Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Eylül 2023) () |
Ötzi, (Almanca okunuşu: ), aynı zamanda Buz Adam, Simulaun Adamı (İtalyanca: Mummia del Similaun), Hauslabjochlu Adam, Tirollu Buz Adam ve Hauslabjoch Mumyası olarak da bilinen, MÖ 3400 ve 3100 yılları arasında yaşamış bir adamın doğal şartlar altında oldukça iyi korunmuş mumyasıdır. 1991'in eylül ayında, Avusturya-İtalya sınırındaki Similaun ve Hauslabjoch dağları arasında kalan Ötztal Alplerinde bulunan mumya, bu nedenle Ötzi lakabını almıştır. Avrupa'nın bilinen en eski doğal mumyası olan Ötzi, Bakır Çağı Avrupa insanının hayat tarzına ilişkin çok değerli bilgiler sağlamıştır. Bedeni ve eşyaları Bolzano, Güney Tirol, İtalya'daki 'nde sergilenmektedir.
Keşfi
Ötzi, 19 Eylül 1991'de Avusturya-İtalya sınırındaki Ötztal Alplerindeki Fineilspitze'nin doğu sırtında, 3.210 metre yükseklikte iki Alman turist tarafından bulunmuştur. Turistler, Helmut ve Erika Simon, Hauslabjoch ve Tisenjoch arasındaki dağ geçidi yolundan yürürken ceset ile karşılaşmış, ölmüş bir dağcıya ait olduğuna sanmışlardı. Ertesi gün jandarma ve yakınlardaki bir Similaun dağ evi bekçisi, pnömatik matkap ve buz baltaları kullanarak gövdeden aşağısı buzun altında donmuş olarak bulunan cesedi çıkarmaya çalıştı ancak kötü hava koşulları nedeniyle vazgeçmek zorunda kaldı. Bir sonraki gün, aralarında dağcılar ve Reinhold Messner'in de bulunduğu sekiz grup bölgeyi ziyaret etti. Ceset, 22 Eylül'de yarı resmî olarak çıkarıldı ve ertesi gün resmen kurtarıldı. Bulunan diğer nesnelerle birlikte Innsbruck'taki adli tıp ofisine nakledildi. 24 Eylül'de, bulgular Innsbruck Üniversitesinden arkeolog Konrad Spindler tarafından incelendi. Elde edilen nesnelerin arasında bulunan baltanın tipolojisine dayanarak bulguların 4.000 yıl önceye ait olduğunu öne sürdü.
1919 Saint-Germain-en-Laye Antlaşması'na göre, Kuzey ve Güney Tirol arasındaki sınır, Inn ve Etsch nehirlerinin havzası olarak tanımlanmıştı. Tisenjoch yakınlarındaki (şu anda çekilmiş olan) buzul, o dönem sınırın çizilmesini zorlaştırmış ve sınır olması gerekenden çok daha kuzeye çizilmiştir. Ötzi'nin bulunduğu havza Avusturya tarafına kadar uzansa da Ekim 1991'de yapılan araştırmalar, cesedin 1919'da kararlaştırıldığı gibi İtalyan topraklarının 92,56 metre içerisinde bulunduğunu göstermiştir. Bu sayede, Güney Tirol eyaleti mumya üzerinde mülkiyet hakkı talep etmiş ancak Innsbruck Üniversitesinin bilimsel araştırmalarını tamamlamasına da izin vermiştir. Ötzi, 1998 yılından bu yana Güney Tirol'un başkenti; Bolzano, 'nde sergilenmektedir.
Bilimsel analiz
Ötzi üzerinde adli tıbbın, arkeolojinin, antropolojinin ve diğer ilgili disiplinlerin en ileri bilgi düzeylerini içeren çok titiz bir çalışma yapılmış, mumya kapsamlı bir şekilde ölçülmüş, röntgen ışınlarından geçirilmiş ve tarihlendirilmiştir. Beraberinde bulunan diğer nesnelere yapıldığı gibi, sindirim sistemindeki kalıntılar ve dokular da mikroskobik olarak incelenmiştir. Ağustos 2004'te, (Trentino)'daki Punta San Matteo Dağı'nda, San Matteo Savaşı sırasında öldürülen üç Avusturya-Macaristan İmparatorluğu askerinin donmuş cesetleri bulunmuştur. Cesetlerden biri, çevrenin Ötzi'nin geçmişini üzerindeki etkilerini daha iyi anlaşılması umuduyla müzeye gönderildi.
Şu anki tahminlere göre (2016), Ötzi öldüğü sırada 160 santimetre boyunda, 50 kilogram ağırlığında ve yaklaşık 45 yaşlarındaydı. Cesedi bulunduğunda 13,750 kilogram ağırlığındaydı. Ceset ölümünden kısa bir süre sonra buzla kaplandığı için vücutta kısmen bozulma gerçekleşmişti. İlk çıkan raporlar, penisinin ve testisinin kayıp olduğunu öne sürmüş ancak daha sonra bunların asılsız olduğu ortaya çıkmıştır. Ötzi'nin üzerinde bulunan polen, toz taneleri ve diş minelerinin izotopik yapısının analizi, çocukluğunu şu anda var olan, Bolzano’nun kuzeyindeki bir köy yakınlarında geçirdiğini, daha sonraki yaşamını köyün 50 metre kuzeyindeki vadilerde geçirdiğini göstermiştir. 2009'da yapılan CAT taraması; Ötzi’nin midesinin, normalde alt akciğer bölgesinin olması gereken yere doğru kaydığını ortaya koymuştur. Midesindeki kalıntıların analizinde kısmen sindirilmiş dağ keçisi eti ve tahıl taneleri bulunmuş, son yemeğini ölümünden iki saat önce yediği düşünülmüştür. Ötzi’nin Güney Tirol, İtalya’daki vahşi keçilerden elde edilen kurutulmuş, yağ bakımından zengin, pastırma benzeri birkaç dilim et yediği düşünülmektedir. Sindirim sisteminin analizinde ise ilki dağ keçisi eti, ikincisi kızıl geyik eti olmak üzere (ikincisi ölümünden yaklaşık sekiz saat önce tüketilmiş) iki ayrı yemeğin kalıntıları bulunmuş, etlerin tahıl ve meyve ile birlikte yenildiği anlaşılmıştır. Her iki öğünde de yenilen tahıl, büyük olasılıkla ekmek şeklinde yenen, çokça işlenmiş siyez buğdayı kepeğidir. Cesedin yakınlarında Buz Adam'ın yolculuk için yanına aldığı düşünülen, siyez, arpa, keten ve haşhaş tohumlarının yanında çakal eriği çekirdekleri ve yaban orman meyveleri tohumları bulunmuştur.
