Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kürdistan (Arapça: كردستان Kurdistân; Farsça: کردستان Kordestân; Kürtçe: Kurdistan / کوردستان) Kafkaslar'ın güneyi ve Orta Doğu'da, Ermenistan, Irak, İran, Suriye ve Türkiye'ye ait toprakların bir kısmını kapsayan jeokültürel bölge. Siyasi bakımdan özerk, federal bir bölge olarak uluslararası resmî tanınmaya sahip olan tek bölge Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'dir. Bölgenin kuzeybatı İran’a karşılık gelen kısmı Kürdistan adıyla eyalet statüsündedir. Ayrıca Suriye'de de Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi tek taraflı olarak ilan edilmiştir.
Etimoloji
İran dillerinde "Kürt ülkesi" anlamına gelen Kürdistan, Kurd ve yer, yurt, ülke gibi anlamlar veren -stan (-istan) son ekinden oluşmaktadır. Proto Hint-Avrupa *steh- ("durmak, beklemek") > *steh-no (yer, çevre, yurt, bölge), Proto Hint-İrani *stanam (yer), Proto Arya *ste (durmak, beklemek) olarak tahmin edilen -stan son eki Sanskritçe stha-, Avesta dilinde ve Eski Farsçada sta- (beklemek, durmak), Farsça ve Kürtçe gibi yeni İrani dillerde ise -stan olarak görülmektedir. Antik çağlardan bu yana Kürdistan, farklı çeşitlerde ancak fonetik yapıları açısından aynı anlama gelen isimlerle adlandırılmıştır.
Kurdistan, bölge ismi olarak ilk kez tarafından yazılmış olan Ermeni Kroniki adlı kitapta, bir bölgeyi adlandırmak için kullanılmıştır. Edessa'lı Matthias, Diyarbakır ve Siverek arasında olan bir bölgeyi K'rdstanac olarak tanımlamıştır. Kronik, 952-1136 yılları, üç bölüm olarak anlatıyor.
Kelimenin bugünkü şekli, yazılı kaynaklarda ilk kez 12. yüzyılda Büyük Selçuklu Sultanı Sencer tarafından kurulan, günümüzde İran'ın Hemedan, Kirmanşah, , Senendec bölgelerini kapsayan eyalet için kullanılmıştır.
Coğrafi konum
Kürdistan’ın sabit sınırları yoktur ve kapsadığı topraklar üzerindeki iddialar, grup ve kişilere göre farklılıklar göstermektedir.
Lugât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye’ye göre (1882) Osmanlı Kürdistanı; "Ermenistan, el-Cezîre (Mezopotamya), Irâk-ı Arab (Bağdat'tan Basra'ya kadar olan bölge) ve Acemistan arasındadır. Şehrizor (Kerkük) ve Mûsul vilâyetleriyle Bağdâd vilâyetinin bir kısmını oluşturur. Uzunlukça üç yüz seksen, ence dört yüz kilometre genişliğindedir, yüksek dağları ve verimli vâdîleri içerir." Aynı kaynağa göre, Osmanlı Kürdistanı Sultan 1. Selim zamanında kendi isteğiyle Osmanlı’ya katılmış olup, sadece Diyarbekir tarafı kısmen savaş ile alınmıştır. Lugât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye'ye göre İran Kürdistanı ise; "Acemistanda Azerbâycân (İran'ın kuzeyinde bir eyalet), Irâk-ı Acem (İran'ın batısında merkezi Hemedan olan bölge), Hûzistan (İran'ın güneybatısında bir eyalet) ve Kürdistan-ı Osmânî ile sınırlanmış bir eyalettir. Uzunluğu üç yüz yetmiş, eni iki yüz yirmi beş kilometre genişliğinde ve dört yüz bin nüfûslu olup merkezi Kirmânşâh'tır."
İlk Türkçe ansiklopedik sözlük sayılan Kamus'ul-Alam'da Kürdistan şu şekilde tarif edilmiştir (1896):
"Kürdistan, Urmiye ve Van göllerinin kıyılarından Kerhe (Kerxe) ve Diyale ırmaklarının kaynaklarına ve Dicle’nin akış yatağına dek uzayıp, kuzeybatıya doğru sınırları Dicle'nin akış yatağını izleyerek, Fırat'ı oluşturan Karasu yatağına ve oradan kuzeye doğru, Aras havzasını Fırat ve Dicle havzasından ayıran su ayırımı çizgisine kadar ulaşır. Bu itibarla, Osmanlı İmparatorluğunda, Musul vilayetinin büyük bölümü, yani Dicle’nin solunda bulunan yerleri ve Van ve Bitlis vilayetleriyle Diyarbekir ve Mamuretulaziz* vilayetlerinin birer parçası ve Dersim sancağı Kürdistan’dan sayılır. İran’da da Kürdistan adıyla bilinen eyaletle Azerbaycan eyaletinin yarısı, yani güneybatı bölümü, Kürdistan’dır. Böylece Kürdistan, kuzeydoğu yönünden Azerbaycan, doğudan Irakı Acemî (Acem Irakı), güneyden Loristan ve Irakı Arabî (Arap Irakı), güneybatı yönünden Mezopotamya, kuzeybatı yönünden de Anatoli ile sınırlıdır."
Evliya Çelebi'nin Seyahatname'sinde de şu şekilde yazılmıştır (17. yüzyıl):
"Kürdistan büyük ülkedir. Bir ucu Erzurum, Van diyarlarından Hakkâri, Cizre, İmadiye, Musul, Şehrizor, Harir, Ardelan, Derne, Derteng'i de içererek Basra Körfezi'ne kadar yetmiş konak mesafe sayılır. Arap Irak'ı ile Osmanlı arasında bu yüksek dağlar içinde altı bin adet Kürt aşireti ve kabilesi güçlü bir sed olmasaydı Acem kavmi için Anadolu'yu istila etmek çok kolay olurdu (...) Ama bu Kürdistan'ın eni, boyu gibi geniş değildir."
Bir görüşe göre, Çaldıran Muharebesi öncesinde bölgedeki nüfusun çoğunluğuna sahip Alevi Türkmenlerin (Kızılbaşlar) katliama uğraması ve pek çoğunun da İran'a göç etmesiyle Osmanlı boşalan bu toprakları Kürt aşiret reislerine vermiş ve sonrasında bölgedeki baskın unsur olarak Kürtler öne çıkmıştır. Feodalizm bölgeye bu süreç sonrasında yavaş yavaş hâkim olmaya başlamıştır. Bölgede kalan Türkmenler yaşamlarını sürdürebilmek için Sünni kimliğine gizlenmişler sonrasında ise kimliklerini yitirerek Kürtleşmişlerdir. Tarihi kayıtlarda Kürdistan'ın Güneybatı İran olarak gösterilmesi, Osmanlı döneminde Güneydoğu Anadolu Bölgesi'ndeki Kürt nüfusunun seyrek oluşu ve yoğun yaşadıkları bölgelerin ise bölgenin çok küçük bir kısmını kapsaması bu görüşü desteklemektedir. Genellikle Toros ve Zağros sıradağları, Mezopotamya düzlükleri, Ermenistan ve eski Vilâyat-ı Sitte (Altı İl)'nin yanı sıra bazı yorumcular bugünkü Ermenistan ve Azerbaycan topraklarının Türkiye ve İran sınırlarına yakın ve Kızıl Kürdistan (Rusça: Красный Курдистан; 1923-1929; Başkent: Laçın) denilen Kürdistan Uyezd (Курдистанский уезд) ve 1930'de Kürdistan Okrug (bugünkü Zengilan ve Cebrail rayonları dahil)'un kurulmuş olduğu bölge Kürdistan'ın parçası olarak sayılır.
Türkiye'nin Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerinin bir kısmını, Irak Cumhuriyeti'nin kuzeyini (Kürdistan Bölgesel Yönetimi) ve civarını, İran'ın Kürdistan, Batı Azerbaycan, Kirmanşah ve Hamedan eyaletlerini, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Dağlık Karabağ bölgesini (Laçın, Zengilan, Kubadlı, Kelbecer) ve Suriye'nın kuzeydoğusunu kapsar.
21 Temmuz 1923'te Sovyetler Birliği resmî kararla Azerbaycan Kürtlerine, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Dağlık Karabağ Özerk Oblastı arasında o dönem "Abdalyar" adıyla anılan Laçın merkezli bölge verilmesini kararlaştırdı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Rus İmparatorluğu'nda yazılan kitaplarda ve masallarında "Kürtlerin yaşadığı alan", "Kürt bölgesi" ve "Kürdistan" adıyla geçen bu bölge Bolşeviklerce ilk defa 1921 yılında resmî olarak Kürdistan adıyla kullanılmıştır ve Sovyet Kürtlerinin yaşam alanı olarak tarif edilmiştir.
Tarihçe
Orta Çağ
Cibal'ın Haritası adlı harita (Doğu/Kuzey Mezopotamya Dağları), "Kürtlerin Yaz ve Kış dinlenme yerleri"ni belirtmektedir.
Kürdistan’ı idari bir terim olarak ilk kullanan Selçuk Sultanı Sencer'dir (1117-1157). Sencer İran'daki Hamedan şehrinin batısındaki kalesini merkez alan eyalete Kürdistan adını vermiştir. Bu eyalet Zagros dağlarının doğusunda ve batısında olmak üzere Hamedan, Kirmanşah, , Sincar ve Şehrizor şehirlerini kapsıyordu. Bu coğrafya 13. yüzyıl kaynaklarında Cibal (İran tarafı) ve Cezire (Diyarbekir[]) den oluşmaktaydı. 14. yüzyılda 'ye ait adlı eserde Kürdistan 16 kasaba olarak tanımlanmıştır.
Osmanlı dönemi
Osmanlı İmparatorluğu döneminde "Kürdistan", Kürtlerin yaşadığı bölgeyi nitelendirmek için resmî düzeyde kullanılıyordu. Osmanlı padişahlarından I. Süleyman'ın Fransa kralına yolladığı bir mektupta Kürdistan ifadesi geçmektedir. Bu mektupta padişah imparatorluğunun topraklarını sayarken, Kürdistan ismine de yer vermiştir.
Kürdistan'ın Ermenistan'a ilhakı konusu, 9 Nisan 1850'de Musul ve Kürdistan vâlîlerine yazılan mektup, 9 Kasım 1822'de yazılan bir tahriratta bahsi geçen Kürdistan Paşaları veya 1847 yılındaki Bedirhan Bey isyanının bastırılmasında yararlık gösterenler için ihdas edilen Kürdistan Madalyası da Kürdistan’ın resmî kullanımının örnekleri olarak verilebilir.[]
Kürdistan eyaletinin teşkili hakkındaki Sedaret lüzum arizası 20 Cemaziyelevvel 1263 (1846) tarihinde idaresi istisâl edilmiştir.
-
![image]()
1785 -
![image]()
1787 -
![image]()
1791 -
![image]()
1794 -
![image]()
1811 -
![image]()
1813 -
![image]()
1823 -
![image]()
1856 -
![image]()
1861
Babanzade Abdurrahman Paşa İsyanı
1806'da Bağdat Valiliğine yapılan atamadan dolayı Babanzade Abdurrahman Paşa isyan etmiştir.
Mir Muhammed İsyanı
1830'da Soran emiri , Osmanlı Devleti'nin Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından yenilmesinden istifade ederek isyan etmiştir.
Bedirhan İsyanı
II. Mahmud'un kurduğu Sekban-ı Cedid için Kürdistan'da da asker toplanmış ve aşiret reisleri rahatsız olmuştur. 1842'de Bedirhan Bey Kürdistan'ın bağımsızlığını ilan ederek bugünkü Van, Siverek, Viranşehir, Musul ve Urmiye'ye kadar hâkimiyet alanını genişletmiş ve kendi adına para bastırmıştır. Ancak 1847'de yeğeni 'in ihaneti sonucu Osmanlı tarafından yenilmiştir.
