Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seyir füzesi (İngilizce: Cruise missile) kaldırıcı kuvvet olarak kanatçıklarının yardımıyla havanın dinamik yapısından, sürüklenmeyi dengelemek için de çekiş kuvvetlerinden bunun içinde jet motorundan faydalanan güdümlü bir füze sistemidir. Kruz füzesi genel olarak içerisinde klasik patlayıcı veya nükleer bomba bulunan savaş başlıklarını yüzlerce kilometre taşımak üzere tasarlanmıştır. Gelişmiş kruz füzeleri süpersonik veya yüksek sesaltı hızla ilerleyen, kendi kendine sevk edebilen, radara yakalanmamak için çok alçak irtifadan uçabilen araçlardır. Genel olarak bu araçlar savaş başlığı taşımaları ayrıca keşif veya gözetleme değil saldırı amacı taşıdıklarından insansız hava aracı sınıfına girmezler.
Kısa tarihi
Bu füzelerin atası Birleşik Krallık tarafından 1920'li yıllarda denenen Larynx model araçtır. 1944 yılında ise Almanlar gerçek anlamda bir kruz füzesi olan V-1i üretti. V-1 füzesi uçak gövdesinden, kısa kanatçıklı, motoru arka tarafında basit bir güdüm sistemi olan bir silahtı. Güdüm sistemi çok basit ibaretti. V-1 itiş gücünü pulse-jet motordan alıyordu. Bu motorun çıkarttığı sesten ötürü V-1e kısaca "uçan bomba" adı verildi. Yüksek vuruş etkisinden ötürü sadece geniş alanlara örneğin şehirlere karşı kullanıldı. V-1 ve ilk olarak üretilen diğer benzer silahlar kısaca olarak da anılmaktadır. II. Dünya Savaşı sırasında Japon İmparatorluğu fazladan patlayıcı yüklenmiş pilotlu kamikaze, genel amaçlı roket motorlu ve pilotlu model uçakları üretti.
Savaştan hemen sonra USAFnin elinde birbirinden farklı 21 güdümlü füze projesi vardı ki bunlar içerisinde kruz füzeleri de bulunuyordu. Dört tanesi hariç diğer projeler iptal edildi. Bunlar BANSHEE, , ve . BANSHEE tasarım olarak çok benziyordu ve Afrodit projesi başarısız olunca, 1949 yılının Nisan ayında BANSHEE projesi de iptal edildi.
Soğuk Savaş döneminde hem ABD hem de SSCB karadan, denizaltından ve uçaktan atılabilen farklı kruz füzesi denemeleri yaptı. Sonunda Amerikanlılar temel özelliklerini V-1 den alan füzesini geliştirdi.
Bunun yanında Amerikan Hava Kuvvetleri yine V-1 e çok benzeyen karadan karaya fırlatılabilen kanatlı, taşınabilir, nükleer kapasitesi olan füzesini geliştirdi. Bu füzeler daha sonra Batı Almanya, Tayvan ve Güney Kore ye yerleştirildi. 7 Kasım 1956 tarihinde Batı Almanya da bulunan ABD Hava Kuvvetlerine ait Matador birlikleri habersiz bir şekilde her an ateşlenecek şekilde yerleştirildi. Bunun en önemli sebebi 1956 Macar Devrimine karşı SSCB birliklerinin Macaristana girmesiydi.
1957 ile 1961 yılları arasında ABD tutkulu ve iyi şekilde maddi destek sağlanmış bir program dahilinde nükleer başlık taşıyabilen hayata geçirdi. Pluto düşman hava radarlarına yakalanmadan, yere yakın bir irtifadan Mach 3 hızı üzerinde uçan ve savaş başlığında hidrojen bombası taşıyabilen bir güdümlü füzeydi. Bu proje esnasında 1961 yılında gücü 500 megawatta dayanan bir motor geliştirildi ki o zamana kadar üretilen en güçlü motordu. Bu proje ICBMlerin üretilmesiyle terkedildi.
