Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnsan kurban etme, genellikle tanrıları, hükümdarı, yetkili veya rahip figürünü veya ölü ataların ruhlarını memnun etmek veya yatıştırmak amacıyla yapılan bir ritüelin parçası olarak bir veya daha fazla insanı öldürme eylemidir. Burada hizmetli veya hizmetliler sonraki yaşamlarında efendilerine hizmet etmeye devam etmeleri için öldürülürdü. Bazı kabile toplumlarında bulunan yakından ilişkili uygulamalar yamyamlık ve .
İnsan kurban etme, tarih öncesi çağlardan başlayarak birçok insan toplumunda uygulandı. Demir Çağı ile birlikte dindeki gelişmelerle, insan kurban etme Afrika, Avrupa ve Asya'da daha az yaygın hale geldi ve klasik antik çağda barbarca bir eylem olarak görülmeye başlandı. Ancak Amerika'da insan kurban etme, Avrupa'nın Amerika kıtasını sömürgeleştirmesine kadar değişen derecelerde uygulanmaya devam etti. Bugün, insan kurban etmek son derece nadirdir.
Modern laik yasalar insan kurban etme olayını cinayetle aynı şekilde ele alır. Günümüzün büyük dinlerinin çoğu bu uygulamayı kınıyor. Örneğin, İbrani Kutsal Kitabı cinayeti ve Molek'e insan kurban edilmesini yasaklar.
Evrim ve bağlam
İnsan kurban etme (bazen ritüel cinayet olarak da adlandırılır), birçok farklı vesileyle ve birçok farklı kültürde uygulanmıştır. İnsan kurban etmenin arkasındaki çeşitli gerekçeler, genel olarak dini kurbanı motive edenlerle aynıdır. İnsan kurban etmek, tipik olarak, örneğin bir tapınak veya köprü gibi tamamlanmış bir binanın adanması bağlamında, iyi şans getirmeyi ve tanrıları sakinleştirmeyi amaçlar. Doğurganlık, Aztek tarım tanrısı Xipe Totec'e yapılan kurbanlar gibi eski dini kurbanlarda bir başka ortak temaydı.
Eski Japonya'da efsaneler, binaları felaketlere veya düşman saldırılarına karşı korumak için bazı yapıların tabanında veya yakınında genç kızların ("insan sütunu") bahseder ve Balkanlar'da neredeyse aynı inançlar görülür. ( ve ).
1487'de Büyük Tenochtitlan Piramidi'nin yeniden kutsanması için Aztekler, dört gün boyunca yaklaşık 80.400 mahkûmu öldürdüklerini bildirdiler. Aztek Savaşı'nın yazarı göre törende "10.000 ila 80.400 kişi" kurban edildi.
İnsan kurban etme, savaşta tanrıların beğenisini kazanma niyetine de sahip olabilir. Homeros efsanesinde, Iphigeneia, Artemis'i yatıştırmak için babası Agamemnon tarafından kurban edilecekti, böylece Yunanların Truva Savaşı'nı başlatmasına izin verecekti.
Ölümden sonraki yaşamın bazı kavramlarında, ölen kişi cenazesinde öldürülen kurbanlardan faydalanacaktır. Moğollar, İskitler, eski Mısırlılar ve çeşitli Mezoamerikan şefleri, hizmetçileri ve cariyeleri de dahil olmak üzere evlerinin çoğunu yanlarında bir sonraki dünyaya götürebilirdi. Liderin hizmetkarları, efendileriyle birlikte feda edilecekleri için, buna bazen "hizmetçi kurbanı" denir, böylece öbür dünyada ona hizmet etmeye devam edebilirler.
Başka bir amaç, kurbanın vücut kısımlarından kehanettir. Strabon'a göre Keltler bir kurbanı kılıçla bıçaklar ve ölüm kasılmalarından geleceği tahmin ederdi.
, tören veya büyü amacıyla veya prestij nedenleriyle öldürülen bir düşmanın kafasını alma uygulamasıdır. Birçok modern öncesi kabile toplumunda bulundu.
İnsan kurban etmek, istikrarlı bir toplumda uygulanan bir ritüel olabilir ve hatta hem kurban eden toplumu birleştiren bir yaratarak hem de insan kurban etme ve ölüm cezasını birleştirerek toplumsal birliği güçlendirmeye yardımcı olabilir (bkz: Din Sosyolojisi). Toplumsal istikrar üzerinde olumsuz etkisi olan bireyler (suçlular, dini sapkınlar, yabancı köleler veya savaş esirleri) in kurbanı. Bununla birlikte, sivil dinin dışında, insan kurban etmek aynı zamanda toplumu istikrarsızlaştıran kan çılgınlığı ve toplu katliamlarla sonuçlanabilir.
Pek çok kültür, mitolojilerinde ve dini metinlerinde tarih öncesi insan kurban etme izleri gösterir, ancak bu uygulamayı tarihsel kayıtların başlamasından önce durdurmuştur. Bazıları hikâyesini (Yaratılış 22) insan kurban etmenin ortadan kaldırılmasını açıklayan etiyolojik bir mite örnek olarak görür. Vedik (kelimenin tam anlamıyla "insan kurbanı"), en eski tasdikinde zaten tamamen sembolik bir eylemdir. Yaşlı Pliny'ye göre, antik Roma'da insan kurban edilmesi, MÖ.97'de bir senatör kararnamesi ile kaldırılmıştır. Bu zamana kadar uygulama o kadar nadir hale geldi ki, kararname sembolik bir eylemdi. İnsan kurban etme bir kez kaldırıldığında, tipik olarak ya hayvan kurban etme ya da eski Roma'daki Argei gibi heykellerin sahte kurbanı ile değiştirilir.
