Bahçesaray Çeşmesi

Hansaray veya Kırım Han Sarayı, Ukrayna'nın Kırım Özerk Cumhuriyeti'deki Bahçesaray şehrinde bulunan I. Sahib Giray tarafından yaptırılan bir saray kompleksidir.

Kırım Han Sarayı

Kırım Tatarcası: Hansaray
Genel bilgiler
Tür	Saray
Mimari tarz	Osmanlı mimarisi
Şehir	Bahçesaray
Ülke	Kırım Özerk Cumhuriyeti, Ukrayna
Koordinatlar	44°44′55″K 33°52′55″D / 44.74861°K 33.88194°D / 44.74861; 33.88194
Başlama	16. yüzyıl
Resmî site
hansaray.org.ua

Bahçesaray çevresinde Devlet Saray, Ulaklı Saray (Kırım Tatarcası: Ulaqlı Saray), Alma Saray, Kaçı Saray (Kırım Tatarcası: Qaçı Saray) ve Süyren Saray olmak üzere 5 tane küçük saray vardır. Fakat Hansaray, hanlığın yönetim merkezi olarak kalırken, bu beş saray hanların sadece kır evi olarak kullandığı saraylardı.

Saray, I. Sahib Giray tarafından inşa edilmiştir. Sarayda 'Han Türbeleri'nin yanı sıra 'Harem', 'Han Cami' ve 'Gözyaşı Çeşmesi' gibi yapılar bulunur. Tarihte birçok kez tahrip edilen ve yakılan 'Han Cami' geçtiğimiz yıllarda Türkiye Cumhuriyeti tarafından tamir ettirilerek ibadete açılmıştır.

Tarihi

Bahçesaray, Kırım Hanlığı'nın başkenti iken ve özellikle Rusya'nın 1783 yılında Kırım'ı ilhak etmesinden sonra sarayın genel görünümünde önemli değişiklikler olmuştur. Neredeyse her yeni Kırım hanı sarayda döneminde yeni binalar yaptırmış veya eski binaları onartmıştır. Ayrıca birçok Kırım hanı kendi adlarına anıtlar diktirmiştir.

I. Sahib Giray'ın ana anıtı, Bahçesaray şehrinin kendisidir.I. Devlet Giray, sarayın içine sarayın ilk türbesini; I. Selâmet Giray ise bir çardak (günümüze ulaşamamış); I. Bahadır Giray, resmi törenler için bir tane daha salon; III. İslâm Giray, sarayın ikinci ve bir saray salonu; I. Kaplan Giray, Altın Çeşme'yi; Arslan Giray, Büyük Han Cami'nin yanına bir medrese inşa ettirmiştir. Fakat I. Selâmet Giray'ın adı saraydaki üç binanın (Büyük Han Cami, Küçük Han Cami ve Dîvan Salonu) kapılarında yazmaktadır. 1736 yılında sırasında saray, Rus güçleri tarafından tahrip edilmiş fakat daha sonra kalıntılardan tekrar tamir edilmiştir. Saraya ve Bahçesaray'ın güzelliğine önemli katkılar yapmasıyla tanın Kırım Giray, eşi olan Dilara Bikeç'in türbesini ve Gözyaşı Çeşmesi'ni (Kırım Tatarcası: Közyaş Çeşmesi) veya Bahçesaray Çeşmesi adıyla bilinen çeşmeyi yaptırmış, sarayın iç mekânlarının süslenmesi için en iyi sanatçıların davet edilmesi emretmiştir.

Mimarisi

Hansaray'ın günümüz görünümünün mevcut özellikleri, Kırım Tatar süs sanatı ve mimarisi en mükemmel seviyesine ulaştığı dönem olan 18. yüzyılda belirlenmiştir. Ziyaretçileri bugün sadece onun orijinal görkeminin kalıntılarını görmesine rağmen, saray hâlen eşsiz ve mükemmel bir anıttır. 1736 yılında saray, Rus ordusuna mensup olan General Burkhard Christoph von Münnich tarafından yaktırılmıştır. Hasarlar, alevler yüzünden değil Rus baskınları sırasında oluşmuştur. Yanmış sarayı tekrar inşa ettiren ve hatta eskisinden daha modern ve süslü yaptıran II. Selâmet Giray ve diğer hanlar, sarayı tamir ettirmişlerdir. Yangın, saraya hasar vermemiş daha çok 19. yüzyılda yapılan rekonstrüksiyonlar zarar vermiştir.

Kırım'ın yeni fatihleri, Kırım hanlarının kaldığı yerleri Rus imparatoriçesi II. Katerina'nin ziyareti için hazırladığında saraydaki ilk tadilat 1787 yılında yapılmıştır. Çoğu durumda taht sahibi ziyaretçilerin ziyaretleri öncesinde daha da fazla rekonstrüksiyon gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak sarayın iç daireleri kötü bir alafranga görünümle değiştirilmiştir. Ucuz ve profesyonel olmayan çalışmalar, ünlü Kırım Tatar sanatçılar tarafından eşsiz duvar resimleri ile değiştirilmiştir. Binaların bazıları tamir için yıkılmıştır. Örneğin Mimar Kolodin 1820'lerde dört binalı haremin üç binası (girişteki kışlık saray, hamamlar ve diğer birçok yapıyı) yıktırmıştır.Rus çarları, saraya ziyaretleri sırasında egzotik görünümün bozulması ve denetçilerin rekonstrüksiyon işlerinin mali belgelerinde boşluklar bulmasıyla hayal kırıklığına uğramış ve neredeyse bütün rekonstrüksiyonlar 1930'lara kadar aynı sebepten masaya kaldırılmıştır. Böylelikle 1783'ten beri sarayın toplam alanı 18 hektardan 4 hektara düşmüştür.

Bilimsel temelli çalışmalar 1960'lı yıllarda başlanmıştır. Bunlardan dolayı Hansaray'ın günümüzdeki görünümü, orijinalina daha yakındır. Derinlemesine bir bilimsel denetimi altında yeni bir restorasyona 2003 yılında başlanmıştır.

Saray kompleksinin haritası

1 - Saray meydanı, 2 - Kuzey Kapısı, 3 - Güney Kapısı, 4 - Büyük Han Cami, 5 - Küçük Han Cami, 6 - Altın Çeşme, 7 - Sarı Güzel Hamamı, 8 - Demir Kapı, 9 - Divan Salonu, 10 - Yaz çardağı, 11 - Gözyaşı Çeşmesi, 12- Harem, 13 - Şahin Kulesi, 14 - Mutfak, 15 - Muhafız Bloğu, 16 - Türbeler, 17 - Dilara Bikeç Türbesi, 18 - Hanedan mezarlığı, 19 - Rezidans, 20 - Ahırlar, 21 - Kütüphane, 22 - Pers Bahçesi, 23 - Bahçe.

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

15

16

16

17

18

19

20

21

22

23

Komplekste bulunan yapıların haritada gösterimi.

Saray kompleksindeki yapılar

Saray meydanı

Saray meydanı veya avlu, sarayın merkezinde yer almaktadır. Etrafında Muhafız Bloğu, Han Cami, ahırlar, Şahin Kulesi, daireler ve güneyde bulunan bahçe vardır. Meydanın giriş-çıkışları Kuzey Kapısı ve Güney Kapısıdır. 17. yüzyılda hanlık darphanesinin yanında bulunan Kuzey Kapısı'na Darphane Kapı da denilmektedir. Bahçe Kapı (Kırım Tatarcası: Bağça Qapı) olarak da bilinen Güney Kapısı 19. yüzyılda birçok değişikliğe uğradığından orijinal görünümünden oldukça farklıdır.

Meydanda çeşitli peyzaj çalışmaları yapıldığından günümüzde oldukça yeşillik ve ağaçlık bir meydandır.

• Kuzey Kapısı veya Darphane Kapı.
• Güney Kapısı veya Bahçe Kapı.
• 1869 yılında meydan.
• Ahırlar.

Büyük Han Cami

Büyük Han Cami (Kırım Tatarcası: Biyuk Han Cami), Hansaray'da en göze çarpan yapılardan birisidir. Her biri 28 m (91 ft 10+1⁄2 in) olmak üzere toplam iki minaresi vardır. Bu minarelerde Kırım Tatar mimarisinin ince işçilikleri mevcuttur. I. Sahib Giray, 1532(?) yılında Hansaray'ı inşa ettirdiğinde inşa edilen ilk yapıdır.18. yüzyılının ortalarında caminin batı duvarına hat sanatıyla işlemeler yapılmıştır. 1758-64 yıllarında cami onarılıp, çeşitli süslemeler yapılmıştır. Günümüzdeki görünümü ilk görünümden oldukça farklıdır.

Sovyetler zamanınında cami, ibadete kapanmıştır. Fakat günümüzde ibadete açıktır.

• Büyük Han Cami.
• Büyük Han Cami.
• Büyük Han Cami'nin minarelerin birisi.
• Onarılan hat yazısı.
• Hat yazısı.
• Hat yazısı.
• Hat yazısı.

Küçük Han Cami

Küçük Han Cami (Kırım Tatarcası: Kiçik Han Cami), Altın Çeşme'nin hemen yanında bulunan ve özellikle Kırım hanedan üyeleri için yaptırılan bir camidir.

Caminin mihrabının üstünde Davud'un Yıldızı desenli yuvarlak bir vitray bulunmaktadır. Kırım Tatarları, Davud'un Yıldızı'nı sadece cami pencerelerini süslemek için değil; aynı zamanda mezar taşlarını, para ve mücevherleri süslemek için de kullanmıştır.

• Küçük Han Cami'nin girişi.
• Camide bulunan Davud'un Yıldızı desenli yuvarlık bir vitray, mihrab ve rahle.
• Cami duvarındaki Davud'un Yıldızı desenli yuvarlık bir vitray.
• Mihrabın önündeki rahle.
• Caminin tavanı.
• Caminin içinde sergilenen seccadelerden biri.
• Caminin içinde sergilenen bir Kur'an.

Altın Çeşme

Altın Çeşme, abdest alınması (müslümanların ibadetleri öncesi yaptığı şey) için 1783 yılında I. Kaplan Giray tarafından yaptırılan bir çeşmedir. Çeşmenin yapımında beyaz mermer kullanılmış ve bu mermerin üstüne cennettin bahçelerini betimleyen farklı desenlerde (çiçek, yaprak, meyve, asma) altın yaldızlı süslemeler ile sonsuz hayatı temsilen bir gül deseni yapılmıştır. Çeşmede, Arapçayla yazılmış iki tane kitâbe bulunmaktadır. İlkinde bu çeşmesinin ne zaman, kim tarafından yaptırıldığı yazmakta; ikincisinde ise Kur'an'dan şu ayet bulunmaktadır:

“	Rableri onlara tertemiz bir içecek içirecektir.	”
— , 21. ayet, İnsan Suresi, Kur'an

Çeşmedeki suyun kaynağı 'dır.

• Sol profilinden Altın Çeşme'nin görünümü.
• Uzaktan Altın Çeşme'nin görünümü.
• Altın Çeşme.
• Altın Çeşme'nin bulunduğu yerin tavanı.
• Çeşmede bulunan ikinci kitâbe ve suyun aktığı kısım.
• 2001 yılında basılmış 10 Grivna değerinde Altın Çeşme kabartmalı bir madenî para örneği.

Sarı Güzel Hamamı

Sarı Güzel Hamamı, 1532 yılında I. Sahib Giray tarafından yaptırılan saray kompleksindeki en eski yapılardan birisidir. Klasik bir Türk hamamıdır. Saraya başka bir yerden taşınmıştır.

1924 yılında kapatılmasına kadar yaklaşık 400 yıl boyunca kullanılmıştır.Soyvetler zamanında ciddi hasar almıştır.

• Hamamın önündeki bilgilendirici tabela.
• Sarı Güzel Hamamı.
• Sarı Güzel Hamamı.

Demir Kapı

Demir Kapı (Kırım Tatarcası: Demir Qapı), I. Mengli Giray tarafından yaptırılan mermer ve dövme şeritlerle çevrili bir kapıdır. Kapı, yabancı elçilerin beklediği ve hanın rezidansına giriş yaptıkları bir geçit idi. Venedikli mimar olan tarafından tasarlanmıştır. Sarayın hemen girişinde yer almaktadır. Kremlin'e bir tapınak yapması için III. İvan'ın davetiyle Moskova'ya geziye çıkan Alvise, 1503-04 yılları arasında Kırım'ı ziyaret ederken alıkonulmuştur. Bir yıllığına Kırım'da yaşayarak kapıyı inşa eden Alvise daha sonra han tarafından özgür bırakılmıştır. Sarayın kendisinden yaşlı olan kapı, Devlet Saray'dan getirtilmiştir.

Kapıda, rönesans tarzı süslemeler ve kapı alınlığınındaki Tarak Tamga'nın yanı sıra iki tane de kitâbe bulunmaktadır.

• Demir Kapı.
• Sağ taraftan Demir Kapı'nın görünümü.
• Giriş kısmı ile Demir Kapı.
• Demir Kapı'nın çevresinde yer alan süslemelerden birisi.
• Demir Kapı'nın alınlığı.
• Alınlıkta bulunan birinci kitâbe ve ortasında bulunan Tarak Tamga'sı.
• Alınlıkta bulunan ikinci kitâbe.

Divan Salonu

Divan Salonu, Kırım Hanlığı zamanında devlet işlerinin halledildiği bir salondu. Salonun güney tarafında hanların oturduğu altın işlemeli bir taht; bu tahtın her iki tarafında da tahtan biraz daha alçak sedirler bulunmaktadır. Salonun kuzey tarafının üzerinde ise bir balkon bulunmaktadır. Zemini mermerle döşelidir.

Salon, Kırım Tatar Meclisi tarafından 1917'de Kırım devletinin bağımsızlığının ilanı gibi çeşitli tarihi olaylara ev sahipliği yapmıştır.

• Divan Salonu'nun giriş kısmı.
• Salonun kuzey cephesi.
• Salonun batı cephesinde bulunan sedirler.
• Salonun doğu cephesindeki pencereler.
• Salonun tavanı.
• Salonun güney tarafındaki taht.

Yaz çardağı

Üç tarafı vitray ile sedirlerle kaplı, ortasında mermerden yapılmış kare biçimindeki küçük bir fıskiye bulunan bir çardaktır.

Çardak, genellikle hanların ziyaretçileriyle muhabbet ettiği ve müzik dinlediği bir yerdi.

• Çardağın önünde bulunan girişten görünümü.
• Yaz çardağı.
• Tavanıyla birlikte çardak.
• Çardağın etrafını çevreleyen sedirler.
• Çardakta bulunan havuzlu fıskiye.
• Çardağın ortasında bulunan fıskiye.

Gözyaşı Çeşmesi

Gözyaşı Çeşmesi (Kırım Tatarcası: Közyaş çeşmesi) veya Bahçesaray Çeşmesi, 1764 yılında Kırım Giray tarafından yaptırılan bir çeşmedir. Mimarı, Ömer adındaki bir mimardır. Normalde Dilara Bikeç Türbesi'nin bulunan çeşme Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesinden sonra günümüzde bulunan yerine taşınmıştır.

Çeşme o kadar ünlüdür ki efsanesi de şudur:

Kırım Giray, Dilara Bikeç'e aşık olur. Fakat bu mutluluğu uzun sürmez. Dilara, beklenmedik bir zamanda haremden bir kadın tarafından zehirlenerek ölür. Kırım Giray sevgilisi Dilara'yı en yüksek tepeye gömdürür ve mezarının üstüne bir türbe inşa ettirir. Dilara'nın ölümünden sonra kedere boğulan han, türbenin yanına bu çeşmeyi inşa ettirir. Mermerden yapılmış gül, yaşla dolu gözü tasvir eder. En üstteki kurna, acı ve kederli bir şekilde gözyaşlarıyla dolan kalp kurnasını temsil eder. Kalp kurnasının altındaki iki küçük kurna, zamanı temsil eder. Burada anlatılmak istenen bu yaşanan acının zamanla geçmesidir. Fakat zaman da bu acıyı hafifletmede yeterli olamaz. Ortada bulunan büyük kurna, hanın bu acı yüzünden aklında kalanlardır. Çeşmenin zemininde bulunan spiral ise ne olursa olsun hayatın devam ettiğini anlatır.

Çeşmede iki tane kitâbe bulunmaktadır. En üstteki kitâbe tarafından yazılan Kırım Giray'ı öven bir şiir yazmaktadır. İkinci kitâbede ise Kur'an'dan şu ayet bulunmaktadır:

“	Orada bir pınar ki ona "selsebil" adı verilir.	”
— , 18. ayet, İnsan Suresi, Kur'an

1820 yılında Aleksandr Puşkin sarayı gezintisi sırasında çeşmeden etkilenerek kaleme aldığı Bahçesaray Çeşmesi adında bir şiir yazmıştır. Hayranlığını sadece bu şiirde değil seyahat mektupları ve notlarında da belirtmiştir. Daha sonra Soyvetler zamanında Bahçesaray şehrinin isminin değiştirilmesi ve sarayın yok edilmesi düşünülüyordu. Fakat Moskova yetkilileri, dünyaca ünlenmiş Bahçesaray Çeşmesi şiirinin anısına bu fikirlerden vazgeçmiştir. Ayrıca günümüzde çeşmenin yanında Aleksandr Puşkin'in bir büstü yer almaktadır.

• Uzaktan çeşmenin görünümü.
• Yakından çeşmenin görünümü.
• Çeşmede bulunan ilk kitâbe.
• Çeşmedeki kalp kurnası.
• Çeşmenin zemininde bulunan spiral.
• Gözyaşı Çeşmesi ile yanında bulunan Puşkin büstü.
• 1837 yılında tarafından resmedilen Hansaray'dayken Aleksandr Puşkin.
• 1824 yılında basılmaya başlanan Bahçesaray Çeşmesi şiirinin ilk baskısı.

Galeri

Kaynakça

1. ^ ^{a b c d e f g h i j k l m} Haiworonski, Oleksa. [SARAYIN KISA TARİHİ, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2015. 
2. ^ Aydın S. (2005). . 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2015. 
3. ^ Haiworonski, Oleksa (2004). [SARAY MEYDANI, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2015. 
4. ^ ^{a b c d e f} Haiworonski, Oleksa (2004). [BÜYÜK HAN CAMİ, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2015. 
5. ^ ^{a b} Haiworonski, Oleksa (2004). [KÜÇÜK HAN CAMİ, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015. 
6. ^ ^{a b} Haiworonski, Oleksa (2004). [ALTIN ÇEŞME, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015. 
7. ^ . Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı. s. 579. 18 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015. 
8. ^ ^{a b c d} Haiworonski, Oleksa (2004). [SARI GÜZEL HAMAMI, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2015. 
9. ^ ^{a b c d} Haiworonski, Oleksa (2004). [DEMİR KAPI, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2015. 
10. ^ Haiworonski, Oleksa (2004). [DİVAN SALONU, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2015. 
11. ^ Haiworonski, Oleksa (2004). [YAZ ÇARDAĞI, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2015. 
12. ^ ^{a b c d} Haiworonski, Oleksa. [SARAYIN KISA TARİHİ, Bahçesaray'daki Hansaray] (İngilizce). 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. 
13. ^ . Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı. s. 579. 18 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. 

Notlar

1. ^ Bu muhafızlara kapı halkı (Kırım Tatarcası: qapı halq) da denilmektedir.

Wikimedia Commons'ta Hansaray ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.