Homo (cins)

Homo (Latince: "insan"), çağdaş insanı ve yakın akrabalarını içeren insansı cinsine verilen ad. Cinsin üyeleri genelde "insan" adıyla birlikte anılır. En erken üyesi, en eski kalıntıları 2.3 milyon yıl öncesine tarihlenen Homo habilis olup (Homo sapiens) dışındaki yaşayan son türü olan Homo neanderthalensis'in (Neandertal) yaklaşık 40.000 yıl öncesine kadar yaşadığı düşünülmektedir. Homo floresiensis türünün ise 50.000 yıl öncesine kadar var olduğu düşünülüyor.Homo, Paranthropus cinsi ile birlikte, muhtemelen Australopithecus africanus ile kardeştir ve kendisi de Pan soyundan, şempanzelerden ayrılmıştır.

Homo Yaşadığı dönem aralığı: 2,8-0 myö -Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Cava insanının kafatası ilüstrasyonu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Primates Alt takım: Haplorhini İnfra takım: Simiiformes Familya: Hominidae Alt familya: Homininae Oymak: Hominini Cins: Homo Linnaeus, 1758
Tip tür
Homo sapiens Linnaeus, 1758
Türler
† Homo antecessor - Ata insan † Homo cepranensis - Ceprano insanı † Homo ergaster - Çalışkan insan † Homo erectus - Dik insan † Homo floresiensis - Flores insanı † Homo gautengensis † Homo georgicus - Gürcü insanı † Homo habilis - Hünerli insan † Homo heidelbergensis - Heidelberg insanı † Homo longi - Ejderha insanı † † Homo naledi † Homo neanderthalensis - Neandertal insanı † Homo rhodesiensis - Rodesya insanı = Homo bodoensis? † Homo rudolfensis Homo sapiens - Akıllı insan † Homo sapiens idaltu - Yaşlı bilge insan Homo sapiens sapiens
Sinonimler
Africanthropus (Dreyer, 1935) Atlanthropus (Arambourg, 1954) Cyphanthropus (Pycraft, 1928) Palaeanthropus (Bonarelli, 1909) Palaeoanthropus (Freudenberg, 1927) Pithecanthropus (Dubois, 1894) Protanthropus (Haeckel, 1895) Sinanthropus (Black, 1927) Tchadanthropus (Coppens, 1965) Telanthropus (Broom & Anderson 1949)

Homo erectus yaklaşık 2 milyon yıl önce ortaya çıkmış ve çeşitli göçlerle Afrika (H. ergaster olarak adlandırıldığı yer) ve Avrasya'ya yayılmıştır. Bu ilk insan türünün avcı-toplayıcı bir toplumda yaşamış ve ateşi kontrol edebilmiş olması muhtemeldir. Uyumlu ve başarılı bir tür olan H. erectus bir milyon yıldan fazla varlığını sürdürmüş ve yaklaşık 500.000 yıl öncesine kadar kademeli olarak yeni türlere ayrışmıştır. Genetik çalışmalara göre, "930.000 ve 813.000 yıl önce ... yaklaşık 117.000 yıl süren ve insan atalarını yok olmaya yaklaştıran" bir insan atası popülasyonu darboğazı (olası 100.000 ila 1000 bireyden) meydana geldi.

Anatomik olarak modern insanlar (Homo sapiens) yaklaşık 300.000 ila 200.000 yıl önce Afrika'da, H. neanderthalensis ise aynı dönemde Avrupa ve Batı Asya'da ortaya çıkmıştır. H. sapiens Afrika'dan muhtemelen 250.000 yıl öncesine kadar ve kesinlikle 130.000 yıl öncesine kadar birkaç dalga halinde dağılmış, Güney Dağılımı olarak adlandırılan süreç yaklaşık 70-50.000 yıl önce başlamış ve 50.000 yıl önce Avrasya ve Okyanusya'nın kalıcı kolonizasyonuna yol açmıştır. H. sapiens Afrika'da ve Avrasya'da arkaik insanlarla karşılaşmış ve melezleşmiştir. 40.000 yıl öncesine kadar (Neandertallerin yok oluşu) ayrı arkaik (sapiens olmayan) insan türlerinin hayatta kaldığı düşünülmektedir.