Ötzi'nin beslenme biçimini incelemek için saç analizinden yararlanılmıştır. İlk öğününden alınan polen örneği yemeğin orta rakımda, kozalaklı ağaçlarla kaplı bir ormanda tüketildiğini, diğer polenler ise ekilmiş olması muhtemel buğday ve baklagillerin varlığını göstermektedir. Aynı zamanda kayacık ağacının polenleri de bulunmuştur. Polenler iyi şekilde korunmuş, içindeki hücreler zarar görmemiş (Dalından koparalı iki saat olmuş.), Ötzi öldüğü sırada tazeliğini korumuştur. Bu da ölümünün bahar veya yaz başlangıcında olduğunu göstermektedir. Siyez buğdayı yaz sonlarında, çakal eriği ise sonbaharda hasat edildiğinden, bunların bir önceki yıla ait olup ambarda saklandığı düşünülmektedir.
Ötzi'nin saçında yüksek seviyede bakır parçacıkları ve arsenik bulunmuştur. Bu durum, Ötzi'nin %99,7 saf bakır olan bakır baltalı bıçağı göz önünde bulundurulduğunda, bilim insanlarının Ötzi'nin bakır eritme ve döküm işleri ile uğraştığını düşünmelerine yol açmıştır.
Christopher Ruff, kaval kemiği, uyluk kemiği ve pelvis ölçülerini inceleyerek Ötzi'nin dağlık arazilerde uzun yürüyüşler yaptığını saptamıştır. Bu derece hareketlilik diğer Bakır Çağı Avrupalılarının karakteristik bir özelliği değildir. Ruff, bunun Ötzi'nin yüksek rakımda yaşayan bir çoban olduğunun göstergesi olabileceğini öne sürmüştür.
Modern 3D tarama teknolojisi kullanılarak, Bolzano, İtalya'daki için Ötzi'nin yüzü tekrar yapılandırıldı. Bu yapılandırma, Ötzi'nin çukur kahverengi gözler, sakal, kırışık bir surat ve çökmüş yanaklar ile 45 yaşına göre yaşlı göründüğünü göstermiştir. Buz Adam, saçı sakalına karışmış ve yorgun yüzlü olarak tasvir edilmektedir.
Sağlık
Bulgular Ötzi'nin bağırsaklarında parazit bulmuştur. Yapılan CAT taramalarında ölümünden sonra yüzüstü yattığı pozisyonda sağ tarafındaki üç veya dört kaburgasının kırıldığı gözlemlenmiştir. Kaburgasını üstüne düşen buz parçası da ezmiş olabilir. Bulunan iki tırnağından birinde üç tane beyaz çizgi bulunmuş, bu şekilde son altı ayda üç defa hasta olduğu düşünülmüştür. Ölümünden iki ay önce hasta olduğunun ve hastalığının yaklaşık iki hafta sürdüğü tahmin edilmektedir. Aynı zamanda vücudunun en dış katmanı olan epidermisin bulunmadığı ve buz altında mumyalaşmanın doğal bir süreci olduğu belirtilmiştir. Ötzi'nin dişlerininin kötü durumunda olduğu ve birçok çürüğü olduğu fark edilmiştir. Bu oral patolojilerin tahıl ağırlıklı, yüksek karbonhidratlı beslenme şeklinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Şubat 2012'de yapılan DNA analizleri Ötzi'nin laktoz intoleransı olduğunu ortaya koymuş. Bu da tarım ve mandıracılık olmasına rağmen laktoz intoleransının o dönemde hâlâ yaygın olduğu tezini desteklemektedir.
İskelet özellikleri ve dövme
Vücudunun çeşitli yerlerinde toplam 61 dövme bulunmaktadır. Daha da ilginci; bu dövmelerin, günümüzde akupunktur tedavisi açısından önem arz eden noktalar üzerinde veya çok yakınında bulunmasıdır. Hatta dövmelerin denk geldiği akupunktur noktalarından hareketle, Ötzi'nin sindirim sistemi parazitleri ve osteoartrit gibi sağlık sorunları yaşadığı sonucu oluşturulmuştur. Dövmelerin ilk çağlarda akupunktur tedavisinin erken aşamalarını ifade ettiği tezi de bu şekilde hayli güçlenmiştir.
Ötzi'nin giysilerinin (kuru otlardan örülmüş bir pelerin, deri yelek ve ayakkabılar) de büyük bir ustalığın ürünü olduğu görülmüştür. Ayakkabıları geniş ve su geçirmez niteliktedir ve karda yürümek için özel olarak tasarlanmıştırlar. Tabanlarında ayı derisi, üst kısımlarında geyik derisi kullanılmış ve bu iki arası ağaç kabuğu parçaları ile birbirlerine bağlanmıştır. Ayakkabıların etrafı ve içi kuru otlarla kaplanarak sıcak çorap işlevi görmüştür. Uzmanlarca Ötzi'nin ayakkabıları esas alınarak üretilen pilot modellerin o kadar iyi ayakkabılar oluşturduğu görülmüştür ki, ticari üretime dönük planlar bulunmaktadır.
