Greko-Romen Coğrafya'da İberya, (Grekçe: Ἰβηρία; İberia, Latince: Hiberia) Gürcü Kartli Krallığı (Gürcüce: ქართლი) için bir egzonim (yabancı isim) idi. Doğu ve Güney Gürcistan’da M.Ö. 4. yüzyıl - M.S. 6. yüzyıl tarihleri arasında 882 yıl var olmuş Gürcü krallığıdır.
İberya Krallığı ქართლის სამეფო kartlis samepo | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
MÖ 302-MS 580 | |||||||||||
Bayrak | |||||||||||
Kolhis ve İberya | |||||||||||
Başkent | Armazi Mtsheta Tiflis | ||||||||||
Yaygın dil(ler) | Eski Gürcüce | ||||||||||
Hükûmet | Krallık | ||||||||||
Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Günümüzdeki durumu | Gürcistan Rusya Ermenistan Azerbaycan Türkiye |
Etimoloji
"İberya" isminin kökeni belirsizdir. İberya isminin etimolojisi üzerine Giorgi Melikişvili'ye ait bir teoriye göre Kartveli dillerinde Gürcü anlamına gelen Sver (ya da Svir) kelimesi ile bağlantılı olan ve Gürcistan anlamına gelen Çağdaş Ermenice Virkʿ (Ermenice: Վիրք ve İvirkʿ [Իվիրք] ve İverkʿ [Իվերք]) kelimesinden türediği düşünülmektedir. "S" harfi ilk örnekteki kelimenin kökü "Ver" (ya da "Vir) için bir ön ektir. Buna müteakiben İvane Cavahişvili'nin teorisine göre Sver kelimesinin bir varyasyonu olan "Sber" etnik tanımlaması "Hber" ("Hver") kelimesinden ve Ermenice varyasyonları Veria ve Viria'dan türemiştir.
Bir başka teoriye göre Kolhis ve İberya'yı birbirinden ayıran Lihi Dağlarına ithafen Kolhca "dağın diğer yakasındaki ülke" anlamına gelen "İmer" kelimesinden türemiştir. Bu ayrıca modern İmereti kelimesinin kökenidir.
Tarih
Erken Tarihi
Doğu Gürcistan’da devletin kurulması, Batı Gürcistan’la kıyaslandığında görece geç gerçekleşti. MÖ 6. yüzyılda güneyden en eski Kartveli - Meshi boyları Doğu Gürcistan'a geldiler ve buraya yerleştiler. Onların kurduğu kent, Mtsheta ya da Meshta (Meshiler) adını taşıyordu. 11. yüzyıl tarihçisi Leonti Mroveli, bu devletin kuruluşu üzerine şunları anlatıyor: Büyük İskender, İran’a karşı açtığı sefer sırasında, Kartli’yi de ele geçirdi. Ona karşı girişilen savaşta Mtsheta yöneticisi Samara ve kardeşi de öldü. Savaşı kazanan İskender, Kartli yöneticisi olarak en sert komutanlarından ’yu atadı. Mtsheta yöneticisinin ailesinden, kardeşinin üç yaşındaki oğlu Parnavaz, annesi tarafından Kafkas Dağlarında saklandığı için kurtuldu. Yıllar geçti ve Parnavaz büyüdü. Çok iyi savaşçı ve avcı olarak yetişti, ünü Azo’ya kadar ulaştı. Parvanaz’ın annesi Azo’dan çekindiği için oğlunu sürekli uyarıyordu. Kim olduğunu öğrenmesi, Azo’nun Parnavaz’ı ölüme mahkûm etmesi için yeterliydi. Azo, Parnavaz’ı yanına çağırdı. Bundan dolayı korkuya kapılan annesi, Parnavaz’a ülke dışına çıkmasını önerdi. Parnavaz annesinin önerisini kabul etti, ama beklenmedik bir olay her şeyi değiştirdi. Bir akşam avlanmaya çıkan Parnavaz bir geyiği yaraladı. Yaralı geyik kaçtı ve avcı da onu izledi. Peşinden biraz gittikten sonra geyik bir kayanın dibinde yere devrildi, avcı geyiğin başına dikildi. Bu sırada şiddetli bir yağmur başladı. Parnavaz kayadaki mağaraya sığındı Mağaraya girer girmez bir mucizeyle karşılaştı. Mağara ağzına kadar altın ve gümüşle doluydu.
Parnavaz bu hazineyi annesi ve iki kız kardeşiyle birlikte ancak beş gecede taşıyabildi. Parnavaz bütün bu serveti ülkesini özgürleştirmek için kullanmaya karar verdi. Egrisi yöneticisi Kuci ile ilişki kurdu ve Azo’ya karşı ayaklanma başlatmayı önerdi. Kuci, Parnavaz’ın bu teklifini memnuniyetle kabul etti. Parnavaz Kuzey Kafkasyalılardan da yardım aldı ve bu birleşik bir kuvvetle Azo’ya karşı mücadele başlattı. Mücadele Parnavaz’ın zaferiyle sona erdi. Azo savaş sırasında öldü.
9. yüzyıl Gürcü kaynağı “Moktsevay Kartlisay”a (Kartli’nin Din Değiştirmesi) göre Azo Makedonyalı değildir. O Arian-Kartli kralının oğludur. Arian-Kartli ise, İran krallığı sınırları içinde bulunan Kartveli topraklarının adıdır.
Gürcüce kaynaklar, Büyük İskender’in Kartli’yi ele geçirdiği konusunda yanılıyor. Büyük İskender Kartli’ye sefer yapmamıştır. Ama öte yandan, Gürcüce kaynaklar, Doğu Kartveli ve Güney Kartveli siyasal birlikleri arasında egemenliği ele geçirmek için bir savaşın sürdüğü konusunda doğru bilgiler aktarmaktadır. Bu mücadele Doğu Kartveli birliğinin zaferiyle son bulmuş ve bu birliğin lideri Parnavaz kral olmuştur.
