Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Haiti ya da resmî adıyla Haiti Cumhuriyeti, Amerika'da Karayip Denizi'nde bir ada ülkesidir. Küba'nın doğusunda yer alan Hispaniola adasını Dominik Cumhuriyeti ile paylaşır ve adanın batı kısımdadır. Küba ve Jamaika'nın doğusunda Bahamalar'ın güneyinde bulunur. Yüzölçümü 27.750 km² olan ülke Karayipler'in yüzölçümü en büyük üçüncü; 11 milyon nüfusu ile Karayipler bölgesinin en kalabalık nüfuslu ülkesi konumundadır. Başkenti Port-au-Prince'tir.
Haiti | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan "Liberté, égalité, fraternité" (Fransızca) Geleneksel arma üzerindeki motto:"Libète, Egalite, Fratènite" (Haiti Kreolü) "Özgürlük, Eşitlik, Kardeşlik" "" (Fransızca) "Inite se fòs" (Haiti Kreolü) "Birlikten güç doğar" | |||||||||||||||||||||||||
 Batı Yarımküre'deki konumu | |||||||||||||||||||||||||
 Haiti ve komşuları | |||||||||||||||||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Port-au-Prince 18°32′K 72°20′B / 18.533°K 72.333°B | ||||||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | |||||||||||||||||||||||||
| Etnik gruplar | %95 5% veya | ||||||||||||||||||||||||
| Demonim | |||||||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Geçici bir hükûmet altında üniter yarı başkanlık cumhuriyeti | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Yasama organı | |||||||||||||||||||||||||
| (boş) | |||||||||||||||||||||||||
| (boş) | |||||||||||||||||||||||||
| Bağımsızlık | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||||||
• Kara | 27.750 km2 | ||||||||||||||||||||||||
• Su (%) | 0,7 | ||||||||||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||||||||||
• 2023 tahminî | 11.470.261 (83.) | ||||||||||||||||||||||||
• Yoğunluk | 382/km2 (32.) | ||||||||||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2023 tahminî | ||||||||||||||||||||||||
• Toplam |  $38,952 milyar (144.) | ||||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | $3185 (174.) | ||||||||||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2023 tahminî | ||||||||||||||||||||||||
• Toplam | $25,986 milyar (139.) | ||||||||||||||||||||||||
• Kişi başına | $2125 (172.) | ||||||||||||||||||||||||
| Gini (2012) | 41.1 orta | ||||||||||||||||||||||||
| İGE (2022) |  0.552orta · 158. | ||||||||||||||||||||||||
| Para birimi | Gourde (G) (HTG) | ||||||||||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC-5 (EST) | ||||||||||||||||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC-4 (EDT) | ||||||||||||||||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||||||||||||
| Telefon kodu | |||||||||||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .ht | ||||||||||||||||||||||||
Adanın yerleşik halkı Tainolar olarak bilinir. İlk Avrupalılar Aralık 1492'de Kristof Kolomb'un ilk yolculuğu sırasında adaya geldiler. Kolumbus, Amerikadaki ilk Avrupalı yerleşimini, şu anda Haiti'nin kuzeydoğu kıyısında bulunan 'da kurdu. Ada, 17. yüzyılın başlarına kadar İspanyol İmparatorluğu'nun bir parçasını oluşturdu. Yaşanan çatışmalar, adanın batısının 1697'de Fransa'ya devredilmesine yol açtı. Bu bölge olarak adlandırıldı. Fransız sömürgeciler, Afrika'dan getirilen kölelerin çalıştığı şeker kamışı tarlaları kurdular ve bu da koloniyi dünyanın en zenginlerinden biri yaptı.
Fransız Devrimi'nin ortasında Afrikalı köleler ve özgür beyaz olmayan insanlar eski bir köle ve Fransız Ordusu generali Toussaint Louverture'un önderliğinde Haiti Devrimi'ni (1791-1804) başlattı. Napolyon'un güçleri, 1 Ocak 1804'te Haiti'nin egemenliğini ilan eden Louverture'un halefi Jean-Jacques Dessalines tarafından yenilgiye uğratıldı ve bu olay adada bulunan Fransızların katledilmesiyle sonuçlandı.
Ülke, Latin Amerika ve Karayipler'de bağımsızlığını ilan eden ilk ülke, Amerika kıtasındaki ikinci cumhuriyet, Amerika'da köleliği ortadan kaldıran ilk ülke ve köle isyanıyla kurulan tek ülke oldu.
Başkan , Haiti nüfuzunu Hispanyola'nın doğu kısmı üzerinde genişletmeye çalıştı, bu da sonunda yol açtı. Haiti, Dominik'in bağımsızlığını 1844'teki ilanının ardından 1867'de tanıdı. Haiti'nin bağımsızlığının ilk yüzyılı siyasi istikrarsızlık, uluslararası toplum tarafından dışlanma ve Fransa'ya ödenen büyük bir borç ile geçti. Siyasi istikrarsızlık ve dış ekonomik etki, ABD'nin 1915-1934 yılları arasında ülkeyi işgal etmesine neden oldu. François 'Papa Doc' Duvalier, 1957'de iktidara geldi ve oğlu Jean-Claude Duvalier'in 1986'ya kadar sürdürdüğü uzun bir otokratik yönetim dönemini başlattı.
Ülkede, 2004'te BM'nin müdahalesine yol açan bir darbe, 2010'da 250.000'den fazla insanın ölümüne yol açan yıkıcı deprem ve kolera salgını meydana geldi.
Kötüleşen ekonomik durumuyla Haiti, isyanlar ve protestolar, yaygın açlık ve artan çete faaliyetleriyle belirginleşen sosyoekonomik ve politik bir kriz yaşadı. Mayıs 2024 itibarıyla Haiti'de seçilmiş hükûmet yetkilisi kalmamıştır ve başarısız devlet olarak tanımlanmaktadır.
Tarih
Haiti'nin yerli halkı, bir Aravak halkı olan Taínolardı. Kristof Kolomb'un 1492'de yeni dünyanın keşfinden sonra adaya Hispaniola adı verilmişti. Hispaniola Adası, Avrupa'dan gelip "yeni dünyayı fethedenler"in üslerinden biri haline geldi. O zamanda yaşamış İspanyol Katolik rahip Bartolome de Las Casas, Türkçede de Kızılderili Katliamı adıyla yayınlanmış kitabında ada hakkında şunları yazmaktadır: "Bu ada üzerinde (ben 1508'de vardığım zaman) 6 milyon insan yaşıyordu, Kızılderililer de dahil olmak üzere. Ne var ki 1494'ten 1508'e kadar 3 milyonun üzerinde insan savaştan, kölelikten ve madenlerden dolayı yok olmuştu. Gelecek nesillerde buna kim inanacaktır?"
Bazı tarihçiler Las Casas'ın bu rakamı abarttığını ve nüfusun 1 milyon kadar olduğunu düşünmekteyse de bazıları 8 milyona kadar vardığını savunmaktadır. Bununla birlikte Las Casas'ın bu kitabında Kuzey Amerika'nın kıyılarından güneye doğru tüm Orta Amerika, Güney Amerika'nın kuzeyi ve Karayipler'deki adalarda yapılan Kızılderili/yerli katliamlarını anlattığı gibi, yeni dünyanın keşfinden sonra bölgede büyük kıyımlar yaşandığı şüphesizdir.
17. ve 18. yüzyıllarda adanın bugünkü Haiti olan 3'te 1'lik batı kısmı Fransız deniz korsanlarının eline geçti. Fransızlar burayı İspanyol ve İngiliz gemilerini taciz etmek için kullandılar. Daha sonra, Saint-Domingue adını verdikleri adanın bu kısmında şeker ve kahve üretimine başladılar.
Fransız İmparatorluğunun 18.yüzyıldaki en zengin sömürgelerinden biri haline gelen Saint-Domingue, 1780'lerde Avrupa'da tüketilen şekerin %40, kahvenin ise %60 kadarını üretmişti. Bu dönemde, şeker kamışı ve kahve ekim alanlarında çalıştırılmak üzere 790.000 kadar Afrikalı köle getirildiği tahmin edilmektedir.
12 Ocak 2010 günü yerel saatle 16:53'te 7.0 büyüklüğünde bir deprem gerçekleşmiştir ve 200 bin kişinin bu depremde öldüğü tahmin edilmektedir.
Bağımsızlık
1789 Fransız İhtilali Saint Domingue'nin kaderini de kökten etkiledi. Fakir ve zengin beyazlar, devrim sonrası yasalara göre koloninin nasıl yönetileceği konusunda anlaşmazlığa düştüler. Bu arada, kölelikten kurtulmuş siyahlar ve yerliler, ihtilalin getirdiği Vatandaş ve İnsan Hakları Bildirgesine göre kendilerinin de Fransız vatandaşı olduklarını ileri sürdüler. Bu arada Haiti Devrimini başlatan köleler Haitili liderler Toussaint L'Ouverture, Jean-Jacques Dessalines ve Henri Christophe önderliğinde bir silahlı güç haline geldiler. Yerliler ordusu Fransız güçleri ile Napolyon Bonapart'ın 1803'te gönderdiği orduyu yendi. Bunların sonucunda Haiti kendi yerli ismiyle 1804 yılında bağımsızlığını ilan etti. General Dessalines yönetimi eline aldı ve 1805'te Anayasa ilan etti. Anayasaya göre herkes din özgürlüğüne sahipti ve herkes Haitili siyah olarak tanımlandı.
Haiti bağımsızlığına rağmen 1826'da Panama'da yapılan bağımsız Amerika ülkeleri toplantısına dahil edilmedi ve ABD tarafından 1862'ye kadar tanınmadı. I.Dünya Savaşı'nda 1915 yılından 1934'e kadar ABD haksız bir şekilde Haiti'yi işgal ve kontrol altında tuttu. Haiti 20. yüzyıl boyunca da darbe, katliam ve iç savaşlardan kurtulamadı.
Ekonomi
Haiti, 19.97 milyar $ GSYİH ve sermaye başına GSYİH 1.800 $ ile (2017 tahminleri) ağırlıklı olarak serbest bir piyasa ekonomisine sahiptir. Ülke para birimi olarak Haiti shell i kullanıyor. Turizm endüstrisine rağmen, Haiti yoksulluk, yolsuzluk, siyasi istikrarsızlık, zayıf altyapı, sağlık hizmetlerinin eksikliği ve eğitim eksikliğinin temel nedenleri ile dünyanın en fakir ve Amerika bölgesindeki en fakir ülkelerden biridir. İşsizlik yüksek ve birçok Haitili göç etmeye çalışıyor. 2010 depreminden ve ardından kolera salgından sonra ticaret önemli ölçüde geriledi ve ülkenin satın alma gücü paritesi %8 düştü (12,15 milyar ABD dolarından 11,18 milyar ABD dolarına). Haiti, 2010 Birleşmiş Milletler İnsani Gelişme Endeksi'nde 182 ülke sıralamasında 145. sıradadır.
Başkan Aristide'nin yönetimi hakkında tartışmalı 2000 seçimi ve suçlamalarının ardından ABD'nin Haiti hükûmetine yardımı 2001 ve 2004 yılları arasında kesildi. Aristide'nin 2004'te ayrılmasından sonra yardımlar restore edildi ve Brezilya ordusu Haiti barışı koruma operasyonunda Birleşmiş Milletler İstikrar Misyonuna liderlik etti. Yaklaşık dört yıllık durgunluktan sonra, 2005 yılında ekonomi %1,5 büyüdü. Eylül 2009'da Haiti, dış borcunun iptaline hak kazanmak için IMF ve Dünya Bankası'nın Ağır borçlu yoksul ülkeler programı tarafından incelenmeye alındı.
Hükûmetin bütçesinin yüzde 90'ından fazlası, Venezuela liderliğindeki bir petrol ittifakı olan Petrocaribe ile yapılan bir anlaşmadan kaynaklanıyor.
Büyük Deprem
2010 yılında ülkeyi derinden yaralayan 7 büyüklüğünde bir deprem oldu. Resmî ölü sayısı 200 bin kişinin üzerinde.
2021 yılının Ağustos ayında 7.2 büyüklüğünde deprem meydana geldi. Bu depremde 2200'den fazla kişi öldü.
Notlar
- ^ a b c Ulusal Meclisin şu anda sıfır üyesi bulunmaktadır; Senatodaki 30 sandalyenin ve Temsilciler Meclisindeki 119 sandalyenin tamamı, önceki tüm üyelerin 'nda öngörüldüğü üzere görev sürelerini tamamlamış olmaları ve boşalan sandalyelerin doldurulması için herhangi bir seçim yapılmamış olması nedeniyle boştur.