Ayırt edici özellikleri

Homo türleri, ataları avustralopitesinlere göre daha kısa kollara ve daha uzun bacaklara sahiplerdir. Bu da avustralopitesinlerde olduğu düşünülen tırmanma davranışının ortadan kalkmasına işaret eder. Erken insansılardan ayrımsanmalarını sağlayan beyin hacimleri erken türlerde (Homo rudolfensis, erectus) 700–1000 cm³ arasında değişirken, gelişmiş türlerde (Homo sapiens, heidelbergenis/rhodesiensis, neanderthalensis) ortalama 1000–1600 cm³ arasındadır – avustralopitesinlerde ise ortalama beyin hacmi 450 cm³ idi, H. habilis'in de buna benzer şekilde 450–600 cm³ arasında bir beyin hacmi vardı. Başparmakları ve öteki parmakları, karşılıklı gelebilecek biçimde gelişmiştir ve dolayısıyla Homo türleri nesneleri atalarına göre daha iyi kavrama yeteneğine sahiptir. Homo cinsine ait türlerin, alet kullanma ve alet yapabilme yetenekleri vardır. Oldowan alet kültürünun ilk olarak H. habilis/H. rudolfensis tarafından kullanıldığı düşünülüyordu. Ancak artık Australopithecus garhi'nin (2.6 Ma) bu alet kültürünün en eski temsilcisi olduğu kabul ediliyor.

İsimler ve taksonomi

Homininae alt familyasını ve Hominini kabilesini vurgulayan Evrim ağacı şeması. Erken Homininae, Ponginae soyundan ayrıldıktan sonra Hominini ve Gorillini kabilelerine bölünmüştür. Erken Hominini daha da bölünerek Homo soyunu Pan soyundan ayırdı. Günümüzde Hominini "kabilesi", "Homo" cinsini içeren Hominina; "Pan" cinsini içeren Panina; ve soyu tükenmiş birkaç cinsi içeren Australopithecina "alt kabilelerini" belirler - alt kabileler bu çizelgede etiketlenmemiştir.

Latince "Homo" terimi genel anlamda "insan" anlamına gelmektedir. Bir bütün olarak insanlığı ifade etmek için kullanılır. "Homo sapiens" bilimsel adı 1758 yılında Carl Linnaeus tarafından modern insanlar için kullanılmaya başlanmıştır. Homo cinsi içindeki diğer türler, 1864'te Homo neanderthalensis ve 1892'de Homo erectus gibi 19. yüzyılın ikinci yarısında adlandırılmıştır.

Homo cinsinin tanımı bugün bile bir miktar belirsizliğini korumaktadır. Linnaeus 18. yüzyılda bu cinsi insanlar için ilk kez oluşturduğunda, başlangıçta tanımlamamıştı çünkü başka üye olmayacağına inanıyordu. Ancak Neandertallerin keşfi cinsi genişletti.

"Homo" adı, üyelerinin insan olduğunu ima etmek için seçilmiştir. 20. yüzyıl boyunca, geç Miyosen ve erken Pliyosen'den erken insan ve insan öncesi fosillerin keşfi, sınıflandırma konusunda tartışmalar yarattı. Homo'nun Australopithecus'tan ve hatta Pan'dan (şempanze ve bonobo) nasıl ayırt edileceği konusunda hala devam eden tartışmalar vardır. Bununla birlikte, Homo sınıflandırması, Homo habilis'te dört milyon yıl öncesine dayanan erken insan bipedalizminin kanıtları ve yaklaşık 2,5 ila 3 milyon yıl önce başlayan insan alet kültürünün gelişimi ile desteklenmektedir.

19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ortalarına kadar, erken insan fosilleri için çeşitli taksonomik isimler ve cins isimleri önerilmiştir. Bunların çoğu, Homo erectus'un erken göçler sırasında geniş bir coğrafi dağılıma sahip tek bir tür olduğu kabul edilerek Homo ile birleştirilmiştir. Pithecanthropus, Protanthropus, Sinanthropus ve diğerleri gibi isimler artık Homo ile eşanlamlı olarak kabul edilmektedir.

Homo'yu türler ve alt türler halinde sınıflandırmak, eksik bilgiler nedeniyle zordur ve karmaşık üç terimli isimlerden kaçınmak için "Neandertal" ve "Denisovan" gibi yaygın isimlerin kullanılmasına neden olur. Homo cinsindeki Denisova homininleri gibi yakın zamanda soyu tükenmiş bazı türlerin henüz evrensel olarak kabul edilmiş iki terimli isimleri yoktur. Holosen'in başlangıcından bu yana, Homo sapiens (anatomik olarak modern insan) muhtemelen Homo cinsi içinde hayatta kalan tek türdür.