Balistik füzeler genellikle geniş alanlarda kullanmak için üretilmiştir Ruslar ise nükleer ve klasik patlayıcı taşıyan tipteki kruz füzelerini Amerikan Deniz Kuvvetlerine ait uçak gemisi filolarına karşı kullanmak üzere geliştirdi. SSCB ye ait büyük denizaltılar (örneğin ve sınıfı) bu tür silahlarla donatılmış ve ABD uçak gemisi filolarını denizlerde birer gölge gibi izlemiştir. Bu silahların havadan fırlatılan (ALCM) modelleri Backfire, Bear ve Blackjack model Rus ağır bombardıman uçaklarına yüklenmiştir.
Savaşbaşlığı
Birçok kruz füzesinin savaş başlığında klasik türde 500 kiloya yakın patlayıcı bulunur. Bunun sebebi bu füzeler gemileri batırmak ve sığınakları yok etmek amacını taşımaktadır. Bazıları ise nükleer başlık da taşımaktadır.
Havadinamiği
Kruz füzeleri aynen uçaklarda kullanılan kanatlardan yararlanarak havada süzülür.
Motor
Birçok kruz füzesi itiş gücü olarak jet motoru, ile turbofan motorundan yararlanır.
Güdüm
Seyrüsefer sistemi olarak en ucuz sistemler radarlı ve barometrik irtifaölçer . Şu an kullanılan bazı füzelerde ise ya da sistemlerinden yararlanılır. Bunlarda nazaran çok daha pahalı olan GPS ve TERCOM sistemleri vuruş yüzdesi bakımından daha başarılıdır. Gemisavar kruz füzeleri olan ve ise kızılötesi ve radar güdüm sistemleri vardır. [1]17 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Türleri
Kruz füzeleri ebatları, hızları, menzilleri ve nereden atıldıklarına (kara, hava, gemi ya da denizaltından) göre türlere ayrılır. Birçok füze benzer teknik özellikleri olmasına rağmen fırlatma platformlarından ötürü ufak değişiklikler gösterebilir. (örneğin uçak ve denizaltından fırlatılan modeller gemiden fırlatılanlara nazaran daha küçük ve hafif olur)
Güdümleme sistemi olarak çok değişik sistemler kullanılır. Bazı modeller değişik güdüm sistemleri ile uçabilir. Bunlar , TERCOM ve sistemleridir. Büyük kruz füzeleri hem klasik patlayıcı hem de nükleer başlık taşırken, küçük olanları sadece klasik patlayıcı bulunan başlıklar taşır.
Hipersonik
Hipersonik kruz füzeler çok yüksek hızlarda uçma kabiliyetine sahiptir.
Örneğin:
- (Brahmos-2) (Hindistan/Rusya ortak üretimi) (2013)
Süpersonik
Bu füzeler kullandıkları ramjet motorları sayesinde ses hızının üzerinde uçabilirler. Bu füzelerin menzili 100–500 km arasında değişir. Farklı seyrüsefer sistemleri kullanılmaktadır.
Örneğin:
- (SSCB/Rusya)
- (SSCB/Rusya)
- P-800 Oniks (SSCB)
- (SSCB/Rusya)
- (Hindistan/Rusya)
Uzun menzilli sesaltı
Hem ABD hem de eski SSCB döneminde birçok uzun menzilli sesaltı güdümlü füzesi üretildi. Azami 1,000 km menzilli füzeler ortalama 800 km/s hıza ulaşıyordu. 1.500 kg'a yakın fırlatma ağırlığı bulunan füzeler hem klasik hem de nükleer başlık taşıyabiliyordu. İlk üretilen modelleri sistemi ile donatılmış, ardından sıkça TERCOM ve DSMAC sistemler kullanılmıştır. Günümüz modern füzelerinde ise uydu seyrüsefer sistemleri kullanılmaktadır. Örneğin:
- B (ABD)
- (ABD/Birleşik Krallık)
- Granat (SSCB)
- C (Güney Kore)
- (Pakistan) tasarım aşamasında
- (Hindistan) tasarım aşamasında
Orta menzilli sesaltı
Bu füzeler aynı ebat ve aynı hız özelliklerine sahip olmalarına rağmen azami menzilleri 1.000 km nin altındadır. Farklı seyrüsefer sistemleri kullanılmaktadır.