Parnavaz kral olduktan sonra reformlar yaptı. Bütün ülkeyi sekiz prensliğe (saeristavo) ayırdı. Prensliklerin başında prensler (eristavi) bulunuyordu. Prensler krala bağlıydılar ve prenslikleri onun emirleri doğrultusunda yönetiyorlardı. Parnavaz, Egrisi’nin başına Kuci’yi getirdi ve onun kız kardeşiyle evlendi. Kral, ülkenin en önemli ve merkezi bölgesi olarak İç Kartli’yi ayrı tuttu. Parnavaz İç Kartli’nin yönetimini “spaspeti” (komutan) ya da “mtavarsardali”ye (başkomutan) verdi, prensleri onun emrine verdi. Parnavaz yeni bir unvan aldı: Armazi. Armazi heykelini, krallığın başkenti Mtsheta’nın karşısındaki tepeye diktirdi. Kral buraya bir de kale yaptırdı.
Leonti Mroveli’ye göre, Parnavaz Gürcü yazısını (alfabesini) da geliştirmiştir.
Parnavaz yirmi yedi yaşında kral oldu ve altmış beş yaşına kadar hüküm sürdü. Parnavaz’ın hüküm sürdüğü dönemin kesin tarihlerini saptamak zor. Onun MÖ 3. yüzyılın başlarında kral olduğu sanılmaktadır.
Kral Parnavaz Ve Nesli
İktidar mücadelesinde muzaffer olan I. Parnavaz (MÖ 302-237) ilk İberya Kralı oldu. Daha sonraki Gürcü kroniklerinin aktardıklarına göre bir istilayı geri püskürttükten sonra (yerel olarak Egrisi olarak bilinen) Batı Gürcistan devleti Kolhis'in önemli bir bölümü de dahil olmak üzere komşu bölgeleri zapt etti ve görünüşe göre yeni kurulan devletin Selevkoslar tarafından tanınmasını sağladı. Parnavaz'ın ayrıca büyük bir kale (Armazistsihe) ve tanrı Armazi için bir tapınak kurduğu söylenir ve ülkeyi birkaç bölgeye (saeristavo) ayırarak yeni bir idare sistemi yaratmıştır.
Onun varisleri aralarında en önemli olanı Daryal (İberya Kapıları olarak bilinir) dahil Kafkasya'nın dağlık geçitlerinin kontrollerini kazanmayı başardılar.
Bu refah zamanını takip eden dönem İberya'yı kendi bölgelerine yapılan sayısız istilalara karşı topraklarını korumak zorunda bırakan aralıksız savaş dönemiydi. İberya'nın Ermenistan Krallığı'ndan fethettiği bazı güney bölgeleri MÖ 2. yüzyılda yeniden Ermenistanla birleşti ve Kolhis toprakları ayrı prenslikler oluşturmak için ayrıldı. MÖ 2. yüzyılın sonunda Kral kendi yönetimindeki asiller tarafından tahttan devrildi ve taç İberya prensesiyle evli olan MÖ 93 yılında İberya tahtına çıkan (MÖ 90-MS 30) kurucusu Ermeni Prens 'a verildi.
Romayla İttifak
Ermenistan ve Pontus ile olan bu yakın ilişkiler iki devletle de savaş halinde olan Roma Generali Pompey'in İberya üzerine bir sefer (MÖ 65) düzenlemesi ile sonuçlandı. Ancak Roma İberya üzerinde kalıcı bir hakimiyet kuramadı. Kısa süre sonra İberya, Roma'ya olan bağımlılığından kurtuldu. Roma ve İberya arasında müttefik bir ilişki kuruldu. MS 1.-2. yüzyıllarda, İberya daha da güçlendi. Kafkasya ve Orta Doğu'da Roma ile sıklıkla rekabet etti. Kafkasya geçitleri üzerinde kontrolün kurulması ve Güney Kafkasya'daki göçebe kabilelerin dış seferlerde kullanılması İberya'nın güçlenmesini kolaylaştırdı. İberya, daha önce Ermenistan tarafından işgal edilen toprakları tamamen geri almayı başardı ve 1. yüzyılın 30'lu ve 50'li yıllarında Kral ve oğlu Rhadamistus'un hükümdarlığı sırasında kısaca tüm Ermenistan'ı fethetti. Pompey'in Kafkasya seferinden doksan dokuz yıl sonra Romalılar yeniden İberya üzerine harekete geçerek (MS 36) Kral 'ı Albanya üzerine yaptıkları sefere katılmaya zorladılar.
Diğer bir Gürcü krallığı olan Kolhis Roma eyaleti olarak yönetilmekteyken İberya kendi isteğiyle Roma korumasını kabul etti. Mtsheta'da keşfedilen bir taş yazıtta 1. yüzyıl İberya Kralı (58-106) için "Sezarların dostu" ve "Roma dostu İberyalıların Kralı" olarak bahsedilmektedir. İmparator Vespasian MS 75 yılında Arzami'nin antik Mtsheta bölgesini İberya kralları için güçlendirdi.
Gelecek iki yüzyıl boyunca bölgedeki Roma etkisi sürdü ancak Kral II. Parsman (116-132) döneminde İberya eski gücününün bir kısmını yeniden kazandı. Roma İmparatoru Hadrian'ın Parsman'ı yatıştırmaya çalıştığı söylenmesine rağmen iki lider arasındaki ilişkiler gergindi. Ancak Hadrian'ın varisi Antoninus Pius döneminde ilişkiler geliştirildi. Parsman Roma'ya davet edildi. Cassius Dio'un aktardığına göre onun adına bir heykel dikildi ve kurban verildi. Bu dönem Roma'nın daha önce İberya'yı bir vasal devlet olarak görmesinin tersine müttefik olarak tanıması ile birlikte iki devlet arasındaki politik statüde büyük bir değişiklik yaptı. İmparatorluğun Partlarla olan çatışmalarında da bu politik durum devam etti. Doğal olarak, İberya Krallığı'nın güçlenmesi ve Roma'ya siyasi yakınlığı Partları tedirgin etti. Bu nedenle Part kralı III. Vologases, İberya Krallığı'na iki kez saldırı düzenledi. Parsman onu iki kez yenmeyi başardı. Kısa süre sonra Parsman Kveli Partlara karşı sefere çıktı. III. Vologases'i yendi ve başkenti Tizpon'u aldı. Vologases büyük bir hediye ve kalıcı barış vadederek ülkesini kurtardı. Kral Parsman'ın saltanatında İberya Krallığı o dönemin en güçlü devletlerinden biri haline geldi.