1825'te John Edward Gray gibi ilk savunucular, taksonları kabilelere ve familyalara göre sınıflandırmayı önermiştir. Daha yakın zamanlarda "Hominini" terimi, erken insanlar da dahil olmak üzere insanların atası olan tüm türleri kapsayan bir kabileyi tanımlamak için kullanılmaktadır. "Hominina", Hominini içinde Australopithecus, Orrorin tugenensis, Ardipithecus veya Sahelanthropus gibi daha önceki dik yürüyen homininleri hariç tutan, yalnızca Homo cinsini içeren bir alt kabiledir. Australopithecinae ve Preanthropinae gibi alternatif adlandırmalar da yapılmıştır.

Evrim

Australopithecus ve Homonun ortaya çıkışı

Modern insanı da içeren Homo soyunun kökenleri bilim insanları tarafından uzun süredir tartışılmaktadır. Australopithecus garhi, Australopithecus sediba, Australopithecus africanus ve Australopithecus afarensis gibi çeşitli türler Homo'nun potansiyel ataları veya yakın akrabaları olarak öne sürülmüştür. Homo ile bazı fiziksel özellikleri paylaşmaktadırlar, ancak bu türlerden hangisinin doğrudan Homo soyuna yol açtığı konusunda bir anlaşma yoktur.

Son yıllarda, Homo ve Australopithecus arasındaki ayrım konusunda artan bir belirsizlik söz konusudur. Geleneksel olarak Homo'nun ortaya çıkışı, Alt Paleolitik çağın başlangıcını işaret eden ve Oldowan endüstrisi olarak bilinen bir dönem olan ilk taş alet kullanımıyla ilişkilendirilmiştir. Ancak 2010 yılında, Australopithecus afarensis'in yaklaşık 3,3 milyon yıl önce, yani ilk Homo'nun ortaya çıkmasından yaklaşık bir milyon yıl önce taş aletler kullanmış olabileceğini gösteren kanıtlar ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Etiyopya'da 2,8 milyon yıl öncesine tarihlenen bir çene kemiği fosili olan LD 350-1'in keşfi, erken Australopithecus'un ilkel özellikleri ile daha sonraki Homo'nun gelişmiş özelliklerinin bir karışımını göstermiştir.

Bu tartışma, bazı uzmanların Homo'nun gelişiminin Homo habilis yerine Homo erectus ile 3 milyon yıl kadar önce ya da daha sonra, yaklaşık 1,9 milyon yıl önce gerçekleşmiş olabileceğini öne sürmesine yol açmıştır. Fiziksel, genetik ve radyometrik verilerin bir arada kullanıldığı yeni bir çalışma, Homo'nun yaklaşık 3,3 milyon yıl önce ortaya çıkmış olabileceğini öne sürmektedir.

Daha önceki australopithecine türleri ile Homo arasındaki dikkate değer bir fiziksel fark, (ECV) ile gösterilen beyin boyutundaki artıştır. Australopithecus garhi'de yaklaşık 460 cm³ olan bu hacim Homo habilis'te 660 cm³'e çıkmış, Homo erectus'ta 760 cm³'e, Homo heidelbergensis'te 1.250 cm³'e ve Homo neanderthalensis'te 1.760 cm³'e kadar artmaya devam etmiştir. Ancak, beyin boyutundaki bu kademeli artışın australopithecine'lerde de gözlemlendiğini ve Homo'nun ortaya çıkışıyla durmadığını belirtmek önemlidir. Bu nedenle, Homo cinsini tanımlamak için kesin bir kriter değildir.

Homo habilis

Erken bir insan atası olan Homo habilis, yaklaşık 2,1 milyon yıl önce ortaya çıkmıştır. 2010 yılına kadar bazı bilim insanları H. habilis'in bir Homo türünden ziyade Australopithecus olarak sınıflandırılması gerektiğine inanıyordu. H. habilis'in Homo'ya dahil edilmesinin birincil nedeni alet kullanımının bilinmesiydi. Ancak, H. habilis'ten bir milyon yıl önce Australopithecus tarafından alet kullanıldığına dair kanıtlar keşfedildiğinde bu argüman gücünü yitirmiştir.

Ayrıca, H. habilis daha önce Homo ergaster'in (Homo erectus) doğrudan atası olarak kabul ediliyordu. Ancak 2007 yılında yapılan araştırmalar, H. habilis ve H. erectus'un önemli bir süre boyunca eşzamanlı olarak yaşadığını ortaya koymuş ve H. erectus'un doğrudan H. habilis'ten gelmediğini, bunun yerine ortak bir atayı paylaştığını göstermiştir.