Örneğin:
- Taurus KEPD 350 (Almanya/İsveç)
- Storm Shadow/SCALP (İngiltere/Fransa)
- (Pakistan)
- (Pakistan)
- (Güney Kore)
Kısa menzil
Bu kısa menzilli sesaltı füzelerinin ağırlığı ortalama 500 kg (1.100 lb) ve azami menzilleri 70 ila 300 km (40-200 mil) arasında değişmektedir. Seyrüsefer sistemi olarak büyük modeller ile aynı sistemleri kullanmaktadır. Her zaman kruz füzesi olarak anılmazlar. Örneğin:
- AGM-84 Harpoon (ABD)
- (Almanya/İsveç)
- C-802 (Çin)
- SOM seyir füzesi (Türkiye)
Vazifesi
Bu füzeler genellikle yüksek öneme sahip düşman gemi, komuta merkezi, sığınak, köprü ve barajlarına karşı kullanılmak üzere üretilmiştir. Gümünüz füzeleri sahip oldukları gelişmiş seyrüsefer sistemleri sayesinde yüksek vuruş yüzdeleri yakalamaktadır.
Özellikle 2001 yılınd ABD deniz güçleri tarafından kullanılan BGM-109 Tomahawk modeli ordunun en başarılı ve kullanılan silahlarından birisi olmuştur. Gemi ve denizaltılardan atılan füze uzun menzillerden kara hedeflerine karşı klasik patlayıcı başlıkları ile yüksek vuruş yüzdesi yakalamıştır. Tanesi 600,000 Amerikan dolarına mal olmaktadır. Bu füzenin havadan fırlatılan bir modeli olan ABD hava kuvvetleri tarafından kullanılmaktadır. Bu füze . B-52 Stratofortress bombardıman uçağından fırlatılmaktadır. Hem Tomahawk hem de AGM-86 füzeleri Çöl Fırtınası Harekatı süresinde yoğun biçimde kullanılmıştır. İngiliz Kraliyet Ordusu Deniz Kuvvetlerine bağlı nükleer denizaltılar yine Amerikan yapımı bu füzelerden kullanmaktadır. Kraliyet Donanması 1999 yılında Kosova Savaşı sırasında bu füzelerden fırlatmıştır.
Hem Tomahawk (AGM-109) hem de ALCM (AGM-86) USAF için B-52 ağır bombardıman uçaklarından fırlatılacak nükleer ALCM kruz füzesi olmak için yarışmıştır. USAF uçaklardan fırlatmak için AGM-86, hem USAF hem de Deniz kuvvetleri kamyon ve gemilerden fırlatmak için AGM-109 modelini seçmiştir. Kamyondan fırlatılan AGM-109,Pershing II ve SS-20 Orta Menzilli Balistik Füzeler SSCB ile imzalanan Orta Menzilli Nükleer Güçlerin azaltılması anlaşması çerçevesinde imha edilmiştir.
Hindistan ve Rusya ortak olarak süpersonik hızda uçabilen kruz sınıfında BrahMos füzesi üzerinde çalışmaktadır. Brahmos’un üç farklı modeli vardır: Gemiden/karadan fırlatılan, havadan fırlatılan ve denizaltından fırlatılan. Gemiden/karada fırlatılabilen modeli 2007 sonlarında hizmete girmiştir. Brahmos kara hedeflerine karşı kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Ruslar bunun yanında başka modeller üzerinde çalışmaya devam etmektedir Bunlar: , , ve . Bu alanda İngiltere ve Fransa Storm Shadow, Almanya ve İspanya ve Pakistan tek başına Tomahawk kruz füzesine benzeyen üzerinde çalışmaktadır. Çin ve Tayvan C-802 kruz füzesi üzerinde çalışmaktadır. Bu füzeler başlıklarında kimyasal, biyolojik, nükleer ve klasik patlayıcı taşıyabilir.