Mitraizm ve Zerdüştlük Hristiyanlık çağının ilk yüzyıllarından beri İberya'da yaygın olan inançlardı. Bori, Armazi ve Zguderi'de yapılan zengin gömülerin kazıları, üzerinde ya ateş sunağında duran ya da sağ ön ayağı sunağın üzerine doğru kalkmış bir atı tasvir eden gümüş içki kupalarını ortaya çıkardı. Senkretik karakteri ile ayırt edilen ve dolayısıyla Gürcü mitolojisindeki yerel kültleri, özellikle de Güneş kültünü tamamlayan Mitraizm kültü, zamanla eski Gürcü inançlarıyla birleşmeye başladı. Hatta Mitraizm'in pagan Gürcistan'da Aziz Giorgi'nin öncüsü olduğu düşünülümektedir.İran inançları ve yaşam biçimi adım adım Gürcü sarayı ve elitlerini derinden etkiledi; Aramice'ye dayanan Armazi yazımı ve "dili" (Bknz. Tsereteli) resmi olarak saray dili kabul edildi. (Kolhis'de Klasik/Helenistik döneme ait Aramice bazı yazıtlar bilinmektedir.) Sarayın organizasyonu İran modeli esas alınarak düzenlenmiş, elitlerin kıyafetleri İran kıyafetlerinden etkilenmiştir, İberya elitleri ayrıca İran isimlerini kullandılar. Ve Kral I. Parnavaz tarafından MÖ 3. yüzyılda (Orta Çağ Gürcü kroniklerinde Zerdüştlük ile bağlantılı olan) Armazi kültü resmi inançtı.
İberya Ve Roma-Sasani Çatışması
224'te I. Ardaşir tarafından Sasani İmparatorluğu'nun kurulması İberya Krallığı'nın kaderini değiştirdi. Zayıf Part Hanedanı'nın güçlü ve merkezi bir devlet ile yer değiştirmesi İberya'nın politikasını Roma'dan daha fazla etkiledi. İberya I. Şapur (241-272) dönemi boyunca Sasanilere haraç ödemek zorunda kaldı. İberya'nın Roma'ya karşı Pers seferlerine katılması ile iki devlet arasındaki ilişkiler ilk başlarda dostça gözükmekteydi ve İberya Kralı (260-265) Sasani sarayınca askerî güçle bağlı vasal bir yönetici olarak değil yüksek saygı duyulan bir lider olarak görülmekteydi. Ama İberya'da 260'lar ve 290'larda resmi din kabul edilen Zerdüştlüğün yayılışı Sasanilerin saldırgan eğilimlerinin bir kanıtıydı.
Ancak Nusaybin Barış Antlaşması (298) ile birlikte Roma İberya'nın kontrolünü bir vasal devlet olarak yeniden elde etti ve bütün Kafkasya'yı kontrol altına aldı. III. Mirian Hosroviani Hanedanı'nın ilk İberya kralı olarak tanındı.
Ortodoksluğun Kabulü ve Sasani Dönemi
Roma hakimiyeti dini konularda önemli rol oynadı, Kapadokyalı Azize Nino'nun 303 yılından itibaren yaptığı vaazlar ile Ortodoksluk Doğu Gürcü devleti İberya'da yayıldı. Kral III. Mirian ve yönetici asiller Doğu Ortodoksluğunu benimsediler ve 317 yılında Ortodoksluk devlet dini kabul edildi.
Ortak din, Gürcistan ve Roma (Daha sonra Bizans) arasında güçlü bir bağ oluşturucak ve devletin kültürü ve toplum üzerinde büyük değişiklik yaratıcaktı. Doğu Ortodoksluğunun kabulü ile aynı yüzyıl içinde Antik Gürcü sanatı ve arkeolojisindeki İran etkisi kademeli olarak azalmaya başladı.
Ancak İmparator Julianus'un 363'te Persler üzerine yaptığı başarısız sefer sonrası ölmesinden sonra Roma, İberya'nın kontrolünü Sasanilere terk etti ve Barışı'nın (387) bir sonucu olarak Kral I. Bakur (363-365) Sasani vasalı oldu. Ancak daha sonraki bir Kartli Kralı IV. Vahtang (406-409) ülkenin otonomisini korudu ve Sasanilere haraç ödemeyi kesti. İran galip geldi ve Sasani kralları vasallarını gözetim altında tutmak için vali (pitiahae/bidiahae) atamaya başladılar. Sonunda Aşağı Kartli'de (Kvemo Kartli) geniş bir bölgeyi kontrol altına alan bir valilik (Kartli pitiahate) kurdular. Kartli (İberya) Krallığı'nın bir bölgesi olarak kalmasına rağmen valiler bölgeyi Pers etkisinin bir merkezi haline dönüştürdü. Sasani yöneticileri Gürcülerin Hristiyanlığını şiddetli bir teste tabi tuttu. Zerdüşt'ün öğretilerinin yayılmasını desteklediler ve Zerdüştlük Doğu Gürcistan'da 5. yüzyılın ortalarında Ortodoks Hristiyanlıkla birlikte ikinci resmi din oldu.