2013'te Dmanisi kafatası 5'in keşfi başka belirsizlikleri de beraberinde getirmiştir. Asya H. erectus'unun Afrika H. ergaster'inin soyundan gelip gelmediği, onun da H. habilis'in soyundan gelip gelmediği konusunda soru işaretleri ortaya çıkmıştır. Bunun yerine, artık H. ergaster ve H. erectus'un aynı türün farklı varyasyonları olduğu ve kökenlerinin Afrika ya da Asya'da olduğu düşünülmektedir. Bu tür daha sonra yaklaşık 0,5 milyon yıl önce Avrupa, Endonezya ve Çin gibi bölgeler de dahil olmak üzere Avrasya'da geniş bir alana yayılmıştır.

Homo erectus

Homo erectusun genellikle yaklaşık 2 milyon yıl önce H. habilisten geliştiği varsayılmıştır. Bu senaryo, Kafkasya'da bulunan ve H. habilis ile geçiş özellikleri sergilediği görülen erken H. erectus örnekleri olan Homo erectus georgicusun keşfi ile güçlenmiştir. H. erectus için en eski kanıtlar Afrika dışında bulunduğundan, H. erectusun Avrasya'da geliştiği ve daha sonra Afrika'ya geri göç ettiği düşünülmüştür.Spoor ve arkadaşları (2007), Kenya'daki Turkana Gölü'nün doğusunda yer alan Koobi Fora Formasyonu'ndaki fosillere dayanarak, H. habilis'in H. erectus'un ortaya çıkışından sonra hayatta kalmış olabileceğini, dolayısıyla H. erectus'un evriminin anagenetik olmayacağını ve H. erectus'un erken Kalabriyen döneminde yaklaşık yarım milyon yıl boyunca (1,9 ila 1,4 milyon yıl önce) H. habilis ile birlikte var olmuş olabileceğini ileri sürmüştür. 31 Ağustos 2023'te araştırmacılar, genetik çalışmalara dayanarak, "yaklaşık 930.000 ila 813.000 yıl önce ... yaklaşık 117.000 yıl süren ve insan atalarını yok olmaya yaklaştıran" bir insan atası nüfus darboğazının (olası 100.000 ila 1000 bireyden) meydana geldiğini bildirdi. "

Ayrı bir Güney Afrika türü olan Homo gautengensis 2010 yılında H. erectus ile çağdaş olarak öne sürülmüştür.

Türler

Homo cinsine bağlı türlerin karşılaştırılması

Tür	Yaşadığı zaman (Milyon yıl önce)	Yaşadığı yer	Yetişkinlerin boyu	Yetişkinlerin ağırlığı	Beyin Hacmi (cm³)	Fosil kayıtları	Cins isminin keşfediliş/kayıtlara geçiş yılları
H. habilis	2.3 – 1.6	Afrika	1.0–1.5 m	33–55 kg	660	çok	1960/1964
H. erectus	2 – 0.1	Afrika, Avrasya (Cava Adası, Çin, Kafkaslar)	1.8 m	60 kg	850 (önceleri) – 1100 (sonraki zamanlarda)	çok	1891/1892
H. rudolfensis	1.9	Kenya				1 adet kafatası	1972/1986
H. georgicus	1.8	Gürcistan Cumhuriyeti			600	az	1999/2002
H. ergaster	1.9 – 1.4	Doğu ve Güney Afrika	1.9 m		700–850	çok	1975
H. antecessor	1.2 – 0.8	İspanya	1.75 m	90 kg	1000	2 bölge	1997
H. cepranensis	0.9 – 0.8?	İtalya			1000	1 adet kafatasının üst kısmı	1994/2003
H. heidelbergensis	0.7 – 0.2	Avrupa, Afrika, Çin	1.8 m	60 kg	1100–1400	çok	1908
H. neanderthalensis	0.25 – 0.03	Avrupa, Batı Asya	1.6 m	55–70 kg (yapılı bünye)	1200–1700	çok	(1829)/1864
H. rhodesiensis	0.8 – 0.12	Zambiya			1300	oldukça az	1921
H. sapiens	0.2 – günümüz	dünya genelinde	1.4–1.9 m	50–100 kg	1000–1850	halen yaşamakta	—/1758
H. sapiens idaltu	0.16 – 0.15	Etiyopya			1450	3 adet kafa kemiği	1997/2003
H. floresiensis	0.19 – 0.05	Endonezya	1.08 m	25 kg	380	7 birey	2003/2004

