çepniler Osmanlıca چپني romanize çepni Eski Anadolu Türkçesi جآپن romanize çepni veya çepni boyu yoğunlu

Çepniler (Osmanlıca: چپني, romanize: Çepni, Eski Anadolu Türkçesi: جآپنِ, romanize: Çepni) veya Çepni boyu, yoğunlukla Doğu Karadeniz ve Türkmenistan'ın batı bölgelerinde yaşayan, Oğuz boylarından Üçoklara mensup olan Hanefi Sünni yerleşik Türk halkıdır.

Çepniler
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Çepni tamgası
Yoğun Çepni nüfusu Azınlık yerli Çepni nüfusu


Türkiye Çoğunluk: Doğu Karadeniz: Giresun, Ordu, Trabzon, Gümüşhane Yerli azınlık: Gaziantep (Rumkale Çepnileri), İzmir, Balıkesir, Rize, Samsun
Türkmenistan: Balkan Vilayeti
Diller
Türkiye Türkçesi, Çepni Türkçesi
Din
İslam (Hanefi Sünni), Alevilik Tarihi: Alevi-Bektaşilik

Oğuz Kağan Destanı'ndaki yirmi dört, Dîvânu Lugâti't-Türk'teki yirmi iki Oğuz boyundan birisi olan Çepniler, Selçuklu'nun Anadolu'yu fethi ile birlikte bölgeye gelip Doğu Karadeniz bölgesi başta olmak üzere Anadolu'nun geniş bölgelerine yerleşmişlerdir. Başta Hacıemiroğulları Beyliği olmak üzere devletler ve yapılar kuran Çepniler Karadeniz'in Türkler tarafından fethi ve iskanında önemli rol oynamışlardır. Erken dönemde çoğu Alevi-Bektaşi mezheplere mensup olan Çepniler çoğunlukla Sünniliğe geçmiş olsa da günümüzde Alevi Çepni gruplar hâlâ bulunmaktadır.

Etimoloji

Oğuz Kağan Destanı'nda kelimenin anlamından ”mert, yiğit, asi, cesur” olarak bahsedilmektedir. Çepni boyundan gelenler yaşadıkları bölgelere göre; "Çepni", "Çetme", "Çetmi", "Çitme" olarak anılagelmiş, Anadolu'nun birçok yerinde yerleştikleri belde ve köylere de bu adları vermişlerdir.

Tarih

Erken tarih

Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre yirmi iki Oğuz bölüğünden Divân-ı Lügati't-Türk'te söyle tanımlanır:

“	Yirmibirincisi: "جآپنِ Çepni"lerdir. Belgeleri şudur : şeklinde tanımladığı bir Oğuz boyudur. Oğuz Kağan Destanında boy hakkında "nerde yağu (düşmanı) görse orda savaşır" ve "Boyun genel özelliği asi, atılgan, cesur, mert ve savaşçı olmalarıdır.	„

Oğuz, Türkmen Çepni boyunun, Üçoklar kolundan Oğuz Kağan'ın oğlu Gök Han'ın soyundan geldikleri kabul edilir.

Anadolu'ya gelmeden önce bugünkü Türkmenistan'ın batısında öbür Türkmen boylarıyla birlikte yaşayan Çepnilerin büyük kısmı, Selçuklu akınlarına katılıp Anadolu'ya girdiler. Yoğunlukla Doğu Karadeniz'e yerleşen Çepniler bu bölgenin Türkleşmesinde önemli bir rol oynamışlardır. Çepniler; 1071'de Anadolu'nun, 1277 yılından itibaren de Sinop'tan Trabzon'a kadar olan Karadeniz Bölgesi'nin iskan edilmesinde başta Güvenç Abdal olmak üzere çok aktif görevler üstlendiler. 1277 yılında Sinop'a saldıran Çepniler Trabzon İmparatorluğu ordusunu bozguna uğrattılar. Bu fetihlerin ardından Çepni aşiretleri ve önde gelenlerinin birleşmesiyle Hacıemiroğulları Beyliği ortaya çıktı.

1403 yılında Timur'a giden İspanyol Papalık elçisi Clavijo seyahatnamesinde Çepnilerin Torul bölgesinde yeni kaleler inşa edip yoğun nüfuslu şekilde Trabzon Rum İmparatorluğu'nun sınırına konuşlandıklarını ve Rumlaşmış Doğu Karadeniz yerlisi Kabazitesler ile savaş halinde olduklarını yazar.

1515 yılındaki tahrir defterlerine göre şimdiki Giresun ve civarındaki iller Çepni yerleşimi olmalarından dolayı olarak adlandırılmıştır. Çepniler bin üç yüz asker sayısı ile Şah İsmail'in ordusunu oluşturan on yedi oymaktan ve Safevi Kızılbaş gruplarını oluşturan on iki küçük gruptan biridir. Göçebe yaşam tarzını Anadolu'ya geldikten sonra da koruyan boylardan biri olan Çepnilerin çoğu 1860'larda Osmanlı İmparatorluğu'nun baskısıyla yerleşik yaşama geçmeye zorlandı. İngiliz Deniz İstihbarat Bölümünün 1919'da yayımladığı Batı Asya el kitabına göre Anadolu'da deve yetiştiriciliği, başlangıçta göçebe olan ancak o dönem büyük ölçüde yerleşik hayata geçmiş olan Çetmi veya Çepni boyunun elindedir. Bu boy, kervan rehberliğinin çoğunu sağlar ve özellikle Balıkesir'in batısındaki köylerde bulunurdu.