"Gorgasali" (Kurt Başlıklı) unvanlı İberya Kralı I. Vahtang'ın döneminde krallık yeniden canlandı. Formalitede Perslerin bir vasalıydı, Kafkas Dağlılarına boyun eğdirerek kuzey sınırının güvenliğini sağladı, Batı Gürcistan ve Güney-batı Gürcistan'ı İberya Krallığı ile birleştirdi. Mtsheta'da otosefal (bağımsız) bir patrikhane kurdu ve Tiflis'i başkenti yaptı. 482'de Perslere karşı bir genel ayaklanmayı yönetti ve 20 yıl sürecek bir bağımsızlık savaşı başlattı. Bizans'tan destek alamadı ve sonunda 512'de bir savaş sırasında hain bir kölesi tarafından okla vurularak öldürüldü.
Krallığın Yıkılışı
Bizans ve Sasaniler arasında Kafkasya'nın kontrolü için süren savaş ve Gürcülerin Kral Gurgen önderliğindeki bir sonraki başarısız ayaklanması (523) ülke için çeşitli sonuçları beraberinde getirdi. Bundan sonra krallık Persler tarafından etkili bir biçimde yönetilmekteydi ve İberya Kralı sembolik yönetim hakkına sahipti. Kral III. Bakur'un ölümünün ardından 580'de IV. Hürmüz İberya monarşini kaldırdı ve İberya bir (vali) tarafından yönetilen bir Pers bölgesi haline dönüştü. Gürcü asiller 582'de Bizans İmparatoru Mauricius'a İberya Krallığı'nı yeniden canlandırmak için baskı uyguladı ancak 591'de Bizans ve Persler kendi aralarında Tiflis'in Pers kontrolünde ve Mtsheta'nın Roma kontrolünde kalması şeklinde İberya'yı bölmek için anlaştı.
7. yüzyılın başlarında Bizans ve Persler arasındaki antlaşma çöktü. İberya Prensi I. Stepanoz bütün İberya'yı birleştirmek amacıyla Perslerden gelen kuvvetlere katıldı. Ancak İmparator Heraklius'un 627 ve 628 yılındaki saldırısı Gürcüler ve Persleri yenilgiye uğrattı ve Batı ve Doğu Gürcistan'da Kafkasya'nın Araplar tarafından istilasına dek Bizans hakimiyetini garanti altına aldı.
Arap dönemi ve Krallığın Yeniden Kuruluşu
Araplar yaklaşık 645 yılında İberya'ya ulaştılar ve Eristavi (Prens) II. Stepanoz'u Bizans'a bağlılığını bozmak ve Halifeliğin otoritesini tanımaya zorladılar. İberya böylece vasal bir devlet oldu ve yaklaşık 653 yılında bir Arap emir Tiflis'e atandı. 9. yüzyılın başlarında yeni Bagrationi Hanedanı'ndan Eristavi I. Aşot Arap yönetiminin güçsüzlüğünden yararlanarak Tao-Klarceti'de (Bizans Kuropalati unvanı ile) kendisini İberya Prensi ilan etti. Bir varis IV. Adarnase 888'de İberya Kralı olarak taç giydi. Ve onun torunu III. Bagrat bütün Gürcü devletlerini birleştirerek Gürcistan Krallığı'nı kurdu.
Doğu ve Batı İberler
İber Yarımadası'nın eski sakinleri ile olan isim benzerliği - Batı İberleri - onlar ve Kafkas İberya'sı (Doğu İberleri) arasında etnogenetik bir bağ olduğu fikrini doğurdu.
Bu fikir kökenlerinin başlangıç yeri sorununa yaklaşım açısından farklı olsalar da çeşitli antik ve Orta Çağ yazarları tarafından savunulmuştur. Teorinin Orta Çağ Gürcistan'ında popüler olduğu gözükmektedir. Önde gelen Gürcü dini yazar belirli Gürcü asillerinin İber yarımadasına yolculuk etmek ve onun deyimiyle Batı Gürcülerini ziyaret etmek istediklerini yazmaktadır.
Galeri
- Uplistsihe, Roma dönemi Zafer Takı
- Armazi Kalesi'ne ait surların kalıntıları
- Cvari Manastırı, Hristiyanlığın devlet dini kabul edilmesinden önce (Zadeni)'nin heykeli muhtemelen burada bulunuyordu.
- 'den görünümüyle Svetitshoveli Katedrali
- Pompeius'un Mtsheta'da yaptırdığı köprü
- Armazishevi'den bileklik
- İber kraliyet mülkü
- Dzalisi'den bir mozaik
- Armazistsihe (Armazi Kalesi)'de bulunan taht ayağı
- Samtavro Mezarlığı'dan eserler
- Zguduri'den Bronz Griffon heykeli (MS 1. - 4. yüzyıl)
Kaynakça
- ^ a b (Ermenice) . «Իբերիա» (Iberia). . vol. iv. Yerevan, Armenian SSR: , 1978, p. 306.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020.
- ^ . 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2013.
- ^ Machabeli, pls. 37, 51-54, 65-66
- ^ Makalatia, pp. 184-93
- ^ Braund, pp. 126-27)
- ^ Braund, pp. 212-15
- ^ Apakidze, pp. 397-401
- ^ Spaeth 2013, s. 133.
- ^ Hitchins 2001, ss. 464-470.
- ^ . 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2015.
- ^ a b c d e Alexander Mikaberidze. Historical Dictionary of Georgia 17 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Rowman & Littlefield, 6 feb. 2015 p 528
- ^ Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation. ISBN . 13 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Ocak 2015.
- ^ ენამ შემოინახა ტოპონიმი–"ზედაზენი", ანუ "ზედა ზადენი", რაც გულისხმობს "ქვედა ზადენის" არსებობასაც. ერთი მოსაზრებით, სწორედ ჯვრის მთას ერქვა "ქვედა ზადენი" და იდგა ზადენის კერპი;
Konuyla ilgili yayınlar
- Spaeth, Barbette Stanley (2013). The Cambridge Companion to Ancient Mediterranean Religions. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN .
- Roger Rosen, Jeffrey Jay Foxx. Georgia: A sovereign country of the Caucasus
- Thomson, Robert W. Rewriting Caucasian History (1996)
- Braund, David. Georgia in Antiquity: A History of Colchis and Transcaucasian Iberia, 550 BC-AD 562 (New York: Oxford University Press, 1994)
- Lang, David Marshall. The Georgians (London: Thames & Hudson, 1966)
- Toumanoff, Cyril. Studies in Christian Caucasian History. Washington D.C.: Georgetown University Press, 1963
- Edward Gibbon, Volume II, Chapter XLII, discusses Iberia as one of the areas in the "Barbaric world"
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Greko Romen Cografya da Iberya Grekce Ἰbhria Iberia Latince Hiberia Gurcu Kartli Kralligi Gurcuce ქართლი icin bir egzonim yabanci isim idi Dogu ve Guney Gurcistan da M O 4 yuzyil M S 6 yuzyil tarihleri arasinda 882 yil var olmus Gurcu kralligidir Iberya Kralligiქართლის სამეფო kartlis samepoMO 302 MS 580BayrakKolhis ve IberyaBaskentArmazi Mtsheta TiflisYaygin dil ler Eski GurcuceHukumetKrallikTarihce KurulusuMO 302 III Mirian in hukumdarligi sirasinda Iberya nin Hristiyanlasmasi317 DagilisiMS 580Onculler ArdillarAhamenis ImparatorluguKolhis Iberya PrensligiGunumuzdeki durumu Gurcistan Rusya Ermenistan Azerbaycan TurkiyeEtimoloji Iberya isminin kokeni belirsizdir Iberya isminin etimolojisi uzerine Giorgi Melikisvili ye ait bir teoriye gore Kartveli dillerinde Gurcu anlamina gelen Sver ya da Svir kelimesi ile baglantili olan ve Gurcistan anlamina gelen Cagdas Ermenice Virkʿ Ermenice Վիրք ve Ivirkʿ Իվիրք ve Iverkʿ Իվերք kelimesinden turedigi dusunulmektedir S harfi ilk ornekteki kelimenin koku Ver ya da Vir icin bir on ektir Buna muteakiben Ivane Cavahisvili nin teorisine gore Sver kelimesinin bir varyasyonu olan Sber etnik tanimlamasi Hber Hver kelimesinden ve Ermenice varyasyonlari Veria ve Viria dan turemistir Bir baska teoriye gore Kolhis ve Iberya yi birbirinden ayiran Lihi Daglarina ithafen Kolhca dagin diger yakasindaki ulke anlamina gelen Imer kelimesinden turemistir Bu ayrica modern Imereti kelimesinin kokenidir TarihErken Tarihi Iberya ve Kolhis haritasi tarafindan 1706 da Leipzig de basildi Dogu Gurcistan da devletin kurulmasi Bati Gurcistan la kiyaslandiginda gorece gec gerceklesti MO 6 yuzyilda guneyden en eski Kartveli Meshi boylari Dogu Gurcistan a geldiler ve buraya yerlestiler Onlarin kurdugu kent Mtsheta ya da Meshta Meshiler adini tasiyordu 11 yuzyil tarihcisi Leonti Mroveli bu devletin kurulusu uzerine sunlari anlatiyor Buyuk Iskender Iran a karsi actigi sefer sirasinda Kartli yi de ele gecirdi Ona karsi girisilen savasta Mtsheta yoneticisi Samara ve kardesi de oldu Savasi kazanan Iskender Kartli yoneticisi olarak en sert komutanlarindan yu atadi Mtsheta yoneticisinin ailesinden kardesinin uc yasindaki oglu Parnavaz annesi tarafindan Kafkas Daglarinda saklandigi icin kurtuldu Yillar gecti ve Parnavaz buyudu Cok iyi savasci ve avci olarak yetisti unu Azo ya kadar ulasti Parvanaz in annesi Azo dan cekindigi icin oglunu surekli uyariyordu Kim oldugunu ogrenmesi Azo nun Parnavaz i olume mahkum etmesi icin yeterliydi Azo Parnavaz i yanina cagirdi Bundan dolayi korkuya kapilan annesi Parnavaz a ulke disina cikmasini onerdi Parnavaz annesinin onerisini kabul etti ama beklenmedik bir olay her seyi degistirdi Bir aksam avlanmaya cikan Parnavaz bir geyigi yaraladi Yarali geyik kacti ve avci da onu izledi Pesinden biraz gittikten sonra geyik bir kayanin dibinde yere devrildi avci geyigin basina dikildi Bu sirada siddetli bir yagmur basladi Parnavaz kayadaki magaraya sigindi Magaraya girer girmez bir mucizeyle karsilasti Magara agzina kadar altin ve gumusle doluydu Parnavaz bu hazineyi annesi ve iki kiz kardesiyle birlikte ancak bes gecede tasiyabildi Parnavaz butun bu serveti ulkesini ozgurlestirmek icin kullanmaya karar verdi Egrisi yoneticisi Kuci ile iliski kurdu ve Azo ya karsi ayaklanma baslatmayi onerdi Kuci Parnavaz in bu teklifini memnuniyetle kabul etti Parnavaz Kuzey Kafkasyalilardan da yardim aldi ve bu birlesik bir kuvvetle Azo ya karsi mucadele baslatti Mucadele Parnavaz in zaferiyle sona erdi Azo savas sirasinda oldu 9 yuzyil Gurcu kaynagi Moktsevay Kartlisay a Kartli nin Din Degistirmesi gore Azo Makedonyali degildir O Arian Kartli kralinin ogludur Arian Kartli ise Iran kralligi sinirlari icinde bulunan Kartveli topraklarinin adidir Gurcuce kaynaklar Buyuk Iskender in Kartli yi ele gecirdigi konusunda yaniliyor Buyuk Iskender Kartli ye sefer yapmamistir Ama ote yandan Gurcuce kaynaklar Dogu Kartveli ve Guney Kartveli siyasal birlikleri