Bölgeye göre tarih
Antik Yakın Doğu
Başarılı tarım şehirleri Yakın Doğu'da Neolitik dönemde ortaya çıkmış, bu şehirlerin bazıları taş duvarların arkasında korunmuştur. Eriha bu şehirlerin en bilinenidir, ancak Levant kıyılarında kuzeyde Küçük Asya'ya ve batıda Dicle ve Fırat nehirlerine uzanan benzer yerleşimler vardı. Toprağın çoğu kuraktı ve tüm bölgenin dini kültürü bereket ve yağmur üzerine kuruluydu. İnsan kurban etme de dahil olmak üzere dini ritüellerin birçoğunun tarımsal bir odağı vardı. Verimliliğini artırmak için kan toprağa karıştırıldı.
Antik Mısır
Abydos'taki erken hanedanlık döneminde, bir Kralın ölümü üzerine, kendisine sonsuz yaşamda hizmet etmeye devam edecek hizmetkarlar ve muhtemelen yüksek yetkililerle eşlik edileceği zaman, hizmetkar kurbanının kanıtı olabilir. Bulunan iskeletlerin belirgin bir travma belirtisi yoktu, bu da Kral'a hizmet etmek için hayattan vazgeçmenin gönüllü bir eylem olabileceği ve muhtemelen uyuşturucu kaynaklı bir durumda gerçekleştirilen bir eylem olabileceği yönünde spekülasyonlara yol açtı. 2800 civarında Eski Krallık mezarlarındaki hizmetçi heykellerinin gömülmesinde yankılar görülse de, bu tür uygulamaların olası tüm kanıtları M.Ö.
Doğu Akdeniz
Mukaddes Kitaptaki referanslar, eski Yakın Doğu uygulamaları tarihinde insan kurban etme konusunda bir farkındalık ve küçümseme olduğuna işaret eder. İsraillilerle bir savaş sırasında, Kralı ilk doğan oğlunu ve varisini bütün bir olarak verir (olah, Tapınak kurbanının kullanıldığı şekliyle) (2.Krallar 3:27). Mukaddes Kitap daha sonra, Kral'ın kurban sunuşunun ardından, "İsrail'e karşı büyük bir öfke vardı" der ve İsraillilerin Moab başkentindeki kuşatmayı kaldırıp gitmek zorunda kaldıklarını anlatır. Bu ayet, Moab Kralı'nın kurbanının etkisinin ne olduğunu açıklamaya çalışan (kuşatma altındakileri cesaretlendirip İsraillileri korkutmaya, Chemosh (Moab tanrısı) isimli Tanrı'yı İsraillilere kızdırmaya veya İsrailliler'in onun gazabından korkmalarına neden olduğu şeklinde) sonraki birçok Yahudi ve Hristiyan yorumcunun kafasını karıştırmıştı. Açıklama ne olursa olsun, besbelli ki, bu yazı yazılırken, İsrailoğulları tarafından yasaklanmış olmasına rağmen (Tesniye 12:31; 18:9-12), ilk doğan oğlu ve varisi kurban etme eylemi, Eski Yakın Doğu'da ilâhî lütfa şiddetle ihtiyaç duyulan istisnai durumlarda yapılan acil bir önlem olarak kabul edildi.
Yaratılış Kitabı'nda (22) görünür; Olay Kuran'da da geçiyor, ancak İslami gelenek kurban edilecek kişinin İsmail olduğunu kabul ediyor. Hem Kuran hem de İncil hikâyelerinde Tanrı, İbrahim'den oğlunu kurban olarak sunmasını isteyerek test eder. İbrahim bu emri tartışmadan kabul eder. Hikâye, bir meleğin İbrahim'i son anda durdurup, yakınlardaki bazı çalılara yakalanmış bir koçu O'nun yerine kurban edilmesini sağlamasıyla sona erer. Birçok İncil bilgini, bu hikâyenin kökeninin, hayvan kurbanı lehine insan kurbanının kaldırıldığı bir çağın hatırası olduğunu öne sürdü.
Mukaddes Kitapta bahsedilen bir başka olası insan kurban etme örneği, Hakimler kitabında Jeftah'ın kızının kurban edilmesidir. 11. Jeftah, eğer galip gelirse, eve döndüğünde kendisini kapıda karşılamaya gelen her şeyi Tanrı'ya kurban etmeye adar. Yemin Hakimler Kitabında belirtilmiştir 11:31 "O zaman öyle olacak ki, Ammon oğullarından esenlik içinde döndüğümde, beni karşılamak için evimin kapılarından her ne çıkarsa, kesinlikle RABBİN olacaktır ve O'na yakmalık sunu sunacağım. " Savaştan döndüğünde bakire kızı onu karşılamaya koşar. O, "tepelerde dolaşmak ve arkadaşlarıyla ağlamak için iki ay" için yalvarır ve kendisine verilir, ardından "o ona adadığı gibi yaptı" der.
Yahuda'nın iki kralı Ahaz ve Menaşe, oğullarını kurban ettiler. Ahaz, 2'de Krallar 16:3, oğlunu kurban etti. ". . . RAB'bin İsrail halkının önünden kovduğu ulusların iğrenç uygulamalarına göre oğlunu bile sunu olarak yaktı ( ESV ). Kral Menaşe, 2. Tarihte oğullarını kurban etti 33:6. "Ve oğullarını Hinnom Vadisi'nde sunu olarak yaktı. . . Rab'bin gözünde çok kötülük yaptı, onu öfkelendirdi." Vadi, sonuç olarak Hıristiyanlık gibi sonraki dinlerde cehennemi sembolize etti.
Fenike
Roma ve Yunan kaynaklarına göre Fenikeliler ve Kartacalılar bebekleri tanrılarına kurban ederlerdi. Modern zamanlarda Kartaca arkeolojik alanlarında çok sayıda bebeğin kemikleri bulundu, ancak ölüm nedenleri tartışmalı olmaya devam ediyor. Arkeologlar tarafından "Tophet" olarak adlandırılan tek bir çocuk mezarlığında, tahminen 20.000 yanmış bebek depolanmıştı.
