Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mehmet Şükrü Saracoğlu (d. 1886, Ödemiş - ö. 27 Aralık 1953, İstanbul), Türk iktisatçı ve siyasetçidir. Türkiye Cumhuriyeti'nin 5. başbakanıdır.
| Şükrü Saracoğlu | |
|---|---|
 | |
| 7. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı | |
| Görev süresi 1 Kasım 1948 - 22 Mayıs 1950 | |
| Yerine geldiği | Ali Fuat Cebesoy |
| Yerine gelen | Refik Koraltan |
| 5. Türkiye başbakanı | |
| Görev süresi 9 Temmuz 1942 - 7 Ağustos 1946 | |
| Cumhurbaşkanı | İsmet İnönü |
| Yerine geldiği | Refik Saydam |
| Yerine gelen | Recep Peker |
| Türkiye Dışişleri Bakanı | |
| Görev süresi 11 Kasım 1938 - 13 Ağustos 1942 | |
| Başbakan | Refik Saydam |
| Yerine geldiği | Tevfik Rüştü Aras |
| Yerine gelen | Numan Menemencioğlu |
| Türkiye Adalet Bakanı | |
| Görev süresi 24 Mayıs 1933 - 12 Kasım 1938 | |
| Başbakan | İsmet İnönü Celâl Bayar |
| Yerine geldiği | Yusuf Kemal Tengirşenk |
| Yerine gelen | Hilmi Uran |
| Türkiye Maliye Bakanı | |
| Görev süresi 1 Kasım 1927 - 25 Aralık 1930 | |
| Başbakan | İsmet İnönü |
| Yerine geldiği | Abdülhalik Renda |
| Yerine gelen | Abdülhalik Renda |
| Türkiye Millî Eğitim Bakanı | |
| Görev süresi 22 Kasım 1924 - 3 Mart 1925 | |
| Başbakan | Fethi Okyar |
| Yerine geldiği | Hüseyin Vasıf Çınar |
| Yerine gelen | Hamdullah Suphi Tanrıöver |
| Fenerbahçe Spor Kulübü Başkanı | |
| Görev süresi 1934-1950 | |
| Yerine geldiği | Hayri Celal Atamer |
| Yerine gelen | Ali Muhiddin Hacı Bekir |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 2., 3., 4., 5., 6., 7. ve 8. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 11 Ağustos 1923 - 24 Mart 1950 | |
| Seçim bölgesi | 1923 - İzmir 1927 - İzmir 1931 - İzmir 1935 - İzmir 1939 - İzmir 1943 - İzmir 1946 - İzmir |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1886 Ödemiş, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 27 Aralık 1953 (67 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
| Milliyeti | Türk |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi (1923-1953) |
| Evlilik(ler) | Saadet Saracoğlu |
| Bitirdiği okul | Mekteb-i Mülkiye, Ankara Siyasi İlimler Akademisi, Cenevre |
| Mesleği | İktisat |
| İmzası |  |
1942-46 arasında başbakan, 1938-42 arasında dışişleri bakanı, 1948 ile 1950 arasında da Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı olan Saracoğlu, bu görevler dışında 1924 ile 1938 arasında da değişik hükûmetlerde millî eğitim, maliye ve adalet bakanlıkları yapmıştır. İsmet İnönü ile beraber II. Dünya Savaşı sırasında Türkiye'yi savaşın dışında tutan politikalara yön vermiştir. Ayrıca 1934 ile 1950 arasında Fenerbahçe Spor Kulübü başkanlığını yürütmüştür.
Hayatı
Gençlik yılları ve eğitimi
Babası, Trabzon'un Akçaabat ilçesinden göç ederek Ödemiş'e yerleşen Saraç Mehmet Tevfik Usta, annesi ise ev hanımı Şerife Hanım'dır. Ailesinin ilk çocuğudur. İlköğrenimini Ödemiş iptidaisinde, ortaöğrenimini ise 1899’da kaydolduğu Ödemiş rüşdiyesinde okuduktan sonra 1901 yılında İzmir İdadisi’ne girdi. İzmir İdadisi'ni birincilikle bitirerek, yine 1901’de açılan imtihanları kazanarak, İstanbul'da Mekteb-i Mülkiye’ye girdi. 1909 yılında Mekteb-i Mülkiye’yi bitirerek İzmir Valiliği Maiyet Memurluğu’na atandı. İzmir Sultanisi'nde matematik öğretmenliği yapan Saracoğlu, 1911 yılında İttihat ve Terakki Ticaret Mektebi müdürlüğü görevine getirildi.
Memur olarak görevini sürdürdüğü 1914 yılının Ocak ayında açılan bir imtihanı kazanarak, devlet bursu kazanan Saracoğlu, Belçika'ya öğrenime gönderilmiştir. Fakat burada 5 ay kaldı ve Osmanlı Devleti’nin, I. Dünya Savaşı‘na giriş yaptığı haberini aldığından, İzmir’e döndü. 1915 Mayıs'ında yine devlet tarafından Cenevre Siyasi İlimler Akademisi’nde okumak için İsviçre’ye gönderilir. Mehmed Şükrü Bey, burada dört yıl kalmış ve 1918’de bu fakülteyi çok iyi bir dereceyle bitirmiştir.
Mondros Mütarekesi’nden sonra Cenevre’de yakın arkadaşı Mahmut Esat Bozkurt ile birlikte Türk Yurdu Cemiyeti’nin Cenevre şubesini kurarlar. Saracoğlu bu cemiyet adına Fransızca bir derginin yayınlanmasını üstlendi, Avrupa kamuoyunda Mondros şartlarının olumsuzluğuna tepki yaratmak için uğraşlar vererek Osmanlı Devleti’nin haklarını savundu.
15 Mayıs 1919'da İzmir işgal edilince Mahmut Esat Bozkurt'la birlikte Türkiye’ye gideceğini öğrendiği bir İtalyan gemisine kaçak binip yurda döndü. Millî Mücadele'ye katılmak için yola çıktıkları Anadolu'ya vardıklarında, ittihatçı olduklarından şüphelenen Demirci Mehmet Efe tarafından önce gözaltına alındılar, sonra da hapsedildiler. Onları bu durumdan İttihat ve Terakki Ticaret Mekteb-i Müdürlüğünden tanıdığı Celal Bayar kurtardı.Kuşadası, Nazilli ve Aydın yörelerinde kurulan Kuvâ-yi Milliye hareketlerinin örgütlenmesinde çalıştı. Ocak 1920'de toplanan son Osmanlı Meclis-i Mebusanı’na İzmir milletvekili olarak seçildiyse de, İstanbul'un İtilaf Devletleri'nce işgal edilmesi nedeniyle meclise katılamadan Kuşadası'na geri döndü.
Siyasî hayatı
Saracoğlu, 5 Mart 1923’ten 31 Mart 1923’e kadar bir süre yaptığı Ödemiş belediye başkanlığından sonra, I. İzmir İktisat Kongresi’nde gösterdiği yoğun çabalarıyla dikkat çekti ve Ağustos 1923’te ikinci dönem İzmir mebusu olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne katıldı.
Fethi Okyar hükûmetinde maarif vekilliği yapan Saracoğlu, 1926’da Türk-Yunan Mübadele Komisyonu'nda Türk delegasyonuna başkanlık etti. 1927 ile 1930 arasındaki İsmet İnönü hükûmetlerinde maliye vekilliğini üstlendi. Vekilliği sırasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kuruldu. Lozan Antlaşması'nın getirdiği sınırlamaların bitmesinden sonra yeni gümrük tarifelerini uygulamaya koydu. Dış ticarette kota uygulamasını getirdi. Dünyadaki Büyük Buhran'ın etkilerini azaltmak ve ulusal ekonominin altyapısını oluşturmak amacıyla yürütülen bir dizi millileştirmede önemli rol oynadı.
Vekillikten ayrıldıktan Türk hükûmeti adına ekonomik konularda temaslarda bulunmak üzere Amerika Birleşik Devletleri'ne gönderildi. Dönüşünden sonra hazırladığı bir rapor, Türk pamuk sanayisinin yeniden düzenlenmesine temel oluşturdu. Saracoğlu, 1932 yılında Paris’te Osmanlı borçlarının ödeme koşullarının saptanması görüşmelerini Türkiye adına yürüttü. 1933’te bir antlaşma imzaladı. Saracoğlu’nun imzaladığı bu anlaşma ile genç Türkiye Cumhuriyeti’nin maliyesi soluk aldı.
1933-1938 arasında İsmet İnönü ve Celal Bayar hükûmetlerinde de adliye vekili olarak görev aldı. Adliye vekilliği döneminde genç cumhuriyet’in devlet organlarının kurumlaşmasında da emeği geçen Saracoğlu, bakanlıkları sırasında avukatlık, hakimlik, icra iflas kanunlarını hazırlamış ve çıkartmış iş esasına dayalı cezaevlerinin oluşmasını ve ilk örnek olarak İmralı Cezaevi’nin kuruluşunu sağlamıştır. Barem ve Emeklilik kanunları da Saracoğlu’nun zamanında oluşturulmuştur.
Dışişleri Bakanlığı
Yakın dostu olan ve aralarında oynadıkları satranç maçlarının ünlü olduğu İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanlığı döneminde siyasal yaşamının en önemli görevlerine atandı. Bu görevlerden ilki 1938 ile 1942 arasında, Celal Bayar ve Refik Saydam hükûmetlerinde üstlendiği dışişleri bakanlığı oldu. Bu görevi ve daha sonra geldiği başbakanlık görevinde Türkiye'nin II. Dünya Savaşı'nın (1939-1945) dışında tutulması politikasında önemli rol oynadı.
Türkiye, II. Dünya Savaşı öncesi Britanya ve Fransa ile işbirliği görüşmeleri yaparken, Kurtuluş Savaşı'ndan beri yakın ilişkiler içinde olduğu Sovyetler Birliği'nin de Batılı devletlerin yanında yer alacağını umuyordu. Ancak Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı imzalanınca Türkiye, Britanya-Fransız bağlılığında kalmakla Sovyetler Birliği ile ilişkilere devam etmek arasında zor bir seçim yapmak zorunda kaldı. Türkiye imzaya hazır hale gelen Üçlü İttifak'a (Britanya-Fransa-Türkiye) ters düşmeyen bir Sovyet ittifakı kurmak istiyordu. Sovyetler Birliği de, tamamen değişen uluslararası ortamda ilişkileri yeniden değerlendirme taraftarıydı. Bu doğrultuda Dışişleri Bakanı Saracoğlu 15 Eylül 1939'da resmen Sovyetler Birliği'ne davet edildi.
Sovyet tarafının istekleri nedeniyle başarısızlıkla sonuçlanacak görüşmeler üç gün olarak planlanmasına rağmen 25 Eylül ve 1, 13 ve 15 Ekim tarihlerinde dört oturum hâlinde yapıldı ve 23 güne yayıldı. Josef Stalin ve Vyaçeslav Molotov'un da yer aldığı 25 Eylül'de yapılan ilk görüşmeden sonra Ankara'ya çektiği telgrafta görüşmeyi "boğuşma" olarak nitelendirdi.
Sovyet tarafının başlıca dört maddede özetlenen talepleri (Türk Boğazlarının Türkiye ve Sovyetler Birliği tarafından ortak olarak savunulması, Montreaux Boğazlar Rejimi'ne Karadeniz'e sahili olmayan devletlerin Boğazlardan geçemeyeceği garantisinin eklenmesi, Türkiye'nin Britanya ve Fransa ile giriştiği ittifak müzakerelerinin istişareye çevrilmesi ve Britanya ile Fransa'nın Sovyetler Birliği ile savaşa girmesi durumunda Üçlü İttifak'ın geçersiz sayılması) Türk tarafınca reddedildi. Görüşmelerden bir sonuç alınamayacağını gören Saracoğlu 17 Ekim'de Moskova'dan ayrıldı ve 20 Ekim 1939'da Türkiye'ye döndü.
1 Eylül 1939'da Polonya'ya giren Almanya, Britanya ve Fransa'nın savaş ilanına da aldırış etmeyerek Belçika, Hollanda, ardından da Fransa'ya saldırdı (Haziran 1940). Alman güçlerinin Balkan ülkelerini de işgal etmesiyle Türkiye savaşın eşiğine geldi. Almanya, asıl hedefi Sovyetler Birliği olduğu için, Türkiye'ye saldırmayacağını açıklayarak Ankara'ya bir saldırmazlık paktı önerdi. Türkiye'nin de Alman tehdidini savuşturmak amacıyla bu öneriyi kabul etmesi üzerine iki ülke arasında Türk-Alman Dostluk Paktı imzalandı (18 Haziran 1941).
Başbakanlığı
1942 yılında Refik Saydam’ın ani ölümü üzerine Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından 9 Temmuz 1942 günü başkanlığa atanarak hükûmeti kurmakla görevlendirildi. 5 Ağustos 1942'de hükûmet programını okurken "Biz Türk'üz, Türkçüyüz ve daima Türkçü kalacağız. Bizim için Türkçülük bir kan meselesi olduğu kadar bir vicdan ve kültür meselesidir. Biz azalan veya azaltan Türkçü değil, çoğalan ve çoğaltan Türkçüyüz. Ve her vakit bu istikamette çalışacağız." demişti.
Saracoğlu, başbakanlığı sırasında izlediği dış politika da bazı çevrelerce Alman yanlısı olarak nitelendirildi. Almanya'nın savaş yıllarındaki Ankara elçisi Franz von Papen ve onunla yakın ilişkide olan Türk hükûmetinde yetkili ekipteydi. Refik Saydam, Şükrü Saracoğlu ve Numan Menemencioğlu'nun da dahil olduğu bu ekip Almanya'yı destekledi, Almanya ile dış ticareti Alman para birimi Reichsmark ile yaptı, Türk banknotlarını Almanya'da bastırdı, Almanya'ya paslanmaz çeliğin hammaddesi olan krom sevkiyatı yaptı ve Sovyetler Birliği'nin işgal ettiği Kırım ve Kafkasya'daki Türk topraklarında askerî harekât yapmakta olan Alman ordusunu cephede takip etmek için komutanlar yolladı.
II. Dünya Savaşı'nın dönümü olan 1942-1943'te Müttefik ordularının Kuzey Afrika'ya çıkması, ardından da Almanların Stalingrad'da aldığı yenilgiyle savaşın ibresi Müttefik Devletler'in lehine döndü. Türkiye de Müttefiklere yakınlaşmaya başladı. Şükrü Saracoğlu da 12 Haziran 1943 tarihinde Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı’nda ABD’nin yanında olacağına karar verdiği gerekçesiyle ünlü Time dergisine kapak oldu. Saracoğlu Mustafa Kemal Atatürk (1923, 1927) ve İsmet İnönü'den (1941) sonra Time kapağında yer alan 3. Türk'tür.
Saracoğlu'nun başbakanlığı döneminin ekonomik alanda belki de en fazla akılda kalan ve tartışmaları bugüne değin süren icraatı, Kasım 1942'de çıkarılan Varlık Vergisi Kanunu oldu. II. Dünya Savaşı sırasında yaygınlaşan karaborsa nedeniyle ortaya çıkan savaş zenginlerinin elde ettikleri servetler, temel gıda ürünlerinin bile zor temin edilebildiği savaş döneminde halkın tepkisini çekmişti. Bunun üzerine CHP Meclis Grubu, 12 Kasım 1942'de Varlık Vergisi'ni kabul ederek hem devlet gelirlerini artırarak enflasyonla mücadele etmeyi hem de karaborsayla mücadele etmeyi amaçlamıştı. Servetlerin bir defaya mahsus vergilendirildiği ve vergisini ödemeyenlerin bedensel çalışmaya tabi tutulduğu bu uygulama özellikle gayrimüslim azınlıklara yönelik bir baskı aracı gibi uygulandığı ileri sürülerek büyük tartışmalara yol açmış ve sonuçta 1944 yılı başlarında kaldırılmıştır.
Topraksız köylülere bazı arazileri dağıtmaya yönelik Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu da başbakanken yürürlüğe kondu (11 Haziran 1945). Saracoğlu'nun ısrarla takipçisi olduğu bu kanun özel ormanların ve büyük toprak sahibi ailelerin bir kısmının arazilerinin kamulaştırılmak istenmesi nedeniyle büyük toprak sahiplerinin itirazlarıyla karşılaştı. Milletvekilleri Ali Cavit Oral, Emin Sazak, Fevzi Lütfi Karaosmanoğlu ve Adnan Menderes köylüyü toprak sahibi yapacak bu reformlara tümden karşı çıktılar. Başlangıçta CHP'nin toprak reformu ve dolayısıyla ekonomi politikasına karşı oluşan bu muhalefet hareketi, siyasî bir harekete dönüştü. Celâl Bayar, Refik Koraltan, Adnan Menderes ve Mehmet Fuad Köprülü'nün, 7 Haziran 1945'te verdikleri Dörtlü Takrir, CHP içinden çıkacak yeni bir siyasi partinin (Demokrat Parti) işaret fişeği oldu.
Saracoğlu'nun başbakanlığı döneminde, 1946 seçimleri öncesi seçim kanunu değiştirildi, 5 Haziran 1946 tarih ve 4918 sayılı kanunla tek dereceli seçim sistemine geçildi. "Açık oy-gizli sayım" esaslarına göre hazırlanan bu kanuna göre her seçmenin hangi partiye oy verdiği herkes tarafından görülebilecek, fakat oy sayımı gizli yapılacaktı. Bu usule göre yapılan 1946 seçimlerini Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) kazandı. Demokrat Parti (DP) kurulduktan hemen sonra yapılan bu erken seçimde DP sadece 16 ilde seçime girebilmişti.
1946 seçimlerinden sonra hem yaşadığı sağlık sorunları hem de CHP içinde kan değişikliğine gitmek isteyen İsmet İnönü'nün kararıyla başbakanlığı Recep Peker'e bıraktı (7 Ağustos 1946). 1 Kasım 1948 ile 22 Mayıs 1950 arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı yaptı. 1950 genel seçimleriyle milletvekilliği sona erdi ve siyaseti bıraktı.
Fenerbahçe başkanlığı
Şükrü Saracoğlu ayrıca 1934 ile 1950 arasında 16 yıl boyunca Fenerbahçe Spor Kulübü'nün başkanlığını yapmıştır. Bugünkü Fenerbahçe Stadyumu ilk haliyle hanedan arazisi olan Papazın Çayırı, 1908 yılında hürriyet kahramanları namına Fenerbahçe’nin kurucusu ve ilk başkanı Ziya Songülen ile Cemil Topuzlu gibi isimlerle, futbolu Osmanlı topraklarına getiren İngiliz levanten ailelerin çocukları tarafından ücreti karşılığında kiralanmak maksadıyla II. Abdülhamid’den izin alınarak Union Club isimiyle futbol sahası haline getirilmişti. I. Dünya Savaşı’ndan sonra İngilizler ile ilişkiler bozulunca, İttihatçı Kara Kemal tarafından 1916’da ele geçirilmiştir ve ismi “İttihatspor Sahası“ olarak değiştirilmiştir. Kuşdili Çayırı'ndaki bahsi geçen bu arazi, Mustafa Kemal Atatürk’ün de onayıyla önce 1929’da Fenerbahçe tarafından kiralanmıştır ve 25 Ekim 1929’da yapılan spor bayramı ile tekrar hizmete açılmıştır. Oluşturulan bu stadyum, Şükrü Saracoğlu ve Kenan Onan’ın çabalarıyla 27 Mayıs 1932 tarihinde, 9.000 TL bedeli 10 ayda ödemek kaydıyla Fenerbahçe Spor Kulübü’nün malı oldu. Bununla birlikte Fenerbahçe Türkiye’de stat mülkiyetine sahip ilk kulüp olma özelliğini kazandı. Hem bugün üzerinde kendi adını taşıyan stadyumun yükseldiği araziyi Fenerbahçe'ye kazandırması, hem de 23 Şubat 1934 günü oynanan olaylı geçen Fenerbahçe-Galatasaray maçından sonra Fenerbahçe'nin kapatılmasına kadar gidecek cezaların gündeme geldiği sırada kulübe sahip çıkmış olması nedeniyle, 22 Temmuz 1998 günü alınan kararla Fenerbahçe Stadı'nın adı Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadyumu olarak değiştirilmiştir.
Son yılları
Son yıllarında parkinson hastalığı ile mücadele etti. Fransa'da yapılacak tedavisi için verilecek ödenek konusunda Maliye Bakanı Hasan Polatkan'ın isteksiz kalması üzerine, İzmir İttihat ve Terakki Ticaret Mektebi'nden öğrencisi olan Başbakan Adnan Menderes'in araya girmesiyle ödenek çıkarıldı. Fransa'daki tedavisinin de bir sonuç vermemesi üzerine Türkiye'ye döndü. Eşi Saadet Hanım'la birlikte İstanbul'a yerleşti. Teşvikiye'deki evinde 27 Aralık 1953'te, 66 yaşında öldü. Mezarı Zincirlikuyu Mezarlığı'ndadır.
Eski maliye nazırlarından Ahmed Zühdü Paşa'nın torunu, Ahmet Sabit kızı Hatice Saadet Hanım'la evli, Hüseyin Aydın, Ahmet Yılmaz ve Fatma Evin'in babasıdır. 1987 ile 1993 arasında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası başkanlığında bulunmuş olan Rüşdü Saracoğlu'nun dedesidir.
Hakkındaki eserler
- 2006 yılında, Gürkan Hacır tarafından yaşamöyküsünün anlatıldığı Efe başvekil: Şükrü Saracoğlu'nun romanı yayımlandı.
- 2007'de de Fenerbahçe Spor Kulübü'nün kuruluşunun 100. yılı nedeniyle Saracoğlu'nun yaşamını anlatan yine Gürkan Hacır'ın hazırladığı Efe Başvekil adlı bir belgesel film yapıldı.
- Hakkında basında çıkan yazılardan bazılarının Şükrü Saracoğlu ve Dönemi isimli kitap oğlu Yılmaz Saracoğlu tarafından derlenmiştir.
- 2017 yılında Gürbüz Arslan'ın yazdığı Şükrü SARAÇOĞLU'nun Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri (1886-1953) adlı eser Atatürk Araştırma Merkezi tarafından basılmıştır.
Kaynakça
- ^ "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Ağustos 2022.
- ^ İşte karşınızda Trabzonlu Şükrü Saracoğlu 18 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Zaman, 25 Şubat 2013.
- ^ Gürkan Hacır, Efe başvekil: Şükrü Saracoğlu'nun romanı, Remzi Kitabevi, 2006. .
- ^ . Bünyamin Saraç. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2011.
- ^ Türkiye Üzerindeki Sovyet Talepleri ve Türk-Sovyet ilşkileri (1939-1947) 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Barış Ertem.
- ^ TBMM, Zabit Cerideleri, Devre 6, Cilt 27, s.24-25.
- ^ İşte Time’a kapak olan Türkler 30 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Milliyet, 19 Kasım 2011.
- ^ Atatürk sonrası Türkiye 23 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., hacettepe.edu.tr.
- ^ Baytal, Yaşar (Kasım 2007). "Demokrat Parti Dönemi Ekonomi Politikaları (1950-1957)" (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2014.
- ^ Olgun, Kenan. "Türkiye'de Cumhuriyetin İlanından 1950'ye Genel Seçim Uygulamaları" (PDF). 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2015.
- ^ (PDF). 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
| Sportif görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Hayri Celal Atamer | 19. Fenerbahçe SK Başkanı 1934-1950 | Sonra gelen: Ali Muhiddin Hacı Bekir |
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Ali Fuat Cebesoy | 7. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı 1 Kasım 1948 - 22 Mayıs 1950 | Sonra gelen: Refik Koraltan |
| Önce gelen: Refik Saydam | 5. Türkiye başbakanı 9 Temmuz 1942 - 7 Ağustos 1946 | Sonra gelen: Recep Peker |
| Önce gelen: Tevfik Rüştü Aras | Türkiye Dışişleri Bakanı 11 Kasım 1938 - 13 Ağustos 1942 | Sonra gelen: Numan Menemencioğlu |
| Önce gelen: Yusuf Kemal Tengirşenk | Türkiye Adalet Bakanı 24 Mayıs 1933 - 12 Kasım 1938 | Sonra gelen: Hilmi Uran |
| Önce gelen: Abdülhalik Renda | Türkiye Maliye Bakanı 1 Kasım 1927 - 25 Aralık 1930 | Sonra gelen: Abdülhalik Renda |
| Önce gelen: Hüseyin Vasıf Çınar | Türkiye Millî Eğitim Bakanı 22 Kasım 1924 - 3 Mart 1925 | Sonra gelen: Hamdullah Suphi Tanrıöver |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mehmet Sukru Saracoglu d 1886 Odemis o 27 Aralik 1953 Istanbul Turk iktisatci ve siyasetcidir Turkiye Cumhuriyeti nin 5 basbakanidir Sukru Saracoglu7 Turkiye Buyuk Millet Meclisi baskaniGorev suresi 1 Kasim 1948 22 Mayis 1950Yerine geldigi Ali Fuat CebesoyYerine gelen Refik Koraltan5 Turkiye basbakaniGorev suresi 9 Temmuz 1942 7 Agustos 1946Cumhurbaskani Ismet InonuYerine geldigi Refik SaydamYerine gelen Recep PekerTurkiye Disisleri BakaniGorev suresi 11 Kasim 1938 13 Agustos 1942Basbakan Refik SaydamYerine geldigi Tevfik Rustu ArasYerine gelen Numan MenemenciogluTurkiye Adalet BakaniGorev suresi 24 Mayis 1933 12 Kasim 1938Basbakan Ismet Inonu Celal BayarYerine geldigi Yusuf Kemal TengirsenkYerine gelen Hilmi UranTurkiye Maliye BakaniGorev suresi 1 Kasim 1927 25 Aralik 1930Basbakan Ismet InonuYerine geldigi Abdulhalik RendaYerine gelen Abdulhalik RendaTurkiye Milli Egitim BakaniGorev suresi 22 Kasim 1924 3 Mart 1925Basbakan Fethi OkyarYerine geldigi Huseyin Vasif CinarYerine gelen Hamdullah Suphi TanrioverFenerbahce Spor Kulubu BaskaniGorev suresi 1934 1950Yerine geldigi Hayri Celal AtamerYerine gelen Ali Muhiddin Haci BekirTurkiye Buyuk Millet Meclisi 2 3 4 5 6 7 ve 8 Donem MilletvekiliGorev suresi 11 Agustos 1923 24 Mart 1950Secim bolgesi 1923 Izmir 1927 Izmir 1931 Izmir 1935 Izmir 1939 Izmir 1943 Izmir 1946 IzmirKisisel bilgilerDogum 1886 Odemis Osmanli ImparatorluguOlum 27 Aralik 1953 67 yasinda Istanbul TurkiyeDefin yeri Zincirlikuyu Mezarligi IstanbulMilliyeti TurkPartisi Cumhuriyet Halk Partisi 1923 1953 Evlilik ler Saadet SaracogluBitirdigi okul Mekteb i Mulkiye Ankara Siyasi Ilimler Akademisi CenevreMeslegi IktisatImzasi25 Eylul 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Saracoglu Sukru Bey 1942 46 arasinda basbakan 1938 42 arasinda disisleri bakani 1948 ile 1950 arasinda da Turkiye Buyuk Millet Meclisi baskani olan Saracoglu bu gorevler disinda 1924 ile 1938 arasinda da degisik hukumetlerde milli egitim maliye ve adalet bakanliklari yapmistir Ismet Inonu ile beraber II Dunya Savasi sirasinda Turkiye yi savasin disinda tutan politikalara yon vermistir Ayrica 1934 ile 1950 arasinda Fenerbahce Spor Kulubu baskanligini yurutmustur HayatiGenclik yillari ve egitimi Babasi Trabzon un Akcaabat ilcesinden goc ederek Odemis e yerlesen Sarac Mehmet Tevfik Usta annesi ise ev hanimi Serife Hanim dir Ailesinin ilk cocugudur Ilkogrenimini Odemis iptidaisinde ortaogrenimini ise 1899 da kaydoldugu Odemis rusdiyesinde okuduktan sonra 1901 yilinda Izmir Idadisi ne girdi Izmir Idadisi ni birincilikle bitirerek yine 1901 de acilan imtihanlari kazanarak Istanbul da Mekteb i Mulkiye ye girdi 1909 yilinda Mekteb i Mulkiye yi bitirerek Izmir Valiligi Maiyet Memurlugu na atandi Izmir Sultanisi nde matematik ogretmenligi yapan Saracoglu 1911 yilinda Ittihat ve Terakki Ticaret Mektebi mudurlugu gorevine getirildi Memur olarak gorevini surdurdugu 1914 yilinin Ocak ayinda acilan bir imtihani kazanarak devlet bursu kazanan Saracoglu Belcika ya ogrenime gonderilmistir Fakat burada 5 ay kaldi ve Osmanli Devleti nin I Dunya Savasi na giris yaptigi haberini aldigindan Izmir e dondu 1915 Mayis inda yine devlet tarafindan Cenevre Siyasi Ilimler Akademisi nde okumak icin Isvicre ye gonderilir Mehmed Sukru Bey burada dort yil kalmis ve 1918 de bu fakulteyi cok iyi bir dereceyle bitirmistir Mondros Mutarekesi nden sonra Cenevre de yakin arkadasi Mahmut Esat Bozkurt ile birlikte Turk Yurdu Cemiyeti nin Cenevre subesini kurarlar Saracoglu bu cemiyet adina Fransizca bir derginin yayinlanmasini ustlendi Avrupa kamuoyunda Mondros sartlarinin olumsuzluguna tepki yaratmak icin ugraslar vererek Osmanli Devleti nin haklarini savundu 15 Mayis 1919 da Izmir isgal edilince Mahmut Esat Bozkurt la birlikte Turkiye ye gidecegini ogrendigi bir Italyan gemisine kacak binip yurda dondu Milli Mucadele ye katilmak icin yola ciktiklari Anadolu ya vardiklarinda ittihatci olduklarindan suphelenen Demirci Mehmet Efe tarafindan once gozaltina alindilar sonra da hapsedildiler Onlari bu durumdan Ittihat ve Terakki Ticaret Mekteb i Mudurlugunden tanidigi Celal Bayar kurtardi Kusadasi Nazilli ve Aydin yorelerinde kurulan Kuva yi Milliye hareketlerinin orgutlenmesinde calisti Ocak 1920 de toplanan son Osmanli Meclis i Mebusani na Izmir milletvekili olarak secildiyse de Istanbul un Itilaf Devletleri nce isgal edilmesi nedeniyle meclise katilamadan Kusadasi na geri dondu Siyasi hayati Saracoglu 5 Mart 1923 ten 31 Mart 1923 e kadar bir sure yaptigi Odemis belediye baskanligindan sonra I Izmir Iktisat Kongresi nde gosterdigi yogun cabalariyla dikkat cekti ve Agustos 1923 te ikinci donem Izmir mebusu olarak Turkiye Buyuk Millet Meclisi ne katildi Fethi Okyar hukumetinde maarif vekilligi yapan Saracoglu 1926 da Turk Yunan Mubadele Komisyonu nda Turk delegasyonuna baskanlik etti 1927 ile 1930 arasindaki Ismet Inonu hukumetlerinde maliye vekilligini ustlendi Vekilligi sirasinda Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi kuruldu Lozan Antlasmasi nin getirdigi sinirlamalarin bitmesinden sonra yeni gumruk tarifelerini uygulamaya koydu Dis ticarette kota uygulamasini getirdi Dunyadaki Buyuk Buhran in etkilerini azaltmak ve ulusal ekonominin altyapisini olusturmak amaciyla yurutulen bir dizi millilestirmede onemli rol oynadi Vekillikten ayrildiktan Turk hukumeti adina ekonomik konularda temaslarda bulunmak uzere Amerika Birlesik Devletleri ne gonderildi Donusunden sonra hazirladigi bir rapor Turk pamuk sanayisinin yeniden duzenlenmesine temel olusturdu Saracoglu 1932 yilinda Paris te Osmanli borclarinin odeme kosullarinin saptanmasi gorusmelerini Turkiye adina yuruttu 1933 te bir antlasma imzaladi Saracoglu nun imzaladigi bu anlasma ile genc Turkiye Cumhuriyeti nin maliyesi soluk aldi 1933 1938 arasinda Ismet Inonu ve Celal Bayar hukumetlerinde de adliye vekili olarak gorev aldi Adliye vekilligi doneminde genc cumhuriyet in devlet organlarinin kurumlasmasinda da emegi gecen Saracoglu bakanliklari sirasinda avukatlik hakimlik icra iflas kanunlarini hazirlamis ve cikartmis is esasina dayali cezaevlerinin olusmasini ve ilk ornek olarak Imrali Cezaevi nin kurulusunu saglamistir Barem ve Emeklilik kanunlari da Saracoglu nun zamaninda olusturulmustur Disisleri Bakanligi Yakin dostu olan ve aralarinda oynadiklari satranc maclarinin unlu oldugu Ismet Inonu nun cumhurbaskanligi doneminde siyasal yasaminin en onemli gorevlerine atandi Bu gorevlerden ilki 1938 ile 1942 arasinda Celal Bayar ve Refik Saydam hukumetlerinde ustlendigi disisleri bakanligi oldu Bu gorevi ve daha sonra geldigi basbakanlik gorevinde Turkiye nin II Dunya Savasi nin 1939 1945 disinda tutulmasi politikasinda onemli rol oynadi Turkiye II Dunya Savasi oncesi Britanya ve Fransa ile isbirligi gorusmeleri yaparken Kurtulus Savasi ndan beri yakin iliskiler icinde oldugu Sovyetler Birligi nin de Batili devletlerin yaninda yer alacagini umuyordu Ancak Alman Sovyet Saldirmazlik Pakti imzalaninca Turkiye Britanya Fransiz bagliliginda kalmakla Sovyetler Birligi ile iliskilere devam etmek arasinda zor bir secim yapmak zorunda kaldi Turkiye imzaya hazir hale gelen Uclu Ittifak a Britanya Fransa Turkiye ters dusmeyen bir Sovyet ittifaki kurmak istiyordu Sovyetler Birligi de tamamen degisen uluslararasi ortamda iliskileri yeniden degerlendirme taraftariydi Bu dogrultuda Disisleri Bakani Saracoglu 15 Eylul 1939 da resmen Sovyetler Birligi ne davet edildi Sovyet tarafinin istekleri nedeniyle basarisizlikla sonuclanacak gorusmeler uc gun olarak planlanmasina ragmen 25 Eylul ve 1 13 ve 15 Ekim tarihlerinde dort oturum halinde yapildi ve 23 gune yayildi Josef Stalin ve Vyaceslav Molotov un da yer aldigi 25 Eylul de yapilan ilk gorusmeden sonra Ankara ya cektigi telgrafta gorusmeyi bogusma olarak nitelendirdi Sovyet tarafinin baslica dort maddede ozetlenen talepleri Turk Bogazlarinin Turkiye ve Sovyetler Birligi tarafindan ortak olarak savunulmasi Montreaux Bogazlar Rejimi ne Karadeniz e sahili olmayan devletlerin Bogazlardan gecemeyecegi garantisinin eklenmesi Turkiye nin Britanya ve Fransa ile giristigi ittifak muzakerelerinin istisareye cevrilmesi ve Britanya ile Fransa nin Sovyetler Birligi ile savasa girmesi durumunda Uclu Ittifak in gecersiz sayilmasi Turk tarafinca reddedildi Gorusmelerden bir sonuc alinamayacagini goren Saracoglu 17 Ekim de Moskova dan ayrildi ve 20 Ekim 1939 da Turkiye ye dondu 1 Eylul 1939 da Polonya ya giren Almanya Britanya ve Fransa nin savas ilanina da aldiris etmeyerek Belcika Hollanda ardindan da Fransa ya saldirdi Haziran 1940 Alman guclerinin Balkan ulkelerini de isgal etmesiyle Turkiye savasin esigine geldi Almanya asil hedefi Sovyetler Birligi oldugu icin Turkiye ye saldirmayacagini aciklayarak Ankara ya bir saldirmazlik pakti onerdi Turkiye nin de Alman tehdidini savusturmak amaciyla bu oneriyi kabul etmesi uzerine iki ulke arasinda Turk Alman Dostluk Pakti imzalandi 18 Haziran 1941 Basbakanligi 1942 yilinda Refik Saydam in ani olumu uzerine Cumhurbaskani Ismet Inonu tarafindan 9 Temmuz 1942 gunu baskanliga atanarak hukumeti kurmakla gorevlendirildi 5 Agustos 1942 de hukumet programini okurken Biz Turk uz Turkcuyuz ve daima Turkcu kalacagiz Bizim icin Turkculuk bir kan meselesi oldugu kadar bir vicdan ve kultur meselesidir Biz azalan veya azaltan Turkcu degil cogalan ve cogaltan Turkcuyuz Ve her vakit bu istikamette calisacagiz demisti Saracoglu basbakanligi sirasinda izledigi dis politika da bazi cevrelerce Alman yanlisi olarak nitelendirildi Almanya nin savas yillarindaki Ankara elcisi Franz von Papen ve onunla yakin iliskide olan Turk hukumetinde yetkili ekipteydi Refik Saydam Sukru Saracoglu ve Numan Menemencioglu nun da dahil oldugu bu ekip Almanya yi destekledi Almanya ile dis ticareti Alman para birimi Reichsmark ile yapti Turk banknotlarini Almanya da bastirdi Almanya ya paslanmaz celigin hammaddesi olan krom sevkiyati yapti ve Sovyetler Birligi nin isgal ettigi Kirim ve Kafkasya daki Turk topraklarinda askeri harekat yapmakta olan Alman ordusunu cephede takip etmek icin komutanlar yolladi II Dunya Savasi nin donumu olan 1942 1943 te Muttefik ordularinin Kuzey Afrika ya cikmasi ardindan da Almanlarin Stalingrad da aldigi yenilgiyle savasin ibresi Muttefik Devletler in lehine dondu Turkiye de Muttefiklere yakinlasmaya basladi Sukru Saracoglu da 12 Haziran 1943 tarihinde Turkiye nin Ikinci Dunya Savasi nda ABD nin yaninda olacagina karar verdigi gerekcesiyle unlu Time dergisine kapak oldu Saracoglu Mustafa Kemal Ataturk 1923 1927 ve Ismet Inonu den 1941 sonra Time kapaginda yer alan 3 Turk tur 12 Ocak 1928 tarihli Servet i Funun dergisinde Maliye Bakani Sukru Saracoglu ve Icisleri Bakani Sukru Kaya Saracoglu nun basbakanligi doneminin ekonomik alanda belki de en fazla akilda kalan ve tartismalari bugune degin suren icraati Kasim 1942 de cikarilan Varlik Vergisi Kanunu oldu II Dunya Savasi sirasinda yayginlasan karaborsa nedeniyle ortaya cikan savas zenginlerinin elde ettikleri servetler temel gida urunlerinin bile zor temin edilebildigi savas doneminde halkin tepkisini cekmisti Bunun uzerine CHP Meclis Grubu 12 Kasim 1942 de Varlik Vergisi ni kabul ederek hem devlet gelirlerini artirarak enflasyonla mucadele etmeyi hem de karaborsayla mucadele etmeyi amaclamisti Servetlerin bir defaya mahsus vergilendirildigi ve vergisini odemeyenlerin bedensel calismaya tabi tutuldugu bu uygulama ozellikle gayrimuslim azinliklara yonelik bir baski araci gibi uygulandigi ileri surulerek buyuk tartismalara yol acmis ve sonucta 1944 yili baslarinda kaldirilmistir Topraksiz koylulere bazi arazileri dagitmaya yonelik Ciftciyi Topraklandirma Kanunu da basbakanken yururluge kondu 11 Haziran 1945 Saracoglu nun israrla takipcisi oldugu bu kanun ozel ormanlarin ve buyuk toprak sahibi ailelerin bir kisminin arazilerinin kamulastirilmak istenmesi nedeniyle buyuk toprak sahiplerinin itirazlariyla karsilasti Milletvekilleri Ali Cavit Oral Emin Sazak Fevzi Lutfi Karaosmanoglu ve Adnan Menderes koyluyu toprak sahibi yapacak bu reformlara tumden karsi ciktilar Baslangicta CHP nin toprak reformu ve dolayisiyla ekonomi politikasina karsi olusan bu muhalefet hareketi siyasi bir harekete donustu Celal Bayar Refik Koraltan Adnan Menderes ve Mehmet Fuad Koprulu nun 7 Haziran 1945 te verdikleri Dortlu Takrir CHP icinden cikacak yeni bir siyasi partinin Demokrat Parti isaret fisegi oldu 9 Temmuz 1946 tarihli Ulus gazetesinde Sukru SaracogluSaracoglu nun Zincirlikuyu Mezarligi nda bulunan kabri Saracoglu nun basbakanligi doneminde 1946 secimleri oncesi secim kanunu degistirildi 5 Haziran 1946 tarih ve 4918 sayili kanunla tek dereceli secim sistemine gecildi Acik oy gizli sayim esaslarina gore hazirlanan bu kanuna gore her secmenin hangi partiye oy verdigi herkes tarafindan gorulebilecek fakat oy sayimi gizli yapilacakti Bu usule gore yapilan 1946 secimlerini Cumhuriyet Halk Partisi CHP kazandi Demokrat Parti DP kurulduktan hemen sonra yapilan bu erken secimde DP sadece 16 ilde secime girebilmisti 1946 secimlerinden sonra hem yasadigi saglik sorunlari hem de CHP icinde kan degisikligine gitmek isteyen Ismet Inonu nun karariyla basbakanligi Recep Peker e birakti 7 Agustos 1946 1 Kasim 1948 ile 22 Mayis 1950 arasinda Turkiye Buyuk Millet Meclisi Baskanligi yapti 1950 genel secimleriyle milletvekilligi sona erdi ve siyaseti birakti Fenerbahce baskanligi Fenerbahce Sukru Saracoglu Stadyumu Sukru Saracoglu ayrica 1934 ile 1950 arasinda 16 yil boyunca Fenerbahce Spor Kulubu nun baskanligini yapmistir Bugunku Fenerbahce Stadyumu ilk haliyle hanedan arazisi olan Papazin Cayiri 1908 yilinda hurriyet kahramanlari namina Fenerbahce nin kurucusu ve ilk baskani Ziya Songulen ile Cemil Topuzlu gibi isimlerle futbolu Osmanli topraklarina getiren Ingiliz levanten ailelerin cocuklari tarafindan ucreti karsiliginda kiralanmak maksadiyla II Abdulhamid den izin alinarak Union Club isimiyle futbol sahasi haline getirilmisti I Dunya Savasi ndan sonra Ingilizler ile iliskiler bozulunca Ittihatci Kara Kemal tarafindan 1916 da ele gecirilmistir ve ismi Ittihatspor Sahasi olarak degistirilmistir Kusdili Cayiri ndaki bahsi gecen bu arazi Mustafa Kemal Ataturk un de onayiyla once 1929 da Fenerbahce tarafindan kiralanmistir ve 25 Ekim 1929 da yapilan spor bayrami ile tekrar hizmete acilmistir Olusturulan bu stadyum Sukru Saracoglu ve Kenan Onan in cabalariyla 27 Mayis 1932 tarihinde 9 000 TL bedeli 10 ayda odemek kaydiyla Fenerbahce Spor Kulubu nun mali oldu Bununla birlikte Fenerbahce Turkiye de stat mulkiyetine sahip ilk kulup olma ozelligini kazandi Hem bugun uzerinde kendi adini tasiyan stadyumun yukseldigi araziyi Fenerbahce ye kazandirmasi hem de 23 Subat 1934 gunu oynanan olayli gecen Fenerbahce Galatasaray macindan sonra Fenerbahce nin kapatilmasina kadar gidecek cezalarin gundeme geldigi sirada kulube sahip cikmis olmasi nedeniyle 22 Temmuz 1998 gunu alinan kararla Fenerbahce Stadi nin adi Fenerbahce Sukru Saracoglu Stadyumu olarak degistirilmistir Fenerbahce Stadyumu nda yer alan Sukru Saracoglu BustuSon yillari Son yillarinda parkinson hastaligi ile mucadele etti Fransa da yapilacak tedavisi icin verilecek odenek konusunda Maliye Bakani Hasan Polatkan in isteksiz kalmasi uzerine Izmir Ittihat ve Terakki Ticaret Mektebi nden ogrencisi olan Basbakan Adnan Menderes in araya girmesiyle odenek cikarildi Fransa daki tedavisinin de bir sonuc vermemesi uzerine Turkiye ye dondu Esi Saadet Hanim la birlikte Istanbul a yerlesti Tesvikiye deki evinde 27 Aralik 1953 te 66 yasinda oldu Mezari Zincirlikuyu Mezarligi ndadir Eski maliye nazirlarindan Ahmed Zuhdu Pasa nin torunu Ahmet Sabit kizi Hatice Saadet Hanim la evli Huseyin Aydin Ahmet Yilmaz ve Fatma Evin in babasidir 1987 ile 1993 arasinda Turkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi baskanliginda bulunmus olan Rusdu Saracoglu nun dedesidir Hakkindaki eserler2006 yilinda Gurkan Hacir tarafindan yasamoykusunun anlatildigi Efe basvekil Sukru Saracoglu nun romani yayimlandi 2007 de de Fenerbahce Spor Kulubu nun kurulusunun 100 yili nedeniyle Saracoglu nun yasamini anlatan yine Gurkan Hacir in hazirladigi Efe Basvekil adli bir belgesel film yapildi Hakkinda basinda cikan yazilardan bazilarinin Sukru Saracoglu ve Donemi isimli kitap oglu Yilmaz Saracoglu tarafindan derlenmistir 2017 yilinda Gurbuz Arslan in yazdigi Sukru SARACOGLU nun Hayati ve Siyasi Faaliyetleri 1886 1953 adli eser Ataturk Arastirma Merkezi tarafindan basilmistir Kaynakca TBMM Albumu 1 Cilt 1920 1950 PDF TBMM Basin ve Halkla Iliskiler Mudurlugu 6 Subat 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Agustos 2022 Iste karsinizda Trabzonlu Sukru Saracoglu 18 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Zaman 25 Subat 2013 Gurkan Hacir Efe basvekil Sukru Saracoglu nun romani Remzi Kitabevi 2006 ISBN 978 975 141 098 6 Bunyamin Sarac 26 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2011 Turkiye Uzerindeki Sovyet Talepleri ve Turk Sovyet ilskileri 1939 1947 29 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Baris Ertem TBMM Zabit Cerideleri Devre 6 Cilt 27 s 24 25 Iste Time a kapak olan Turkler 30 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Milliyet 19 Kasim 2011 Ataturk sonrasi Turkiye 23 Kasim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde hacettepe edu tr Baytal Yasar Kasim 2007 Demokrat Parti Donemi Ekonomi Politikalari 1950 1957 PDF Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi 17 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Mayis 2014 Olgun Kenan Turkiye de Cumhuriyetin Ilanindan 1950 ye Genel Secim Uygulamalari PDF 18 Nisan 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Ocak 2015 PDF 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi 4 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Sportif goreviOnce gelen Hayri Celal Atamer 19 Fenerbahce SK Baskani 1934 1950 Sonra gelen Ali Muhiddin Haci BekirSiyasi goreviOnce gelen Ali Fuat Cebesoy 7 Turkiye Buyuk Millet Meclisi baskani 1 Kasim 1948 22 Mayis 1950 Sonra gelen Refik KoraltanOnce gelen Refik Saydam 5 Turkiye basbakani 9 Temmuz 1942 7 Agustos 1946 Sonra gelen Recep PekerOnce gelen Tevfik Rustu Aras Turkiye Disisleri Bakani 11 Kasim 1938 13 Agustos 1942 Sonra gelen Numan MenemenciogluOnce gelen Yusuf Kemal Tengirsenk Turkiye Adalet Bakani 24 Mayis 1933 12 Kasim 1938 Sonra gelen Hilmi UranOnce gelen Abdulhalik Renda Turkiye Maliye Bakani 1 Kasim 1927 25 Aralik 1930 Sonra gelen Abdulhalik RendaOnce gelen Huseyin Vasif Cinar Turkiye Milli Egitim Bakani 22 Kasim 1924 3 Mart 1925 Sonra gelen Hamdullah Suphi Tanriover