Çepnilere ait kabileler, değişik tarihlerde farklı cephelerde savaşmışlar ve ordu ile gittikleri bölgelere yerleşmişler. Savaşlarda nüfusları azalmıştır.

Kurtuluş Savaşı

Çepniler Rum ve Ermeni Çetecilere karşı savaşıp doğu Karadeniz'de asayişi sağlamışlardır. Atatürk 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktığında Giresun Çepnilerinden olan Topal Osman Ağa ve arkadaşlarını milli mücadeleye davet etmiş ve Kazım Karabekir'in de tavsiyesiyle de kendisine Giresun, Trabzon Çepnilerinden oluşan bir muhafız kıtası seçmiştir. Topal Osman ve Giresun Çepnileri bu şerefli görevi başarıyla yerine getirmiş ve Cumhuriyetin ilanına kadar Atatürk'ün en yakın silahlı unsurları olmuşlardır.

Sivas kongresinden sonra Atatürk'e karşı Padişah yanlısı muhalefet artınca Kazım Karabekir, Topal Osman ve arkadaşlarından oluşan Muhafız kıtasının sayısının artırılmasını ve Atatürk'e karşı olan muhalefetin kuvvetle bastırılmasını emretmiştir. Şöhreti belli Çepni muhafızları gören muhalefet sinmek zorunda kalmıştır. Giresun, Şalpazarı Çepnilerinden oluşan Mustafa Kemal Atatürk'ün muhafız kıtası bugünkü TBMM deki muhafız bölüğünün ve Cumhurbaşkanlığı muhafız alayının temelini oluşturur. Kurtuluş savaşı esnasında TBMM deki localarında oturan Giresunlu Muhafızların yerinde bugün askeri erkan oturur.

Din

Prof. Dr. Faruk Sümer Oğuzlar/Türkmenler isimli eserinde Çepnilerin, Hacı Bektaşi Veli'nin müritlerinden olduklarını, Anadolu'nun değişik yerlerinde yoğun olarak yaşayan Çepnilerin zamanında Alevi olduklarını ve sonradan Sünnileştiklerini yazar.Türkolog Prof. Dr. Irene Melikoff, Hacı Bektaşi Veli ve onun ilk müritlerinden olan Kadıncık Ana ve Abdal Musa'nın da Çepni olduğunu yazar. Vilayet-nameye göre Kırşehirin Suluca Kara-Hüyük köyüne gelen Hacı Bektaş-ı Veli'nin ilk müridleri Çepni'dendiler. Bu husus aynı zamanda bu boyun mensuplarından mühim bir kısmının niçin Alevi olduğunu izah edebilir. Çepnilerin mühim bir kısmı 1240'taki Baba İshak isyanına katılmıştır.

Dil

Çepnilerin yöresel bir ağzı bulunsa bile bir de Anadolu Türkçesinden farklı şekilde şekillenmiş yabancıların ya da yabancı saydıkları kişilerin yanında anlaşılmamak için konuştukları özel bir Türk dili olan Çepnice dilcesi bulunur. Aynı dilbirliği içinde, kendine özgü sözcükleriyle Çepni dili bilenler kendi aralarında anlaşmalarını sağlayan bir özel dildir. Çepnicede yer alan kelimelerin %30'u Eski Türkçe, %27'si Osmanlıca ve %43'ü kendine özgü kelimelerdir. Günümüzde ise Türkçede, Çepni ağzı (Giresun ağzı) bulunmaktadır. Bu Çepni ağzı, Çepni dilinin Türkçeleşmiş halidir. Bilinmelidir ki, Çepni ağzı ve Çepni dili birbirinden farklıdır aynı zamanda birbirine yakın söz öbekleri bulunur.

Kültür

Müzik

Çepni stilinin en etkili bestecisi, Picoğlu Osman

Çepni stili müzik, özellikle Karadeniz'in doğu kesimlerinde önemli bir kültürel unsur olarak öne çıkmaktadır. Bu müzik türü, Karadeniz kemençesi etrafında şekillenmiştir ve Karadeniz halkının ve diasporasının kimlik öğesi olarak belirleyici bir rol oynamaktadır. Kemençe, başlangıçta davul ve zurna eşliğinde kadınlar tarafından oynanan horonlarda yer alırken, zamanla hem erkek hem de kadın horonlarında baskın enstrüman haline gelmiştir. Rize bölgesinde Çepni stilinin bir etkisi olarak yerel tulum geleneği yerini kemençeye bırakmış ve tulum sadece Artvin'deki Gürcü nüfusa özgü hale gelmiştir. Günümüzde, Doğu Karadeniz Bölgesinde çalınan birçok horon havasının Göreleli usta kemençeciler tarafından üretildiği düşünülmektedir.

