydularin cogu yorungede Dunya etrafindaki bir tam donusu yaklasik 90 dakikada tamamlar ADY ye yapay uydulari yerlestirmek icin daha az enerji gerektiginden ve ADY uydularinin iyi iletisim icin daha az guclu yukselticilere gerek duydugundan ADY hala pek cok iletisim uygulamasinda kullanilir ADY yorungeleri yer sabit turunde olmadiklarindan devamli kapsama saglanabilmesi yapay uydu agi Ing Satellite constellation gerekir Pek cok iletisim uydusunun calisabilmesi icin yer sabit yorunge turundeki yorungelerde olmalari ve Dunya ile ayni acisal hizda hareket etmeleri gerekir Hubble Uzay Teleskobu Dunya nin yaklasik 540 km 340 mi uzerinde yorungede doner Cin Tiangong uzay istasyonu 2021 yilinin Nisan ayinda firlatildi ve halen yaklasik 340 kilometre 210 mi ile 450 kilometre 280 mi arasinda yorungede donmektedir Kurguda2001 Bir Uzay Destani filminde Dunya nin gecis istasyonu Uzay Istasyonu V Dunya nin 300 km yukarisi yorungedeydi Oncekiler Cin Tiangong 1 istasyonu 2018 de yorungeden ayrilana kadar yaklasik 355 kilometre 221 mi yorungedeydi Cin Tiangong 2 istasyonu 2019 da yorungeden ayrilana kadar yaklasik 370 km 230 mi yorungedeydi Dunyanin yercekimi alanini en yuksek hassasiyette olcmek icin Ing GOCE Turkce Yercekimi Alani ve Kararli Durum Okyanus Sirkulasyonu Kasifi gibi gravimetri gorevleri icin yaklasik 255 km 158 mi de yorungede dondu Gorev omru atmosferik suruklenme nedeniyle sinirliydi GRACE ve en GRACE FO yaklasik 500 km 310 mi de yorungede donuyordu Uzaydaki enkazlar teknolojik coplerADY ortami nesnelerin uzaya firlatilisi cogaldigindan uzaydaki enkazlarla ve teknolojik coplerle dolmaya baslamistir Bu durum gectigimiz yillarda surekli artan bir endiseye sebep olmustur cunku yorungesel hizlardaki carpismalar kolayca cok tehlikeli hatta olumcul olabilmektedir Ayrica carpismalar bu sirada daha cok uzay enkazi olusturup olarak da bilinen bir cesit sebep olur Ing United States Strategic Command bir parcasi olan Ing Joint Space Operations Center halen ADY de bulunan 10 cm den buyuk 8500 den fazla nesneyi izlemektedir Ancak sinirli bir Arecibo Gozlemevi calismasi 2mm den buyuk olan nesnelerin sayisinin yaklasik olarak 1 milyon dan fazla olabilecegini bunlarin cogunlugunun Dunya yuzeyindeki gozlemevleri tarafindan gozlenemeyecek kadar kucuk oldugunu belirtmistir Ayrica bakinizAquarius roket Kaynakca PDF Inter Agency Space Debris Coordination Committee 15 Ekim 2002 3 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Eylul 2015 PDF Office of Safety and Mission Assurance 1 Agustos 1995 15 Subat 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 21 Eylul 2015 Higher Altitude Improves Station s Fuel Economy NASA 15 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2013 Holli Riebeek 4 Eylul 2009 NASA Earth Observatory earthobservatory nasa gov Ingilizce 27 Mayis 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Kasim 2015 26 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi 13 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Ekim 2020 3 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2015 20 Mart 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2015 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2015 Notlar Yorunge sureleri ve hizlari 4p R T GM ve V R GM burada R yorunge yaricapi metre olarak T saniyede yorunge donemi V yorunge hizi m s olarak G yercekimi sabiti 6 673 10 11 Nm kg M Yeryuzu kutlesi 5 98 1024 kg verileri kullanilarak hesaplanmistir Yaklasik olarak yorunge Ay Dunya ya en yakin konumda iken 363 104 km 42 164 km 8 6 kez en uzak 405 696 km 42 164 km konumda iken 9 6 kez Ayrica bakinizDairesel yorunge Eliptik yorunge Orta Dunya yorungesi Uluslararasi Uzay Istasyonu Yorungeler listesi