Plutarkhos (y. 46 – y. 120 CE), Tertullian, Orosius, Diodorus Siculus ve Philo gibi uygulamadan bahseder. Livy ve Polybius bahsetmez. Mukaddes Kitap, çocukların tanrı Molek'e tophet ("kavurma yeri") adı verilen bir yerde kurban edildiğini iddia eder. Diodorus Siculus'un Bibliothecahistoria adlı eserine göre, "Şehirlerinde Kronos'un ellerini uzatmış, avuçlarını yukarıya kaldırmış ve yere doğru eğimli bir bronz görüntüsü vardı, öyle ki, çocukların her biri üzerine yerleştirildiğinde aşağı yuvarlanır ve içi ateşle dolu bir çukura düşerdi. "
Ancak Plutarkhos aynı zamanda, rızasının gerekli olduğu ebeveynleri tarafından öldürüldüklerinden, çocukların o sırada zaten ölmüş olduklarını iddia ediyor. Tertullian, çocukların rıza göstermelerini onların gençlikteki güvenlerinin bir ürünü olarak açıklıyor.
Bu tür hikâyelerin doğruluğu bazı modern tarihçiler ve arkeologlar tarafından tartışılmaktadır.
Avrupa
Neolitik Avrupa
Neolitik ila Eneolitik Avrupa'da insan kurban edildiğine dair arkeolojik kanıtlar var.[]
Antik Greko-Romen
Felaketten korunmak için belirli köleleri, sakatları veya suçluları bir topluluktan kovmanın eski ritüeli ( olarak bilinir), zaman zaman seçilen mahkûmu onları bir uçurumdan atarak alenen infaz etmeyi içerir.
İnsan kurban edilmesine yapılan atıflar, mitolojinin yanı sıra Yunan tarihi açıklamalarında da bulunabilir. Mitolojideki insan kurbanı, Iphigeneia'nın (babası Agamemnon tarafından kurban edilmek üzere olan) bazı versiyonlarındaki deus ex machina kurtuluş ve onun yerine tanrıça Artemis tarafından bir geyiğin konması, onun terk edilmesinin ve gözden düşmesinin körelmiş bir hatırası olabilir. Yunanlar arasında hayvan kurbanı lehine insan kurban etme uygulaması.[]
Aztekler
Aztekler özellikle büyük çapta insan kurban etme uygulamalarıyla tanınırlardı; Huitzilopochtli'ye, güneş günlük bir savaşa girerken kaybettiği kanı geri vermesi için bir teklif yapılacaktı. İnsan kurbanları, 52 yıllık her döngüde olabilecek dünyanın sonunu engelleyecektir. Büyük Tenochtitlan Piramidi'nin 1487'de yeniden kutsanmasında, elde edilebilen tüm Aztek metinleri 1528-1548 döneminde Hristiyan misyonerler tarafından yok edildiğinden, sayıları ölçmek zor olsa da, bazıları 80.400 mahkûmun kurban edildiğini tahmin ediyor. Mexica olarak da bilinen Aztek, yağmur tanrısı Tlāloc'un çocukların gözyaşlarına ihtiyaç duyduğuna inanıldığından periyodik olarak çocukları kurban etti.
Aztec Warfare'in yazarı Ross Hassig'e göre, "10.000 ile 80.400 arasında kişi" törenle kurban edildi. Özel şölenler için kurban edilen sayıların eski raporları, bazı yazarlar tarafından "inanılmaz derecede yüksek" olarak tanımlanmıştır ve güvenilir kanıtlara dayanan dikkatli bir hesapla, sayıların Tenochtitlan'da yılda en fazla birkaç yüzü aşamaz. 1487'deki kutsama sırasında kurban edilen kurbanların gerçek sayısı bilinmiyor.
Yahudilik
Yahudilik, insan kurban edilmesini cinayet olarak kabul ederek açıkça yasaklar. Yahudiler, Akedah'ı insan kurban etmenin kaldırılmasının merkezi olarak görüyorlar. Bazı Talmudik bilginler, Çıkış 13:2–12ff'yi kullanarak, onun yerine Tapınakta hayvanların kurban edilmesi olduğunu iddia ederler; 22:28ff; 34:19ff; Sayı 3:1ff; 18:15; Tesniye 15:19 – diğerleri, sünnet antlaşmasının sembolik fedakarlığının yerini aldığını düşünüyor. Levililer 20:2 ve Tesniye 18:10 özellikle çocukların Moloch'a verilmesini yasaklayarak, onu taşlamayla cezalandırılabilir hale getirir; Tanah daha sonra insan kurban etmeyi Moloch'a tapanların barbar gelenekleri olarak kınar (örn. Mezmurlar 106:37ff).
Yargıçlar 11. bölüm, Jephthah adında bir Yargıcın, Tanrı'nın askeri bir savaştaki yardımına şükranla "beni karşılamak için evimin kapılarından her ne çıkarsa, kesinlikle Rab'bin olacaktır ve onu yakmalık bir sunu olarak sunacağım" diye yemin eden bir Yargıcı anlatır. Ammonlulara karşı. Muzaffer dönüşünde, tek kızı Jephthah'ı dehşete düşürecek şekilde selamladı. Hakimler 11:39, Jephthah'ın adadığı gibi yaptığını, ancak "onun kurbanını açıkça tasvir etmekten çekiniyor, bu da bazı eski ve modern tercümanların (örneğin, Radak ) onun gerçekten öldürülmediğini öne sürmesine yol açıyor."