arasinda egemenligi ele gecirmek icin bir savasin surdugu konusunda dogru bilgiler aktarmaktadir Bu mucadele Dogu Kartveli birliginin zaferiyle son bulmus ve bu birligin lideri Parnavaz kral olmustur Parnavaz kral olduktan sonra reformlar yapti Butun ulkeyi sekiz prenslige saeristavo ayirdi Prensliklerin basinda prensler eristavi bulunuyordu Prensler krala bagliydilar ve prenslikleri onun emirleri dogrultusunda yonetiyorlardi Parnavaz Egrisi nin basina Kuci yi getirdi ve onun kiz kardesiyle evlendi Kral ulkenin en onemli ve merkezi bolgesi olarak Ic Kartli yi ayri tuttu Parnavaz Ic Kartli nin yonetimini spaspeti komutan ya da mtavarsardali ye baskomutan verdi prensleri onun emrine verdi Parnavaz yeni bir unvan aldi Armazi Armazi heykelini kralligin baskenti Mtsheta nin karsisindaki tepeye diktirdi Kral buraya bir de kale yaptirdi Leonti Mroveli ye gore Parnavaz Gurcu yazisini alfabesini da gelistirmistir Parnavaz yirmi yedi yasinda kral oldu ve altmis bes yasina kadar hukum surdu Parnavaz in hukum surdugu donemin kesin tarihlerini saptamak zor Onun MO 3 yuzyilin baslarinda kral oldugu sanilmaktadir Kral Parnavaz Ve Nesli Iktidar mucadelesinde muzaffer olan I Parnavaz MO 302 237 ilk Iberya Krali oldu Daha sonraki Gurcu kroniklerinin aktardiklarina gore bir istilayi geri puskurttukten sonra yerel olarak Egrisi olarak bilinen Bati Gurcistan devleti Kolhis in onemli bir bolumu de dahil olmak uzere komsu bolgeleri zapt etti ve gorunuse gore yeni kurulan devletin Selevkoslar tarafindan taninmasini sagladi Parnavaz in ayrica buyuk bir kale Armazistsihe ve tanri Armazi icin bir tapinak kurdugu soylenir ve ulkeyi birkac bolgeye saeristavo ayirarak yeni bir idare sistemi yaratmistir Onun varisleri aralarinda en onemli olani Daryal Iberya Kapilari olarak bilinir dahil Kafkasya nin daglik gecitlerinin kontrollerini kazanmayi basardilar Bu refah zamanini takip eden donem Iberya yi kendi bolgelerine yapilan sayisiz istilalara karsi topraklarini korumak zorunda birakan araliksiz savas donemiydi Iberya nin Ermenistan Kralligi ndan fethettigi bazi guney bolgeleri MO 2 yuzyilda yeniden Ermenistanla birlesti ve Kolhis topraklari ayri prenslikler olusturmak icin ayrildi MO 2 yuzyilin sonunda Kral kendi yonetimindeki asiller tarafindan tahttan devrildi ve tac Iberya prensesiyle evli olan MO 93 yilinda Iberya tahtina cikan MO 90 MS 30 kurucusu Ermeni Prens a verildi Romayla Ittifak Roma Imparatorlugu boyunca Iberya Ermenistan ve Pontus ile olan bu yakin iliskiler iki devletle de savas halinde olan Roma Generali Pompey in Iberya uzerine bir sefer MO 65 duzenlemesi ile sonuclandi Ancak Roma Iberya uzerinde kalici bir hakimiyet kuramadi Kisa sure sonra Iberya Roma ya olan bagimliligindan kurtuldu Roma ve Iberya arasinda muttefik bir iliski kuruldu MS 1 2 yuzyillarda Iberya daha da guclendi Kafkasya ve Orta Dogu da Roma ile siklikla rekabet etti Kafkasya gecitleri uzerinde kontrolun kurulmasi ve Guney Kafkasya daki gocebe kabilelerin dis seferlerde kullanilmasi Iberya nin guclenmesini kolaylastirdi Iberya daha once Ermenistan tarafindan isgal edilen topraklari tamamen geri almayi basardi ve 1 yuzyilin 30 lu ve 50 li yillarinda Kral ve oglu Rhadamistus un hukumdarligi sirasinda kisaca tum Ermenistan i fethetti Pompey in Kafkasya seferinden doksan dokuz yil sonra Romalilar yeniden Iberya uzerine harekete gecerek MS 36 Kral i Albanya uzerine yaptiklari sefere katilmaya zorladilar Diger bir Gurcu kralligi olan Kolhis Roma eyaleti olarak yonetilmekteyken Iberya kendi istegiyle Roma korumasini kabul etti Mtsheta da kesfedilen bir tas yazitta 1 yuzyil Iberya Krali 58 106 icin Sezarlarin dostu ve Roma dostu Iberyalilarin Krali olarak bahsedilmektedir Imparator Vespasian MS 75 yilinda Arzami nin antik Mtsheta bolgesini Iberya krallari icin guclendirdi Gelecek iki yuzyil boyunca bolgedeki Roma etkisi surdu ancak Kral II Parsman 116 132 doneminde Iberya eski gucununun bir kismini yeniden kazandi Roma Imparatoru Hadrian in Parsman i yatistirmaya calistigi soylenmesine ragmen iki lider arasindaki iliskiler gergindi Ancak Hadrian in varisi Antoninus Pius doneminde iliskiler gelistirildi Parsman Roma ya davet edildi Cassius Dio un aktardigina gore onun adina bir heykel dikildi ve kurban verildi Bu donem Roma nin daha once Iberya yi bir vasal devlet olarak gormesinin tersine muttefik olarak tanimasi ile birlikte iki devlet arasindaki politik statude buyuk bir degisiklik yapti Imparatorlugun Partlarla olan catismalarinda da bu politik durum devam etti Dogal olarak Iberya Kralligi nin guclenmesi