Nükleer başlıklı modelleri
ABD nin elinde 460 adet Gelişmiş Kruz Füzesi ve bunlarda kullanılabilecek model ve içerisinde 5 kt ila 150 kt güçleri arasında nükleer bomba taşıyan savaş başlığı bulunmaktadır. Bu füzeler B-52 Stratofortress (B-52H) uçaklarından harici kundaklardan fırlatılabilir. Ayrıca ABD nin elinde nükleer başlık taşıyabilen 350 adet denizden fırlatılabilen kruz füzesi bulunmaktadır. Bu füzelerin 3000 km. menzillidir. Bu füzeler gemilerin depolarında saklanmaktadır.
nükleer savaş başlığı taşımak için tasarlanmıştır.
Ruslara ait Kh-55SM kruz füzesi Amerikan AGM-129 ile aynı menzile (3000 km) sahip olmasına rağmen çok daha güçlü (200 kt.) savaş başlığı taşıyabilir.
Günümüz çatışmalarına etkileri
Kruz füzeleri çatışmalarda tek bir seferde milyon dolarlar harcanan en pahalı silah sistemlerinin başında gelir. Buradaki en önemli sorun vurulan hedef değerinin harcanan füzelere değip değmediğidir. Örneğin halen sürmekte olan esnasında vurulan hedeflerin kıymetinin harcanan kruz füzelerine kıyasla kıymetsiz olması bu füzelerin kullanımı hakkında bazı soru işaretlerini akıllara getirmektedir. Ancak pilotların eğitimi, askeri kuvvetlerin desteklenmesi ve kontrolü ile ilgili bütün sabit ve daimi tesis maliyetleri kıyaslandığında bu ve benzerleri insansız hava taşıtlarının maliyetleri araçlar ucuz kalmaktadır. Bunun yanında pek çok ordu askerlerinin hayatını riske atmak yerine böyle silahları kullanmayı tercih eder.
Kaynakça
- ^ The Evolution of the Cruise Missile by Werrell, Kenneth P. 4 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . see PDF page 92
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Şubat 2008.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- An introduction to cruise missiles15 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – From the website of the Federation of American Scientists (FAS)
- Feasibility of Third World Advanced Ballistic & Cruise Missile Threat27 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . NDIA 155 slide presentation from 1999
- The DIY cruise missile9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The W80 Warhead
- Cruise Missile Fundamentals12 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Tomahawk Variants14 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Video of cruise missile formation over Iraq29 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
| Füze sınıfları |
| Havadan havaya füze (AAM) • Havadan karaya füze (ASM) • • • Balistik füze • Kıtalararası balistik füze (ICBM) • • • Seyir füzesi • • Denizaltısavar füze (ASROC) • Güdümlü tanksavar füzesi (ATGM) • • Güdüm sistemlerine göre |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Seyir fuzesi Ingilizce Cruise missile kaldirici kuvvet olarak kanatciklarinin yardimiyla havanin dinamik yapisindan suruklenmeyi dengelemek icin de cekis kuvvetlerinden bunun icinde jet motorundan faydalanan gudumlu bir fuze sistemidir Kruz fuzesi genel olarak icerisinde klasik patlayici veya nukleer bomba bulunan savas basliklarini yuzlerce kilometre tasimak uzere tasarlanmistir Gelismis kruz fuzeleri supersonik veya yuksek sesalti hizla ilerleyen kendi kendine sevk edebilen radara yakalanmamak icin cok alcak irtifadan ucabilen araclardir Genel olarak bu araclar savas basligi tasimalari ayrica kesif veya gozetleme degil saldiri amaci tasidiklarindan insansiz hava araci sinifina girmezler ABD yapimi Tomahawk seyir fuzesiAlman Luftwaffeye ait seyir fuzesiKisa tarihiBu fuzelerin atasi Birlesik Krallik tarafindan 1920 li yillarda denenen Larynx model aractir 1944 yilinda ise Almanlar gercek anlamda bir kruz fuzesi olan V 1i uretti V 1 fuzesi ucak govdesinden kisa kanatcikli motoru arka tarafinda basit bir gudum sistemi olan bir silahti Gudum sistemi cok basit ibaretti V 1 itis gucunu pulse jet motordan aliyordu Bu motorun cikarttigi sesten oturu V 1e kisaca ucan bomba adi verildi Yuksek vurus etkisinden oturu sadece genis alanlara ornegin sehirlere karsi kullanildi V 1 ve ilk olarak uretilen diger benzer silahlar kisaca olarak da anilmaktadir II Dunya Savasi sirasinda Japon Imparatorlugu fazladan patlayici yuklenmis pilotlu kamikaze genel amacli roket motorlu ve pilotlu model ucaklari uretti Savastan hemen sonra USAFnin elinde birbirinden farkli 21 gudumlu fuze projesi vardi ki bunlar icerisinde kruz fuzeleri de bulunuyordu Dort tanesi haric diger projeler iptal edildi Bunlar BANSHEE ve BANSHEE tasarim olarak cok benziyordu ve Afrodit projesi basarisiz olunca 1949 yilinin Nisan ayinda BANSHEE projesi de iptal edildi Soguk Savas doneminde hem ABD hem de SSCB karadan denizaltindan ve ucaktan atilabilen farkli kruz fuzesi denemeleri yapti Sonunda Amerikanlilar temel ozelliklerini V 1 den alan fuzesini gelistirdi Bunun yaninda Amerikan Hava Kuvvetleri yine V 1 e cok benzeyen karadan karaya firlatilabilen kanatli tasinabilir nukleer kapasitesi olan fuzesini gelistirdi Bu fuzeler daha sonra Bati Almanya Tayvan ve Guney Kore ye yerlestirildi 7 Kasim 1956 tarihinde Bati Almanya da bulunan ABD Hava Kuvvetlerine ait Matador birlikleri habersiz bir sekilde her an ateslenecek sekilde yerlestirildi Bunun en onemli sebebi 1956 Macar Devrimine karsi SSCB birliklerinin Macaristana girmesiydi 1957 ile 1961 yillari arasinda ABD tutkulu ve iyi sekilde maddi destek saglanmis bir program dahilinde nukleer baslik tasiyabilen hayata gecirdi Pluto dusman hava radarlarina yakalanmadan yere yakin bir irtifadan Mach 3 hizi uzerinde ucan ve savas basliginda hidrojen bombasi tasiyabilen bir gudumlu fuzeydi Bu proje esnasinda 1961 yilinda gucu 500 megawatta dayanan bir motor gelistirildi ki o zamana kadar uretilen en guclu motordu Bu proje ICBMlerin uretilmesiyle terkedildi Balistik fuzeler genellikle genis alanlarda kullanmak icin uretilmistir Ruslar ise nukleer ve klasik patlayici tasiyan tipteki kruz fuzelerini Amerikan Deniz Kuvvetlerine ait ucak gemisi filolarina karsi kullanmak uzere gelistirdi SSCB ye ait buyuk denizaltilar ornegin ve sinifi bu tur silahlarla donatilmis ve ABD ucak gemisi filolarini denizlerde birer golge gibi izlemistir Bu silahlarin havadan firlatilan ALCM modelleri Backfire Bear ve Blackjack model Rus agir bombardiman ucaklarina yuklenmistir Savasbasligi Bircok kruz fuzesinin savas basliginda klasik turde 500 kiloya yakin patlayici bulunur Bunun sebebi bu fuzeler gemileri batirmak ve siginaklari yok etmek amacini tasimaktadir Bazilari ise nukleer baslik da tasimaktadir Havadinamigi Kruz fuzeleri aynen ucaklarda kullanilan kanatlardan yararlanarak havada suzulur Motor Bircok kruz fuzesi itis gucu olarak jet motoru ile turbofan motorundan yararlanir Gudum Seyrusefer sistemi olarak en ucuz sistemler radarli ve barometrik irtifaolcer Su an kullanilan bazi fuzelerde ise ya da sistemlerinden yararlanilir Bunlarda nazaran cok daha pahali olan GPS ve TERCOM sistemleri vurus yuzdesi bakimindan daha basarilidir Gemisavar kruz fuzeleri olan ve ise kizilotesi ve radar gudum sistemleri vardir 1 17 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde TurleriKruz fuzeleri ebatlari hizlari menzilleri ve nereden atildiklarina kara hava gemi ya da denizaltindan gore turlere ayrilir Bircok fuze benzer teknik ozellikleri olmasina ragmen firlatma platformlarindan oturu ufak degisiklikler gosterebilir ornegin ucak ve denizaltindan firlatilan modeller gemiden firlatilanlara nazaran daha kucuk ve hafif olur Gudumleme sistemi olarak cok degisik sistemler kullanilir Bazi modeller degisik gudum sistemleri ile ucabilir Bunlar TERCOM ve sistemleridir Buyuk kruz fuzeleri hem klasik patlayici hem de nukleer baslik tasirken kucuk olanlari sadece klasik patlayici bulunan basliklar tasir Hipersonik Hipersonik kruz fuzeler cok yuksek hizlarda ucma kabiliyetine sahiptir Ornegin Brahmos 2 Hindistan Rusya ortak uretimi 2013 Supersonik Bu fuzeler kullandiklari ramjet motorlari sayesinde ses hizinin uzerinde ucabilirler Bu fuzelerin menzili 100 500 km arasinda degisir Farkli seyrusefer sistemleri kullanilmaktadir Ornegin SSCB Rusya SSCB Rusya P 800 Oniks SSCB SSCB Rusya Hindistan Rusya Uzun menzilli sesalti Hem ABD hem de eski SSCB doneminde bircok uzun menzilli sesalti gudumlu fuzesi uretildi Azami 1 000 km menzilli fuzeler ortalama 800 km s hiza ulasiyordu 1 500 kg a yakin firlatma agirligi bulunan fuzeler hem klasik hem de nukleer baslik tasiyabiliyordu Ilk uretilen modelleri sistemi ile donatilmis ardindan sikca TERCOM ve DSMAC sistemler kullanilmistir Gunumuz modern fuzelerinde ise uydu seyrusefer sistemleri kullanilmaktadir Ornegin B ABD ABD Birlesik Krallik Granat SSCB C Guney Kore Pakistan tasarim asamasinda Hindistan tasarim asamasindaOrta menzilli sesalti Bu fuzeler ayni ebat ve ayni hiz ozelliklerine sahip olmalarina ragmen azami menzilleri 1 000 km nin altindadir Farkli seyrusefer sistemleri kullanilmaktadir Ornegin Taurus KEPD 350 Almanya Isvec Storm Shadow SCALP Ingiltere Fransa Pakistan Pakistan Guney Kore Kisa menzil Bu kisa menzilli sesalti fuzelerinin agirligi ortalama 500 kg 1 100 lb ve azami menzilleri 70 ila 300 km 40 200 mil arasinda degismektedir Seyrusefer sistemi olarak buyuk modeller ile ayni sistemleri kullanmaktadir Her zaman kruz fuzesi olarak anilmazlar Ornegin AGM 84 Harpoon ABD Almanya Isvec C 802 Cin SOM seyir fuzesi Turkiye VazifesiBu fuzeler genellikle yuksek oneme sahip dusman gemi komuta merkezi siginak kopru ve barajlarina karsi kullanilmak uzere uretilmistir Gumunuz fuzeleri sahip olduklari gelismis seyrusefer sistemleri sayesinde yuksek vurus yuzdeleri yakalamaktadir Ozellikle 2001 yilind ABD deniz gucleri tarafindan kullanilan BGM 109 Tomahawk modeli ordunun en basarili ve kullanilan silahlarindan birisi olmustur Gemi ve denizaltilardan atilan fuze uzun menzillerden kara hedeflerine karsi klasik patlayici basliklari ile yuksek vurus yuzdesi yakalamistir Tanesi 600 000 Amerikan dolarina mal olmaktadir Bu fuzenin havadan firlatilan bir modeli olan ABD hava kuvvetleri tarafindan kullanilmaktadir Bu fuze B 52 Stratofortress bombardiman ucagindan firlatilmaktadir Hem Tomahawk hem de AGM 86 fuzeleri Col Firtinasi Harekati suresinde yogun bicimde kullanilmistir Ingiliz Kraliyet Ordusu Deniz Kuvvetlerine bagli nukleer denizaltilar yine Amerikan yapimi bu fuzelerden kullanmaktadir Kraliyet Donanmasi 1999 yilinda Kosova Savasi sirasinda bu fuzelerden firlatmistir Hem Tomahawk AGM 109 hem de ALCM AGM 86 USAF icin B 52 agir bombardiman ucaklarindan firlatilacak nukleer ALCM kruz fuzesi olmak icin yarismistir USAF ucaklardan firlatmak icin AGM 86 hem USAF hem de Deniz kuvvetleri kamyon ve gemilerden firlatmak icin AGM 109 modelini secmistir Kamyondan firlatilan AGM 109 Pershing II ve SS 20 Orta Menzilli Balistik Fuzeler SSCB ile imzalanan Orta Menzilli Nukleer Guclerin azaltilmasi anlasmasi cercevesinde imha edilmistir Hindistan ve Rusya ortak olarak supersonik hizda ucabilen kruz sinifinda BrahMos fuzesi uzerinde calismaktadir Brahmos un uc farkli modeli vardir Gemiden karadan firlatilan havadan firlatilan ve denizaltindan firlatilan Gemiden karada firlatilabilen modeli 2007 sonlarinda hizmete girmistir Brahmos kara hedeflerine karsi kullanilmak uzere gelistirilmistir Ruslar bunun yaninda baska modeller uzerinde calismaya devam etmektedir Bunlar ve Bu alanda Ingiltere ve Fransa Storm Shadow Almanya ve Ispanya ve Pakistan tek basina Tomahawk kruz fuzesine benzeyen uzerinde calismaktadir Cin ve Tayvan C 802 kruz fuzesi uzerinde calismaktadir Bu fuzeler basliklarinda kimyasal biyolojik nukleer ve klasik patlayici tasiyabilir Nukleer baslikli modelleri ABD nin elinde 460 adet Gelismis Kruz Fuzesi ve bunlarda kullanilabilecek model ve icerisinde 5 kt ila 150 kt gucleri arasinda nukleer bomba tasiyan savas basligi bulunmaktadir Bu fuzeler B 52 Stratofortress B 52H ucaklarindan harici kundaklardan firlatilabilir Ayrica ABD nin elinde nukleer baslik tasiyabilen 350 adet denizden firlatilabilen kruz fuzesi bulunmaktadir Bu fuzelerin 3000 km menzillidir Bu fuzeler gemilerin depolarinda saklanmaktadir nukleer savas basligi tasimak icin tasarlanmistir Ruslara ait Kh 55SM kruz fuzesi Amerikan AGM 129 ile ayni menzile 3000 km sahip olmasina ragmen cok daha guclu 200 kt savas basligi tasiyabilir Gunumuz catismalarina etkileri Kruz fuzeleri catismalarda tek bir seferde milyon dolarlar harcanan en pahali silah sistemlerinin basinda gelir Buradaki en onemli sorun vurulan hedef degerinin harcanan fuzelere degip degmedigidir Ornegin halen surmekte olan esnasinda vurulan hedeflerin kiymetinin harcanan kruz fuzelerine kiyasla kiymetsiz olmasi bu fuzelerin kullanimi hakkinda bazi soru isaretlerini akillara getirmektedir Ancak pilotlarin egitimi askeri kuvvetlerin desteklenmesi ve kontrolu ile ilgili butun sabit ve daimi tesis maliyetleri kiyaslandiginda bu ve benzerleri insansiz hava tasitlarinin maliyetleri araclar ucuz kalmaktadir Bunun yaninda pek cok ordu askerlerinin hayatini riske atmak yerine boyle silahlari kullanmayi tercih eder Kaynakca The Evolution of the Cruise Missile by Werrell Kenneth P 4 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde see PDF page 92 Arsivlenmis kopya 27 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Subat 2008 Ayrica bakinizDis baglantilarAn introduction to cruise missiles15 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde From the website of the Federation of American Scientists FAS Feasibility of Third World Advanced Ballistic amp Cruise Missile Threat27 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde NDIA 155 slide presentation from 1999 The DIY cruise missile9 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde The W80 Warhead Cruise Missile Fundamentals12 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tomahawk Variants14 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Video of cruise missile formation over Iraq29 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fuze siniflariHavadan havaya fuze AAM Havadan karaya fuze ASM Balistik fuze Kitalararasi balistik fuze ICBM Seyir fuzesi Denizaltisavar fuze ASROC Gudumlu tanksavar fuzesi ATGM Gudum sistemlerine gore Kablo gudumlu fuze