Ötzi ile birlikte bulunan diğer nesneler arasında, sapı porsuk ağacından bir bakır balta, sapı dişbudak ağacından bir çakmak taşı bıçak, sopaları kartopu çalısı veya kızılcıktan yapılmış ve ucu çakmak taşı temrenli oklarla dolu bir sadak ve yapımının henüz tamamlanmadığı anlaşılan ve Ötzi'nin boyundan daha uzun ve yine porsuk ağacından yapılmış bir yaydır.
Ötzi'nin ölümü anında yanında iki tür çok gözenekli mantar taşıdığı görülmüştür. Bunlardan huş ağacı mantarının antibakteryel faydaları olduğu bilinmektedir ve tıbbi nedenlerden bulundurulmuş olmalıdır. Diğer mantar türü ise kav olarak bilinen ve karmaşık bir ateş yapma teçhizatının bir parçası olduğu görülen mantardır. Bu teçhizatta on kadar kolay tutuşma özellikli bitkiden numuneler ve kıvılcımları oluşturmakta kullanıldığı anlaşılan çakmak taşı ve pirit parçaları bulunmaktaydı.
Ötzi'nin sindirim sisteminin analizinde, ilki dağkeçisi eti, ikincisi kızıl geyik eti olmak üzere, iki ayrı yemeğin kalıntıları bulunmuştur ve etlerin tahıl beraberinde yendiği anlaşılmıştır. İlk yemeğin kalıntılarında yer alan polenler araştırmacıları bu yemeğin orta rakımda bir kozalaklı ağaç ormanında yendiği sonucuna ulaştırmıştır.
DNA analizi, Ötzi'nin silahları ve eşyaları üzerinde başkaca dört ayrı kişi kaynaklı kan izleri ortaya koymuştur. Kan izlerinin ilki bıçağında, ikincisi aynı okun üstünde, sonuncusu ise mantosunda bulunmuştur.
Ötzi'nin anneden çocuğa geçen dizimi olan mitokandriyal DNA'sını inceleyen İtalyan ve İngiliz bilim adamları, Ötzi'nin genetik soyunun ya çok nadir görüldüğünü ya da bittiğini buldular. İngiltere'deki Leeds Üniversitesi'nden Martin Richards, yaptığı açıklamada, Current Biology dergisinde yayımlanan araştırmalarının, Ötzi'nin soyunun gerçekte tükendiğini ortaya koyduğunu söyledi. Richards, kendisinin ve meslektaşlarının incelemelerinin, Ötzi'nin, günümüzdeki Avrupalı nüfuslarda rastlanmayan bir soya ait olduğunu teyit ettiğini bildirdi.
2013 yılında Zürih’teki Evrimel Tıp Merkezi’nde yapılan incelemelerde, Ötzi’nin neredeyse her türlü oral patolojiyi gösterdiği belirtildi. Bunun anlamı, Ötzi'nin en azından son yirmi yılını dayanılmaz diş ve apse ağrılarıyla geçirmiş olmasının ihtimalinin çok güçlü olduğudur. Dahası, Ötzi'nin ağız yapısının 3D analizine göre Ötzi'nin aşınmamış tek bir dişi bile olmadığı görülmüştür. Bu da Ötzi'nin bir şekilde (büyük ihtimalle kendi imkânlarıyla) kendisine diş çürüğü tedavisi uygulamaya çalıştığını göstermektedir.
Genetik analizler
Ötzi'nin tüm genom dizimi 28 Şubat 2012'de bir raporda yayımlanmıştır. Ötzi'nin Y kromozomu, Haplogrup G'nin bir alt grubu olarak SNPs M201, P287, P15, L223 and L91 (G-L91, daha önceden "G2a4" olarak adlandırılan şu anda ISOGG G2a2b) haplogrubu olarak tanımlanmıştır. G-L91'den kaynağını alan hiçbir alt grup sınıflandırmasına uymamış ancak genom analizindeki BAM formatı Ötzi'nin L166 and FGC5672 L91'e ait olduğunu göstermiştir. Bugün G-L91'in altındaki L166 ve FGC5672 haplogrupları çoğunlukla Güney Korsika'da görülmektedir.
Ötzi'nin Mitonkondriyal DNA'sının analizi ise K1 alt grubuna ait olduğunu, ancak bugünkü K hablogrubunun üç modern alt grubu olan (K1a, K1b or K1c)'in hiçbiri ile sınıflanmamıştır. Ötzi'nin ait olduğu alt grup geçici olarak K1ö adlandırılmıştır. Çok katmanlı bir analiz çalışması, Buz Adam'ın mtDNA'sının modern veri setleri arasında çok sınırlı bir dağılıma sahip olup daha önce bilinmeyen bir Avrupa mtDNA alt grubuna ait olduğunu doğrulamıştır.
Otozomal DNA'sına bakıldığında ise Ötzi'nin Güney Avrupalılara, özellikle de coğrafi olarak izole olmuş Korsika ve Sardinya popülasyonuna yakınlığı görülmüştür.
DNA analizleri aynı zamanda Ötzi'nin büyük oranda ateroskleroz ve laktoz intoleransı riski taşıdığını ortaya konmuş, DNA diziliminde Lyme hastalığına neden olan Borrelia burgdorferi isimli bakterilere rastlamıştır. Bu durumda Ötzi, Lyme hastalığına yakalanan en eski insan olmaktadır. Daha sonra yapılan başka bir analiz ise dizilimin Borrelia bakterinin başka bir türüne sahip olduğunu öne sürmüştür.
Paleoantropolojist John Hawks'ın 2012'de yayımlanan makalesine göre Ötzi, modern Avrupalılardan daha yüksek düzeyde Neandertal kalıtımına sahipti.