ve Roma ya siyasi yakinligi Partlari tedirgin etti Bu nedenle Part krali III Vologases Iberya Kralligi na iki kez saldiri duzenledi Parsman onu iki kez yenmeyi basardi Kisa sure sonra Parsman Kveli Partlara karsi sefere cikti III Vologases i yendi ve baskenti Tizpon u aldi Vologases buyuk bir hediye ve kalici baris vadederek ulkesini kurtardi Kral Parsman in saltanatinda Iberya Kralligi o donemin en guclu devletlerinden biri haline geldi Mitraizm ve Zerdustluk Hristiyanlik caginin ilk yuzyillarindan beri Iberya da yaygin olan inanclardi Bori Armazi ve Zguderi de yapilan zengin gomulerin kazilari uzerinde ya ates sunaginda duran ya da sag on ayagi sunagin uzerine dogru kalkmis bir ati tasvir eden gumus icki kupalarini ortaya cikardi Senkretik karakteri ile ayirt edilen ve dolayisiyla Gurcu mitolojisindeki yerel kultleri ozellikle de Gunes kultunu tamamlayan Mitraizm kultu zamanla eski Gurcu inanclariyla birlesmeye basladi Hatta Mitraizm in pagan Gurcistan da Aziz Giorgi nin oncusu oldugu dusunulumektedir Iran inanclari ve yasam bicimi adim adim Gurcu sarayi ve elitlerini derinden etkiledi Aramice ye dayanan Armazi yazimi ve dili Bknz Tsereteli resmi olarak saray dili kabul edildi Kolhis de Klasik Helenistik doneme ait Aramice bazi yazitlar bilinmektedir Sarayin organizasyonu Iran modeli esas alinarak duzenlenmis elitlerin kiyafetleri Iran kiyafetlerinden etkilenmistir Iberya elitleri ayrica Iran isimlerini kullandilar Ve Kral I Parnavaz tarafindan MO 3 yuzyilda Orta Cag Gurcu kroniklerinde Zerdustluk ile baglantili olan Armazi kultu resmi inancti Iberya Ve Roma Sasani Catismasi 224 te I Ardasir tarafindan Sasani Imparatorlugu nun kurulmasi Iberya Kralligi nin kaderini degistirdi Zayif Part Hanedani nin guclu ve merkezi bir devlet ile yer degistirmesi Iberya nin politikasini Roma dan daha fazla etkiledi Iberya I Sapur 241 272 donemi boyunca Sasanilere harac odemek zorunda kaldi Iberya nin Roma ya karsi Pers seferlerine katilmasi ile iki devlet arasindaki iliskiler ilk baslarda dostca gozukmekteydi ve Iberya Krali 260 265 Sasani sarayinca askeri gucle bagli vasal bir yonetici olarak degil yuksek saygi duyulan bir lider olarak gorulmekteydi Ama Iberya da 260 lar ve 290 larda resmi din kabul edilen Zerdustlugun yayilisi Sasanilerin saldirgan egilimlerinin bir kanitiydi Ancak Nusaybin Baris Antlasmasi 298 ile birlikte Roma Iberya nin kontrolunu bir vasal devlet olarak yeniden elde etti ve butun Kafkasya yi kontrol altina aldi III Mirian Hosroviani Hanedani nin ilk Iberya krali olarak tanindi Ortodokslugun Kabulu ve Sasani Donemi Roma hakimiyeti dini konularda onemli rol oynadi Kapadokyali Azize Nino nun 303 yilindan itibaren yaptigi vaazlar ile Ortodoksluk Dogu Gurcu devleti Iberya da yayildi Kral III Mirian ve yonetici asiller Dogu Ortodokslugunu benimsediler ve 317 yilinda Ortodoksluk devlet dini kabul edildi Ortak din Gurcistan ve Roma Daha sonra Bizans arasinda guclu bir bag olusturucak ve devletin kulturu ve toplum uzerinde buyuk degisiklik yaraticakti Dogu Ortodokslugunun kabulu ile ayni yuzyil icinde Antik Gurcu sanati ve arkeolojisindeki Iran etkisi kademeli olarak azalmaya basladi Ancak Imparator Julianus un 363 te Persler uzerine yaptigi basarisiz sefer sonrasi olmesinden sonra Roma Iberya nin kontrolunu Sasanilere terk etti ve Barisi nin 387 bir sonucu olarak Kral I Bakur 363 365 Sasani vasali oldu Ancak daha sonraki bir Kartli Krali IV Vahtang 406 409 ulkenin otonomisini korudu ve Sasanilere harac odemeyi kesti Iran galip geldi ve Sasani krallari vasallarini gozetim altinda tutmak icin vali pitiahae bidiahae atamaya basladilar Sonunda Asagi Kartli de Kvemo Kartli genis bir bolgeyi kontrol altina alan bir valilik Kartli pitiahate kurdular Kartli Iberya Kralligi nin bir bolgesi olarak kalmasina ragmen valiler bolgeyi Pers etkisinin bir merkezi haline donusturdu Sasani yoneticileri Gurculerin Hristiyanligini siddetli bir teste tabi tuttu Zerdust un ogretilerinin yayilmasini desteklediler ve Zerdustluk Dogu Gurcistan da 5 yuzyilin ortalarinda Ortodoks Hristiyanlikla birlikte ikinci resmi din oldu Gorgasali Kurt Baslikli unvanli Iberya Krali I Vahtang in doneminde krallik yeniden canlandi Formalitede Perslerin bir vasaliydi Kafkas Daglilarina boyun egdirerek kuzey sinirinin guvenligini sagladi Bati Gurcistan ve Guney bati Gurcistan i Iberya Kralligi ile birlestirdi Mtsheta da otosefal bagimsiz bir patrikhane kurdu ve Tiflis i baskenti yapti 482 de Perslere karsi bir genel ayaklanmayi yonetti ve 20 yil surecek bir bagimsizlik savasi baslatti Bizans tan