Mişna'ya göre, kötü ifade edilmiş, yasadışı yemini tutmakla yükümlü değildi. Haham Jochanan'a göre, Mişna hakkındaki tefsirinde, Jephthah'ın adağı para olarak ödeme yükümlülüğü vardı. Orta Çağ'da haham Yahudi geleneğinin bazı yorumcularına göre, Jepthah'ın kızı kurban edilmedi, evlenmesi yasaklandı ve tüm hayatı boyunca kız kurusu olarak kaldı.
MS 1. yüzyılda yaşamış Yahudi-Helenistik tarihçi Flavius Josephus, bununla birlikte, Jephthah'ın "çocuğunu yakmalık bir sunu olarak - ne yasa tarafından onaylanan ne de Tanrı'yı hoşnut eden bir kurban olarak - kurban ettiğini belirtti; çünkü o, "İşitenlere amelin ne şekilde görüneceğini " derinlemesine araştırmamıştı. Latin filozof sözde Philo, Jephthah'ın kızını İsrail'de adağını iptal edecek bir bilge bulamadığı için yaktığını yazdı. Başka bir deyişle, Latin filozofun görüşüne göre, bu kötü ifade edilmiş bir adak hikâyesi, insan kurban etmenin Tanrı'nın bir emri veya şartı olmadığını, ancak yasadışı olarak insanları kurban etmeye yemin edenlerin cezası olduğunu pekiştirir.
Yahudileri ritüel cinayetleri işlemekle suçlayan iddialar - " kan iftirası " olarak adlandırılır - Orta Çağ boyunca yaygındı ve çoğu zaman tüm Yahudi topluluklarının katledilmesine yol açtı. 20. yüzyılda, şeytani ritüel istismar ahlaki panik kapsamında kan iftira suçlamaları yeniden ortaya çıktı.
Hristiyanlık
Hristiyanlık, İshak'ın bağlanmasının hikâyesinin, ölümü ve dirilişi insanın ilk günah da dahil olmak üzere günahlarından kurtuluşu ve kefaretini sağlayan Mesih'in kurban edilmesinin bir habercisi olduğu inancını geliştirdi. İshak'ın bağlandığı yer olan Moriah'ın daha sonra İsa'nın çarmıha gerileceği yer olan Kudüs olduğuna dair bir gelenek vardır. Çoğu Hristiyan mezhebinin inançları, öbür dünyada kurtuluş için gerekli olan Oğul Tanrı'nın kurbanının ikame kefaretine dayanır. Hristiyan doktrinine göre, yeryüzündeki her birey günahlarının kefareti için bu ilahi insan kurbanına katılmalı ve/veya bundan fayda görmelidir. İlk Hristiyan kaynakları, bu olayı açıkça, Mesih'in hem rahip hem de insan kurban rolünde olduğu bir kurbanlık sunusu olarak tanımladı, ancak Aydınlanma ile başlayarak, John Locke gibi bazı yazarlar, İsa'nın ölümünün bir yatıştırıcı kurban olarak modeline itiraz ettiler. .
Kaynakça
- ^ Michael Rudolph (2008). Ritual Performances as Authenticating Practices. LIT Verlag Münster. s. 78. ISBN .
- ^ "Boys 'used for human sacrifice'". BBC News. 16 Haziran 2005. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ "Kenyan arrests for 'witch' deaths". BBC News. 22 Mayıs 2008. 14 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ Çıkış 20:13, Tesniye 5:17, Levililer 18:21
- ^ Enríquez (2021). "Child Sacrifice in Tula: A Bioarcheological Study". Ancient Mesoamerica. 31 (1). 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022.
- ^ . Japanfile.com. 27 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ Strabo (1923). "Book IV, chapter 4:5". Geography. Loeb Classical Library. II. University of Chicago. Erişim tarihi: 3 Şubat 2014 – penelope.uchicago.edu vasıtasıyla.
- ^ The Origins of Democracy in Tribes, City-States and Nation-States. 19 Haziran 2017. s. 421. ISBN . 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ "Human sacrifice". Ancient-egypt.org. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ . National Geographic. April 2005. 9 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2007.
- ^ Urban Terrorism: Myths and realities. Pointer Publishers. 2009. ISBN . 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022.
- ^ . Bible Hub. 31 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2020.
- ^ "Child Sacrifice: Returning God's Gift". . 9 (3): 20-29, 56. June 1993. 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ Stager (Jan–Feb 1984). "Child sacrifice at Carthage – religious rite or population control?". Biblical Archaeology Review. 10 (1): 30-51. 22 Ekim 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022.
- ^ . . 26 Mayıs 2005. 18 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ "Relics of Carthage show brutality amid the good life". The New York Times. 1 Eylül 1987. 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022.
- ^ a b Perpetua's Passion: The death and memory of a young Roman woman. Routledge. 1997. s. 228. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() Kaynak hatası: Geçersiz<ref>etiketi: "Salisbury-1997-Perpetua" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ "Were living Children Sacrificed to the Gods? No". Archaeology Odyssey. Nov–Dec 2000. ss. 28-31. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2022. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ . Latinamerican Studies. 19 Şubat 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ . Cdis.missouri.edu. 19 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2010.
- ^ The Atlantic World: Europeans, Africans, Indians and their shared history, 1400–1900. Cambridge University Press. 2009. s. 13. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Holtker-nd-v1-RlgMxisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ a b Judges: A feminist companion to the Bible. Continuum International Publishing Group. 1999. s. 56. ISBN . 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() Kaynak hatası: Geçersiz<ref>etiketi: "Brenner-56" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ Jewish study bible. 2nd. [s.l.]: Oxford University Press. 2014. s. 524. ISBN . 27 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016.
- ^ , 11:39; Metzudas Dovid ibid
- ^ Judges: a feminist companion to the Bible. Continuum International Publishing Group. 1999. s. 73. ISBN . 1 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Haziran 2022. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ Women's Bible Commentary. Westminster John Knox Press. 1998. s. 133.