Kaynakça
- ^ "Article 4 of the Constitution". Haiti-reference.com. 21 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2013.
- ^ "After The Group Of G8, Now Come G30 Headed By Louko Desir". Haiti Observer. 2 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018.
- ^ "Haiti". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 22 Eylül 2021. 9 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2024.
- ^ "Country Summary". Central Intelligence Agency. 17 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2023 – CIA.gov vasıtasıyla.
- ^ "The World Factbook". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Erişim tarihi: 22 Haziran 2023.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Haiti)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2023.
- ^ "Gini Index". The World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2015.
- ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- ^ Shellenberger, Michael (22 Eylül 2022). "Haiti Riots Triggered By IMF Advice To Cut Fuel Subsidies". Forbes. 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2022.
- ^ Taylor, Luke (18 Ekim 2022). "Haiti on verge of collapse, NGOs warn as UN talks on restoring order continue". The Guardian. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022.
- ^ Taylor, Luke (11 Ocak 2023). "Haiti left with no elected government officials as it spirals towards anarchy". The Guardian. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023.
- ^ Charles, Jacqueline (3 Mayıs 2023). "As violence in Haiti worsens, Canada bets on assistance to police". Miami Herald. 3 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2023.
- ^ "Haiti: Enhanced Initiative for Heavily Indebted Poor Countries" (PDF). International Monetary Fund. September 2009. 21 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Temmuz 2013.
- ^ "Haiti Economy" (PDF). 2 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2015.
Dış bağlantılar
- Photo Haiti6 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Map of Haiti 19 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
' hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
 | Vikihaber'de haberler |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Haiti ya da resmi adiyla Haiti Cumhuriyeti Amerika da Karayip Denizi nde bir ada ulkesidir Kuba nin dogusunda yer alan Hispaniola adasini Dominik Cumhuriyeti ile paylasir ve adanin bati kisimdadir Kuba ve Jamaika nin dogusunda Bahamalar in guneyinde bulunur Yuzolcumu 27 750 km olan ulke Karayipler in yuzolcumu en buyuk ucuncu 11 milyon nufusu ile Karayipler bolgesinin en kalabalik nufuslu ulkesi konumundadir Baskenti Port au Prince tir HaitiRepublique d Haiti Fransizca Repiblik d Ayiti Haiti Kreolu Haiti CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan Liberte egalite fraternite Fransizca 1 Libete Egalite Fratenite Haiti Kreolu Ozgurluk Esitlik Kardeslik Geleneksel arma uzerindeki motto L union fait la force Fransizca Inite se fos Haiti Kreolu 2 Birlikten guc dogar Milli mars La Dessalinienne Fransizca Desalinyen Haiti Kreolu Dessalines Sarkisi source source track track track track track track track Bati Yarimkure deki konumuHaiti ve komsulariBaskent ve en buyuk sehirPort au Prince 18 32 K 72 20 B 18 533 K 72 333 B 18 533 72 333Resmi dil ler FransizcaHaiti KreoluEtnik gruplar 95 Siyah 5 Karisik veya Beyaz 3 DemonimHaitiliHukumetGecici bir hukumet altinda uniter yari baskanlik cumhuriyeti Baskanlik Gecis KonseyiLeslie Voltaire Baskan Edgard Leblanc FilsFritz JeanLaurent St CyrEmmanuel VertilaireSmith AugustinLouis Gerald Gilles BasbakanAlix Didier Fils Aime vekaleten Yasama organiUlusal Meclis a Ust meclisSenato a bos Alt meclisTemsilciler Meclisi a bos Bagimsizlik Ilan1 Ocak 1804 Taninma17 Nisan 1825 Birinci Imparatorluk22 Eylul 1804 Guney Cumhuriyeti9 Mart 1806 Kuzey Devleti17 Ekim 1806 Krallik28 Mart 1811 Hispaniola nin birlesmesi9 Subat 1822 Dagilma27 Subat 1844 Ikinci Imparatorluk26 Agustos 1849 Cumhuriyet15 Ocak 1859 ABD isgali28 Temmuz 1915 1 Agustos 1934 Mevcut anayasa29 Mart 1987Yuzolcumu Kara27 750 4 km2 Su 0 7Nufus 2023 tahmini11 470 261 5 83 Yogunluk382 km2 32 GSYIH SAGP 2023 tahmini Toplam 38 952 milyar 6 144 Kisi basina 3185 6 174 GSYIH nominal 2023 tahmini Toplam 25 986 milyar 6 139 Kisi basina 2125 6 172 Gini 2012 41 1 7 ortaIGE 2022 0 552 8 orta 158 Para birimiGourde G HTG Zaman dilimiUTC 5 EST Yaz YSU UTC 4 EDT Trafik akisisagTelefon kodu 509Internet alan adi ht Haiti Adanin yerlesik halki Tainolar olarak bilinir Ilk Avrupalilar Aralik 1492 de Kristof Kolomb un ilk yolculugu sirasinda adaya geldiler Kolumbus Amerikadaki ilk Avrupali yerlesimini su anda Haiti nin kuzeydogu kiyisinda bulunan La Navidad da kurdu Ada 17 yuzyilin baslarina kadar Ispanyol Imparatorlugu nun bir parcasini olusturdu Yasanan catismalar adanin batisinin 1697 de Fransa ya devredilmesine yol acti Bu bolge Saint Domingue olarak adlandirildi Fransiz somurgeciler Afrika dan getirilen kolelerin calistigi seker kamisi tarlalari kurdular ve bu da koloniyi dunyanin en zenginlerinden biri yapti Fransiz Devrimi nin ortasinda Afrikali koleler ve ozgur beyaz olmayan insanlar eski bir kole ve Fransiz Ordusu generali Toussaint Louverture un onderliginde Haiti Devrimi ni 1791 1804 baslatti Napolyon un gucleri 1 Ocak 1804 te Haiti nin egemenligini ilan eden Louverture un halefi Jean Jacques Dessalines tarafindan yenilgiye ugratildi ve bu olay adada bulunan Fransizlarin katledilmesiyle sonuclandi Ulke Latin Amerika ve Karayipler de bagimsizligini ilan eden ilk ulke Amerika kitasindaki ikinci cumhuriyet Amerika da koleligi ortadan kaldiran ilk ulke ve kole isyaniyla kurulan tek ulke oldu Baskan Jean Pierre Boyer Haiti nufuzunu Hispanyola nin dogu kismi uzerinde genisletmeye calisti bu da sonunda Haiti Dominik Savaslarina yol acti Haiti Dominik in bagimsizligini 1844 teki ilaninin ardindan 1867 de tanidi Haiti nin bagimsizliginin ilk yuzyili siyasi istikrarsizlik uluslararasi toplum tarafindan dislanma ve Fransa ya odenen buyuk bir borc ile gecti Siyasi istikrarsizlik ve dis ekonomik etki ABD nin 1915 1934 yillari arasinda ulkeyi isgal etmesine neden oldu Francois Papa Doc Duvalier 1957 de iktidara geldi ve oglu Jean Claude Duvalier in 1986 ya kadar surdurdugu uzun bir otokratik yonetim donemini baslatti Ulkede 2004 te BM nin mudahalesine yol acan bir darbe 2010 da 250 000 den fazla insanin olumune yol acan yikici deprem ve kolera salgini meydana geldi Kotulesen ekonomik durumuyla 9 Haiti isyanlar ve protestolar yaygin aclik ve artan cete faaliyetleriyle belirginlesen sosyoekonomik ve politik bir kriz yasadi 10 Mayis 2024 itibariyla Haiti de secilmis hukumet yetkilisi kalmamistir ve basarisiz devlet olarak tanimlanmaktadir 11 12 Icindekiler 1 Tarih 2 Bagimsizlik 3 Ekonomi 4 Buyuk Deprem 5 Notlar 6 Kaynakca 7 Dis baglantilarTarihdegistirHaiti nin yerli halki bir Aravak halki olan Tainolardi Kristof Kolomb un 1492 de yeni dunyanin kesfinden sonra adaya Hispaniola adi verilmisti Hispaniola Adasi Avrupa dan gelip yeni dunyayi fethedenler in uslerinden biri haline geldi O zamanda yasamis Ispanyol Katolik rahip Bartolome de Las Casas Turkcede de Kizilderili Katliami adiyla yayinlanmis kitabinda ada hakkinda sunlari yazmaktadir Bu ada uzerinde ben 1508 de vardigim zaman 6 milyon insan yasiyordu Kizilderililer de dahil olmak uzere Ne var ki 1494 ten 1508 e kadar 3 milyonun uzerinde insan savastan kolelikten ve madenlerden dolayi yok olmustu Gelecek nesillerde buna kim inanacaktir Bazi tarihciler Las Casas in bu rakami abarttigini ve nufusun 1 milyon kadar oldugunu dusunmekteyse de bazilari 8 milyona kadar vardigini savunmaktadir Bununla birlikte Las Casas in bu kitabinda Kuzey Amerika nin kiyilarindan guneye dogru tum Orta Amerika Guney Amerika nin kuzeyi ve Karayipler deki adalarda yapilan Kizilderili yerli katliamlarini anlattigi gibi yeni dunyanin kesfinden sonra bolgede buyuk kiyimlar yasandigi suphesizdir 17 ve 18 yuzyillarda adanin bugunku Haiti olan 3 te 1 lik bati kismi Fransiz deniz korsanlarinin eline gecti Fransizlar burayi Ispanyol ve Ingiliz gemilerini taciz etmek icin kullandilar Daha sonra Saint Domingue adini verdikleri adanin bu kisminda seker ve kahve uretimine basladilar Fransiz Imparatorlugunun 18 yuzyildaki en zengin somurgelerinden biri haline gelen Saint Domingue 1780 lerde Avrupa da tuketilen sekerin 40 kahvenin ise 60 kadarini uretmisti Bu donemde seker kamisi ve kahve ekim alanlarinda calistirilmak uzere 790 000 kadar Afrikali kole getirildigi tahmin edilmektedir 12 Ocak 2010 gunu yerel saatle 16 53 te 7 0 buyuklugunde bir deprem gerceklesmistir ve 200 bin kisinin bu depremde oldugu tahmin edilmektedir BagimsizlikdegistirAna madde Haiti Devrimi nbsp Jacques d Haiti Haiti nin bagimsizligini kazanmasinin ardindan 1804 yilinda Imparator Jacques I olarak tac giyerek ilk Haiti Imparatoru oldu 1789 Fransiz Ihtilali Saint Domingue nin kaderini de kokten etkiledi Fakir ve zengin beyazlar devrim sonrasi yasalara gore koloninin nasil yonetilecegi konusunda anlasmazliga dustuler Bu arada kolelikten kurtulmus siyahlar ve yerliler ihtilalin getirdigi Vatandas ve Insan Haklari Bildirgesine gore kendilerinin de Fransiz vatandasi olduklarini ileri surduler Bu arada Haiti Devrimini baslatan koleler Haitili liderler Toussaint L Ouverture Jean Jacques Dessalines ve Henri Christophe onderliginde bir silahli guc haline geldiler Yerliler ordusu Fransiz gucleri ile Napolyon Bonapart in 1803 te gonderdigi orduyu yendi Bunlarin sonucunda Haiti kendi yerli ismiyle 1804 yilinda bagimsizligini ilan etti General Dessalines yonetimi eline aldi ve 1805 te Anayasa ilan etti Anayasaya gore herkes din ozgurlugune sahipti ve herkes Haitili siyah olarak tanimlandi Haiti bagimsizligina ragmen 1826 da Panama da yapilan bagimsiz Amerika ulkeleri toplantisina dahil edilmedi ve ABD tarafindan 1862 ye kadar taninmadi I Dunya Savasi nda 1915 yilindan 1934 e kadar ABD haksiz bir sekilde Haiti yi isgal ve kontrol altinda tuttu Haiti 20 yuzyil boyunca da darbe katliam ve ic savaslardan kurtulamadi EkonomidegistirHaiti 19 97 milyar GSYIH ve sermaye basina GSYIH 1 800 ile 2017 tahminleri agirlikli olarak serbest bir piyasa ekonomisine sahiptir Ulke para birimi olarak Haiti shell i kullaniyor Turizm endustrisine ragmen Haiti yoksulluk yolsuzluk siyasi istikrarsizlik zayif altyapi saglik hizmetlerinin eksikligi ve egitim eksikliginin temel nedenleri ile dunyanin en fakir ve Amerika bolgesindeki en fakir ulkelerden biridir Issizlik yuksek ve bircok Haitili goc etmeye calisiyor 2010 depreminden ve ardindan kolera salgindan sonra ticaret onemli olcude geriledi ve ulkenin satin alma gucu paritesi 8 dustu 12 15 milyar ABD dolarindan 11 18 milyar ABD dolarina Haiti 2010 Birlesmis Milletler Insani Gelisme Endeksi nde 182 ulke siralamasinda 145 siradadir Baskan Aristide nin yonetimi hakkinda tartismali 2000 secimi ve suclamalarinin ardindan ABD nin Haiti hukumetine yardimi 2001 ve 2004 yillari arasinda kesildi Aristide nin 2004 te ayrilmasindan sonra yardimlar restore edildi ve Brezilya ordusu Haiti barisi koruma operasyonunda Birlesmis Milletler Istikrar Misyonuna liderlik etti Yaklasik dort yillik durgunluktan sonra 2005 yilinda ekonomi 1 5 buyudu Eylul 2009 da Haiti dis borcunun iptaline hak kazanmak icin IMF ve Dunya Bankasi nin Agir borclu yoksul ulkeler programi tarafindan incelenmeye alindi 13 Hukumetin butcesinin yuzde 90 indan fazlasi Venezuela liderligindeki bir petrol ittifaki olan Petrocaribe ile yapilan bir anlasmadan kaynaklaniyor 14 Buyuk Depremdegistir nbsp Depremden birkac gun sonra kurtarilan hayatta kalmayi basarmis depremzedelerden bir tanesi 2010 yilinda ulkeyi derinden yaralayan 7 buyuklugunde bir deprem oldu Resmi olu sayisi 200 bin kisinin uzerinde 2021 yilinin Agustos ayinda 7 2 buyuklugunde deprem meydana geldi Bu depremde 2200 den fazla kisi oldu Notlardegistir a b c Ulusal Meclisin su anda sifir uyesi bulunmaktadir Senatodaki 30 sandalyenin ve Temsilciler Meclisindeki 119 sandalyenin tamami onceki tum uyelerin Haiti Anayasasi nda ongoruldugu uzere gorev surelerini tamamlamis olmalari ve bosalan sandalyelerin doldurulmasi icin herhangi bir secim yapilmamis olmasi nedeniyle bostur Kaynakcadegistir Article 4 of the Constitution Haiti reference com 21 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Temmuz 2013 After The Group Of G8 Now Come G30 Headed By Louko Desir Haiti Observer 2 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ocak 2018 Haiti The World Factbook Central Intelligence Agency 22 Eylul 2021 9 Subat 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Nisan 2024 Country Summary Central Intelligence Agency 17 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Eylul 2023 CIA gov vasitasiyla The World Factbook The World Factbook 2024 bas CIA Erisim tarihi 22 Haziran 2023 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link a b c d World Economic Outlook Database October 2023 Edition Haiti IMF org International Monetary Fund 10 Ekim 2023 22 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ekim 2023 Gini Index The World Bank 2 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Kasim 2015 Human Development Report 2021 2022 PDF Ingilizce United Nations Development Programme 8 Eylul 2022 8 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 8 Eylul 2022 Shellenberger Michael 22 Eylul 2022 Haiti Riots Triggered By IMF Advice To Cut Fuel Subsidies Forbes 22 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Ekim 2022 Taylor Luke 18 Ekim 2022 Haiti on verge of collapse NGOs warn as UN talks on restoring order continue The Guardian 14 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Ekim 2022 Taylor Luke 11 Ocak 2023 Haiti left with no elected government officials as it spirals towards anarchy The Guardian 8 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Subat 2023 Charles Jacqueline 3 Mayis 2023 As violence in Haiti worsens Canada bets on assistance to police Miami Herald 3 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Mayis 2023 Haiti Enhanced Initiative for Heavily Indebted Poor Countries PDF International Monetary Fund September 2009 21 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 24 Temmuz 2013 Haiti Economy PDF 2 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 11 Nisan 2015 Dis baglantilardegistirPhoto Haiti6 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Map of Haiti 19 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Vikipedi nin kardes projelerinden hakkinda daha fazla bilgi edinin nbsp Commons ta dosyalar nbsp Vikihaber de haberler https tr wikipedia org w index php title Haiti amp oldid 34208005 sayfasindan alinmistir