Ekim 2013'te, 19 modern Tirollu erkeğin Ötzi'nin alt soyu olduğu ya da Ötzi'nin yakınlarının soyundan olduğu bildirildi. Innsbruck Tıp Üniversitesi'nden bilim insanları 3.700'den fazla Tirollu erkeğin verdikleri kan örneklerinden DNA'larını analiz etti ve 19 tanesinin, 5.300 yaşındaki bu adamla aynı mutasyona sahip olduğunu ortaya çıkardı.
Bir İlk Çağ cinayeti mi?
Bir CAT taraması Ötzi'nin ölümü anında omzuna muhtemelen bir ok saplanmış bulunduğu ve bu okun pelerinini hafifçe yırttığı sonucunu vermiştir. Okun ucu, Ötzi'nin vücudundan çıkarılmış olmalıdır. Aynı taramadan görüldüğü üzere Ötzi'nin ellerinde, bileklerinde ve gövdesinde de yara ve bereler bulunmaktaydı.
Bu delillerden hareketle bir Agatha Christie romanı yazarcasına çalışan Avustralyalı moleküler biyolog Thomas Loy, Ötzi ve bir veya iki arkadaşının avcılık yaparken, hasım bir grupla çatışmaya girdikleri fikrini oluşturmuştur. Ötzi'nin bu çatışma esnasında bir süre bir arkadaşını taşımış olması veya bir arkadaşı tarafından taşınmış olması mümkündür. Kan kaybından zayıf düşen Ötzi, görülebildiği kadarıyla, silahlarını ve diğer teçhizatını düzgün bir şekilde bir kayanın yanına sıralamış ve ardından da son nefesini vermiştir.
Ötzi'nin son günlerinde bu tür bir çatışma üzerine bir gerilim hikâyesi ören 2017 yapımı bir film vardır.
Bütün deliller toplanmadan yürütülmüş daha fantezist tahminlerde, Ötzi'nin düşmandan kaçarken değil bir tanrıyı veya tanrıları sakinleştirilmesi veya şeflerin soyunun sürdürülmesi amaçlı bir ayinde kurban olarak öldürüldüğü öne sürülmüştür. Aslında Mısırlı olduğu hatta ayin esnasında hadım edildiği bile iddia edilmiştir. Ancak, mumyalaşma ile çok küçülmüş olmasına rağmen Ötzi'nin penisi bulunmaktadır.
Ötzi'nin laneti söylentileri
Ötzi'nin keşfi ve üzerindeki araştırmalar ile şu veya bu şekilde bağlantılı yedi kişi, aradan geçen on dört yıl içinde ölmüştür. Kimileri bu ölümleri bir lanete bağlarken kimileri de tesadüf olarak yorumlamaktadır. Ötzi üzerinde yakın çalışmalar yürütmüş bazı araştırmacı ve bilim insanının da ölmemiş olduğunu burada belirtmek gerekir.
Lanet, 1992'de Ötzi'nin vücudunu inceleyen adli tıp ekibinin şefi Dr. Rainer Henn'in ölümü ile başlamıştır. Dr. Henn, Ötzi hakkında vereceği bir konferansa giderken arabasıyla bir başka arabaya kafa kafaya çarpışarak can vermiştir.
İkinci kurban, Dr. Henn ve diğerlerini Ötzi'nin bulunduğu yere götüren ve sonradan turistler için Ötzi turları düzenlemeye başlayan dağcı Kurt Fritz olmuştur. Pek çok dağcının başına gelebildiği gibi, çığ altında kalmıştır.
Avusturyalı gazeteci Rainer Hoelzl üçüncü kurban olmuştur. Ötzi'nin yerinden çıkarılışını ve sonrasındaki incelemeleri, yakın plan röportaj hakkı elde etmiş tek gazeteci sıfatıyla filme almış ve filmi bütün dünyada gösterilmiştir. Filmin gösterime girmesinden birkaç ay sonra bir tür beyin tümörü olduğu düşünülen gizemli bir hastalığa yakalanmış ve kısa sürede büyük acılar içinde ölmüştür.
Dördüncü kurban, Ötzi'yi bulan Alman turist Helmut Simon'dur. Simon, Ötzi üzerinde hak elde edebilmek için açtığı 75.000 dolar tazminat içeren bir davayı kazanmasını kutlamak üzere keşfini gerçekleştirdiği bölgeye dönerken, güzel havada yola çıkmış olmasına rağmen, yolda kar fırtınasına yakalanmış ve Ötzi'nin ölüm yerinden 200 kilometre kadar mesafede yüz metrelik bir uçuruma düşmüştür. Henüz dava sonuçlarını kesinleştirecek imzayı atmamış olduğundan dul Bayan Simon, 75.000 doları alamamıştır.
Helmut Simon'un gömülmesinden bir saat kadar sonra yollarını kaybetiklerinde Simon çiftini aramaya çıkan ekibin şefi olan Dieter Warnecke, kırk beş yaşında kalp krizinden ölmüştür.
Ötzi'nin vücudunu bakterilere ve mantarlara karşı korumak üzere bir yöntem geliştiren Innsbruck'lu profesör Friedrich Tiefenbrunner, Ocak 2005'te açık kalp ameliyatı esnasında ölmüştür. Tiefenbrunner'ın bulunduğu bilimsel ekibe şeflik eden ve Ötzi konusundaki bir numaralı uzman olan arkeolog Konrad Spindler, beş ölümden sonra artık dile getirilmeye başlanan lanet söylentilerini, "Ne yani? Sırada ben mi varım? Medya palavrası bunlar." diyerek inkâr etmekteydi. Nisan 2005'te evvelce mevcut bir kronik hastalığı olan ALS'den ölmüştür.
Son olarak Ekim 2005'te Avustralyalı Dr Tom Loy, lanetin son kurbanı olmuş, Ötzi hakkında bir kitaba son rötuşlarını koyarken ölmüştür. Sayı böylece yediye çıkmış olmaktadır.
Kaynakça
- ^ https://semanticscholar.org/paper/7faea7b1e0eb12fc84febd3a386859d9bf658de6 []
- ^ "Oetzi Iceman's Tattoos Came from Fireplace". 25 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Temmuz 2011.