Ayrıca bakınız

• Australopithecus
• İnsanın evrimi
• İnsan evriminin fosil listesi

Dipnotlar

1. ^ Etiyopya'da Afar Bölgesi'nde bulunan ve 2.8 milyon yıl öncesine tarihlenen bir çene kemiği, Homo olarak değerlendirilmiştir.
2. ^ "Homo "nun en eski üyelerine giden çizgi, Miyosen sonları veya Pliyosen başlarında 'ndan ayrılmış bir cins olan Australopithecusdan türemiştir.
3. ^ Homo cinsinin ilk örneği kabul edilen Homo habilis'ten sonra, özellikle Homo neanderthalensis, Homo heidelbergensis, Alageyik Mağarası insanı, Denisova insanı ve Homo sapiens türlerinde beyin büyüklüğü kayda değer oranda genişlemiştir. Ancak son 50.000 yıldır beyin boyutunda kayda değer bir değişmenin bulunmadığı ortaya çıkmıştır.

Kaynakça

1. ^ "Taxonomy browser (Homo)". www.ncbi.nlm.nih.gov. Erişim tarihi: 2021-07-30. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
2. ^ Villmoare, Brian; Kimbel, William H.; Seyoum, Chalachew; Campisano, Christopher J.; DiMaggio, Erin N.; Rowan, John; Braun, David R.; Arrowsmith, J Ramón; Reed, Kaye E. (20 Mart 2015). "Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia". Science (İngilizce). 347 (6228): 1352-1355. doi:10.1126/science.aaa1343. ISSN 0036-8075. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2022. 
3. ^ Erman Ertuğrul (12 Kasım 2019). . Arkeofili. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2021. 
4. ^ ^{a b} Schuster AM (1997). "Earliest Remains of Genus Homo". . 50 (1). 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mart 2015. 
5. ^ Haile-Selassie Y, Gibert L, Melillo SM, Ryan TM, Alene M, Deino A, Levin NE, Scott G, Saylor BZ (May 2015). "Etiyopya'dan yeni türler Orta Pliyosen hominin çeşitliliğini daha da genişletiyor". Nature. 521 (7553): 483-8. Bibcode:2015Natur.521..483H. doi:10.1038/nature14448. (PMID) 26017448. 
6. ^ Hu, Wangjie; Hao, Ziqian; Du, Pengyuan; Di Vincenzo, Fabio; Manzi, Giorgio; Cui, Jialong; Fu, Yun-Xin; Pan, Yi-Hsuan; Li, Haipeng (Eylül 2023). "Genomic inference of a severe human bottleneck during the Early to Middle Pleistocene transition". Science (New York, N.Y.). 381 (6661): 979-984. doi:10.1126/science.abq7487. ISSN 1095-9203. (PMID) 37651513. 16 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ekim 2023. 
7. ^ Green, Richard E.; Krause, Johannes; Briggs, Adrian W.; Maricic, Tomislav; Stenzel, Udo; Kircher, Martin; Patterson, Nick; Li, Heng; Zhai, Weiwei; Fritz, Markus Hsi-Yang; Hansen, Nancy F. (7 Mayıs 2010). "A Draft Sequence of the Neandertal Genome". Science (New York, N.Y.). 328 (5979): 710-722. doi:10.1126/science.1188021. ISSN 0036-8075. (PMC) 5100745 $2. (PMID) 20448178. 13 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ekim 2023. 
8. ^ ^{a b} Mayr, Ernst (2018). Evrim Nedir? (3 bas.). Say Yayınları. s. 304-315. ISBN . 
9. ^ Brown, Graham; Fairfax, Stephanie; Sarao, Nidhi. "Human Evolution". Tree of Life (İngilizce). Tree of Life Project. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Haziran 2020. 
10. ^ Lee, Sang-Hee; Wolpoff, Milford H. (2003). "The Pattern of Pleistocene Human Brain Size Evolution". 29 (2). : 185-95. doi:10.1666/0094-8373(2003)029%3c0186:tpoeip%3e2.0.co;2. 31 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mayıs 2022. 
11. ^ "The American Heritage Dictionary of the English Language" (4. bas.). 2000. 10 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ekim 2023. 
12. ^ Stearn, W.T. (1959). "The background of Linnaeus's contributions to the nomenclature and methods of systematic biology". . 8 (1): 4-22. doi:10.2307/2411603. JSTOR 2411603. 
13. ^ von Linné, C. (1758). Systema naturæ. Regnum animale (10 bas.). Sumptibus Guilielmi Engelmann. ss. 18, 20. 8 Kasım 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Kasım 2012. 
14. ^ Cela-Conde, C.J.; Ayala, F.J. (June 2003). "Genera of the human lineage". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (13): 7684-7689. Bibcode:2003PNAS..100.7684C. doi:10.1073/pnas.0832372100. (PMC) 164648 $2. (PMID) 12794185. 
15. ^ Wood, B.; Lonergan, N. (April 2008). "The hominin fossil record: taxa, grades and clades" (PDF). Journal of Anatomy. 212 (4): 354-76. doi:10.1111/j.1469-7580.2008.00871.x. (PMC) 2409102 $2. (PMID) 18380861. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Ekim 2023. 
16. ^ Pickering, R.; Dirks, P.H.; Jinnah, Z.; de Ruiter, D.J.; Churchill, S.E.; Herries, A.I.; Woodhead, J.D.; Hellstrom, J.C.; Berger, L.R. (September 2011). "Australopithecus sediba at 1.977 Ma and implications for the origins of the genus Homo". Science. 333 (6048): 1421-1423. Bibcode:2011Sci...333.1421P. doi:10.1126/science.1203697. (PMID) 21903808. 
17. ^ Asfaw, B.; White, T.; Lovejoy, O.; Latimer, B.; Simpson, S.; Suwa, G. (April 1999). "Australopithecus garhi: a new species of early hominid from Ethiopia". Science. 284 (5414): 629-635. Bibcode:1999Sci...284..629A. doi:10.1126/science.284.5414.629. (PMID) 10213683. 
18. ^ Wood & Richmond (2000), s. 41: "A recent reassessment of cladistic and functional evidence concluded that there are few, if any, grounds for retaining H. habilis in Homo, and recommended that the material be transferred (or, for some, returned) to Australopithecus (Wood & Collard, 1999)."
19. ^ Miller, J.M. (May 2000). "Craniofacial variation in Homo habilis: an analysis of the evidence for multiple species". . 112 (1): 103-128. doi:10.1002/(SICI)1096-8644(200005)112:1<103::AID-AJPA10>3.0.CO;2-6. (PMID) 10766947. 
20. ^ Spoor, F.; ; Gathogo, P.N.; Brown, F.H.; Antón, S.C.; McDougall, I.; Kiarie, C.; Manthi, F.K.; Leakey, L.N. (August 2007). "Implications of new early Homo fossils from Ileret, east of Lake Turkana, Kenya". Nature. 448 (7154): 688-691. Bibcode:2007Natur.448..688S. doi:10.1038/nature05986. (PMID) 17687323. H. habilis'e atanan kısmi bir maksilla, bu türün daha önce bilinenden daha geç bir tarihe kadar hayatta kaldığını güvenilir bir şekilde göstermekte ve H. erectus ile anagenetik bir ilişkiyi olası kılmamaktadır. H. erectus'a ait özellikle küçük bir kalvaryumun keşfi, bu taksonun boyut olarak H. habilis ile örtüştüğünü ve belirgin bir cinsel dimorfizm göstermiş olabileceğini ortaya koymaktadır. Yeni fosiller, genel kafatası boyutundan bağımsız olarak H. habilis ve H. erectus'un ayırt edilebilirliğini doğrulamakta ve bu iki erken taksonun neredeyse yarım milyon yıl boyunca aynı göl havzasında geniş ölçüde sempatrik olarak yaşadığını göstermektedir. 
21. ^ (31 Ağustos 2023). "Humanity's Ancestors Nearly Died Out, Genetic Study Suggests - Bilim insanları, nüfusun yaklaşık 930.000 yıl önce iklim değişikliğinin ardından çöktüğü sonucuna vardı. Diğer uzmanlar analizden ikna olmadı". the New York Times. 31 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2023. 
22. ^ Hu, Wangjie (31 Ağustos 2023). "Erken ve Orta Pleistosen geçişi sırasında ciddi bir insan darboğazının genomik çıkarımı". Science. 381 (6661): 979-984. doi:10.1126/science.abq7487. (PMID) 37651513. 1 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2023. 
23. ^ Curnoe, D. (June 2010). "Güney Afrika'daki erken Homo'nun kafatası, alt çene ve diş kalıntılarına odaklanan bir incelemesi ve yeni bir türün (Homo gautengensis sp. nov.) tanımı". . 61 (3): 151-77. doi:10.1016/j.jchb.2010.04.002. (PMID) 20466364. 

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Homo ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur