Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Büveyhîler (Arapça: الْبُوَيْهِيُّون el-Büveyhiyyûn, Farsça: آل بویه Āl-e Būye; 945 - 1055), İran ve Irak'ta hakimiyet sağlayan Deylemi kökenli İrani ve Şii karakterli bir hanedandır.Deylemlilerin kurduğu en güçlü hanedan olarak sayılır. İlk önce Kuzey İran'a sahip olmuş daha sonra güneye çekilmişlerdir. Sasanilerin yıkılışından sonra İran'ın çoğunu ele geçiren ilk bağımsız İrani devlettir.
Büveyhîler آل بویه Âl-i Būya | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 934-1062 | |||||||||||||||||||||
 Büveyh hanedanının kontrolü altındaki üç emirliğin haritası, yaklaşık 970 | |||||||||||||||||||||
| Başkent | Şiraz (Fars Büveyhleri, 934-1062) Rey (Cibal Büveyhleri, 943-1029) Bağdat (Irak Büveyhleri, 945-1055) | ||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Arapça | ||||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) |
| ||||||||||||||||||||
| Resmî din | Şiilik | ||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Irsî monarşi | ||||||||||||||||||||
| Emir/Şah | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||
| 980 | 1.600.000 km2 | ||||||||||||||||||||
| Para birimi | Dirhem, dinar | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
 İlk Çağ Orta Çağ Yeni Çağ Yakın Çağ |
Kökenleri
Büveyhîler, Deylemlilerin kurduğu bir devlettir. Büveyhî adı, V. Behrâm soyundan geldiği iddia edilen Bûye (Büveyh) bin Fennâ Hüsrev'den gelmektedir.
Kuruluşu
Şiî bir devlet olan Büveyhîlerin egemenliği 932'den 1055'e kadar sürmüştür. Bu hanedana adını veren Ebu Suca Büveyh, savaşçı bir kabilenin başkanıdır. Oğullarından Ali Fars'ta, Hasan Rey'de ve Ahmet de Kirman'da bir Büveyh Beyliği kurmuştur. Büveyhoğulları zamanla batıya ilerleyerek Bağdat'ı egemenliği altına almıştır. Büveyhoğulları daha sonra Halife'yi emrine almıştır. Halife Büveyoğullarının başkanını vali (emirül ümera) atamıştır. Büveyhoğulları daha sonra da Halife'nin gözlerine mil çektirerek yerine başka bir halife getirmiştir. Artık Abbasi Halifeleri, Büveyhoğullarının kuklası olmuştur.
Tarihçe
İmadüddevle devrinde, Şiraz (934), Ahvaz (938), Rey (942) ve Bağdat (945) kontrol altına alındı. Adudüddevle devrinde Umman (967), Kirman (968), Kuzey Irak (978), Diyarbakır yöresi- El Cezire (979), Taberistan ve Cürcan (981) da Büveyhi topraklarına dahil oldu.
Üç ayrı Büveyhîler Beyliği birleşince devlet güçlenmiştir. Devleti birleştiren Adudüddevle ölünce 983'te yeniden karışıklıklar ortaya çıkmıştır. İki kola ayrılan Büveyhoğullarından birine 1029'da Gazneli Mahmut son vermiştir. Adudüddevle zamanında ülkede birçok cami ve hastane yapılmıştır. Bunlar Moğol istilaları sonucu yakılıp yıkılmıştır. Büveyhioğullarının Bağdat'taki Türk komutanları zaman zaman Büveyhoğullarına karşı ayaklanmıştır. Ayrıca ordudaki Türk ve Deylemlilerin mücadele etmesi de devleti zor duruma düşürmüştür. Bu nedenle Büveyhioğullarının diğer kolu da zayıflamaya başlamıştır. Büveyhioğullarının baskısından kurtulmak isteyen Abbasî Halifesi Kaimbiemrillah Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'den yardım istemiştir. Tuğrul Bey 1055'te Bağdat'a yaptığı seferde Büveyhioğuları ile savaşmış ve onları ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Büveyhioğulları hükümdarını esir alan Tuğrul Bey bu devlete son vermiştir. Büveyihoğulları zamanında birçok mimari eser de yapılmıştır. Büveyhioğulları bugünkü İran, Irak, Azerbaycan ve Türkiye topraklarının belli bir kısmına hakim olmuş bir hanedandır.
Büveyh Hükümdarları
Büyük Hükümdarlar
Büveyh hükümdarları devleti genelde Fars, Jibal ve Irak'tan yönetmiştir. Ülke üçe bölünmüş olduğundan üç ayrı hükümdar tarafından yönetilmiştir.
Fars kolu
- İmâdüddevle 934-949
- Adudüddevle 949-983
- Şerefüddevle 983-989
- Samsâmüddevle 989-998
- Behâüddevle 998-1012
- Sultânüddevle 1012-1024
- Ebû Kalicar 1024-1048
- Abu Mansur Fülâd Sütûn 1048-1055
Selçuklu Hanedanı'na dahil olmuştur.
Rey kolu
- Rüknüddevle 935-976
- Fahrüddevle 976-980
- Muayyadüddevle 980-983
- Fahrüddevle (tekrar) 984-997
- Mecdüddevle 997-1029
Gazneliler'e dahil olmuştur.
Irak kolu
- Müizzüddevle 945-967
- İzzüddevle 966-978
- Adudüddevle 978-983
- Samsâmüddevle 983-987
- Şerefüddevle 987-989
- Behâüddevle 989-1012
- Sultânüddevle 1012-1021
- Müşerrefüddevle 1021-1025
- Celâlüddevle 1025-1044
- Ebû Kalicar 1044-1048
- El-Melikü’r-Rahim 1048-1055
Selçuklu Hanedanı'na dahil olmuştur.
Küçük Hükümdarlar
Bazı küçük bölgeleri yöneten Büveyh hükümdarlarıdır.
Basra Büveyhleri
- Diyaüddevle 980'ler
Fars Büveyhlerine katılmıştır.
Hamedan Büveyhleri
- Muayyadüddevle 976-983
- Şamsüdevle 997-1021
- Samaüddevle 1021-1024
Kerman Büveyhleri
- Kavamüddevle 1012-1028
Fars Büveyhlerine katılmıştır.
Huzistan Büveyhleri
- Tacüddevle 980'ler
Fars Büveyhlerine katılmıştır.
Dış bağlantılar
- İran Ansiklopedisi 5 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ Britannica[]
- ^ Lokman I. Meho,Kelly L. Maglaughli (1968), The Kurds and Kurdistan: A Selective and Annotated Bibliography, ABC-CLIO, 1997, s. 47.
- ^ "İlk Şii devleti Büveyhliler -caferilik.com". 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.
- ^ İslam Ansiklopedisi, cilt: 09; s. 265.
- ^ TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 6, sayfa: 496
- ^ . TDV İslam Ansiklopedisi. 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Buveyhiler Arapca ال ب و ي ه ي ون el Buveyhiyyun Farsca آل بویه Al e Buye 945 1055 Iran ve Irak ta hakimiyet saglayan Deylemi kokenli Irani ve Sii karakterli bir hanedandir Deylemlilerin kurdugu en guclu hanedan olarak sayilir Ilk once Kuzey Iran a sahip olmus daha sonra guneye cekilmislerdir Sasanilerin yikilisindan sonra Iran in cogunu ele geciren ilk bagimsiz Irani devlettir Buveyhilerآل بویه Al i Buya934 1062Buveyh hanedaninin kontrolu altindaki uc emirligin haritasi yaklasik 970BaskentSiraz Fars Buveyhleri 934 1062 Rey Cibal Buveyhleri 943 1029 Bagdat Irak Buveyhleri 945 1055 Resmi dil ler ArapcaYaygin dil ler Orta Farsca ikincil mahkeme dili Farsca populer edebiyat Resmi dinSiilikHukumetIrsi monarsiEmir Sah 934 949Imaduddevle 1048 1062Tarihi donemOrta Cag Kurulusu934 Imaduddevle kendini Emir ilan etti 934 Ala u d Devle kendini Sehinsah ilan etti 979 Dagilisi1062Yuzolcumu9801 600 000 km2Para birimiDirhem dinarOnculler ArdillarAbbasilerZiyariler GaznelilerBuyuk Selcuklu ImparatorluguKakuyilerMervanilerSabankaraAnnazilerIlk Cag Ahamenis Imparatorlugu MO 550 MO 330 Pontus Kralligi MO 281 62 Sasani Imparatorlugu 224 651 Orta Cag Rustemiler Devleti 767 909 Sadakiyan Devleti 770 827 Custaniler 791 11 yy Tahiriler 821 873 Seferiler 861 1003 912 961 Ziyariler 930 1090 Buveyhogullari 934 1055 Kakuyiler 1008 1141 Kucuk Luristan Atabeyligi 1155 1597 Yeni Cag Zend Hanedani 1750 1794 Yakin Cag Afganistan 1919 Pehlevi Devleti 1925 1979 Iran 1979 Tacikistan 1991 gtdKokenleriBuveyhiler Deylemlilerin kurdugu bir devlettir Buveyhi adi V Behram soyundan geldigi iddia edilen Buye Buveyh bin Fenna Husrev den gelmektedir KurulusuSii bir devlet olan Buveyhilerin egemenligi 932 den 1055 e kadar surmustur Bu hanedana adini veren Ebu Suca Buveyh savasci bir kabilenin baskanidir Ogullarindan Ali Fars ta Hasan Rey de ve Ahmet de Kirman da bir Buveyh Beyligi kurmustur Buveyhogullari zamanla batiya ilerleyerek Bagdat i egemenligi altina almistir Buveyhogullari daha sonra Halife yi emrine almistir Halife Buveyogullarinin baskanini vali emirul umera atamistir Buveyhogullari daha sonra da Halife nin gozlerine mil cektirerek yerine baska bir halife getirmistir Artik Abbasi Halifeleri Buveyhogullarinin kuklasi olmustur TarihceImaduddevle devrinde Siraz 934 Ahvaz 938 Rey 942 ve Bagdat 945 kontrol altina alindi Adududdevle devrinde Umman 967 Kirman 968 Kuzey Irak 978 Diyarbakir yoresi El Cezire 979 Taberistan ve Curcan 981 da Buveyhi topraklarina dahil oldu Uc ayri Buveyhiler Beyligi birlesince devlet guclenmistir Devleti birlestiren Adududdevle olunce 983 te yeniden karisikliklar ortaya cikmistir Iki kola ayrilan Buveyhogullarindan birine 1029 da Gazneli Mahmut son vermistir Adududdevle zamaninda ulkede bircok cami ve hastane yapilmistir Bunlar Mogol istilalari sonucu yakilip yikilmistir Buveyhiogullarinin Bagdat taki Turk komutanlari zaman zaman Buveyhogullarina karsi ayaklanmistir Ayrica ordudaki Turk ve Deylemlilerin mucadele etmesi de devleti zor duruma dusurmustur Bu nedenle Buveyhiogullarinin diger kolu da zayiflamaya baslamistir Buveyhiogullarinin baskisindan kurtulmak isteyen Abbasi Halifesi Kaimbiemrillah Buyuk Selcuklu Sultani Tugrul Bey den yardim istemistir Tugrul Bey 1055 te Bagdat a yaptigi seferde Buveyhiogulari ile savasmis ve onlari agir bir yenilgiye ugratmistir Buveyhiogullari hukumdarini esir alan Tugrul Bey bu devlete son vermistir Buveyihogullari zamaninda bircok mimari eser de yapilmistir Buveyhiogullari bugunku Iran Irak Azerbaycan ve Turkiye topraklarinin belli bir kismina hakim olmus bir hanedandir Buveyh HukumdarlariSiraz daki bir pazar Buveyhiogullari zamaninda yapilmistir Buyuk Hukumdarlar Buveyh hukumdarlari devleti genelde Fars Jibal ve Irak tan yonetmistir Ulke uce bolunmus oldugundan uc ayri hukumdar tarafindan yonetilmistir Fars kolu Imaduddevle 934 949 Adududdevle 949 983 Serefuddevle 983 989 Samsamuddevle 989 998 Behauddevle 998 1012 Sultanuddevle 1012 1024 Ebu Kalicar 1024 1048 Abu Mansur Fulad Sutun 1048 1055 Selcuklu Hanedani na dahil olmustur Iran da 10 yuzyildan kalma bir suslu Buveyh tabagi Rey kolu Ruknuddevle 935 976 Fahruddevle 976 980 Muayyaduddevle 980 983 Fahruddevle tekrar 984 997 Mecduddevle 997 1029 Gazneliler e dahil olmustur Irak kolu Muizzuddevle 945 967 Izzuddevle 966 978 Adududdevle 978 983 Samsamuddevle 983 987 Serefuddevle 987 989 Behauddevle 989 1012 Sultanuddevle 1012 1021 Muserrefuddevle 1021 1025 Celaluddevle 1025 1044 Ebu Kalicar 1044 1048 El Meliku r Rahim 1048 1055 Selcuklu Hanedani na dahil olmustur Kucuk Hukumdarlar Bazi kucuk bolgeleri yoneten Buveyh hukumdarlaridir Basra Buveyhleri Diyauddevle 980 ler Fars Buveyhlerine katilmistir Hamedan Buveyhleri Muayyaduddevle 976 983 Samsudevle 997 1021 Samauddevle 1021 1024 Kerman Buveyhleri Kavamuddevle 1012 1028 Fars Buveyhlerine katilmistir Huzistan Buveyhleri Tacuddevle 980 ler Fars Buveyhlerine katilmistir Dis baglantilarIran Ansiklopedisi 5 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Britannica olu kirik baglanti Lokman I Meho Kelly L Maglaughli 1968 The Kurds and Kurdistan A Selective and Annotated Bibliography ABC CLIO 1997 s 47 Ilk Sii devleti Buveyhliler caferilik com 16 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Nisan 2016 Islam Ansiklopedisi cilt 09 s 265 TDV Islam Ansiklopedisi cilt 6 sayfa 496 TDV Islam Ansiklopedisi 2 Ekim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Agustos 2021