- ^ . 24 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Satan's Silence: Ritual abuse and the making of a modern American witch hunt. . 1995. s. 31. ISBN .
- ^ a b Satanic Panic: The creation of a contemporary legend. Open Court Publishing Company. 1993. ss. 207-08. ISBN . Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ . Newman Toronto. 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Insan kurban etme genellikle tanrilari hukumdari yetkili veya rahip figurunu veya olu atalarin ruhlarini memnun etmek veya yatistirmak amaciyla yapilan bir rituelin parcasi olarak bir veya daha fazla insani oldurme eylemidir Burada hizmetli veya hizmetliler sonraki yasamlarinda efendilerine hizmet etmeye devam etmeleri icin oldurulurdu Bazi kabile toplumlarinda bulunan yakindan iliskili uygulamalar yamyamlik ve Kazilmis bir Klasik Nahuatl gunumuz Mexico City sindeki Templo Mayor dan Insan kurban etme tarih oncesi caglardan baslayarak bircok insan toplumunda uygulandi Demir Cagi ile birlikte dindeki gelismelerle insan kurban etme Afrika Avrupa ve Asya da daha az yaygin hale geldi ve klasik antik cagda barbarca bir eylem olarak gorulmeye baslandi Ancak Amerika da insan kurban etme Avrupa nin Amerika kitasini somurgelestirmesine kadar degisen derecelerde uygulanmaya devam etti Bugun insan kurban etmek son derece nadirdir Modern laik yasalar insan kurban etme olayini cinayetle ayni sekilde ele alir Gunumuzun buyuk dinlerinin cogu bu uygulamayi kiniyor Ornegin Ibrani Kutsal Kitabi cinayeti ve Molek e insan kurban edilmesini yasaklar Evrim ve baglamInsan kurban etme bazen rituel cinayet olarak da adlandirilir bircok farkli vesileyle ve bircok farkli kulturde uygulanmistir Insan kurban etmenin arkasindaki cesitli gerekceler genel olarak dini kurbani motive edenlerle aynidir Insan kurban etmek tipik olarak ornegin bir tapinak veya kopru gibi tamamlanmis bir binanin adanmasi baglaminda iyi sans getirmeyi ve tanrilari sakinlestirmeyi amaclar Dogurganlik Aztek tarim tanrisi Xipe Totec e yapilan kurbanlar gibi eski dini kurbanlarda bir baska ortak temaydi Eski Japonya da efsaneler binalari felaketlere veya dusman saldirilarina karsi korumak icin bazi yapilarin tabaninda veya yakininda genc kizlarin insan sutunu bahseder ve Balkanlar da neredeyse ayni inanclar gorulur ve 1487 de Buyuk Tenochtitlan Piramidi nin yeniden kutsanmasi icin Aztekler dort gun boyunca yaklasik 80 400 mahkumu oldurduklerini bildirdiler Aztek Savasi nin yazari gore torende 10 000 ila 80 400 kisi kurban edildi Insan kurban etme savasta tanrilarin begenisini kazanma niyetine de sahip olabilir Homeros efsanesinde Iphigeneia Artemis i yatistirmak icin babasi Agamemnon tarafindan kurban edilecekti boylece Yunanlarin Truva Savasi ni baslatmasina izin verecekti Olumden sonraki yasamin bazi kavramlarinda olen kisi cenazesinde oldurulen kurbanlardan faydalanacaktir Mogollar Iskitler eski Misirlilar ve cesitli Mezoamerikan sefleri hizmetcileri ve cariyeleri de dahil olmak uzere evlerinin cogunu yanlarinda bir sonraki dunyaya goturebilirdi Liderin hizmetkarlari efendileriyle birlikte feda edilecekleri icin buna bazen hizmetci kurbani denir boylece obur dunyada ona hizmet etmeye devam edebilirler Jacques Arago nun Freycinet in 1817 den 1820 ye kadar dunyayi dolasmasini anlattigi Hawai kurbani Baska bir amac kurbanin vucut kisimlarindan kehanettir Strabon a gore Keltler bir kurbani kilicla bicaklar ve olum kasilmalarindan gelecegi tahmin ederdi toren veya buyu amaciyla veya prestij nedenleriyle oldurulen bir dusmanin kafasini alma uygulamasidir Bircok modern oncesi kabile toplumunda bulundu Insan kurban etmek istikrarli bir toplumda uygulanan bir rituel olabilir ve hatta hem kurban eden toplumu birlestiren bir yaratarak hem de insan kurban etme ve olum cezasini birlestirerek toplumsal birligi guclendirmeye yardimci olabilir bkz Din Sosyolojisi Toplumsal istikrar uzerinde olumsuz etkisi olan bireyler suclular dini sapkinlar yabanci koleler veya savas esirleri in kurbani Bununla birlikte sivil dinin disinda insan kurban etmek ayni zamanda toplumu istikrarsizlastiran kan cilginligi ve toplu katliamlarla sonuclanabilir Pek cok kultur mitolojilerinde ve dini metinlerinde tarih oncesi insan kurban etme izleri gosterir ancak bu uygulamayi tarihsel kayitlarin baslamasindan once durdurmustur Bazilari hikayesini Yaratilis 22 insan kurban etmenin ortadan kaldirilmasini aciklayan etiyolojik bir mite ornek olarak gorur Vedik kelimenin tam anlamiyla insan kurbani en eski tasdikinde zaten tamamen sembolik bir eylemdir Yasli Pliny ye gore antik Roma da insan kurban edilmesi MO 97 de bir senator kararnamesi ile kaldirilmistir Bu zamana kadar uygulama o kadar nadir hale geldi ki kararname sembolik bir eylemdi Insan kurban etme bir kez kaldirildiginda tipik olarak ya hayvan kurban etme ya da eski Roma daki Argei gibi heykellerin sahte kurbani ile degistirilir Bolgeye gore tarihAntik Yakin Dogu Basarili tarim sehirleri Yakin Dogu da Neolitik donemde ortaya cikmis bu sehirlerin bazilari tas duvarlarin arkasinda korunmustur Eriha bu sehirlerin en bilinenidir ancak Levant kiyilarinda kuzeyde Kucuk Asya ya ve batida Dicle ve Firat nehirlerine uzanan benzer yerlesimler vardi Topragin cogu kurakti ve tum bolgenin dini kulturu bereket ve yagmur uzerine kuruluydu Insan kurban etme de dahil olmak uzere dini rituellerin bircogunun tarimsal bir odagi vardi Verimliligini artirmak icin kan topraga karistirildi Antik Misir Abydos taki erken hanedanlik doneminde bir Kralin olumu uzerine kendisine sonsuz yasamda hizmet etmeye devam edecek hizmetkarlar ve muhtemelen yuksek yetkililerle eslik edilecegi zaman hizmetkar kurbaninin kaniti olabilir Bulunan iskeletlerin belirgin bir travma belirtisi yoktu bu da Kral a hizmet etmek icin hayattan vazgecmenin gonullu bir eylem olabilecegi ve muhtemelen uyusturucu kaynakli bir durumda gerceklestirilen bir eylem olabilecegi yonunde spekulasyonlara yol acti 2800 civarinda Eski Krallik mezarlarindaki hizmetci heykellerinin gomulmesinde yankilar gorulse de bu tur uygulamalarin olasi tum kanitlari M O Dogu Akdeniz Mukaddes Kitaptaki referanslar eski Yakin Dogu uygulamalari tarihinde insan kurban etme konusunda bir farkindalik ve kucumseme olduguna isaret eder Israillilerle bir savas sirasinda Krali ilk dogan oglunu ve varisini butun bir olarak verir olah Tapinak kurbaninin kullanildigi sekliyle 2 Krallar 3 27 Mukaddes Kitap daha sonra Kral in kurban sunusunun ardindan Israil e karsi buyuk bir ofke vardi der ve Israillilerin Moab baskentindeki kusatmayi kaldirip gitmek zorunda kaldiklarini anlatir Bu ayet Moab Krali nin kurbaninin etkisinin ne oldugunu aciklamaya calisan kusatma altindakileri cesaretlendirip Israillileri korkutmaya Chemosh Moab tanrisi isimli Tanri yi Israillilere kizdirmaya veya Israilliler in onun gazabindan korkmalarina neden oldugu seklinde sonraki bircok Yahudi ve Hristiyan yorumcunun kafasini karistirmisti Aciklama ne olursa olsun besbelli ki bu yazi yazilirken Israilogullari tarafindan yasaklanmis olmasina ragmen Tesniye 12 31 18 9 12 ilk dogan oglu ve varisi kurban etme eylemi Eski Yakin Dogu da ilahi lutfa siddetle ihtiyac duyulan istisnai durumlarda yapilan acil bir onlem olarak kabul edildi Yaratilis Kitabi nda 22 gorunur Olay Kuran da da geciyor ancak Islami gelenek kurban edilecek kisinin Ismail oldugunu kabul ediyor Hem Kuran hem de Incil hikayelerinde Tanri Ibrahim den oglunu kurban olarak sunmasini isteyerek test eder Ibrahim bu emri tartismadan kabul eder Hikaye bir melegin Ibrahim i son anda durdurup yakinlardaki bazi calilara yakalanmis bir kocu O nun yerine kurban edilmesini saglamasiyla sona erer Bircok Incil bilgini bu hikayenin kokeninin hayvan kurbani lehine insan kurbaninin kaldirildigi bir cagin hatirasi oldugunu one surdu Mukaddes Kitapta bahsedilen bir baska olasi insan kurban etme ornegi Hakimler kitabinda Jeftah in kizinin kurban edilmesidir 11 Jeftah eger galip gelirse eve dondugunde kendisini kapida karsilamaya gelen her seyi Tanri ya kurban etmeye adar Yemin Hakimler Kitabinda belirtilmistir 11 31 O zaman oyle olacak ki Ammon ogullarindan esenlik icinde dondugumde beni karsilamak icin evimin kapilarindan her ne cikarsa kesinlikle RABBIN olacaktir ve O na yakmalik sunu sunacagim Savastan dondugunde bakire kizi onu karsilamaya kosar O tepelerde dolasmak ve arkadaslariyla aglamak icin iki ay icin yalvarir ve kendisine verilir ardindan o ona adadigi gibi yapti der Yahuda nin iki krali Ahaz ve Menase ogullarini kurban ettiler Ahaz 2 de Krallar 16 3 oglunu kurban etti RAB bin Israil halkinin onunden kovdugu uluslarin igrenc uygulamalarina gore oglunu bile sunu olarak yakti ESV Kral Menase 2 Tarihte ogullarini kurban etti 33 6 Ve ogullarini Hinnom Vadisi nde sunu olarak yakti Rab bin gozunde cok kotuluk yapti onu ofkelendirdi Vadi sonuc olarak Hiristiyanlik gibi sonraki dinlerde cehennemi sembolize etti Fenike 18 yy ʽMolek idolunun tasviri Der Gotze Moloch mit 7 Raumen oder Capellen Johann Lund un Die Alten Judischen Heiligthumer 1711 1738 Roma ve Yunan kaynaklarina gore Fenikeliler ve Kartacalilar bebekleri tanrilarina kurban ederlerdi Modern zamanlarda Kartaca arkeolojik alanlarinda cok sayida bebegin kemikleri bulundu ancak olum nedenleri tartismali olmaya devam ediyor Arkeologlar tarafindan Tophet olarak adlandirilan tek bir cocuk mezarliginda tahminen 20 000 yanmis bebek depolanmisti Plutarkhos y 46 y 120 CE Tertullian Orosius Diodorus Siculus ve Philo gibi uygulamadan bahseder Livy ve Polybius bahsetmez Mukaddes Kitap cocuklarin tanri Molek e tophet kavurma yeri adi verilen bir yerde kurban edildigini iddia eder Diodorus Siculus un Bibliothecahistoria adli eserine gore Sehirlerinde Kronos un ellerini uzatmis avuclarini yukariya kaldirmis ve yere dogru egimli bir bronz goruntusu vardi oyle ki cocuklarin her biri uzerine yerlestirildiginde asagi yuvarlanir ve ici atesle dolu bir cukura duserdi Ancak Plutarkhos ayni zamanda rizasinin gerekli oldugu ebeveynleri tarafindan oldurulduklerinden cocuklarin o sirada zaten olmus olduklarini iddia ediyor Tertullian cocuklarin riza gostermelerini onlarin genclikteki guvenlerinin