Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Miraç (Arapça: معراج; birebir yazımla Mirac); İslam dini anlatımlarında, Muhammed'in göğe yükselip, Allah ve öte âlemleri görüp geriye döndüğü rivayetlerine verilen isimdir. Rivayetler; Muhammed'in kalbinin temizlenmesi, Burak ve Cebrail eşliğinde Mescid-i Aksa'ya gidiş (isra), Burak'ı bağlayıp peygamberlere namaz kıldırma, muallak taşından göğe yükselme, Allah ile konuşmalar, gök katlarında diğer peygamberler ile diyaloglar, cennet ve cehennemi görme ve geri dönme gibi bölümlerden oluşur.
Sonraki yüzyıllarda yazılan miraçnamelerde Ali'ye benzer şekilde, İslam tarihinde Satuk Buğra Han, Ahmed Yesevi ve Celaleddin Rumi gibi Muhammed'den yüzyıllar sonra yaşamış dini/politik şahsiyetler bile miraç hikâyelerine dahil edilir. Böylece Alevi kültürü gibi bu kişilerin görüş ve uygulamaları da meşrulaştırılarak İslam kültürünün temel parçaları arasına sokulur ve yüceltilir.
"Kendisiyle yukarı çıkılan şey, merdiven" anlamına gelen kelime, Türkçeye "yükseğe çıkma" şeklinde çevrilir ve uruc (yükselme) kökünden gelir.İsra, Arapçada gece yolculuğuna verilen isimdir. Muhammed’in geceleyin Mescid-i Haram’dan Burak adı verilen binek üzerinde Kudüs’teki Mescid-i Aksa’ya götürülmesini ifade eder. Birlikte İsra ve Miraç olarak anılır.
Gök Tanrı inancından Hristiyanlığa, Zerdüştlükten Yahudiliğe, Mazdeizmden İslamiyete kadar birçok inanç göğü kutsal kabul etmiş ve göğü Tanrı'ya mekân olarak seçmişler, ölüm sonrası ruhlarının gökyüzüne yükseldiğine ve orada sonsuz yaşama ulaştığına inanmışlardır. Miraç bu inanç ve hikâyelerin İslami yansımalarından biri olarak görülür. İslam kültüründeki miraçnameler ile özellikle Ardavirafname arasında birçok paralellikler göze çarpar. Birçok inançta Evren yeryüzü ve gökyüzü (7 kat gök) olarak iki bölümden oluşur. Buna göre iyi ruhlar gökyüzüne, cennete yükselirken, kötü ruhlar yerin altında, cehennemde azap çekerler.
Ardavirâf, ömrü boyunca günah işlemediği için din adamlarından oluşan bir kurul tarafından Ahura Mazda ile görüşmeye gönderilir. Meng isminde bir içecekten üç kadeh içtikten sonra uykuya dalar. Yedi gün boyunca Kutsal Surûş ve tanrı Azer'in eşliğinde Çinvat Köprüsü'nü görür, cenneti ve sonra sırasıyla araf ve cehennemi gezer. Burada iyilerin cennetteki, günahı ve sevabı eşit olanların araftaki ve günahkârların cehennemdeki durumu hakkında bilgiler edinir ve döner.
Ayet ve hadisler
Kur'an'da miraçtan İsra ve Necm surelerinde söz edilir.
Bununla birlikte surenin baştan itibaren ele alınması ifadelerin Muhammed'in göğe yükselmesi ile bağlantılı anlatımlar olarak algılanmasını güçleştirmektedir.[]
 'ın "İsra suresi"'nin "İsrailoğulları suresi" olarak bilinen isminin değiştirildiği, surenin Muhammed'in miracını değil, İsrailoğullarının göç olayını anlattığını ifade eden sunum konuşması |
Mescid-i Aksa
Kudüs'te, tapınaklar tepesinde Kubbetü's-Sahre'nin hemen güneyinde yer alan ve İslam'ın en kutsal yerlerinden biri olduğuna inanılan camidir.
Tarihçe Süleyman tapınağı, (Müslümanların deyimi ile Beytü'l-Makdis) Kral Davut'un oğlu Süleyman'ın hükümdarlığı sırasında MÖ 957'de tamamlanmış, II. Nabukadnezar ise krallık ile birlikte yapıyı MÖ 586'da tümüyle yıktırmış, Yahudileri esir ederek Babil'e götürmüştür.
II. Kyros, MÖ 538'de Yahudilerin Kudüs'e dönmelerine ve tapınağı yeniden inşa etmelerine izin vermiştir. Gösterişsiz bir yapı olan İkinci Tapınak da İS 70'te Romalılar tarafından yıkılmış, geriye yalnızca batı yanında bugün “Ağlama Duvarı” diye anılan bölüm kalmıştır. Bugün El-Aksa Camii olarak bilinen yapının Bizans imparatoru I. Justinianos tarafından Süleyman tapınağı kalıntıları üzerine yaptırılan bir bazilika olduğu kabul edilir. Halife Ömer 638'de Kudüs'ü aldıktan sonra yapıyı değişiklik yaptırmadan camiye çevirtmiş, Emevi halifesi I. Velid de (705-715) büyük bir onarımla baştan aşağı yeniletmiştir. Yapıya Mescid-i Aksa ismi Abdülmelik bin Mervan tarafından Abbasilere karşı politik amaçlarla verilmiştir. Mescid-i Aksa ile karıştırılan bir yapı olan Kubbetü's-Sahre ise Kutsal Kaya'yı içine alacak şekilde Abdülmelik b. Mervan tarafından 687-691 yılları arasında yapıldı.
- Tartışmalar
Miraç rivayetlerinde yer alan Mescid-i Aksa'nın neresi olduğu konusunda tartışmalar bulunmaktadır. Bazı araştırmacılar Kudüs'teki Mescid-i Aksa'nın kastedilen mescit olmadığı görüşündedirler.
Muhammed Hamidullah, Mescid-i Aksa'nın gökyüzünde manevi bir mescit olduğunu ileri sürmüştür.
İslam öncesi ve erken İslam tarihinde hac, kıble ve Kâbe'nin yerinin neresi olduğu konusu 1970'li yıllardan bu yana tartışılmaktadır. Arkeolojik araştırmalarda Mekke'nin, rivayetlerin aksine yeni bir şehir olarak ortaya çıkışı, bilinen tarih kaynaklarında ve haritalarda adının 8. yüzyıl öncesinde geçmemesi, ticaret yolları üzerinde olmaması yanında tarım açısından arazinin uygunsuz oluşu, erken dönem İslam tarihi hakkında ipuçları veren Kur'an ve hadis rivayetlerinde tanımlanan bazı yer isimleri ve özellikleri ile Mekke'nin coğrafi yapısının uyuşmaması; araştırmacıları, İslam'ın kökleri konusunda farklı arayışlara yöneltmiştir.
Muaviye'nin ölümü sonrasında çıkan iç karışıklıklarda Kâbe, Yezid'in askerlerince mancınıklar kullanılarak taşa tutulmuş, isabet alan kara taş üç parçaya bölünmüş, Kâbe yıkılmıştır. Kanadalı Arkeolog ve İslam Tarihi Araştırmacısı Dan Gibson'a göre sözü edilen yıkım bugünkü Mekke şehrinde değil, bundan yaklaşık 1200 kilometre kuzeyde, Petra'da gerçekleşmişti. Araştırmalarında ulaştığı en eski camilerin kıble duvarlarının Petra'yı göstermeleri nedeniyle, bu bulgularla ayet, hadis ve siyer kaynaklarındaki diğer ipuçlarını bir araya getiren Gibson Muhammed'in Petra'da yaşamış ve buradan Medine'ye göç etmiş olduğu sonucuna ulaşmıştır. Ona göre Kur'an'da bahsedilen “bekke” veya “mekke” sözcükleri de Petra'yı ifade ediyordu. Müslümanların ilk kıblesi de Kudüs'teki Mescid-i Aksa değil, Petra'da Al-Lat tapınağı olarak kullanılan kübik yapı olmalıydı. Gibson Petra'da haccın nasıl başladığını ve icra şeklini anlattığı bir video yayınladı.
Bu yapı Müslümanların iç savaşlarından birisi olan Abdullah bin Zübeyr İsyanı sırasında mancınıklarla yıkılmış, İbni Zübeyr karataşı diğer kutsal eşyalarla birlikte alarak Emevi saldırılarından uzakta, bugünkü Mekke'nin bulunduğu yere taşımış, yeni tapınağı burada inşa etmişti. Emevilere karşı Abbasilerin desteğini kazanan yeni mekan birkaç yüzyıllık bir geçiş dönemi sonunda tamamen benimsenmiş, yeni yapılan camilerin yönü Mekke'ye dönük olarak inşa edilmeye başlanmış, Mekke Müslümanların yeni hac merkezi olmuştur.
Dan Gibson bu araştırmaları ile İslam'ın erken dönemine ait miraç rivayetlerinde yer verilen “El-Aksa” mescidinin lokasyonlarını da vermiştir. Gibson'a göre mescit, Petra antik kentine yürüyüş mesafesinde (8 km), Cirane mevkiinde bulunmaktaydı.
| The Sacred City (2016) (Kutsal Şehir), Türkçe | |
| Dan Gibson Petra yakınlarındaki El-Aksa mescidini anlatıyor. |
Klasik kaynaklar yerin ismini Mekke'ye 25 km mesafede bulunan Cirane olarak vermektedir. Ancak gidiş-dönüş hesabıyla burasının bir gecelik yürüyüş için oldukça uzak bir mesafe olduğu ortaya çıkmaktadır.
Sidretül münteha
Sidretül münteha 7. kat gökte olduğuna inanılan, mitolojik anlatımlarla süslenmiş bir ağaçtır. "Sidretül münteha" Arapça bir izafet terkibi olup “son sedir” veya "tenhadaki sedir" anlamına gelir.
Miraçta Muhammed’in eriştiği son durak Sidret'ül münteha (Necm Suresi:14-16) olarak geçer. İnanca göre bundan sonraki âleme geçebilmek yeryüzündeki varlıklar için mümkün değildir.
Sedirin nasıl bir ağaç olduğu konusunda, dini terimlere gizemli anlamlar yükleme eğilimindeki kesimlerce, abartılı rivayetlerle desteklenen anlatımlar yapılmıştır. Mütercim Âsım, Kamus adlı eserinde sidreyi meyveli bir ağaç olarak "Sidre, Arabistan kirazı denen bir ağaca verilen isimdir. Trabzon hurması bu ağacın cinsindendir, gölgesi gayet koyu ve latiftir." şeklinde tanımlar.
Bazı araştırmacılara göre Sidre'nin meyveli bir ağaç olarak tarif edilmesi kelimenin kullanım şekli ve Kur'ani kullanım ile uyumsuz bir yaklaşımdır. Bu sebeple Sidre en yaygın ve bilinen çamgillerden sedir ağacı olarak tercüme edilmelidir.
Tasavvufi yaklaşım: Arş, , Levh-i mahfuz gibi Sidretül münteha da anlamları bilinmekle beraber İslam'da Tanrı’nın münezzeh (dinlerde sıklıkla rastlanan antropomorfizm gibi yaratılanlara benzememe, aşkınlık) sıfatıyla bağdaştırılmak amacıyla mahiyetinin bilinmediği ifade edilen nesnelerdir. Arapçada Arş koltuk, kürsi sandalye, levh-i mahfuz ise korunmuş levha anlamlarına gelir. Dini terminolojide Levhi-mahfuz üzerine kaza ve kaderin yazıldığı mahiyeti bilinmeyen korunmuş bir levhadır. Tanrı’nın eşyaları olarak nitelendirilebilecek olan bu nesnelerin tasavvuf ehline göre bir vücudu, şekil ve renkleri yoktur.
Sünni gelenekte yeri
Miracın Hicret'ten bir yıl ya da 16 ay önce recep ayının 27. gecesinde gerçekleştiğine inanılır. Rivayete göre Muhammed gece vakti Kâbe’den alınıp Burak adı verilen binek üstünde Mescid-i Aksa'ya götürülmüş, Burak'ı Beytü'l-Makdis'in (Süleyman Tapınağı) kalıntılarının güneybatı duvarına bağlamıştır. Muhammed sırasıyla eski Aksa denen bugünkü el-Aksa Camisi'nin altındaki yerden Mescid-i Aksa alanına girmiş, oradan Kubbetü's-Sahre'nın bulunduğu alana geçmiş ve orada İsa, Musa, Zekeriya peygamberlerle buluşmuştur. Günümüzde Nebi Minberi'nin bulunduğu alanda bütün peygamberlere namaz kıldırmış, oradan da Miraç Minberi'nin bulunduğu alandan göğe yükselmiştir.
Hadislere göre Muhammed bu yükselmede gök katlarını Cebrail ile birlikte aşarken sırayla Âdem, Yusuf, Yahya ve İsa, İdris, Harun, Musa ve İbrahim peygamberleri görmüş, yedinci kat gökten sonra Sidret'ül Münteha’ya çıkmıştır. Cebrail’in Sidret'ül Münteha’dan ileriye geçememesi üzerine yolculuğunu tek olarak sürdürmüş, zaman, mekân ve cihetin olmadığı ifade edilen katta Allah ile aracısız görüşmüştür.
Anlatılana göre Muhammed Mekke'ye döndüğünde yaşadıklarının gerçek olup olmadığından kuşku duyanların soru yağmuruna tutulmuştur. Ama sorulara doğru cevap vermiştir.
İslam’ın ilk zamanlarında dinin oruç, zekât, şehitlik ve hac gibi belli kuralları, prensipleri tam olarak belirlenmemişti. Gece namazları rağbet görmekle birlikte, ibadet kuralları da açık ve seçik olarak belirlenmemişti. Rivayete göre İsra ve Miraç bu konudaki belirlenmeleri sağlamış olaylardır. Buna göre miraçta;
- Muhammed, Miraç sırasında namaz vakitlerinin beş vakit olarak düzenlenmesi gerektiğini öğrenmiş ve Miraç'tan sonra bu buyruğu Müslümanlara bildirmiştir. Hadis kaynaklarına göre Miraç'ta önce 50 vakit olarak bildirilen namaz, Peygamber Musa'nın bunun insanlara ağır geleceği şeklindeki ikazları üzerine Muhammed'in birkaç kere geri dönüp Allah'tan namazı hafifletmesini dilemesinin ardından beş vakte indirilmiştir.
- Şirk koşmayan herkesin cennete gireceği müjdesi verilmiştir.
Kutlamalar
Miracın gerçekleştiğine inanılan gece "miraç kandili" olarak kutlanır. Bu gece ile ilgili dini konuşmalar ve kutlamalar yapılır, dua ve tesbihat yapılır ve Yasin okunur. İnanca göre Muhammed Miraç’ta kendisine sunulan şarap, bal ve süt dolu üç bardaktan süt bardağını tercih ederek sütü içmiştir. Bu sebeple Anadolu'da çoğu yerde bu gecede süt içme ve dağıtma geleneği olduğu ifade edilmektedir. Bazı yerlerde tatlı da yapılır ve dağıtılır. Konya'da bu geceye “süt gecesi” de denilmektedir.
Alevi kültüründe
Alevi inancında Muhammed’in bedenen miraca çıktığı kabul edilir ve Alevilere özgü menkıbevi bir anlatımla dile getirilir. Bu anlatımda Kırklar Meclisi de önemli bir yer tutmaktadır;
Peygamber miraca giderken yolda bir aslan görür, çıkarıp yüzüğünü ona verir ve yoluna devam ederek Sidretü’l-Müntehâ’ya erişir. Muhammed’e bal, süt ve elma verilir. Tanrı’yla doksan bin kelam söyleşir. Konuşmada kendisine hitap eden sesin Ali olduğunu fark eder. (“Sırr-ı Ali”) Şerhu Hutbeti’l-Beyân’da şöyle açıklanır:
“Abdullah b. Ömer eyidir: Ben işittim Rasul Hazretine sual eylediler ki, Ya Rasulallah mirac gecesi Hak Teâlâ sana ne dilce hitâb etdi? Rasul Hazreti: Bana Ali b. Ebî Tâlib lügatıyla hitab kıldı ve gönlüme bunu ilham eyledi kim, eyitdim: Ya Rabbi, bana hitab iden sen misin yohsa Ali midir? Rabbim bana eyitdi: “Ya Ahmed ben Adem oğlu olunmazam. Ve şüpheli nesnelerle sıfatlanmazam. Seni benim nurumdan yaratdım. Ve Ali’yi senin nurundan yaratdım ve anı senin gönlün sarayına muttalî kıldım ve senin gönlüne Ali’den sevgilü kimse bulmadım, dahi sana anın diliyle hitab eyledim”
Tartışmalar, görüş ve eleştiriler
Kimilerine göre bu yükselme fiziksel, kimilerine göre manevi, kimilerine göre hem maddi hem manevi, kimilerine göre de ne tam anlamıyla maddi ne de tam anlamıyla manevidir. Muhammed’in eşi Aişe, Miraç sırasında Muhammed’in vücudunun yerinden kaybolmadığını bildirmiştir. “Bedeninin yokluğu hissedilmemiş” olduğu ifadesine karşın, Schimmel gibi bazı yorumcular ve din bilginleri ayetteki "kuluyla birlikte" ifadesini ve Burak adlı bineğin kullanılmasını gerekçe göstererek söz konusu yolculuğun ruhsal bir deneyim olduğu tezine karşı çıkmıştır.