20. yüzyılın başlarında Görele'den Picoğlu Osman, Çepni stilinin popüler hale gelmesinde en etkili kemençeci olmuştur. Onun öğretmeni Karaman olarak bilinen Kodolak Halil Ağa'nın ve Kemal İpşir, Yanıklı Ahmet, Mehmet Sırrı Öztürk, Katip Şadi, Şenel Dandin ve Ali Çinkaya gibi kemençecilerin kayıtları da üniversite arşivlerinde bulunmaktadır. Çepni stili müzik, Trabzon'un iç kesimlerinde yerli geleneklerle etkileşime girerek senkretik bir karakter kazanmıştır. Maçka ilçesi, bu stilistik akışların ve sinerjilerin yoğun olduğu bir bölge olarak dikkat çekmektedir. Maçka müziği, stilistik çeşitliliği ve senkretik yapısıyla öne çıkmaktadır. Saffet Genç gibi müzisyenler, diğer Doğu Karadeniz müzik geleneklerinden etkilenerek Çepni geleneğini sürdürmektedir. Saffet Genç, Picoğlu Osman'ın öğrencisi olarak başlamış ve Osman'ın Çepni stilini temel alarak, genç yaşta diğer geleneklerden etkilenmiştir.

”Oy Asiye” türküsü, genellikle Laz türküsü olarak bilinse de, aslında bir Çepni Türkmen türküsüdür. Giresun'un Görele ilçesinden gelen bu türkü, 1973 yılında Ömer Akpınar tarafından TRT repertuarına eklenmiştir. Türkü, Kurtlar Vadisi dizisi ile yeniden gündeme gelmiştir. Hikâyesi, Giresun Görele'nin Çavuşlu beldesinde geçmektedir.

Şenlikler

Batı Trabzon'da Kadırga Şenliği, Çepniler yöresel kıyafetleri ile horon tepiyor

Çepni şenlikleri, özellikle yaz aylarında Giresun, Gümüşhane ve Trabzon illerinde yapılan geleneksel kutlamalardır. Bu şenliklerde Çepni stili kemençe havası eşliğinde halk, horon teperek eğlenir. Beşikdüzü'nden Karadeniz'e dökülen Ağasar Deresi civarındaki halk, her yıl Temmuz ayında belirlenen bir gün erken saatlerde Kadırga'ya doğru yürüyerek bu şenliğe katılır. Şenliklere katılan kadınlar renkli fistanlar, işlemeli yelekler, kuşaklar ve peştemallerden oluşan Ağasar elbiselerini; erkekler ise Abazıpka giyer.Kürtün Kadırga yaylasında buluşan Çepniler, sisli havaya rağmen horon teperek ve havaya ateş ederek eğlenirler.

Kadırga Şenliği'nden günler sonra ise Çepniler, Sis Dağı Şenlikleri'ne katılırlar. Burada da davul, zurna ya da kemençe eşliğinde büyük halkalar oluşturarak horon tepip, et yiyip yayla suyu içerler. Yağmurla birlikte şenliklere son vererek dağdan köylerine inerler. Şenliklere Türkiye'nin ve dünyanın dört bir yanından gelen gurbetçi Çepniler de katılır. Şenlikler sonrasında herkes evine döner; köylüler hayvancılık ve tarım işleriyle uğraşmaya devam eder.

Giyim

Abazıpka yerel üniformalı Giresun Gönüllü Çepni Müfrezesi

Çepnilerde erkek yöresel kıyafeti Abazıpka'dır. Abazıpka (diğer adı Karazıpka), yöresel kıyafet olmasının yanı sıra, aynı zamanda Topal Osman ve Giresunlu alayların Kurtuluş Savaşı'nda gönüllü olarak yer almasında ve Rum çetelerle olan savaşlarında üniforma olarak kullanılmış ve ün kazanmıştır. Kadınlar ise Ağasar elbiselerini giymektedir. Bu elbiselerin en belirgin özelliklerinden biri de renkleridir. Sıkça kullanılan kırmızı, yeşil ve mavi renkleri özellikle Türk giyim kuşam gelenekleriyle ilgilidir. Genellikle canlı ve parlak renkler kullanılarak yapılan bu elbiseler, dikkat çekici desenlerle süslenmiştir. Elbiselerde kullanılan kumaşlar ise genellikle pamuklu ve yünlü dokumalardır. Ağasar Çepni elbiseleri, başörtüsü, yelek, etek ve iç gömlek gibi parçalardan oluşur. Başörtüleri, genellikle beyaz olup, üzerinde renkli işlemeler bulunur. Yelekler ise parlak renkli kumaşlardan yapılmış ve ön kısmı çeşitli boncuk ve pullarla süslenmiştir. Etekler de yine canlı renklerde olup, bol kesimli ve rahat hareket etmeyi sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. İç gömlekler ise genellikle beyaz renkte olup, sade bir tasarıma sahiptir.

Mimari

Çepni Türklerinin mimarisinden günümüze kalan yapılar arasında, Hacıemiroğulları Beyliği döneminde inşa edilmiş olan Tirebolu Bedrama Kalesi, İkizce Gençağa Kalesi, Mesudiye ilçesine bağlı Kale köyündeki saray, kale ve kümbet harabeleri; Ordu il merkezine yaklaşık dört kilometre uzaklıktaki Eskipazar Camii ve harabeleri; Hatipli köyündeki mezar taşları ve Ordu Selimiye Camii’nin mihrabı bulunmaktadır. Bu dönemde yapıların çoğunlukla ahşaptan inşa edilmesi ve bölgenin nemli iklimi nedeniyle birçok eser günümüze ulaşamamıştır.

Gençağa Kalesi

Gençağa Kalesi, İkizce’ye bağlı Karlıtepe köyünde, doğal bir tepe üzerinde inşa edilmiştir. Kale, iki bölümden oluşur: kumandanın yerleşimi için yapılan birinci bölüm ve su kuyusu içeren ikinci bölüm. Taştan oyma dört su kuyusu, moloz taşlardan yapılmış surlar ve oyma odacıklar dikkat çekmektedir. 13. yüzyılda Hacıemiroğulları Beyliği tarafından inşa edildiği vurgulanan kale, daha önce 15 kadar mezarın ortaya çıkarıldığı ve iki tünele sahip olan önemli bir yapıdır.

Mesudiye Kalesi

Mesudiye ilçesine 6 kilometre uzaklıkta, Kale köyünde bulunan bu kale, Hacıemiroğulları Beyliği’nin ilk merkezi olup, harabe halindedir. Çepni-Türkmenler tarafından inşa edilmiş bir kaledir. Çevresinde tarihî mezarlar ve kümbetler bulunmaktadır. Mesudiye Kalesi'nin yaklaşık bir kilometre doğusunda bulunan kümbet harabeleri de, Hacıemiroğulları Beyliği döneminde inşa edilmiştir. İnceleme yapılmadığı için kime ait oldukları bilinmemektedir.

Eskipazar Camii

Eskipazar Camii, 14. yüzyılda inşa edilmiştir. Ordu-Ulubey karayolunun dördüncü kilometresinde, bir mezarlık içindedir. İlk binadan giriş kısmında bir duvar ve minarenin kaidesi kalmıştır. Hicri 1197 (Miladi 1782/1783) yılında Battal Hüseyin Paşa tarafından onarılmıştır. Caminin mihrabı Ordu Selimiye Camisi’ne, minberi ve kapı kanatları Ankara Etnografya Müzesi’ne nakledilmiştir. Bu eserler, Anadolu taş işçiliğinin önemli örneklerindendir.

Hatipli Köyü Mezar Taşları

Eskipazar Camii’nin yaklaşık bir kilometre kuzeydoğusunda yer alan Hatipli köyündeki mezarların çoğu tahrip edilmiş ve fındık bahçesine dönüştürülmüştür. Kalan mezar taşlarından bazılarının Hacıemiroğulları dönemine ait olduğu anlaşılmaktadır.

Bedrama Kalesi

Giresun’a bağlı Tirebolu ilçesinin Örenkaya köyünde bulunan Bedrama Kalesi, Harşit'in doğusunda Harşit Vadisi’ni gören doğal kayalıklar üzerinde yer almaktadır. Kaleyi kimin inşa ettiği tartışmalıdır. Prof. Dr Necati Demir'e göre kale Hacıemiroğulları tarafından inşa edilmiştir.Batı Asya kültür yazarı Diana Darke'ye göre kale, Selçuklu zamanından beri bölge ticaret hayatında aktif rol oynayan Cenevizliler tarafından inşa edilmiştir. Sur duvarlarının çok az bir kısmı günümüze ulaşabilmiştir. Yapının blok ve moloz taşlarla inşa edildiği kalıntılardan anlaşılmaktadır.

Hacı Abdullah Halife Külliyesi

Giresun'un Yağlıdere ilçesinde yer alan Çepni Tekke ve Zaviyesi, Osmanlı döneminde Orta ve Doğu Karadeniz'de kurulan en büyük ahi tekkelerinden biriydi. Bu külliye, Hacı Abdullah adlı bir derviş tarafından 15. yüzyıl sonları veya 16. yüzyıl başlarında kurulmuştur. Tekke, cami, misafirhane ve Hacı Abdullah'ın türbesinden oluşur.Yavuz Sultan Selim döneminde, bölgedeki iki köyden alınan öşürle desteklenen zaviye, 1925'e kadar aktif olarak kullanılmıştır. Kanuni Sultan Süleyman'ın bir fermanı da tekkede yer almaktadır. Tekke, 1930'larda köylüler tarafından restore edilmiştir.

Dokumacılık

Hacıemiroğulları Beyliği dönemine ait herhangi bir dokuma ürünü günümüze kalmamıştır. Ancak yapılan araştırmalar, yakın zamana kadar "Çepni kilimi" adıyla anılan bir seccade kiliminin dokunduğunu göstermektedir. Bu kilimlerin üzerindeki hayat ağacı ve çift başlı kartal gibi desenlerin, beylik döneminin kültürel mirası olduğu düşünülmektedir.

Yerleşim yerleri

Karadeniz

Giresun ili ve yöresi tarihte olarak anılmaktadır. Günümüzde Çepniler başta Giresun, Gümüşhane, Ordu, Trabzon, Samsun ve Bayburt olmak üzere çoğunlukla Karadeniz Bölgesi'nde yaşamaktadırlar. Trabzon'un Beşikdüzü, Şalpazarı, Tonya, Çaykara; Gümüşhane'nin Kürtün (Kürtün-i Bala); Ordu'nun Tirebolu, Ünye, Mesudiye, Gürgentepe; Rize'nin Merkez, İkizdere, Kalkandere; Samsun'un Canik; Giresun'un tüm ilçelerinde yoğun olarak Çepniler yaşamaktadır. Batı Karadeniz'de Kastamonu'nun Tosya ve Çatalzeytin ilçesinde "Çepni" adında bu boydan gelen insanların yaşadığı köy de bulunmaktadır. Bolu Merkez ve Mudurnu ilçesinde de birer tane Çepni köyü bulunmaktadır.

Ege

Ege bölgesinde Manisa, İzmir ve Denizli'ye yerleşmişlerdir.

İç Anadolu

Sivas'ta Çepni isimli bir belde ve Çepni köyleri bulunmaktadır. Çorum, Kargı ilçesi Çetmi köyü; Boğazlıyan, Dereçepni ve Yazıçepni köyleri ve Kayseri, Karahisar köyü Çepni yerleşimlerindendir.

Marmara

Marmara'da yoğunlukla Balıkesir ve Çanakkale'de yaşamaktadırlar. Bursa'nın Mustafakemalpaşa ilçesindeki Taşpınar köy nüfusunu Alevi Çepniler oluşturmaktadır. 16. ve 17. yüzyılda Balıkesir yöresinde, özellikle Giresun adını taşıyan ve 11 vergi nüfuslu küçük bir Çepni köyü bulunmaktaydı. Çanakkale Küçükkuyu'da bulunan Büyük Çetmi ve Küçük Çetmi köylerinin ve civar köylerin halkının önemli bir bölümü Alevi Çepni kökenlidir.

Güneydoğu Anadolu

Gaziantep'in Nizip, Yavuzeli, Araban ilçelerinin yerlisi olan Rumkale Çepnileri adında bir Çepni alt grubu bulunmaktadır. Ayrıca Şanlıurfa'da Yaslıca adında tamamen Çepnilerden oluşan bir belde vardır.

Orta Asya

Çepniler, Türkmenistan Geklen aşireti içindeki boylardan biridir. Ayrıca Çepbe biçimindeki bu etnonim, Özbekistan'ın Semerkand bölgesinde de korunmuştur.

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Bu etnonim Batı Anadolu'da Çetmi, Özbekistan'da Çepbe ve Yunanlarca Τζιαπνίδαι (çev. Tziapnidai) biçiminde kullanılmaktadır.

Kaynakça

^ Çepniler Yavuz Sultan Selim devrinde Trabzon sancağında bilhassa Giresun-Kürtün ve Vakfıkebir arasında yoğun bir şekilde yaşıyorlardı. Bundan dolayı bu yörenin batı kesimine Vilâyet-i Çepni adı verilmişti. Çepniler daha sonraki yüzyıllarda Trabzon’un doğusunda bulunan yerlere göç ederek oralardaki Türk yerleşmesinde önemli bir rol oynadılar. Günümüzde Sürmene, Of ve Rize’nin özellikle merkez nahiyesi ile Karadere ve İkizdere’deki Türkler’in önemli bir kısmını onların torunları meydana getirir. Şimdi bile adı geçen yerlerde Çepni adını taşıyan ailelere rastlanır. Bununla birlikte Çepniler’den bazıları Rize yöresinde de durmayarak Batum’a kadar gitmişlerdir."ÇEPNİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mart 2024.
^ Şahin, Halil İbrahim. "The Tradition of Lament Among The Chepni in Balikesir and Female Mourners (Balıkesir Çepnilerinde Ağıt Geleneği ve Ağıtçı Kadınlar)". 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
^ Gündüz, Tufan (7 Haziran 2016). Kızılbaşlar Osmanlılar Safevîler (Yeditepe Yayınevi). Yeditepe Yayınevi. ISBN . 16 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2024.
^ ^a ^b ^c Атаныязов, С. (1988). Словарь туркменских этнонимов [Türkmen Etnonimleri Sözlüğü] (Rusça). Ylym. ISBN .
^ Aydın, Suavi (2018). The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara-kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in western Anatolia were of Alevi faith"The emergence of Alevism as an ethno-religious identity". National Identities (İngilizce). 20 (1): 9-29. doi:10.1080/14608944.2016.1244521. ISSN 1460-8944. 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
^ Σαββίδης, Αλέξης Γ Κ (1981). Byzantium in the Near East: Its Relations with the Seljuk Sultanate of Rum in Asia Minor, the Armenians of Cilicia and the Mongols, A.D. C. 1192-1237 (İngilizce). Kentron Vyzantinōn Ereunōn.
^ ^a ^b Demir, Necati. "Çepni onun payını doğradı. Karcım ise at tuttu. Damgası: Çepni / Çebni: Anlamı: Bahadır, kahraman, düşman olan her yerde durmayıp savaşan.". Oğuz Kağan Destanı. Ötüken Neşriyat A.Ş. ISBN . 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
^ Ndlovu, Sambulo (7 Ağustos 2023). Personal Names and Naming from an Anthropological-Linguistic Perspective (İngilizce). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN .
^ "Tufan Gündüz - Çepniler kimdir". Habertürk. 2024. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
^ Landreau, Anthony N. (1978). Yörük: The Nomadic Weaving Tradition of the Middle East (İngilizce). Museum of Art, Carnegie Institute. s. 27.
^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 57
^ ^a ^b ^c Bozatay, Şeniz ANBARLI (1 Mayıs 2020). "Themes That Provide Cultural Continuity in The Alevi Chepni Community: A Qualitative Research in Balikesir Karamanlar Village". Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi (İngilizce). 5 (1): 1-33. doi:10.26899/inciss.278. ISSN 2548-0146. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Demir, Necati (15 Ocak 2013). "ORTA VE DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE ÇEPNİ TÜRKMENLERİ İLE GÜVENÇ ABDAL OCAĞI'NIN KURULUŞU". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (63): 77-110. ISSN 1306-8253. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
^ Fatsa, Mehmet (25 Haziran 2023). Karadeniz'de Zaviyeler: (15-17. Yüzyıl, Çoruh-Kelkit Vadisinin Kuzeyi). Ari Sanat Yayinevi. s. 269. ISBN . 12 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Haziran 2024.
^ Clavijo, Ruy González de (1 Mart 1406). "In the early afternoon of that day we came to a valley, where they told us that near by had been built a castle now strongly garrisoned by certain Turks, who were of the tribe of the Chapanli, and these being at war with Cabasica his men were stationed holding this valley to keep watch and ward on them". Embassy to Tamerlane, 1403-1406 (İngilizce). s. 120. ISBN . 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
^ Matthee, Rudi (21 Temmuz 2021). "Chepni (Neferān+Korchiyān) 1,300". The Safavid World (İngilizce). Routledge. ISBN .
^ Floor, Willem M. (2001). Safavid Government Institutions (İngilizce). Mazda Publishers. ISBN .
^ ^a ^b Aydın, Suavi (2018). The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara-kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in Anatolia were of Alevi faith"The emergence of Alevism as an ethno-religious identity". National Identities (İngilizce). 20 (1): 9-29. doi:10.1080/14608944.2016.1244521. ISSN 1460-8944. 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.
^ ^a ^b "Camel-breeding is for the most part in the hands of the Chetmi or Chepni tribe, which was originally nomadic, but has now largely settled down. This tribe furnishes most of the caravan guides and is found here and there in the districts already mentioned, particularly in a number of villages west of Balıkesir." [Deve yetiştiriciliği büyük ölçüde başlangıçta göçebe olan, ancak şimdi büyük ölçüde yerleşik yaşama geçen Çetmi veya Çepni boyunun elindedir. Bu boy, kervan rehberlerinin çoğunu sağlar ve daha önce bahsedilen bölgelerde, özellikle Balıkesir'in batısındaki köylerde bulunur.]. A Handbook of Asia Minor: Western Asia Minor. September, 1919. Great Britain Naval Intelligence Division (İngilizce). Naval Staff, Intelligence Department. 1919. s. 116. 11 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2024.
^ ^a ^b ^c ^d Sümer, Faruk (1993). . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 8. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 269-270. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.
^ Kırklar'ın Cem'inde.
^ Gölpınarlı, Abdülbâki (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî: vilâyet-nâme (Farsça). İnkılâp Kitabevi. ISBN . 27 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2024.
^ Sevinçli, Dr Efdal (1 Haziran 2009). "ÖZEL / GİZLİ BİR DİL: ÇEPNİ DİLİ". Yaşar Üniversitesi E-Dergisi. 4 (13): 1922-1949. doi:10.19168/jyu.48996. ISSN 1305-970X. 2 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2024.
^ ^a ^b ^c Samson, Jim (4 Şubat 2021). Black Sea Sketches: Music, Place and People (İngilizce). Routledge. ISBN .
^ Akat, Abdullah (2006). "Doğu Karadeniz Bölgesindeki Çepniler Ve Çepni Müziği". s.51 İTÜ Akademik Açık Arşiv
^ . Hatice Türkmen Yurtseven. DergiZan. 19 Ekim 2020. 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2024.
^ ^a ^b ^c ÖZDEMİR, Dr Öğr Üyesi Mehmet (2 Kasım 2019). Türk eğlence kültüründe Giresun yayla şenliklerinin yeri: Yapısal ve işlevsel bir çözümleme (İngilizce). Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. ss. 301-307. ISBN .
^ "Çepni Şenliği". ufukotesi.com. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Temmuz 2024.
^ Anahar, Kamil. "600 yıllık moda Ağasar kıyafetleri". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2024.
^ "Asırlara meydan okuyan 'Ağasar elbiseleri' yaşatılıyor". Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2024.
^ "Tarihi Gençağa Kalesi Kurtarılıyor". Milliyet. 23 Mart 2020. Erişim tarihi: 28 Haziran 2024.
^ Tarih dergisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. İbrahim Horoz Basımevi. 2000. s. 91.
^ "Hacıemiroğulları Beyliği". MEGEV - Mesudiye Gelişme Vakfı. 28 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2024.
^ Darke, Diana (2011). "Bedrama Kalesi, a castle built by the Genoese who were active traders all along the Black Sea from Seljuk times onwards." [Bedrama Kalesi, Selçuklulardan bu yana Karadeniz'in her yerinde ticaret yapan Cenevizliler tarafından inşa edilmiş bir kaledir.]. Eastern Turkey (İngilizce). Bradt Travel Guides. ISBN . 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
^ Sinclair, T. A. (31 Aralık 1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume II (İngilizce). Pindar Press. s. 109. ISBN .
^ Sinclair, T. A. (31 Aralık 1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume II (İngilizce). Pindar Press. s. 106. ISBN .
^ . Arkeolojik Haber. 22 Kasım 2016. 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
^ Demir, Yerli, Necati, Metin (Ekim 1999). . Erdem dergisi. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.
^ . Gümüşhane Kürtün Taşlıca Köyü, Şıhlı Köyü. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.
^ . Güvenç Abdal Ocağı, Güvenç Abdal Kimdir?. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.
^ "Günümüzde Tokat İlinde Yaşayan Oğuz Boylarının Kültürel Hayatları" (PDF). MUALLÂ UYDU YÜCEL. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ. 2021. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
^ "Taşpınar, Mustafakemalpaşa". Nişanyan Yeradları. 9 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
^ Sümer, Faruk (1992). Çepniler: Anadolu'daki Türk yerleşmesinde önemli rol oynayan bir Oğuz boyu. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. s. 120. ISBN .
^ "Yaslıca, Şanlıurfa". Nişanyan Yeradları. 9 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.
^ "Yusuf Halaçoğlu- Anadolu'da Aşiretler – Cemaatler – Oymaklar: 1453 – 1650". Yusuf HALAÇOĞLU. usaktayiz.com. 18 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Aralık 2023.
^ "Атаниязов С. Этнонимы в туркменском языке". www.studmed.ru. 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.

[7] Bu etnonim Batı Anadolu'da Çetmi, Özbekistan'da Çepbe ve Yunanlarca Τζιαπνίδαι (çev. Tziapnidai) biçiminde kullanılmaktadır.

[1] Çepniler Yavuz Sultan Selim devrinde Trabzon sancağında bilhassa Giresun-Kürtün ve Vakfıkebir arasında yoğun bir şekilde yaşıyorlardı. Bundan dolayı bu yörenin batı kesimine Vilâyet-i Çepni adı verilmişti. Çepniler daha sonraki yüzyıllarda Trabzon’un doğusunda bulunan yerlere göç ederek oralardaki Türk yerleşmesinde önemli bir rol oynadılar. Günümüzde Sürmene, Of ve Rize’nin özellikle merkez nahiyesi ile Karadere ve İkizdere’deki Türkler’in önemli bir kısmını onların torunları meydana getirir. Şimdi bile adı geçen yerlerde Çepni adını taşıyan ailelere rastlanır. Bununla birlikte Çepniler’den bazıları Rize yöresinde de durmayarak Batum’a kadar gitmişlerdir."ÇEPNİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mart 2024.

[2] Şahin, Halil İbrahim. "The Tradition of Lament Among The Chepni in Balikesir and Female Mourners (Balıkesir Çepnilerinde Ağıt Geleneği ve Ağıtçı Kadınlar)". 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.

[3] Gündüz, Tufan (7 Haziran 2016). Kızılbaşlar Osmanlılar Safevîler (Yeditepe Yayınevi). Yeditepe Yayınevi. ISBN . 16 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2024.

[books.google.com2-4] Атаныязов, С. (1988). Словарь туркменских этнонимов [Türkmen Etnonimleri Sözlüğü] (Rusça). Ylym. ISBN .

[5] Aydın, Suavi (2018). The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara-kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in western Anatolia were of Alevi faith"The emergence of Alevism as an ethno-religious identity". National Identities (İngilizce). 20 (1): 9-29. doi:10.1080/14608944.2016.1244521. ISSN 1460-8944. 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.

[6] Σαββίδης, Αλέξης Γ Κ (1981). Byzantium in the Near East: Its Relations with the Seljuk Sultanate of Rum in Asia Minor, the Armenians of Cilicia and the Mongols, A.D. C. 1192-1237 (İngilizce). Kentron Vyzantinōn Ereunōn.

[:4-8] Demir, Necati. "Çepni onun payını doğradı. Karcım ise at tuttu. Damgası: Çepni / Çebni: Anlamı: Bahadır, kahraman, düşman olan her yerde durmayıp savaşan.". Oğuz Kağan Destanı. Ötüken Neşriyat A.Ş. ISBN . 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.

[9] Ndlovu, Sambulo (7 Ağustos 2023). Personal Names and Naming from an Anthropological-Linguistic Perspective (İngilizce). Walter de Gruyter GmbH & Co KG. ISBN .

[10] "Tufan Gündüz - Çepniler kimdir". Habertürk. 2024. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.

[11] Landreau, Anthony N. (1978). Yörük: The Nomadic Weaving Tradition of the Middle East (İngilizce). Museum of Art, Carnegie Institute. s. 27.

[12] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 57

[:2-13] Bozatay, Şeniz ANBARLI (1 Mayıs 2020). "Themes That Provide Cultural Continuity in The Alevi Chepni Community: A Qualitative Research in Balikesir Karamanlar Village". Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi (İngilizce). 5 (1): 1-33. doi:10.26899/inciss.278. ISSN 2548-0146. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.

[dergipark.org.tr-14] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Demir, Necati (15 Ocak 2013). "ORTA VE DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE ÇEPNİ TÜRKMENLERİ İLE GÜVENÇ ABDAL OCAĞI'NIN KURULUŞU". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (63): 77-110. ISSN 1306-8253. 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.

[15] Fatsa, Mehmet (25 Haziran 2023). Karadeniz'de Zaviyeler: (15-17. Yüzyıl, Çoruh-Kelkit Vadisinin Kuzeyi). Ari Sanat Yayinevi. s. 269. ISBN . 12 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Haziran 2024.

[16] Clavijo, Ruy González de (1 Mart 1406). "In the early afternoon of that day we came to a valley, where they told us that near by had been built a castle now strongly garrisoned by certain Turks, who were of the tribe of the Chapanli, and these being at war with Cabasica his men were stationed holding this valley to keep watch and ward on them". Embassy to Tamerlane, 1403-1406 (İngilizce). s. 120. ISBN . 1 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.

[17] Matthee, Rudi (21 Temmuz 2021). "Chepni (Neferān+Korchiyān) 1,300". The Safavid World (İngilizce). Routledge. ISBN .

[18] Floor, Willem M. (2001). Safavid Government Institutions (İngilizce). Mazda Publishers. ISBN .

[:0-19] Aydın, Suavi (2018). The Chepni and Tahtaci Turkmen and also most of the groups belonging to the Qara-kechili tribe that were forcefully settled and became villagers in the 1860s in Anatolia were of Alevi faith"The emergence of Alevism as an ethno-religious identity". National Identities (İngilizce). 20 (1): 9-29. doi:10.1080/14608944.2016.1244521. ISSN 1460-8944. 25 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Şubat 2024.

[:3-20] "Camel-breeding is for the most part in the hands of the Chetmi or Chepni tribe, which was originally nomadic, but has now largely settled down. This tribe furnishes most of the caravan guides and is found here and there in the districts already mentioned, particularly in a number of villages west of Balıkesir." [Deve yetiştiriciliği büyük ölçüde başlangıçta göçebe olan, ancak şimdi büyük ölçüde yerleşik yaşama geçen Çetmi veya Çepni boyunun elindedir. Bu boy, kervan rehberlerinin çoğunu sağlar ve daha önce bahsedilen bölgelerde, özellikle Balıkesir'in batısındaki köylerde bulunur.]. A Handbook of Asia Minor: Western Asia Minor. September, 1919. Great Britain Naval Intelligence Division (İngilizce). Naval Staff, Intelligence Department. 1919. s. 116. 11 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2024.

[:1-21] Sümer, Faruk (1993). . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 8. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 269-270. 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2020.

[22] Kırklar'ın Cem'inde.

[23] Gölpınarlı, Abdülbâki (1958). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî: vilâyet-nâme (Farsça). İnkılâp Kitabevi. ISBN . 27 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Haziran 2024.

[24] Sevinçli, Dr Efdal (1 Haziran 2009). "ÖZEL / GİZLİ BİR DİL: ÇEPNİ DİLİ". Yaşar Üniversitesi E-Dergisi. 4 (13): 1922-1949. doi:10.19168/jyu.48996. ISSN 1305-970X. 2 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2024.

[:5-25] Samson, Jim (4 Şubat 2021). Black Sea Sketches: Music, Place and People (İngilizce). Routledge. ISBN .

[26] Akat, Abdullah (2006). "Doğu Karadeniz Bölgesindeki Çepniler Ve Çepni Müziği". s.51 İTÜ Akademik Açık Arşiv

[27] . Hatice Türkmen Yurtseven. DergiZan. 19 Ekim 2020. 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2024.

[:6-28] ÖZDEMİR, Dr Öğr Üyesi Mehmet (2 Kasım 2019). Türk eğlence kültüründe Giresun yayla şenliklerinin yeri: Yapısal ve işlevsel bir çözümleme (İngilizce). Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. ss. 301-307. ISBN .

[29] "Çepni Şenliği". ufukotesi.com. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Temmuz 2024.

[30] Anahar, Kamil. "600 yıllık moda Ağasar kıyafetleri". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2024.

[31] "Asırlara meydan okuyan 'Ağasar elbiseleri' yaşatılıyor". Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2024.

[32] "Tarihi Gençağa Kalesi Kurtarılıyor". Milliyet. 23 Mart 2020. Erişim tarihi: 28 Haziran 2024.

[33] Tarih dergisi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi. İbrahim Horoz Basımevi. 2000. s. 91.

[34] "Hacıemiroğulları Beyliği". MEGEV - Mesudiye Gelişme Vakfı. 28 Haziran 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2024.

[35] Darke, Diana (2011). "Bedrama Kalesi, a castle built by the Genoese who were active traders all along the Black Sea from Seljuk times onwards." [Bedrama Kalesi, Selçuklulardan bu yana Karadeniz'in her yerinde ticaret yapan Cenevizliler tarafından inşa edilmiş bir kaledir.]. Eastern Turkey (İngilizce). Bradt Travel Guides. ISBN . 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.

[36] Sinclair, T. A. (31 Aralık 1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume II (İngilizce). Pindar Press. s. 109. ISBN .

[37] Sinclair, T. A. (31 Aralık 1989). Eastern Turkey: An Architectural & Archaeological Survey, Volume II (İngilizce). Pindar Press. s. 106. ISBN .

[38] . Arkeolojik Haber. 22 Kasım 2016. 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.

[39] Demir, Yerli, Necati, Metin (Ekim 1999). . Erdem dergisi. 31 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2024.

[40] . Gümüşhane Kürtün Taşlıca Köyü, Şıhlı Köyü. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.

[41] . Güvenç Abdal Ocağı, Güvenç Abdal Kimdir?. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2022.

[42] "Günümüzde Tokat İlinde Yaşayan Oğuz Boylarının Kültürel Hayatları" (PDF). MUALLÂ UYDU YÜCEL. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ. 2021. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.

[43] "Taşpınar, Mustafakemalpaşa". Nişanyan Yeradları. 9 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.

[44] Sümer, Faruk (1992). Çepniler: Anadolu'daki Türk yerleşmesinde önemli rol oynayan bir Oğuz boyu. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. s. 120. ISBN .

[45] "Yaslıca, Şanlıurfa". Nişanyan Yeradları. 9 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.

[46] "Yusuf Halaçoğlu- Anadolu'da Aşiretler – Cemaatler – Oymaklar: 1453 – 1650". Yusuf HALAÇOĞLU. usaktayiz.com. 18 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Aralık 2023.

[47] "Атаниязов С. Этнонимы в туркменском языке". www.studmed.ru. 22 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Haziran 2024.