destek alamadi ve sonunda 512 de bir savas sirasinda hain bir kolesi tarafindan okla vurularak olduruldu Kralligin Yikilisi Bizans ve Sasaniler arasinda Kafkasya nin kontrolu icin suren savas ve Gurculerin Kral Gurgen onderligindeki bir sonraki basarisiz ayaklanmasi 523 ulke icin cesitli sonuclari beraberinde getirdi Bundan sonra krallik Persler tarafindan etkili bir bicimde yonetilmekteydi ve Iberya Krali sembolik yonetim hakkina sahipti Kral III Bakur un olumunun ardindan 580 de IV Hurmuz Iberya monarsini kaldirdi ve Iberya bir vali tarafindan yonetilen bir Pers bolgesi haline donustu Gurcu asiller 582 de Bizans Imparatoru Mauricius a Iberya Kralligi ni yeniden canlandirmak icin baski uyguladi ancak 591 de Bizans ve Persler kendi aralarinda Tiflis in Pers kontrolunde ve Mtsheta nin Roma kontrolunde kalmasi seklinde Iberya yi bolmek icin anlasti 7 yuzyilin baslarinda Bizans ve Persler arasindaki antlasma coktu Iberya Prensi I Stepanoz butun Iberya yi birlestirmek amaciyla Perslerden gelen kuvvetlere katildi Ancak Imparator Heraklius un 627 ve 628 yilindaki saldirisi Gurculer ve Persleri yenilgiye ugratti ve Bati ve Dogu Gurcistan da Kafkasya nin Araplar tarafindan istilasina dek Bizans hakimiyetini garanti altina aldi Arap donemi ve Kralligin Yeniden Kurulusu Araplar yaklasik 645 yilinda Iberya ya ulastilar ve Eristavi Prens II Stepanoz u Bizans a bagliligini bozmak ve Halifeligin otoritesini tanimaya zorladilar Iberya boylece vasal bir devlet oldu ve yaklasik 653 yilinda bir Arap emir Tiflis e atandi 9 yuzyilin baslarinda yeni Bagrationi Hanedani ndan Eristavi I Asot Arap yonetiminin gucsuzlugunden yararlanarak Tao Klarceti de Bizans Kuropalati unvani ile kendisini Iberya Prensi ilan etti Bir varis IV Adarnase 888 de Iberya Krali olarak tac giydi Ve onun torunu III Bagrat butun Gurcu devletlerini birlestirerek Gurcistan Kralligi ni kurdu Dogu ve Bati IberlerIber Yarimadasi nin eski sakinleri ile olan isim benzerligi Bati Iberleri onlar ve Kafkas Iberya si Dogu Iberleri arasinda etnogenetik bir bag oldugu fikrini dogurdu Bu fikir kokenlerinin baslangic yeri sorununa yaklasim acisindan farkli olsalar da cesitli antik ve Orta Cag yazarlari tarafindan savunulmustur Teorinin Orta Cag Gurcistan inda populer oldugu gozukmektedir Onde gelen Gurcu dini yazar belirli Gurcu asillerinin Iber yarimadasina yolculuk etmek ve onun deyimiyle Bati Gurculerini ziyaret etmek istediklerini yazmaktadir GaleriUplistsihe Roma donemi Zafer Taki Armazi Kalesi ne ait surlarin kalintilari Cvari Manastiri Hristiyanligin devlet dini kabul edilmesinden once Zadeni nin heykeli muhtemelen burada bulunuyordu den gorunumuyle Svetitshoveli Katedrali Pompeius un Mtsheta da yaptirdigi kopru Armazishevi den bileklik Iber kraliyet mulku Dzalisi den bir mozaik Armazistsihe Armazi Kalesi de bulunan taht ayagi Samtavro Mezarligi dan eserler Zguduri den Bronz Griffon heykeli MS 1 4 yuzyil Kaynakca a b Ermenice Իբերիա Iberia vol iv Yerevan Armenian SSR 1978 p 306 Arsivlenmis kopya 20 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Aralik 2020 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Agustos 2013 Machabeli pls 37 51 54 65 66 Makalatia pp 184 93 Braund pp 126 27 Braund pp 212 15 Apakidze pp 397 401 Spaeth 2013 s 133 Hitchins 2001 ss 464 470 29 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Ocak 2015 a b c d e Alexander Mikaberidze Historical Dictionary of Georgia 17 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rowman amp Littlefield 6 feb 2015 978 1442241466 p 528 Suny Ronald Grigor 1994 The Making of the Georgian Nation ISBN 0253209153 13 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Ocak 2015 ენამ შემოინახა ტოპონიმი ზედაზენი ანუ ზედა ზადენი რაც გულისხმობს ქვედა ზადენის არსებობასაც ერთი მოსაზრებით სწორედ ჯვრის მთას ერქვა ქვედა ზადენი და იდგა ზადენის კერპი Konuyla ilgili yayinlarSpaeth Barbette Stanley 2013 The Cambridge Companion to Ancient Mediterranean Religions Cambridge Cambridge University Press ISBN 0521113962 Roger Rosen Jeffrey Jay Foxx Georgia A sovereign country of the Caucasus Thomson Robert W Rewriting Caucasian History 1996 ISBN 0 19 826373 2 Braund David Georgia in Antiquity A History of Colchis and Transcaucasian Iberia 550 BC AD 562 New York Oxford University Press 1994 ISBN 0 19 814473 3 Lang David Marshall The Georgians London Thames amp Hudson 1966 Toumanoff Cyril Studies in Christian Caucasian History Washington D C Georgetown University Press 1963 Edward Gibbon Volume II Chapter XLII discusses Iberia as one of the areas in the Barbaric world