Neşet Çağatay'a göre; miraçla ilgili olarak Ayşe’nin ifadesi şöyledir: Muhammed, doğrudan doğruya Rabb’ini değil, Cebrail’i temaşa etmiştir. Ayşe bunun için Kuran’da Allah’ı görmenin mümkün olmadığını ifade eden ayeti kanıt göstermiştir.
Göğe çıkarak Allah’a ulaşmanın Allah’a mekân ve yön izafe edilmesi anlamına geldiğini ifade eden İlahiyatçı yazar İhsan Eliaçık miracı anlatılan biçimiyle reddeder ve bunun bir vizyon olduğunu belirtir.
Süleyman Ateş, Buhari'de kaydedilen bir hadise göre miracın peygamberlikten önce Muhammed'in Kâbe'nin yanında uyurken gördüğü bir rüyadan ibaret olduğu kaydıyla geleneksel anlamdaki miraç anlayışına karşı eleştirilerini sıralar.
Alevi İslam inancında Mescid-i Aksa'nın inşa tarihine ve gök katları bilgisinin mitolojik kökenlerine dikkat çekilerek miraç ve bağlantılı olarak namaz gibi konulara sembolik anlamlar verilir.
Diğer dinlerin hikayeleri
Zerdüştlük inancında da Zerdüşt'ün göklere yükseldiği, cennet ve cehennemi gördüğü, meleklerle ve Tanrı ile görüştüğüne inanılır. Miraçname kültürü ile zerdüşt edebiyatı arasında çok sayıda paralellikler bulunuyor.
Prof. Dr. ve ilahiyatçı yazar miraç rivayetlerinin kaynağı olarak Zerdüştlerin kitabı Ardavirafnameyi işaret etmektedirler. Bu yazarlara göre İslam'a hadisler yoluyla geçirilen ve yeni uyarlamalarla farklı inanç ve mitolojilerin kaynağı haline getirilen miraç rivayetleri İslam'ın kendi inanç esaslarına da aykırılıklar ve çelişkiler içeren bir efsaneden ibarettir. Ancak Ardavirafname adlı bu kaynağın eldeki şeklinin MS. 9. veya 10. yüzyıldan kalma olabileceği ifade edilmektedir.
Göğe yükselen insan anlatıları, erken dönem Yahudi ve Hristiyan literatüründe de bulunur. Örneğin, Hanok kitabı, bir melek tarafından Nuh'un büyük büyükbabası olan ata Hanok'a verilen bir cennet turunu anlatır.İbrahim'in Ahit'inde, İbrahim'e cennette doğruların ve doğru olmayanların yargısı gösterilir.
Ayrıca bakınız
İlgili yayınlar
- 100 Soruda İslam Tarihi, Neşet Çağatay
- Hz. Muhammed Mekke’de, W. Montgomery Watt, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968
- Büyük İnisiyeler, Edouard Schure
Dış bağlantılar
- İsrâ ve miraç, eleştirel
- study-islam.org 23 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Arta Viraf Namak ve Miraç
- [5] 16 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ; İsra, miraç, şakkı kamer
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Kasım 2021.
- ^ EK 2.24. Miraç anlatılarında yer alan Burak motifine benzer tasvirlerin Anadolu'daki kadim inanç sistemleri içerisinde yer aldığını gösteren bir başka örnek olan kabartma; Kargamış'ta bulunan ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde muhâfaza edilen insan ve aslan başlı sifenks (Johnston 2004: 612)http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11655/1404/a117bf7a-fac5-4cd7-b6ff-94a54f8d9538.pdf 7 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . TDK. 24 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2009.
- ^ a b c . Zaman. 11 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2009.
- ^ . 13 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 24 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2021.
- ^ Bihar’ul- Envar, c. 8, s. 309
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2021.
- ^ Ana Britannica, c. 22, s. 304-305
- ^ a b . 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 20 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
- ^ Holland, Tom; In the Shadow of the Sword; Little, Brown; 2012; s. 303: ‘Otherwise, in all the vast corpus of ancient literature, there is not a single reference to Mecca – not one’
- ^ Crone, Patricia; Meccan Trade and the Rise of Islam, 1987, s. 7
- ^ Orhan Gökdemir, Din ve Devrim, İstanbul: Destek Yayınları. 2010. s. 64
- ^ Data on Gibson's biography taken from his Web pages, his book Qur'ānic Geography and the Amazon author information to this book: [1] 21 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., [2] 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., [3] 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., [4] 31 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Dan Gibson: Qur'ānic Geography (2011)
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 31 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Şubat 2020.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Aralık 2012.
- ^ Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Doç. Dr. Ethem Cebecioğlu, Sidretül Münteha maddesi, s.643
- ^ a b "Tek şahidinin dilinden Miraç". Zaman. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2009.[]
- ^ a b "Yükseliş ve tevazu". Zaman. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2009.
- ^ . 24 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2020.
- ^ . 11 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.
- ^ . 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.
- ^ Cemvakfi.org
- ^ (PDF). 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022.
- ^ http://www.cemilkilic.com/makale-37-1-bir-efsanenin-yikilisi-mirac-ve-isra-gercegi.html 13 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ “Arda Wiraz”, Encyclopaedia Iranica, 1987, Volume II, Routledge & Kegan Paul: London & New York, p. 357.
- ^ Bremmer, Jan N. "Descents to hell and ascents to heaven in apocalyptic literature." JJ Collins (Hg.), The Oxford Handbook of Apocalyptic Literature, Oxford (2014): 340-357.
- ^ "Peygamber Enok'un kitabı". 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mirac Arapca معراج birebir yazimla Mirac Islam dini anlatimlarinda Muhammed in goge yukselip Allah ve ote alemleri gorup geriye dondugu rivayetlerine verilen isimdir Rivayetler Muhammed in kalbinin temizlenmesi Burak ve Cebrail esliginde Mescid i Aksa ya gidis isra Burak i baglayip peygamberlere namaz kildirma muallak tasindan goge yukselme Allah ile konusmalar gok katlarinda diger peygamberler ile diyaloglar cennet ve cehennemi gorme ve geri donme gibi bolumlerden olusur Sonraki yuzyillarda yazilan miracnamelerde Ali ye benzer sekilde Islam tarihinde Satuk Bugra Han Ahmed Yesevi ve Celaleddin Rumi gibi Muhammed den yuzyillar sonra yasamis dini politik sahsiyetler bile mirac hikayelerine dahil edilir Boylece Alevi kulturu gibi bu kisilerin gorus ve uygulamalari da mesrulastirilarak Islam kulturunun temel parcalari arasina sokulur ve yuceltilir Burak 17 yy a ait bir minyatur Burak ile ilgili tanimlamalar Islam oncesi inanc sistemlerinde yer alan heykellerle paralel imgeler iceriyor Kendisiyle yukari cikilan sey merdiven anlamina gelen kelime Turkceye yuksege cikma seklinde cevrilir ve uruc yukselme kokunden gelir Isra Arapcada gece yolculuguna verilen isimdir Muhammed in geceleyin Mescid i Haram dan Burak adi verilen binek uzerinde Kudus teki Mescid i Aksa ya goturulmesini ifade eder Birlikte Isra ve Mirac olarak anilir Gok Tanri inancindan Hristiyanliga Zerdustlukten Yahudilige Mazdeizmden Islamiyete kadar bircok inanc gogu kutsal kabul etmis ve gogu Tanri ya mekan olarak secmisler olum sonrasi ruhlarinin gokyuzune yukseldigine ve orada sonsuz yasama ulastigina inanmislardir Mirac bu inanc ve hikayelerin Islami yansimalarindan biri olarak gorulur Islam kulturundeki miracnameler ile ozellikle Ardavirafname arasinda bircok paralellikler goze carpar Bircok inancta Evren yeryuzu ve gokyuzu 7 kat gok olarak iki bolumden olusur Buna gore iyi ruhlar gokyuzune cennete yukselirken kotu ruhlar yerin altinda cehennemde azap cekerler Ardaviraf omru boyunca gunah islemedigi icin din adamlarindan olusan bir kurul tarafindan Ahura Mazda ile gorusmeye gonderilir Meng isminde bir icecekten uc kadeh ictikten sonra uykuya dalar Yedi gun boyunca Kutsal Surus ve tanri Azer in esliginde Cinvat Koprusu nu gorur cenneti ve sonra sirasiyla araf ve cehennemi gezer Burada iyilerin cennetteki gunahi ve sevabi esit olanlarin araftaki ve gunahkarlarin cehennemdeki durumu hakkinda bilgiler edinir ve doner Muhammed in goge yukselirken ayagini bastigina inanilan Muallak tasi uzerine Abdulmelik bin Mervan tarafindan Kubbetu s Sahre yaptirilir Muhammed Mirac efsanesinde yer verilen hadislere goreBurak ve Cebrail le birlikte cehennemi ziyaret eder ve utanmaz kadinlarin saclarini yabancilara gosterdikleri icin ebediyen cezalandirildiklarini gorur Iran minyaturu 15 yuzyil Ayet ve hadislerKur an da miractan Isra ve Necm surelerinde soz edilir Bununla birlikte surenin bastan itibaren ele alinmasi ifadelerin Muhammed in goge yukselmesi ile baglantili anlatimlar olarak algilanmasini guclestirmektedir kaynak belirtilmeli Harici video in Isra suresi nin Israilogullari suresi olarak bilinen isminin degistirildigi surenin Muhammed in miracini degil Israilogullarinin goc olayini anlattigini ifade eden sunum konusmasiMescid i AksaKudus te tapinaklar tepesinde Kubbetu s Sahre nin hemen guneyinde yer alan ve Islam in en kutsal yerlerinden biri olduguna inanilan camidir Tarihce Suleyman tapinagi Muslumanlarin deyimi ile Beytu l Makdis Kral Davut un oglu Suleyman in hukumdarligi sirasinda MO 957 de tamamlanmis II Nabukadnezar ise krallik ile birlikte yapiyi MO 586 da tumuyle yiktirmis Yahudileri esir ederek Babil e goturmustur II Kyros MO 538 de Yahudilerin Kudus e donmelerine ve tapinagi yeniden insa etmelerine izin vermistir Gosterissiz bir yapi olan Ikinci Tapinak da IS 70 te Romalilar tarafindan yikilmis geriye yalnizca bati yaninda bugun Aglama Duvari diye anilan bolum kalmistir Bugun El Aksa Camii olarak bilinen yapinin Bizans imparatoru I Justinianos tarafindan Suleyman tapinagi kalintilari uzerine yaptirilan bir bazilika oldugu kabul edilir Halife Omer 638 de Kudus u aldiktan sonra yapiyi degisiklik yaptirmadan camiye cevirtmis Emevi halifesi I Velid de 705 715 buyuk bir onarimla bastan asagi yeniletmistir Yapiya Mescid i Aksa ismi Abdulmelik bin Mervan tarafindan Abbasilere karsi politik amaclarla verilmistir Mescid i Aksa ile karistirilan bir yapi olan Kubbetu s Sahre ise Kutsal Kaya yi icine alacak sekilde Abdulmelik b Mervan tarafindan 687 691 yillari arasinda yapildi Suleyman tapinagi kalintilari uzerinde Bizans in yaptirdigi bazilika Muslumanlar arasinda Muhammedin bir gece Burak a binerek gittigi burada peygamberlere namaz kildirdigi ve goge yukseldigi inanci vardir Mescid i Aksa ismi Abdulmelik bin Mervan tarafindan verilir Tartismalar Mirac rivayetlerinde yer alan Mescid i Aksa nin neresi oldugu konusunda tartismalar bulunmaktadir Bazi arastirmacilar Kudus teki Mescid i Aksa nin kastedilen mescit olmadigi gorusundedirler Muhammed Hamidullah Mescid i Aksa nin gokyuzunde manevi bir mescit oldugunu ileri surmustur Islam oncesi ve erken Islam tarihinde hac kible ve Kabe nin yerinin neresi oldugu konusu 1970 li yillardan bu yana tartisilmaktadir Arkeolojik arastirmalarda Mekke nin rivayetlerin aksine yeni bir sehir olarak ortaya cikisi bilinen tarih kaynaklarinda ve haritalarda adinin 8 yuzyil oncesinde gecmemesi ticaret yollari uzerinde olmamasi yaninda tarim acisindan arazinin uygunsuz olusu erken donem Islam tarihi hakkinda ipuclari veren Kur an ve hadis rivayetlerinde tanimlanan bazi yer isimleri ve ozellikleri ile Mekke nin cografi yapisinin uyusmamasi arastirmacilari Islam in kokleri konusunda farkli arayislara yoneltmistir Muaviye nin olumu sonrasinda cikan ic karisikliklarda Kabe Yezid in askerlerince manciniklar kullanilarak tasa tutulmus isabet alan kara tas uc parcaya bolunmus Kabe yikilmistir Kanadali Arkeolog ve Islam Tarihi Arastirmacisi Dan Gibson a gore sozu edilen yikim bugunku Mekke sehrinde degil bundan yaklasik 1200 kilometre kuzeyde Petra da gerceklesmisti Arastirmalarinda ulastigi en eski camilerin kible duvarlarinin Petra yi gostermeleri nedeniyle bu bulgularla ayet hadis ve siyer kaynaklarindaki diger ipuclarini bir araya getiren Gibson Muhammed in Petra da yasamis ve buradan Medine ye goc etmis oldugu sonucuna ulasmistir Ona gore Kur an da bahsedilen bekke veya mekke sozcukleri de Petra yi ifade ediyordu Muslumanlarin ilk kiblesi de Kudus teki Mescid i Aksa degil Petra da Al Lat tapinagi olarak kullanilan kubik yapi olmaliydi Gibson Petra da haccin nasil basladigini ve icra seklini anlattigi bir video yayinladi Bu yapi Muslumanlarin ic savaslarindan birisi olan Abdullah bin Zubeyr Isyani sirasinda manciniklarla yikilmis Ibni Zubeyr karatasi diger kutsal esyalarla birlikte alarak Emevi saldirilarindan uzakta bugunku Mekke nin bulundugu yere tasimis yeni tapinagi burada insa etmisti Emevilere karsi Abbasilerin destegini kazanan yeni mekan birkac yuzyillik bir gecis donemi sonunda tamamen benimsenmis yeni yapilan camilerin yonu Mekke ye donuk olarak insa edilmeye baslanmis Mekke Muslumanlarin yeni hac merkezi olmustur Dan Gibson bu arastirmalari ile Islam in erken donemine ait mirac rivayetlerinde yer verilen El Aksa mescidinin lokasyonlarini da vermistir Gibson a gore mescit Petra antik kentine yuruyus mesafesinde 8 km Cirane mevkiinde bulunmaktaydi Harici videoThe Sacred City 2016 Kutsal Sehir TurkceDan Gibson Petra yakinlarindaki El Aksa mescidini anlatiyor Muslumanlarca Mescid i aksa olduguna yaygin olarak inanilan ve icerisinde muallak tasini barindiran diger bir yapi Kubbetu s Sahre Klasik kaynaklar yerin ismini Mekke ye 25 km mesafede bulunan Cirane olarak vermektedir Ancak gidis donus hesabiyla burasinin bir gecelik yuruyus icin oldukca uzak bir mesafe oldugu ortaya cikmaktadir Sidretul muntehaSidretul munteha 7 kat gokte olduguna inanilan mitolojik anlatimlarla suslenmis bir agactir Sidretul munteha Arapca bir izafet terkibi olup son sedir veya tenhadaki sedir anlamina gelir Sedir agaci Sidre en yaygin ve bilinen camgillerden sedir agaci olarak tercume edilmelidir Miracta Muhammed in eristigi son durak Sidret ul munteha Necm Suresi 14 16 olarak gecer Inanca gore bundan sonraki aleme gecebilmek yeryuzundeki varliklar icin mumkun degildir Sedirin nasil bir agac oldugu konusunda dini terimlere gizemli anlamlar yukleme egilimindeki kesimlerce abartili rivayetlerle desteklenen anlatimlar yapilmistir Mutercim Asim Kamus adli eserinde sidreyi meyveli bir agac olarak Sidre Arabistan kirazi denen bir agaca verilen isimdir Trabzon hurmasi bu agacin cinsindendir golgesi gayet koyu ve latiftir seklinde tanimlar Bazi arastirmacilara gore Sidre nin meyveli bir agac olarak tarif edilmesi kelimenin kullanim sekli ve Kur ani kullanim ile uyumsuz bir yaklasimdir Bu sebeple Sidre en yaygin ve bilinen camgillerden sedir agaci olarak tercume edilmelidir Tasavvufi yaklasim Ars Levh i mahfuz gibi Sidretul munteha da anlamlari bilinmekle beraber Islam da Tanri nin munezzeh dinlerde siklikla rastlanan antropomorfizm gibi yaratilanlara benzememe askinlik sifatiyla bagdastirilmak amaciyla mahiyetinin bilinmedigi ifade edilen nesnelerdir Arapcada Ars koltuk kursi sandalye levh i mahfuz ise korunmus levha anlamlarina gelir Dini terminolojide Levhi mahfuz uzerine kaza ve kaderin yazildigi mahiyeti bilinmeyen korunmus bir levhadir Tanri nin esyalari olarak nitelendirilebilecek olan bu nesnelerin tasavvuf ehline gore bir vucudu sekil ve renkleri yoktur Sunni gelenekte yeriMiracin Hicret ten bir yil ya da 16 ay once recep ayinin 27 gecesinde gerceklestigine inanilir Rivayete gore Muhammed gece vakti Kabe den alinip Burak adi verilen binek ustunde Mescid i Aksa ya goturulmus Burak i Beytu l Makdis in Suleyman Tapinagi kalintilarinin guneybati duvarina baglamistir Muhammed sirasiyla eski Aksa denen bugunku el Aksa Camisi nin altindaki yerden Mescid i Aksa alanina girmis oradan Kubbetu s Sahre nin bulundugu alana gecmis ve orada Isa Musa Zekeriya peygamberlerle bulusmustur Gunumuzde Nebi Minberi nin bulundugu alanda butun peygamberlere namaz kildirmis oradan da Mirac Minberi nin bulundugu alandan goge yukselmistir Hadislere gore Muhammed bu yukselmede gok katlarini Cebrail ile birlikte asarken sirayla Adem Yusuf Yahya ve Isa Idris Harun Musa ve Ibrahim peygamberleri gormus yedinci kat gokten sonra Sidret ul Munteha ya cikmistir Cebrail in Sidret ul Munteha dan ileriye gecememesi uzerine yolculugunu tek olarak surdurmus zaman mekan ve cihetin olmadigi ifade edilen katta Allah ile aracisiz gorusmustur Anlatilana gore Muhammed Mekke ye dondugunde yasadiklarinin gercek olup olmadigindan kusku duyanlarin soru yagmuruna tutulmustur Ama sorulara dogru cevap vermistir Islam in ilk zamanlarinda dinin oruc zekat sehitlik ve hac gibi belli kurallari prensipleri tam olarak belirlenmemisti Gece namazlari ragbet gormekle birlikte ibadet kurallari da acik ve secik olarak belirlenmemisti Rivayete gore Isra ve Mirac bu konudaki belirlenmeleri saglamis olaylardir Buna gore miracta Muhammed Mirac sirasinda namaz vakitlerinin bes vakit olarak duzenlenmesi gerektigini ogrenmis ve Mirac tan sonra bu buyrugu Muslumanlara bildirmistir Hadis kaynaklarina gore Mirac ta once 50 vakit olarak bildirilen namaz Peygamber Musa nin bunun insanlara agir gelecegi seklindeki ikazlari uzerine Muhammed in birkac kere geri donup Allah tan namazi hafifletmesini dilemesinin ardindan bes vakte indirilmistir Sirk kosmayan herkesin cennete girecegi mujdesi verilmistir Mirac Burak a binerek gogun yedi katmanini gezen Muhammed cesitli melekler ile karsilasmistir Diger Islam sanat eserlerinde oldugu gibi Muhammed in yuzu cizilmemektedir Safevi sahi I Tahmasp doneminde 1539 43 yillari arasinda Tebriz de basilmis Nizami nin Hemse eserinde yer alan minyatur British Library Kutlamalar Miracin gerceklestigine inanilan gece mirac kandili olarak kutlanir Bu gece ile ilgili dini konusmalar ve kutlamalar yapilir dua ve tesbihat yapilir ve Yasin okunur Inanca gore Muhammed Mirac ta kendisine sunulan sarap bal ve sut dolu uc bardaktan sut bardagini tercih ederek sutu icmistir Bu sebeple Anadolu da cogu yerde bu gecede sut icme ve dagitma gelenegi oldugu ifade edilmektedir Bazi yerlerde tatli da yapilir ve dagitilir Konya da bu geceye sut gecesi de denilmektedir Alevi kulturundeAlevi inancinda Muhammed in bedenen miraca ciktigi kabul edilir ve Alevilere ozgu menkibevi bir anlatimla dile getirilir Bu anlatimda Kirklar Meclisi de onemli bir yer tutmaktadir Peygamber miraca giderken yolda bir aslan gorur cikarip yuzugunu ona verir ve yoluna devam ederek Sidretu l Munteha ya erisir Muhammed e bal sut ve elma verilir Tanri yla doksan bin kelam soylesir Konusmada kendisine hitap eden sesin Ali oldugunu fark eder Sirr i Ali Serhu Hutbeti l Beyan da soyle aciklanir Abdullah b Omer eyidir Ben isittim Rasul Hazretine sual eylediler ki Ya Rasulallah mirac gecesi Hak Teala sana ne dilce hitab etdi Rasul Hazreti Bana Ali b Ebi Talib lugatiyla hitab kildi ve gonlume bunu ilham eyledi kim eyitdim Ya Rabbi bana hitab iden sen misin yohsa Ali midir Rabbim bana eyitdi Ya Ahmed ben Adem oglu olunmazam Ve supheli nesnelerle sifatlanmazam Seni benim nurumdan yaratdim Ve Ali yi senin nurundan yaratdim ve ani senin gonlun sarayina muttali kildim ve senin gonlune Ali den sevgilu kimse bulmadim dahi sana anin diliyle hitab eyledim Tartismalar gorus ve elestirilerKimilerine gore bu yukselme fiziksel kimilerine gore manevi kimilerine gore hem maddi hem manevi kimilerine gore de ne tam anlamiyla maddi ne de tam anlamiyla manevidir Muhammed in esi Aise Mirac sirasinda Muhammed in vucudunun yerinden kaybolmadigini bildirmistir Bedeninin yoklugu hissedilmemis oldugu ifadesine karsin Schimmel gibi bazi yorumcular ve din bilginleri ayetteki kuluyla birlikte ifadesini ve Burak adli binegin kullanilmasini gerekce gostererek soz konusu yolculugun ruhsal bir deneyim oldugu tezine karsi cikmistir Neset Cagatay a gore miracla ilgili olarak Ayse nin ifadesi soyledir Muhammed dogrudan dogruya Rabb ini degil Cebrail i temasa etmistir Ayse bunun icin Kuran da Allah i gormenin mumkun olmadigini ifade eden ayeti kanit gostermistir Goge cikarak Allah a ulasmanin Allah a mekan ve yon izafe edilmesi anlamina geldigini ifade eden Ilahiyatci yazar Ihsan Eliacik miraci anlatilan bicimiyle reddeder ve bunun bir vizyon oldugunu belirtir Suleyman Ates Buhari de kaydedilen bir hadise gore miracin peygamberlikten once Muhammed in Kabe nin yaninda uyurken gordugu bir ruyadan ibaret oldugu kaydiyla geleneksel anlamdaki mirac anlayisina karsi elestirilerini siralar Alevi Islam inancinda Mescid i Aksa nin insa tarihine ve gok katlari bilgisinin mitolojik kokenlerine dikkat cekilerek mirac ve baglantili olarak namaz gibi konulara sembolik anlamlar verilir Diger dinlerin hikayeleriZerdustluk inancinda da Zerdust un goklere yukseldigi cennet ve cehennemi gordugu meleklerle ve Tanri ile gorustugune inanilir Miracname kulturu ile zerdust edebiyati arasinda cok sayida paralellikler bulunuyor Prof Dr ve ilahiyatci yazar mirac rivayetlerinin kaynagi olarak Zerdustlerin kitabi Ardavirafnameyi isaret etmektedirler Bu yazarlara gore Islam a hadisler yoluyla gecirilen ve yeni uyarlamalarla farkli inanc ve mitolojilerin kaynagi haline getirilen mirac rivayetleri Islam in kendi inanc esaslarina da aykiriliklar ve celiskiler iceren bir efsaneden ibarettir Ancak Ardavirafname adli bu kaynagin eldeki seklinin MS 9 veya 10 yuzyildan kalma olabilecegi ifade edilmektedir Goge yukselen insan anlatilari erken donem Yahudi ve Hristiyan literaturunde de bulunur Ornegin Hanok kitabi bir melek tarafindan Nuh un buyuk buyukbabasi olan ata Hanok a verilen bir cennet turunu anlatir Ibrahim in Ahit inde Ibrahim e cennette dogrularin ve dogru olmayanlarin yargisi gosterilir Ayrica bakinizIslam mitolojisi Burak Gok katlari Miracname Yukselis yayi HilalIlgili yayinlar100 Soruda Islam Tarihi Neset Cagatay Hz Muhammed Mekke de W Montgomery Watt Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Yayinlari 1968 Buyuk Inisiyeler Edouard SchureDis baglantilarIsra ve mirac elestirel study islam org 23 Subat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arta Viraf Namak ve Mirac 5 16 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Isra mirac sakki kamerKaynakca Arsivlenmis kopya PDF 7 Subat 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 9 Kasim 2021 EK 2 24 Mirac anlatilarinda yer alan Burak motifine benzer tasvirlerin Anadolu daki kadim inanc sistemleri icerisinde yer aldigini gosteren bir baska ornek olan kabartma Kargamis ta bulunan ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Muzesi nde muhafaza edilen insan ve aslan basli sifenks Johnston 2004 612 http www openaccess hacettepe edu tr 8080 xmlui bitstream handle 11655 1404 a117bf7a fac5 4cd7 b6ff 94a54f8d9538 pdf 7 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde TDK 24 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Temmuz 2009 a b c Zaman 11 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Temmuz 2009 13 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Haziran 2013 a b Arsivlenmis kopya 24 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2021 Bihar ul Envar c 8 s 309 Arsivlenmis kopya 24 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2021 Ana Britannica c 22 s 304 305 a b 24 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Subat 2020 a b Arsivlenmis kopya 20 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2020 a b Arsivlenmis kopya 20 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Subat 2020 Holland Tom In the Shadow of the Sword Little Brown 2012 s 303 Otherwise in all the vast corpus of ancient literature there is not a single reference to Mecca not one Crone Patricia Meccan Trade and the Rise of Islam 1987 s 7 Orhan Gokdemir Din ve Devrim Istanbul Destek Yayinlari 2010 s 64 Data on Gibson s biography taken from his Web pages his book Qur anic Geography and the Amazon author information to this book 1 21 Mayis 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2 8 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde 3 26 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde 4 31 Mayis 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dan Gibson Qur anic Geography 2011 Arsivlenmis kopya PDF 31 Mart 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Subat 2020 a b Arsivlenmis kopya 1 Agustos 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Aralik 2012 Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sozlugu Doc Dr Ethem Cebecioglu Sidretul Munteha maddesi s 643 a b Tek sahidinin dilinden Mirac Zaman Erisim tarihi 21 Temmuz 2009 olu kirik baglanti a b Yukselis ve tevazu Zaman Erisim tarihi 21 Temmuz 2009 24 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Eylul 2020 11 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Haziran 2013 14 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Haziran 2013 Cemvakfi org PDF 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 11 Haziran 2013 Arsivlenmis kopya 17 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 Arsivlenmis kopya 25 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2022 http www cemilkilic com makale 37 1 bir efsanenin yikilisi mirac ve isra gercegi html 13 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arda Wiraz Encyclopaedia Iranica 1987 Volume II Routledge amp Kegan Paul London amp New York p 357 Bremmer Jan N Descents to hell and ascents to heaven in apocalyptic literature JJ Collins Hg The Oxford Handbook of Apocalyptic Literature Oxford 2014 340 357 Peygamber Enok un kitabi 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Agustos 2021