- ^ http://www.smh.com.au/news/world/ultimate-sole-mate/2005/07/17/1121538868661.html 13 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Nisan 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Nisan 2013.
- ^ . 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ . 18 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 12 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2020.
- ^ https://www.youtube.com/results?search_query=Der+Mann+Aus+Dem+Eis "Der Mann Aus Dem Eis" Ötzi'nin son günlerini konu alan 2017 yapımı bir film
- ^ https://www.imdb.com/title/tt5907748/plotsummary?ref_=tt_ov_pl Der Mann aus dem Eis (2017) Plot (imdb.com sitesinde)
Dış bağlantılar
- Buz Adamı Otzi 6 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- BBC program özeti 2 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- PBS - Otzi programı 2 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ötzi bağlantıları (Almanca/İtalyanca/İngilizce) 14 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ötzi'nin son yolculuğu 16 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Ötzi'nin kaşifi Alplerde öldü24 Aralık 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Otzi haber gazete kitap akademik JSTOR Eylul 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Otzi Almanca okunusu ayni zamanda Buz Adam Simulaun Adami Italyanca Mummia del Similaun Hauslabjochlu Adam Tirollu Buz Adam ve Hauslabjoch Mumyasi olarak da bilinen MO 3400 ve 3100 yillari arasinda yasamis bir adamin dogal sartlar altinda oldukca iyi korunmus mumyasidir 1991 in eylul ayinda Avusturya Italya sinirindaki Similaun ve Hauslabjoch daglari arasinda kalan Otztal Alplerinde bulunan mumya bu nedenle Otzi lakabini almistir Avrupa nin bilinen en eski dogal mumyasi olan Otzi Bakir Cagi Avrupa insaninin hayat tarzina iliskin cok degerli bilgiler saglamistir Bedeni ve esyalari Bolzano Guney Tirol Italya daki nde sergilenmektedir Otzi nin mumyasiOtzi AnitiKesfiOtzi 19 Eylul 1991 de Avusturya Italya sinirindaki Otztal Alplerindeki Fineilspitze nin dogu sirtinda 3 210 metre yukseklikte iki Alman turist tarafindan bulunmustur Turistler Helmut ve Erika Simon Hauslabjoch ve Tisenjoch arasindaki dag gecidi yolundan yururken ceset ile karsilasmis olmus bir dagciya ait olduguna sanmislardi Ertesi gun jandarma ve yakinlardaki bir Similaun dag evi bekcisi pnomatik matkap ve buz baltalari kullanarak govdeden asagisi buzun altinda donmus olarak bulunan cesedi cikarmaya calisti ancak kotu hava kosullari nedeniyle vazgecmek zorunda kaldi Bir sonraki gun aralarinda dagcilar ve Reinhold Messner in de bulundugu sekiz grup bolgeyi ziyaret etti Ceset 22 Eylul de yari resmi olarak cikarildi ve ertesi gun resmen kurtarildi Bulunan diger nesnelerle birlikte Innsbruck taki adli tip ofisine nakledildi 24 Eylul de bulgular Innsbruck Universitesinden arkeolog Konrad Spindler tarafindan incelendi Elde edilen nesnelerin arasinda bulunan baltanin tipolojisine dayanarak bulgularin 4 000 yil onceye ait oldugunu one surdu 1919 Saint Germain en Laye Antlasmasi na gore Kuzey ve Guney Tirol arasindaki sinir Inn ve Etsch nehirlerinin havzasi olarak tanimlanmisti Tisenjoch yakinlarindaki su anda cekilmis olan buzul o donem sinirin cizilmesini zorlastirmis ve sinir olmasi gerekenden cok daha kuzeye cizilmistir Otzi nin bulundugu havza Avusturya tarafina kadar uzansa da Ekim 1991 de yapilan arastirmalar cesedin 1919 da kararlastirildigi gibi Italyan topraklarinin 92 56 metre icerisinde bulundugunu gostermistir Bu sayede Guney Tirol eyaleti mumya uzerinde mulkiyet hakki talep etmis ancak Innsbruck Universitesinin bilimsel arastirmalarini tamamlamasina da izin vermistir Otzi 1998 yilindan bu yana Guney Tirol un baskenti Bolzano nde sergilenmektedir Bilimsel analizOtzi uzerinde adli tibbin arkeolojinin antropolojinin ve diger ilgili disiplinlerin en ileri bilgi duzeylerini iceren cok titiz bir calisma yapilmis mumya kapsamli bir sekilde olculmus rontgen isinlarindan gecirilmis ve tarihlendirilmistir Beraberinde bulunan diger nesnelere yapildigi gibi sindirim sistemindeki kalintilar ve dokular da mikroskobik olarak incelenmistir Agustos 2004 te Trentino daki Punta San Matteo Dagi nda San Matteo Savasi sirasinda oldurulen uc Avusturya Macaristan Imparatorlugu askerinin donmus cesetleri bulunmustur Cesetlerden biri cevrenin Otzi nin gecmisini uzerindeki etkilerini daha iyi anlasilmasi umuduyla muzeye gonderildi Su anki tahminlere gore 2016 Otzi oldugu sirada 160 santimetre boyunda 50 kilogram agirliginda ve yaklasik 45 yaslarindaydi Cesedi bulundugunda 13 750 kilogram agirligindaydi Ceset olumunden kisa bir sure sonra buzla kaplandigi icin vucutta kismen bozulma gerceklesmisti Ilk cikan raporlar penisinin ve testisinin kayip oldugunu one surmus ancak daha sonra bunlarin asilsiz oldugu ortaya cikmistir Otzi nin uzerinde bulunan polen toz taneleri ve dis minelerinin izotopik yapisinin analizi cocuklugunu su anda var olan Bolzano nun kuzeyindeki bir koy yakinlarinda gecirdigini daha sonraki yasamini koyun 50 metre kuzeyindeki vadilerde gecirdigini gostermistir 2009 da yapilan CAT taramasi Otzi nin midesinin normalde alt akciger bolgesinin olmasi gereken yere dogru kaydigini ortaya koymustur Midesindeki kalintilarin analizinde kismen sindirilmis dag kecisi eti ve tahil taneleri bulunmus son yemegini olumunden iki saat once yedigi dusunulmustur Otzi nin Guney Tirol Italya daki vahsi kecilerden elde edilen kurutulmus yag bakimindan zengin pastirma benzeri birkac dilim et yedigi dusunulmektedir Sindirim sisteminin analizinde ise ilki dag kecisi eti ikincisi kizil geyik eti olmak uzere ikincisi olumunden yaklasik sekiz saat once tuketilmis iki ayri yemegin kalintilari bulunmus etlerin tahil ve meyve ile birlikte yenildigi anlasilmistir Her iki ogunde de yenilen tahil buyuk olasilikla ekmek seklinde yenen cokca islenmis siyez bugdayi kepegidir Cesedin yakinlarinda Buz Adam in yolculuk icin yanina aldigi dusunulen siyez arpa keten ve hashas tohumlarinin yaninda cakal erigi cekirdekleri ve yaban orman meyveleri tohumlari bulunmustur Otzi nin beslenme bicimini incelemek icin sac analizinden yararlanilmistir Ilk ogununden alinan polen ornegi yemegin orta rakimda kozalakli agaclarla kapli bir ormanda tuketildigini diger polenler ise ekilmis olmasi muhtemel bugday ve baklagillerin varligini gostermektedir Ayni zamanda kayacik agacinin polenleri de bulunmustur Polenler iyi sekilde korunmus icindeki hucreler zarar gormemis Dalindan koparali iki saat olmus Otzi oldugu sirada tazeligini korumustur Bu da olumunun bahar veya yaz baslangicinda oldugunu gostermektedir Siyez bugdayi yaz sonlarinda cakal erigi ise sonbaharda hasat edildiginden bunlarin bir onceki yila ait olup ambarda saklandigi dusunulmektedir Otzi nin sacinda yuksek seviyede bakir parcaciklari ve arsenik bulunmustur Bu durum Otzi nin 99 7 saf bakir olan bakir baltali bicagi goz onunde bulunduruldugunda bilim insanlarinin Otzi nin bakir eritme ve dokum isleri ile ugrastigini dusunmelerine yol acmistir Christopher Ruff kaval kemigi uyluk kemigi ve pelvis olculerini inceleyerek Otzi nin daglik arazilerde uzun yuruyusler yaptigini saptamistir Bu derece hareketlilik diger Bakir Cagi Avrupalilarinin karakteristik bir ozelligi degildir Ruff bunun Otzi nin yuksek rakimda yasayan bir coban oldugunun gostergesi olabilecegini one surmustur Modern 3D tarama teknolojisi kullanilarak Bolzano Italya daki icin Otzi nin yuzu tekrar yapilandirildi Bu yapilandirma Otzi nin cukur kahverengi gozler sakal kirisik bir surat ve cokmus yanaklar ile 45 yasina gore yasli gorundugunu gostermistir Buz Adam saci sakalina karismis ve yorgun yuzlu olarak tasvir edilmektedir SaglikBulgular Otzi nin bagirsaklarinda parazit bulmustur Yapilan CAT taramalarinda olumunden sonra yuzustu yattigi pozisyonda sag tarafindaki uc veya dort kaburgasinin kirildigi gozlemlenmistir Kaburgasini ustune dusen buz parcasi da ezmis olabilir Bulunan iki tirnagindan birinde uc tane beyaz cizgi bulunmus bu sekilde son alti ayda uc defa hasta oldugu dusunulmustur Olumunden iki ay once hasta oldugunun ve hastaliginin yaklasik iki hafta surdugu tahmin edilmektedir Ayni zamanda vucudunun en dis katmani olan epidermisin bulunmadigi ve buz altinda mumyalasmanin dogal bir sureci oldugu belirtilmistir Otzi nin dislerininin kotu durumunda oldugu ve bircok curugu oldugu fark edilmistir Bu oral patolojilerin tahil agirlikli yuksek karbonhidratli beslenme seklinden kaynaklandigi dusunulmektedir Subat 2012 de yapilan DNA analizleri Otzi nin laktoz intoleransi oldugunu ortaya koymus Bu da tarim ve mandiracilik olmasina ragmen laktoz intoleransinin o donemde hala yaygin oldugu tezini desteklemektedir Iskelet ozellikleri ve dovmeVucudunun cesitli yerlerinde toplam 61 dovme bulunmaktadir Daha da ilginci bu dovmelerin gunumuzde akupunktur tedavisi acisindan onem arz eden noktalar uzerinde veya cok yakininda bulunmasidir Hatta dovmelerin denk geldigi akupunktur noktalarindan hareketle Otzi nin sindirim sistemi parazitleri ve osteoartrit gibi saglik sorunlari yasadigi sonucu olusturulmustur Dovmelerin ilk caglarda akupunktur tedavisinin erken asamalarini ifade ettigi tezi de bu sekilde hayli guclenmistir Otzi nin giysilerinin kuru otlardan orulmus bir pelerin deri yelek ve ayakkabilar de buyuk bir ustaligin urunu oldugu gorulmustur Ayakkabilari genis ve su gecirmez niteliktedir ve karda yurumek icin ozel olarak tasarlanmistirlar Tabanlarinda ayi derisi ust kisimlarinda geyik derisi kullanilmis ve bu iki arasi agac kabugu parcalari ile birbirlerine baglanmistir Ayakkabilarin etrafi ve ici kuru otlarla kaplanarak sicak corap islevi gormustur Uzmanlarca Otzi nin ayakkabilari esas alinarak uretilen pilot modellerin o kadar iyi ayakkabilar olusturdugu gorulmustur ki ticari uretime donuk planlar bulunmaktadir Otzi ile birlikte bulunan diger nesneler arasinda sapi porsuk agacindan bir bakir balta sapi disbudak agacindan bir cakmak tasi bicak sopalari kartopu calisi veya kizilciktan yapilmis ve ucu cakmak tasi temrenli oklarla dolu bir sadak ve yapiminin henuz tamamlanmadigi anlasilan ve Otzi nin boyundan daha uzun ve yine porsuk agacindan yapilmis bir yaydir Otzi nin olumu aninda yaninda iki tur cok gozenekli mantar tasidigi gorulmustur Bunlardan hus agaci mantarinin antibakteryel faydalari oldugu bilinmektedir ve tibbi nedenlerden bulundurulmus olmalidir Diger mantar turu ise kav olarak bilinen ve karmasik bir ates yapma techizatinin bir parcasi oldugu gorulen mantardir Bu techizatta on kadar kolay tutusma ozellikli bitkiden numuneler ve kivilcimlari olusturmakta kullanildigi anlasilan cakmak tasi ve pirit parcalari bulunmaktaydi Otzi nin sindirim sisteminin analizinde ilki dagkecisi eti ikincisi kizil geyik eti olmak uzere iki ayri yemegin kalintilari bulunmustur ve etlerin tahil beraberinde yendigi anlasilmistir Ilk yemegin kalintilarinda yer alan polenler arastirmacilari bu yemegin orta rakimda bir kozalakli agac ormaninda yendigi sonucuna ulastirmistir DNA analizi Otzi nin silahlari ve esyalari uzerinde baskaca dort ayri kisi kaynakli kan izleri ortaya koymustur Kan izlerinin ilki bicaginda ikincisi ayni okun ustunde sonuncusu ise mantosunda bulunmustur Otzi nin anneden cocuga gecen dizimi olan mitokandriyal DNA sini inceleyen Italyan ve Ingiliz bilim adamlari Otzi nin genetik soyunun ya cok nadir goruldugunu ya da bittigini buldular Ingiltere deki Leeds Universitesi nden Martin Richards yaptigi aciklamada Current Biology dergisinde yayimlanan arastirmalarinin Otzi nin soyunun gercekte tukendigini ortaya koydugunu soyledi Richards kendisinin ve meslektaslarinin incelemelerinin Otzi nin gunumuzdeki Avrupali nufuslarda rastlanmayan bir soya ait oldugunu teyit ettigini bildirdi 2013 yilinda Zurih teki Evrimel Tip Merkezi nde yapilan incelemelerde Otzi nin neredeyse her turlu oral patolojiyi gosterdigi belirtildi Bunun anlami Otzi nin en azindan son yirmi yilini dayanilmaz dis ve apse agrilariyla gecirmis olmasinin ihtimalinin cok guclu oldugudur Dahasi Otzi nin agiz yapisinin 3D analizine gore Otzi nin asinmamis tek bir disi bile olmadigi gorulmustur Bu da Otzi nin bir sekilde buyuk ihtimalle kendi imkanlariyla kendisine dis curugu tedavisi uygulamaya calistigini gostermektedir Genetik analizlerOtzi nin tum genom dizimi 28 Subat 2012 de bir raporda yayimlanmistir Otzi nin Y kromozomu Haplogrup G nin bir alt grubu olarak SNPs M201 P287 P15 L223 and L91 G L91 daha onceden G2a4 olarak adlandirilan su anda ISOGG G2a2b haplogrubu olarak tanimlanmistir G L91 den kaynagini alan hicbir alt grup siniflandirmasina uymamis ancak genom analizindeki BAM formati Otzi nin L166 and FGC5672 L91 e ait oldugunu gostermistir Bugun G L91 in altindaki L166 ve FGC5672 haplogruplari cogunlukla Guney Korsika da gorulmektedir Otzi nin Mitonkondriyal DNA sinin analizi ise K1 alt grubuna ait oldugunu ancak bugunku K hablogrubunun uc modern alt grubu olan K1a K1b or K1c in hicbiri ile siniflanmamistir Otzi nin ait oldugu alt grup gecici olarak K1o adlandirilmistir Cok katmanli bir analiz calismasi Buz Adam in mtDNA sinin modern veri setleri arasinda cok sinirli bir dagilima sahip olup daha once bilinmeyen bir Avrupa mtDNA alt grubuna ait oldugunu dogrulamistir Otozomal DNA sina bakildiginda ise Otzi nin Guney Avrupalilara ozellikle de cografi olarak izole olmus Korsika ve Sardinya populasyonuna yakinligi gorulmustur DNA analizleri ayni zamanda Otzi nin buyuk oranda ateroskleroz ve laktoz intoleransi riski tasidigini ortaya konmus DNA diziliminde Lyme hastaligina neden olan Borrelia burgdorferi isimli bakterilere rastlamistir Bu durumda Otzi Lyme hastaligina yakalanan en eski insan olmaktadir Daha sonra yapilan baska bir analiz ise dizilimin Borrelia bakterinin baska bir turune sahip oldugunu one surmustur Paleoantropolojist John Hawks in 2012 de yayimlanan makalesine gore Otzi modern Avrupalilardan daha yuksek duzeyde Neandertal kalitimina sahipti Ekim 2013 te 19 modern Tirollu erkegin Otzi nin alt soyu oldugu ya da Otzi nin yakinlarinin soyundan oldugu bildirildi Innsbruck Tip Universitesi nden bilim insanlari 3 700 den fazla Tirollu erkegin verdikleri kan orneklerinden DNA larini analiz etti ve 19 tanesinin 5 300 yasindaki bu adamla ayni mutasyona sahip oldugunu ortaya cikardi Bir Ilk Cag cinayeti mi Bir CAT taramasi Otzi nin olumu aninda omzuna muhtemelen bir ok saplanmis bulundugu ve bu okun pelerinini hafifce yirttigi sonucunu vermistir Okun ucu Otzi nin vucudundan cikarilmis olmalidir Ayni taramadan goruldugu uzere Otzi nin ellerinde bileklerinde ve govdesinde de yara ve bereler bulunmaktaydi Bu delillerden hareketle bir Agatha Christie romani yazarcasina calisan Avustralyali molekuler biyolog Thomas Loy Otzi ve bir veya iki arkadasinin avcilik yaparken hasim bir grupla catismaya girdikleri fikrini olusturmustur Otzi nin bu catisma esnasinda bir sure bir arkadasini tasimis olmasi veya bir arkadasi tarafindan tasinmis olmasi mumkundur Kan kaybindan zayif dusen Otzi gorulebildigi kadariyla silahlarini ve diger techizatini duzgun bir sekilde bir kayanin yanina siralamis ve ardindan da son nefesini vermistir Otzi nin son gunlerinde bu tur bir catisma uzerine bir gerilim hikayesi oren 2017 yapimi bir film vardir Butun deliller toplanmadan yurutulmus daha fantezist tahminlerde Otzi nin dusmandan kacarken degil bir tanriyi veya tanrilari sakinlestirilmesi veya seflerin soyunun surdurulmesi amacli bir ayinde kurban olarak olduruldugu one surulmustur Aslinda Misirli oldugu hatta ayin esnasinda hadim edildigi bile iddia edilmistir Ancak mumyalasma ile cok kuculmus olmasina ragmen Otzi nin penisi bulunmaktadir Otzi nin laneti soylentileriOtzi nin kesfi ve uzerindeki arastirmalar ile su veya bu sekilde baglantili yedi kisi aradan gecen on dort yil icinde olmustur Kimileri bu olumleri bir lanete baglarken kimileri de tesaduf olarak yorumlamaktadir Otzi uzerinde yakin calismalar yurutmus bazi arastirmaci ve bilim insaninin da olmemis oldugunu burada belirtmek gerekir Lanet 1992 de Otzi nin vucudunu inceleyen adli tip ekibinin sefi Dr Rainer Henn in olumu ile baslamistir Dr Henn Otzi hakkinda verecegi bir konferansa giderken arabasiyla bir baska arabaya kafa kafaya carpisarak can vermistir Ikinci kurban Dr Henn ve digerlerini Otzi nin bulundugu yere goturen ve sonradan turistler icin Otzi turlari duzenlemeye baslayan dagci Kurt Fritz olmustur Pek cok dagcinin basina gelebildigi gibi cig altinda kalmistir Avusturyali gazeteci Rainer Hoelzl ucuncu kurban olmustur Otzi nin yerinden cikarilisini ve sonrasindaki incelemeleri yakin plan roportaj hakki elde etmis tek gazeteci sifatiyla filme almis ve filmi butun dunyada gosterilmistir Filmin gosterime girmesinden birkac ay sonra bir tur beyin tumoru oldugu dusunulen gizemli bir hastaliga yakalanmis ve kisa surede buyuk acilar icinde olmustur Dorduncu kurban Otzi yi bulan Alman turist Helmut Simon dur Simon Otzi uzerinde hak elde edebilmek icin actigi 75 000 dolar tazminat iceren bir davayi kazanmasini kutlamak uzere kesfini gerceklestirdigi bolgeye donerken guzel havada yola cikmis olmasina ragmen yolda kar firtinasina yakalanmis ve Otzi nin olum yerinden 200 kilometre kadar mesafede yuz metrelik bir ucuruma dusmustur Henuz dava sonuclarini kesinlestirecek imzayi atmamis oldugundan dul Bayan Simon 75 000 dolari alamamistir Helmut Simon un gomulmesinden bir saat kadar sonra yollarini kaybetiklerinde Simon ciftini aramaya cikan ekibin sefi olan Dieter Warnecke kirk bes yasinda kalp krizinden olmustur Otzi nin vucudunu bakterilere ve mantarlara karsi korumak uzere bir yontem gelistiren Innsbruck lu profesor Friedrich Tiefenbrunner Ocak 2005 te acik kalp ameliyati esnasinda olmustur Tiefenbrunner in bulundugu bilimsel ekibe seflik eden ve Otzi konusundaki bir numarali uzman olan arkeolog Konrad Spindler bes olumden sonra artik dile getirilmeye baslanan lanet soylentilerini Ne yani Sirada ben mi varim Medya palavrasi bunlar diyerek inkar etmekteydi Nisan 2005 te evvelce mevcut bir kronik hastaligi olan ALS den olmustur Son olarak Ekim 2005 te Avustralyali Dr Tom Loy lanetin son kurbani olmus Otzi hakkinda bir kitaba son rotuslarini koyarken olmustur Sayi boylece yediye cikmis olmaktadir Kaynakca https semanticscholar org paper 7faea7b1e0eb12fc84febd3a386859d9bf658de6 yalin URL Oetzi Iceman s Tattoos Came from Fireplace 25 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Temmuz 2011 http www smh com au news world ultimate sole mate 2005 07 17 1121538868661 html 13 Agustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 14 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 11 Nisan 2013 23 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Nisan 2020 18 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Nisan 2020 Arsivlenmis kopya 12 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2020 https www youtube com results search query Der Mann Aus Dem Eis Der Mann Aus Dem Eis Otzi nin son gunlerini konu alan 2017 yapimi bir film https www imdb com title tt5907748 plotsummary ref tt ov pl Der Mann aus dem Eis 2017 Plot imdb com sitesinde Dis baglantilarBuz Adami Otzi 6 Kasim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde BBC program ozeti 2 Kasim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde PBS Otzi programi 2 Kasim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Otzi baglantilari Almanca Italyanca Ingilizce 14 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Otzi nin son yolculugu 16 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Otzi nin kasifi Alplerde oldu24 Aralik 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde