Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şili kültürü gelişme sürecinde bölgesel farklılıklar gösterir. Kuzey Şili, İnka İmparatorluğu için önemli bir kültür merkezi iken, Orta ve Güney Şili bölgelerinde de yerel Mapuçe ve diğer Araukanyalı kültürler gelişmiştir. Şili kültürüne sömürgeci ve erken Cumhuriyetçi dönemlerde İspanyollar hükmetmeye başlamıştır. Diğer Avrupalı kültürlerin etkisi, başta Fransız ve İngiliz olmak üzere, 19. yüzyılda ortaya çıkmış ve günümüze kadar gelmiştir.
Şili müziği
Ulusal dansa ismi verilir ve 1824 yılında ilk olarak ortaya çıkmıştır. Dans edilmeyen geleneksel şarkı biçimine de denir. İspanyol sömürgecilerden etkilenerek doğan bu müzik, cueca müziğinden orta seviyedeki melodik kısmı ve daha göze çarpan melodisiyle ayrılır. 1960'ların ortasında yerel müzikal biçimler öncülüğüyle ismiyle yeniden canlandırıldı. Bu müzik türü politik aktivizmle oldukça ilgilenmiş ve genel olarak sosyalist Salvador Allende ve Unidad Popular hükûmetini desteklemiştir. Violeta Parra, Víctor Jara, , Inti-Illimani, Illapu ve Quilapayún bu müziğin önde gelen isimleridir. 1970'lerdeki askeri rejimle birlikte, mevcut cuntaya karşı kamusal açıklamalar baskı altına alınmış, protesto şarkılarının ağırlıklı bölümünü oluşturduğu bu muzik türü ancak gizli biçimde icra edilebilmiştir. 1990`da anti komünist askeri diktatörlüğün son bulması ve demokrasinin dönüşüyle , ve gibi yeni gruplar da ortaya çıkmaya başlamıştır. Şili müzik kültürü Brezilya`nınkine benzetilse de, kendine özgü birçok yönüyle ondan ayrılır.
Şili edebiyatı
Şililer kendi ülkelerine Şairler Yurdu (País de Poetas) der. İki Nobel Ödüllü yazar yetiştiren bu ülke, 1945'te Gabriela Mistral ve 1971'de Pablo Neruda, ayrıca tanınan birçok şaire sahiptir: Pedro Prado, , , Juvencio Valle, Rosamel del Valle, , Jorge Teillier, Enrique Lihn, Nicanor Parra, Carlos Pezoa Véliz. Son yıllarda da Juan Luis Martinez ve Sergio Badilla Castillo öne çıkmaktadır. Ayrıca Pablo Neruda, Türk şair Nâzım Hikmet`in ölümünden sonra yazdığı "Nazım`a Bir Güz Çelengi" isimli şiirinde Nazım Hikmet`e "kardeşim benim, adanmış asker, dünyada nasıl da yalnızım sensiz" diyerek ölümünden dolayı duyduğu üzüntüyü dile getirmiştir.
Yurtdışında fazla tanınmasa da 20. yüzyıldaki en önemli roman ve kısa öykü yazarı olarak görülür. Isabel Allende ise bütün dünyada tanınan bir diğer önemli romancıdır. , , Miguel Serrano ve Roberto Bolaño diğer kayda değer romancılar arasında sayılabilir.
Şili mitolojisi
En önemlileri şöyle sıralanabilir:
Şili çizgi romanları
Kültüre politikanın etkisi
Kötü Pinochet yıllarını yaşayan çoğu Şilili o dönemi yorumlamaya çalışmaktadır. Akademisyenler, gazeteciler ve sanatçılar, Pinochet dönemini yeniden düşünmeye fakat bir yandan da hızlı bir şekilde geride bırakmaya çalışmaktadır. Bir gözlemci şöyle yazar: "Anı, kendi katliamını yaşamış Şili gibi bir ülkede, her zaman tatsızdır ve bugünlerde kesinlikle popüler değildir." 1996 yılından alınmış bir sanatçı değerlendirmesi de bu fikirle uyuşur: "Pinochet rejiminin bitiminden yedi yıl sonra, Şilili sanatçılar politikadan kaçma eğilimi gösteriyor. Birçoğu kendi deneyimlerine köşeli kavramlarla veya dışavurumcu tepkilerle yaklaşmayı tercih ediyor." 2004 yılında Şilili sanat tarihçisi ve kuratör da Şili sanatını "görece bir manzara" olarak tanımlamıştır.
Şili mutfağı
Şili mutfağını, Mapuçe gibi Şili yurdunda yaşamış toplulukların hazırladığı geleneksel yerel yemeklerle 16. yüzyıl gelmeye başlayan İspanyolların mutfağının karışımı oluşturur. Daha sonra İtalyan ve Alman göçleri de çeşitli biçimde bu mutfağı etkilemiş, zenginlik kazandırmıştır. 20. yüzyılda Fransız mutfağı da Şili mutfağı üzerinde oldukça etkili olmuş, isimli bir tür yemek tarzı ortaya çıkmıştır. Şarap ve Pisco ile yemekler zenginleştirilir ya da sunulur. Aynı zamanda kuzeyinden güneyine kadar yerellikten kaynaklanan yemek tarifleri oldukça çeşitlidir.
- * * * * * * * * * *Empanada * * * *Marraqueta * * * * * * * *
Şili'de spor
Şili'de ata spor rodeodur. Millî bayramlarda, tören ve eğlencelerde, at binme, Rodeo yarışları yapılır. Şili`de en çok takip edilen spor futboldur. Her maddi düzeyden insanın oynadığı bu oyun, hem gençler hem yaşlılar tarafından takip edilir. 1962 Dünya Kupası finaline ev sahipliği yapan Şili Ulusal Stadı Santiago`da bulunur. Şili, And Dağları ve Büyük Okyanus arasında kalan uygun coğrafik konumuyla kayak için elverişlidir. Güney Amerika`daki en elverişli yer olmasıyla birlikte dünyadaki sayılı bölgelerden biridir, bu yüzden çeşitli etkinlikler ve yarışmalar düzenlenir. Kuzey bölgeden Orta bölgeye kadar olan uygun sahillere ve rüzgara sahip kısım da sörf için cazip bir merkez oluşturur. Neredeyse yıl boyunca yapılabilme imkânı olduğu için bu spor dalı da gerçekleştirilir ve takip edilir. Ayrica Sili ve Arjantin arasında yıllardır süre gelen bir futbol rekabeti vardır. Her yıl Arjantin'in kazandığı Şili-Arjantin maçini 2008 yılının ekim ayında Şili kazanmis, bu haber günlerce mansetlere taşınmıştır.
Kaynakça
- ^ , "Twenty Five Years After Allende," , Mart 23 1998, sayfa. 11-23.
- ^ Ann Wilson Lloyd (Ekim 1996). "In recovery - Chilean art - Report from Chile, Art in America". 9 Şubat 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ocak 2008.
- ^ Beatriz Huidobro Hott "Chilean Art: Between Reality and Memory," ReVista: Harvard Review of Latin America, İlkbahar 2004.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Şili kültürü ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Şili kültürel mirası (İngilizce) 19 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sili kulturu gelisme surecinde bolgesel farkliliklar gosterir Kuzey Sili Inka Imparatorlugu icin onemli bir kultur merkezi iken Orta ve Guney Sili bolgelerinde de yerel Mapuce ve diger Araukanyali kulturler gelismistir Sili kulturune somurgeci ve erken Cumhuriyetci donemlerde Ispanyollar hukmetmeye baslamistir Diger Avrupali kulturlerin etkisi basta Fransiz ve Ingiliz olmak uzere 19 yuzyilda ortaya cikmis ve gunumuze kadar gelmistir Sili muzigiSilili huaso sarki soyluyor Ulusal dansa ismi verilir ve 1824 yilinda ilk olarak ortaya cikmistir Dans edilmeyen geleneksel sarki bicimine de denir Ispanyol somurgecilerden etkilenerek dogan bu muzik cueca muziginden orta seviyedeki melodik kismi ve daha goze carpan melodisiyle ayrilir 1960 larin ortasinda yerel muzikal bicimler onculuguyle ismiyle yeniden canlandirildi Bu muzik turu politik aktivizmle oldukca ilgilenmis ve genel olarak sosyalist Salvador Allende ve Unidad Popular hukumetini desteklemistir Violeta Parra Victor Jara Inti Illimani Illapu ve Quilapayun bu muzigin onde gelen isimleridir 1970 lerdeki askeri rejimle birlikte mevcut cuntaya karsi kamusal aciklamalar baski altina alinmis protesto sarkilarinin agirlikli bolumunu olusturdugu bu muzik turu ancak gizli bicimde icra edilebilmistir 1990 da anti komunist askeri diktatorlugun son bulmasi ve demokrasinin donusuyle ve gibi yeni gruplar da ortaya cikmaya baslamistir Sili muzik kulturu Brezilya ninkine benzetilse de kendine ozgu bircok yonuyle ondan ayrilir Sili edebiyatiSilili komunist sair Pablo Neruda Sililer kendi ulkelerine Sairler Yurdu Pais de Poetas der Iki Nobel Odullu yazar yetistiren bu ulke 1945 te Gabriela Mistral ve 1971 de Pablo Neruda ayrica taninan bircok saire sahiptir Pedro Prado Juvencio Valle Rosamel del Valle Jorge Teillier Enrique Lihn Nicanor Parra Carlos Pezoa Veliz Son yillarda da Juan Luis Martinez ve Sergio Badilla Castillo one cikmaktadir Ayrica Pablo Neruda Turk sair Nazim Hikmet in olumunden sonra yazdigi Nazim a Bir Guz Celengi isimli siirinde Nazim Hikmet e kardesim benim adanmis asker dunyada nasil da yalnizim sensiz diyerek olumunden dolayi duydugu uzuntuyu dile getirmistir Yurtdisinda fazla taninmasa da 20 yuzyildaki en onemli roman ve kisa oyku yazari olarak gorulur Isabel Allende ise butun dunyada taninan bir diger onemli romancidir Miguel Serrano ve Roberto Bolano diger kayda deger romancilar arasinda sayilabilir Sili mitolojisi En onemlileri soyle siralanabilir Mapuce mitolojisi Rapa Nui mitolojisiSili cizgi romanlariKulture politikanin etkisiKotu Pinochet yillarini yasayan cogu Silili o donemi yorumlamaya calismaktadir Akademisyenler gazeteciler ve sanatcilar Pinochet donemini yeniden dusunmeye fakat bir yandan da hizli bir sekilde geride birakmaya calismaktadir Bir gozlemci soyle yazar Ani kendi katliamini yasamis Sili gibi bir ulkede her zaman tatsizdir ve bugunlerde kesinlikle populer degildir 1996 yilindan alinmis bir sanatci degerlendirmesi de bu fikirle uyusur Pinochet rejiminin bitiminden yedi yil sonra Silili sanatcilar politikadan kacma egilimi gosteriyor Bircogu kendi deneyimlerine koseli kavramlarla veya disavurumcu tepkilerle yaklasmayi tercih ediyor 2004 yilinda Silili sanat tarihcisi ve kurator da Sili sanatini gorece bir manzara olarak tanimlamistir Sili mutfagiPaila marina Sili mutfagini Mapuce gibi Sili yurdunda yasamis topluluklarin hazirladigi geleneksel yerel yemeklerle 16 yuzyil gelmeye baslayan Ispanyollarin mutfaginin karisimi olusturur Daha sonra Italyan ve Alman gocleri de cesitli bicimde bu mutfagi etkilemis zenginlik kazandirmistir 20 yuzyilda Fransiz mutfagi da Sili mutfagi uzerinde oldukca etkili olmus isimli bir tur yemek tarzi ortaya cikmistir Sarap ve Pisco ile yemekler zenginlestirilir ya da sunulur Ayni zamanda kuzeyinden guneyine kadar yerellikten kaynaklanan yemek tarifleri oldukca cesitlidir Empanada Marraqueta Sili de sporSili de ata spor rodeodur Milli bayramlarda toren ve eglencelerde at binme Rodeo yarislari yapilir Sili de en cok takip edilen spor futboldur Her maddi duzeyden insanin oynadigi bu oyun hem gencler hem yaslilar tarafindan takip edilir 1962 Dunya Kupasi finaline ev sahipligi yapan Sili Ulusal Stadi Santiago da bulunur Sili And Daglari ve Buyuk Okyanus arasinda kalan uygun cografik konumuyla kayak icin elverislidir Guney Amerika daki en elverisli yer olmasiyla birlikte dunyadaki sayili bolgelerden biridir bu yuzden cesitli etkinlikler ve yarismalar duzenlenir Kuzey bolgeden Orta bolgeye kadar olan uygun sahillere ve ruzgara sahip kisim da sorf icin cazip bir merkez olusturur Neredeyse yil boyunca yapilabilme imkani oldugu icin bu spor dali da gerceklestirilir ve takip edilir Ayrica Sili ve Arjantin arasinda yillardir sure gelen bir futbol rekabeti vardir Her yil Arjantin in kazandigi Sili Arjantin macini 2008 yilinin ekim ayinda Sili kazanmis bu haber gunlerce mansetlere tasinmistir Kaynakca Twenty Five Years After Allende Mart 23 1998 sayfa 11 23 Ann Wilson Lloyd Ekim 1996 In recovery Chilean art Report from Chile Art in America 9 Subat 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Ocak 2008 Beatriz Huidobro Hott Chilean Art Between Reality and Memory ReVista Harvard Review of Latin America Ilkbahar 2004 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Sili kulturu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Sili kulturel mirasi Ingilizce 19 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde