Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.
| Gagavuzca | |
|---|---|
| Gagavuz dili | |
 | |
| Ana dili olanlar | Moldova, Rusya, Ukrayna, Yunanistan, Bulgaristan |
| Konuşan sayısı | 173,920 (2000) |
| Dil ailesi | |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Moldova |
| Tanınmış azınlık dili |  Ukrayna |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | gag |
 Gagavuzların Moldova içindeki dağılımları. | |
Alfabe
Eskiden Gagavuzca Yunan alfabesi ile yazılmış, ancak 1957'de SSCB'nin Moldova'yı Ruslaştırmak amacıyla Kiril alfabesini zorunlu kılmasıyla Gagavuzcada da Yunan alfabesi kullanımı kalkmıştır. Moldova'nın bağımsızlığı ve Gagavuzlara özerklik verilmesinden sonra Gagavuz otoriteleri Türkiye'deki Türk alfabesi üzerine biçimlendirilmiş bir yazı sistemi oluşturulmuştur. Moldova'nın geneli için 1993 yılında Moldova parlamentosu Latin bazlı alfabenin resmî kullanımını onaylamıştır.
Bu alfabe günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Türk alfabesinden farklı olarak Gagavuz alfabesinde (Türkçedeki açık e sesi yerine) "Ää" harfi, "Êê" ve "Ţţ" harfleri bulunur. Gagavuzca'da yazı dili Türkiye'de halk arasında konuşulan Türkçenin yazıya dökülmüş biçimine benzetilebilir. "Ğ" harfinin yerine birçok sözcükte ünlü harfler çift yazılarak "Ğ" sesi kazandırılır.
Kiril alfabesi
| А а | Ä ä | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Л л | М м | Н н |
| О о | Ö ö | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ |
| Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
| Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Latin alfabesi
| А а | Ä ä | B b | C c | Ç ç | D d | Е е | Ê ê |
| F f | G g | H h | I ı | İ i | J j | K k | L l |
| M m | N n | O o | Ö ö | Р р | R r | S s | Ş ş |
| T t | Ţ ţ | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z |
Harfler
- Ä: Tatarcada, Gagavuzcada ve Türkmencede kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve Almancada da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncä. Kimi latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında Эə biçiminde de kullanılır.
- Ê: Uzatılarak okunan ince bir e sesidir (Ë). Gagavuz alfabesinde bu harf sık kullanılır. Kürtçe ve Zazaca sözcüklerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede yalnızca birkaç sözcük mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Örneğin: Çalêr (Çalgıcı, Müzisyen).
- Ț: Gagavuzcada kullanılan bir harftir. Türkçede kullanılmaz. Ts (ʦ: T+S) veya olarak da seslendirilir. Moğolcada ve Slav dillerinde, ayrıca, Kiril alfabesini kullanan pek çok dilde Ç harfinin türevi olan sert bir T bir sesidir (Kiril Ц, Tse). Bu harfin ses değerini en iyi gösteren sözcüklerden birisi Gagavuzcadaki Soţial şeklinde yazılan (Sosyal, "Sotsyal" gibi okunur) sözcüğüdür. Gagavuzcada ve diğer Türk dillerinde Slav kökenli sözcüklerde yer alır (Örneğin: Prezentaţiya, Redakţiya). Ancak öz Moğolca sözcüklerde de sık sık kullanılır. Örneğin: Moğolcadaki Ţag sözcüğü (Çağ, “Tsag” okunur), Ţeţeg (Çiçek, “Tsetseg” gibi okunur).
- Ḑ: Gagavuzların da kullandığı Moldova alfabesinde (ve birebir aynı olan Rumen alfabesinde) resmî olmayan harfler arasındadır. Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktalı D biçimiyle rastlanır. Ses olarak Abhazcada, Macarcada ve Bulgarcada yer alır. Türkçede bulunmayan sert bir D harfidir. DZ (ʣ: D+Z) olarak da seslendirilir. Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan kimi dillerde J harfinin türevi olan bir sestir (Kiril Ӡ, Dze). Günümüzde ise genelde bu harfin arkasından gelen bir Z ile birlikte kullanılır. Örneğin Macarcadaki Bodza (Boḑa: Mürver Meyvesi) veya Moldovacadaki Ḑână (Dzana, Çağdaş Rumencede Zână: Peri) gibi.
Söz varlığı
Soram = Sonra
Lääzım = Lâzım
Birliindä = Birliğinde
Büük = Büyük
Çoğul ad yapımlarında çoğul eki Türkçedeki gibi ler - lardır. Ancak sözcüğün son harfi n ise, çoğul ekindeki l harfi düşürülüp, sondaki n sesi yinelenir.
Günnerindä = Günlerinde
Onnar = Onlar
Hayvannar = Hayvanlar
Gagavuzcanın söz dizimi kimi ifadelerde Rumence ile benzerlik göstermektedir:
Mutlu oldum, ani seni gördüm. - Mi-a făcut plăcere că v-am văzut.
Dipnotlar
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 29 Haziran 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2014.
- ^ Lewis, M. Paul, (Ed.) (2009). . Ethnologue: Languages of the World. Dallas, TX: SIL International. 16 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2011.
- ^ Nuri Yüce, Türk Dili ve Lehçeleri, MEB İslam Ansiklopedisi, c. 12/2, s. 470.
- ^ Parliament Decision No. 1421 of 13 May 1993 "for the passage of the writing of the Gagauz language in the Latin spelling", 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 3 Kasım 2019 – lex.justice.md vasıtasıyla
- ^ Definition of Romanian Word - ZÂNĂ
- ^ Dr. Todur Angheli (2011), Romınca-Gagauzca Lafetmäk Kiyadı
Kaynakça
- G.A Gaydarci, E.K Koltsa, L.A.Pokrovskaya B.P.Tukan, Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, TC Kültür Bakanlığı Yayınları
- Nevzat Özkan, Gagauz Destanları, Türk Dil Kurumu Yayınları
- Prof. Dr. Mustafa Argunşah-Âdem Terzi-Abdullah Durkun, Gagauz Türkçesi Araştırmaları Bilgi Şöleni, Türk Dil Kurumu Yayınları
- Gagauzum Bucaktır Yerim, Tatura Anamut Ocak Yayınları
- Harun Güngör, Mustafa Argunşah, Gagauzlar, Ötüken Neşriyat
- Nevzat Özkan, Gagavuz Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996
Dış bağlantılar
| Vikisözlük'te Kategori:Gagavuzca sözcükler ile ilgili tanım bulabilirsiniz. |
- Gagavuzca Bir web Sitesi10 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gagavuzca bir web sitesi[]
- Gagavuzca etimolojik sözlük 4 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gagavuzca veya Gagauzca cogunlugu Moldova daki Gagavuz Yeri Ozerk Bolgesi nde yasayan Gagavuzlarin konustugu Bati Oguz grubuna bagli bir Turk dili Gagavuzca Balkan Gagavuzcasindan bir dereceye kadar farkli bir dildir Kimi Turkologlar ise Gagavuzca yi ayri bir dil veya lehce saymayarak Turkiye Turkcesinin Rumeli agizlarina dahil etmislerdir Yaklasik 300 000 kisi tarafindan konusulur GagavuzcaGagavuz diliAna dili olanlarMoldova Rusya Ukrayna Yunanistan BulgaristanKonusan sayisi173 920 2000 Dil ailesiTurk dilleriSaz TurkcesiOguz dilleriBati Oguz grubuGagavuzcaResmi durumuResmi dilMoldova Gagavuz Yeri Ozerk BolgesiTaninmis azinlik diliUkraynaDil kodlariISO 639 3gag Gagavuzlarin Moldova icindeki dagilimlari AlfabeEskiden Gagavuzca Yunan alfabesi ile yazilmis ancak 1957 de SSCB nin Moldova yi Ruslastirmak amaciyla Kiril alfabesini zorunlu kilmasiyla Gagavuzcada da Yunan alfabesi kullanimi kalkmistir Moldova nin bagimsizligi ve Gagavuzlara ozerklik verilmesinden sonra Gagavuz otoriteleri Turkiye deki Turk alfabesi uzerine bicimlendirilmis bir yazi sistemi olusturulmustur Moldova nin geneli icin 1993 yilinda Moldova parlamentosu Latin bazli alfabenin resmi kullanimini onaylamistir Bu alfabe gunumuzde hala kullanilmaktadir Turk alfabesinden farkli olarak Gagavuz alfabesinde Turkcedeki acik e sesi yerine Aa harfi Ee ve Ţţ harfleri bulunur Gagavuzca da yazi dili Turkiye de halk arasinda konusulan Turkcenin yaziya dokulmus bicimine benzetilebilir G harfinin yerine bircok sozcukte unlu harfler cift yazilarak G sesi kazandirilir Kiril alfabesi A a A a B b V v G g D d E e Yo yoZh zh Z z I i J j K k L l M m N nO o O o P p R r S s T t U u Ӱ ӱF f H h C c Ch ch Sh sh Sh sh Y y E e Yu yu Ya yaLatin alfabesi A a A a B b C c C c D d E e E eF f G g H h I i I i J j K k L lM m N n O o O o R r R r S s S sT t Ţ ţ U u U u V v Y y Z zHarfler A Tatarcada Gagavuzcada ve Turkmencede kullanilir Kisa kapali girtlaktan gelen ve sert bir E harfidir Normal E harfine gore daha kisa ve serttir Ayrica A ve E arasi bir ses olarak ongorulur AE Ses ve harf karsiligi olarak Arapcada ve Almancada da bulunur Turkcede normal e sesinden tam olarak ayirt edilebilmesi gunumuzde cok zordur Ince bir harf oldugu halde kalin uyumludur Bu harfi iceren sozcuklerin aslinda Buyuk Unlu Uyumuna uymadigi halde kulagi tirmalamiyor olmasi bu nedenledir Ornegin Inca Kimi latin alfabelerinde ozellikle el yazilarinda Ee biciminde de kullanilir E Uzatilarak okunan ince bir e sesidir E Gagavuz alfabesinde bu harf sik kullanilir Kurtce ve Zazaca sozcuklerde yine yogun olarak rastlanir Turkcede yalnizca birkac sozcuk mevcut oldugu icin kullanimi ongorulmemistir Ornegin Caler Calgici Muzisyen Ț Gagavuzcada kullanilan bir harftir Turkcede kullanilmaz Ts ʦ T S veya olarak da seslendirilir Mogolcada ve Slav dillerinde ayrica Kiril alfabesini kullanan pek cok dilde C harfinin turevi olan sert bir T bir sesidir Kiril C Tse Bu harfin ses degerini en iyi gosteren sozcuklerden birisi Gagavuzcadaki Soţial seklinde yazilan Sosyal Sotsyal gibi okunur sozcugudur Gagavuzcada ve diger Turk dillerinde Slav kokenli sozcuklerde yer alir Ornegin Prezentaţiya Redakţiya Ancak oz Mogolca sozcuklerde de sik sik kullanilir Ornegin Mogolcadaki Ţag sozcugu Cag Tsag okunur Ţeţeg Cicek Tsetseg gibi okunur Ḑ Gagavuzlarin da kullandigi Moldova alfabesinde ve birebir ayni olan Rumen alfabesinde resmi olmayan harfler arasindadir Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktali D bicimiyle rastlanir Ses olarak Abhazcada Macarcada ve Bulgarcada yer alir Turkcede bulunmayan sert bir D harfidir DZ ʣ D Z olarak da seslendirilir Slav dillerinde ayrica Kiril alfabesini kullanan kimi dillerde J harfinin turevi olan bir sestir Kiril Ӡ Dze Gunumuzde ise genelde bu harfin arkasindan gelen bir Z ile birlikte kullanilir Ornegin Macarcadaki Bodza Boḑa Murver Meyvesi veya Moldovacadaki Ḑană Dzana Cagdas Rumencede Zană Peri gibi Soz varligiSoram Sonra Laazim Lazim Birliinda Birliginde Buuk Buyuk Cogul ad yapimlarinda cogul eki Turkcedeki gibi ler lardir Ancak sozcugun son harfi n ise cogul ekindeki l harfi dusurulup sondaki n sesi yinelenir Gunnerinda Gunlerinde Onnar Onlar Hayvannar Hayvanlar Gagavuzcanin soz dizimi kimi ifadelerde Rumence ile benzerlik gostermektedir Mutlu oldum ani seni gordum Mi a făcut plăcere că v am văzut Dipnotlar a b Arsivlenmis kopya 29 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2014 Lewis M Paul Ed 2009 Ethnologue Languages of the World Dallas TX SIL International 16 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Nisan 2011 Nuri Yuce Turk Dili ve Lehceleri MEB Islam Ansiklopedisi c 12 2 s 470 Parliament Decision No 1421 of 13 May 1993 for the passage of the writing of the Gagauz language in the Latin spelling 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 3 Kasim 2019 lex justice md vasitasiyla Definition of Romanian Word ZANĂ Dr Todur Angheli 2011 Rominca Gagauzca Lafetmak KiyadiKaynakcaG A Gaydarci E K Koltsa L A Pokrovskaya B P Tukan Gagauz Turkcesinin Sozlugu TC Kultur Bakanligi Yayinlari Nevzat Ozkan Gagauz Destanlari Turk Dil Kurumu Yayinlari Prof Dr Mustafa Argunsah Adem Terzi Abdullah Durkun Gagauz Turkcesi Arastirmalari Bilgi Soleni Turk Dil Kurumu Yayinlari Gagauzum Bucaktir Yerim Tatura Anamut Ocak Yayinlari Harun Gungor Mustafa Argunsah Gagauzlar Otuken Nesriyat Nevzat Ozkan Gagavuz Turkcesi Grameri Turk Dil Kurumu Yayinlari 1996Dis baglantilarVikipedi Ozgur Ansiklopedi Vikipedi nin Gagavuzca gag surumu Vikisozluk te Kategori Gagavuzca sozcukler ile ilgili tanim bulabilirsiniz Gagavuzca Bir web Sitesi10 Kasim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gagavuzca bir web sitesi olu kirik baglanti Gagavuzca etimolojik sozluk 4 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizOrtak Turkce Alfabesi