bir urunu olarak acikliyor Bu tur hikayelerin dogrulugu bazi modern tarihciler ve arkeologlar tarafindan tartisilmaktadir Avrupa Neolitik Avrupa Neolitik ila Eneolitik Avrupa da insan kurban edildigine dair arkeolojik kanitlar var kaynak belirtilmeli Antik Greko Romen Truva Savasi nin sonunda muzaffer Yunanlar tarafindan Polyxena nin mitolojik kurbaniIphigeneia nin Kurbani Roma Ispanya sindan bir mozaik uzerinde bir kurban alayinin mitolojik bir tasviri Felaketten korunmak icin belirli koleleri sakatlari veya suclulari bir topluluktan kovmanin eski ritueli olarak bilinir zaman zaman secilen mahkumu onlari bir ucurumdan atarak alenen infaz etmeyi icerir Insan kurban edilmesine yapilan atiflar mitolojinin yani sira Yunan tarihi aciklamalarinda da bulunabilir Mitolojideki insan kurbani Iphigeneia nin babasi Agamemnon tarafindan kurban edilmek uzere olan bazi versiyonlarindaki deus ex machina kurtulus ve onun yerine tanrica Artemis tarafindan bir geyigin konmasi onun terk edilmesinin ve gozden dusmesinin korelmis bir hatirasi olabilir Yunanlar arasinda hayvan kurbani lehine insan kurban etme uygulamasi kaynak belirtilmeli Aztekler Aztek kalp kurbanlari Codex Mendoza Aztekler ozellikle buyuk capta insan kurban etme uygulamalariyla taninirlardi Huitzilopochtli ye gunes gunluk bir savasa girerken kaybettigi kani geri vermesi icin bir teklif yapilacakti Insan kurbanlari 52 yillik her dongude olabilecek dunyanin sonunu engelleyecektir Buyuk Tenochtitlan Piramidi nin 1487 de yeniden kutsanmasinda elde edilebilen tum Aztek metinleri 1528 1548 doneminde Hristiyan misyonerler tarafindan yok edildiginden sayilari olcmek zor olsa da bazilari 80 400 mahkumun kurban edildigini tahmin ediyor Mexica olarak da bilinen Aztek yagmur tanrisi Tlaloc un cocuklarin gozyaslarina ihtiyac duyduguna inanildigindan periyodik olarak cocuklari kurban etti Aztec Warfare in yazari Ross Hassig e gore 10 000 ile 80 400 arasinda kisi torenle kurban edildi Ozel solenler icin kurban edilen sayilarin eski raporlari bazi yazarlar tarafindan inanilmaz derecede yuksek olarak tanimlanmistir ve guvenilir kanitlara dayanan dikkatli bir hesapla sayilarin Tenochtitlan da yilda en fazla birkac yuzu asamaz 1487 deki kutsama sirasinda kurban edilen kurbanlarin gercek sayisi bilinmiyor Tlatelolco da kurban edilen bir cocugun Aztek cenaze toreniYahudilik Yahudilik insan kurban edilmesini cinayet olarak kabul ederek acikca yasaklar Yahudiler Akedah i insan kurban etmenin kaldirilmasinin merkezi olarak goruyorlar Bazi Talmudik bilginler Cikis 13 2 12ff yi kullanarak onun yerine Tapinakta hayvanlarin kurban edilmesi oldugunu iddia ederler 22 28ff 34 19ff Sayi 3 1ff 18 15 Tesniye 15 19 digerleri sunnet antlasmasinin sembolik fedakarliginin yerini aldigini dusunuyor Levililer 20 2 ve Tesniye 18 10 ozellikle cocuklarin Moloch a verilmesini yasaklayarak onu taslamayla cezalandirilabilir hale getirir Tanah daha sonra insan kurban etmeyi Moloch a tapanlarin barbar gelenekleri olarak kinar orn Mezmurlar 106 37ff Yargiclar 11 bolum Jephthah adinda bir Yargicin Tanri nin askeri bir savastaki yardimina sukranla beni karsilamak icin evimin kapilarindan her ne cikarsa kesinlikle Rab bin olacaktir ve onu yakmalik bir sunu olarak sunacagim diye yemin eden bir Yargici anlatir Ammonlulara karsi Muzaffer donusunde tek kizi Jephthah i dehsete dusurecek sekilde selamladi Hakimler 11 39 Jephthah in adadigi gibi yaptigini ancak onun kurbanini acikca tasvir etmekten cekiniyor bu da bazi eski ve modern tercumanlarin ornegin Radak onun gercekten oldurulmedigini one surmesine yol aciyor Misna ya gore kotu ifade edilmis yasadisi yemini tutmakla yukumlu degildi Haham Jochanan a gore Misna hakkindaki tefsirinde Jephthah in adagi para olarak odeme yukumlulugu vardi Orta Cag da haham Yahudi geleneginin bazi yorumcularina gore Jepthah in kizi kurban edilmedi evlenmesi yasaklandi ve tum hayati boyunca kiz kurusu olarak kaldi MS 1 yuzyilda yasamis Yahudi Helenistik tarihci Flavius Josephus bununla birlikte Jephthah in cocugunu yakmalik bir sunu olarak ne yasa tarafindan onaylanan ne de Tanri yi hosnut eden bir kurban olarak kurban ettigini belirtti cunku o Isitenlere amelin ne sekilde gorunecegini derinlemesine arastirmamisti Latin filozof sozde Philo Jephthah in kizini Israil de adagini iptal edecek bir bilge bulamadigi icin yaktigini yazdi Baska bir deyisle Latin filozofun gorusune gore bu kotu ifade edilmis bir adak hikayesi insan kurban etmenin Tanri nin bir emri veya sarti olmadigini ancak yasadisi olarak insanlari kurban etmeye yemin edenlerin cezasi oldugunu pekistirir Bir melek Ibrahim tarafindan Ishak in Baglanmasi ni sona erdirir Ibrahim in sunusu Yaratilis 22 1 13 Rembrandt atolyesi 1636 Hiristiyan sanati Yahudileri rituel cinayetleri islemekle suclayan iddialar kan iftirasi olarak adlandirilir Orta Cag boyunca yaygindi ve cogu zaman tum Yahudi topluluklarinin katledilmesine yol acti 20 yuzyilda seytani rituel istismar ahlaki panik kapsaminda kan iftira suclamalari yeniden ortaya cikti Hristiyanlik Hristiyanlik Ishak in baglanmasinin hikayesinin olumu ve dirilisi insanin ilk gunah da dahil olmak uzere gunahlarindan kurtulusu ve kefaretini saglayan Mesih in kurban edilmesinin bir habercisi oldugu inancini gelistirdi Ishak in baglandigi yer olan Moriah in daha sonra Isa nin carmiha gerilecegi yer olan Kudus olduguna dair bir gelenek vardir Cogu Hristiyan mezhebinin inanclari obur dunyada kurtulus icin gerekli olan Ogul Tanri nin kurbaninin ikame kefaretine dayanir Hristiyan doktrinine gore yeryuzundeki her birey gunahlarinin kefareti icin bu ilahi insan kurbanina katilmali ve veya bundan fayda gormelidir Ilk Hristiyan kaynaklari bu olayi acikca Mesih in hem rahip hem de insan kurban rolunde oldugu bir kurbanlik sunusu olarak tanimladi ancak Aydinlanma ile baslayarak John Locke gibi bazi yazarlar Isa nin olumunun bir yatistirici kurban olarak modeline itiraz ettiler Kaynakca Michael Rudolph 2008 Ritual Performances as Authenticating Practices LIT Verlag Munster s 78 ISBN 978 3825809522 Boys used for human sacrifice BBC News 16 Haziran 2005 14 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mayis 2010 Kenyan arrests for witch deaths BBC News 22 Mayis 2008 14 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mayis 2010 Cikis 20 13 Tesniye 5 17 Levililer 18 21 Enriquez 2021 Child Sacrifice in Tula A Bioarcheological Study Ancient Mesoamerica 31 1 1 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 Japanfile com 27 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Mayis 2010 Strabo 1923 Book IV chapter 4 5 Geography Loeb Classical Library II University of Chicago Erisim tarihi 3 Subat 2014 penelope uchicago edu vasitasiyla The Origins of Democracy in Tribes City States and Nation States 19 Haziran 2017 s 421 ISBN 9783319516950 1 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Human sacrifice Ancient egypt org 12 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Mayis 2010 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim National Geographic April 2005 9 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Mayis 2007 Urban Terrorism Myths and realities Pointer Publishers 2009 ISBN 978 8171325986 1 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 Bible Hub 31 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Haziran 2020 Child Sacrifice Returning God s Gift 9 3 20 29 56 June 1993 22 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 Birden fazla yazar name list parameters kullanildi yardim Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Stager Jan Feb 1984 Child sacrifice at Carthage religious rite or population control Biblical Archaeology Review 10 1 30 51 22 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 26 Mayis 2005 18 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Mayis 2010 Birden fazla yazar name list parameters kullanildi yardim Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Relics of Carthage show brutality amid the good life The New York Times 1 Eylul 1987 1 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 a b Perpetua s Passion The death and memory of a young Roman woman Routledge 1997 s 228 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Salisbury 1997 Perpetua adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Were living Children Sacrificed to the Gods No Archaeology Odyssey Nov Dec 2000 ss 28 31 7 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mart 2022 Birden fazla yazar name list parameters kullanildi yardim Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Latinamerican Studies 19 Subat 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Mayis 2010 Cdis missouri edu 19 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Mayis 2010 The Atlantic World Europeans Africans Indians and their shared history 1400 1900 Cambridge University Press 2009 s 13 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Holtker nd v1 RlgMx isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme a b Judges A feminist companion to the Bible Continuum International Publishing Group 1999 s 56 ISBN 978 1 84127 024 1 1 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi Brenner 56 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Jewish study bible 2nd s l Oxford University Press 2014 s 524 ISBN 978 0199978465 27 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Mayis 2016 11 39 Metzudas Dovid ibid Judges a feminist companion to the Bible Continuum International Publishing Group 1999 s 73 ISBN 978 1 84127 024 1 1 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Haziran 2022 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Women s Bible Commentary Westminster John Knox Press 1998 s 133 24 Aralik 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Satan s Silence Ritual abuse and the making of a modern American witch hunt 1995 s 31 ISBN 0 87975 809 0 a b Satanic Panic The creation of a contemporary legend Open Court Publishing Company 1993 ss 207 08 ISBN 0 8126 9192 X Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim Newman Toronto 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Eylul 2021