Yezdanşer İsyanı
Osmanlı ile işbirliği yaptığı için Cizre Beyliğine atanan Yezdan Şer, daha geniş haklar istediği halde kabul edilmeyince 1854'te ayaklanmış ve Van ve Bitlis'i kontrol altına alıp Bağdat'a dayanmıştır. Ancak Osmanlı tarafından yenilmiştir.
Evliya Çelebi'nin Kürdistan'daki gezileri
Evliya Çelebi'nin Kürdistan gezi notlarının sadece bazı bölümlerinin nispeten tatmin edici bir örneği basılmıştır, Kürdistan gezi notları ise tamamen bastırılmamıştır.[] İş Bankası Yayınları tarafından 9 cildi yayınlanan Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Kürdistan ifadesi kullanılmaktadır.[]
Evliya Çelebi, yazdığı Seyahatnâmenin 4. cildinde dönemin Kürdistanına ait olan dokuz Vilâyeti saymaktadır.
Bunlar: Erzurum, Van, Hakkâri, Diyarbakır, Cezire, , Musul, Şehrizor ve dır.
Osmanlılar ile Safeviler arasında kızışan rekabet yüzünden Kürdistan ikiye bölünmüştür. 17. yüzyılda Osmanlı topraklarında sadece Dersim, Muş ve Diyarbakır Kürdistan Vilâyetine ait idi.
I. Dünya Savaşı ve sonrası
Kuzey Irak'ta Kürdistan Krallığı
İngiltere ilk başta ajanı 'Arabistanlı Lawrence' lakaplı T.E.Lawrence'nin tezine uyarak Kuzey Irak'ta tampon bölgesi oluşturmak üzere Şeyh Mahmut Berzenci (Kürtçe: Şêx Mahmûd Berzencî)'nin yönetimini kabul etti. Daha sonra diğer ajanı, 'Irak'ın Taçsız Kraliçesi' lakaplı Gertrude Bell ve 'un Churchill'in kararına etkili olmuş ve Kürdistan, Faysal'ın 'Irak Kraliyeti'nin bir parçası olmuştur.
İsmail Ağa "Simko" İsyanı
Cumhuriyet dönemi
Osmanlı döneminde Kürdistan kelimesi kullanıldıysa da Türkiye Cumhuriyeti'nde Maarif Vekaleti'nin yayınladığı 8 Aralık 1925 tarihli "Türk Birliğini Parçalamaya Çalışan Cereyanlar" başlıklı bildiriyle Lâzistan ve diğer bütün etnik takılarla oluşturulan yerel adlar gibi "Kürdistan" da resmî kullanımdan kaldırıldı, söz konusu bölge coğrafi yön isimleriyle (Şark, Doğu, Güneydoğu) adlandırılmaya başlandı. Türkiye'nin yürürlükteki 1982 Anayasası'nda üniter devlet anlayışı gereği Türkiye topraklarında bağımsız bir devlet kurmaya çalışmanın "ülkenin bölünmezliği" ilkesine aykırı olduğu ifade edilir. Bununla birlikte Türkiye'de "Kürdistan" adlandırmalarının kullanımları kısıtlanmıştır. Adından Kürdistan ifadesi geçen Kürdistan Komünist Partisi, Türkiye Kürdistan Demokrat Partisi, Kürdistan Sosyalist Partisi ve Kürdistan Özgürlük Partisi'ne Kürdistan ismi geçtiği için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından kapatma davaları açıldı.
Şeyh Said İsyanı (Genç Hâdisesi)
1925'te Şeyh Said İsyanı olarak adlandırılan Genç Hadisesi meydana gelmiştir.
Ağrı ayaklanmaları
1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada ayaklanmalar devam etmiştir.
Ağrı Cumhuriyeti
Ağrı Cumhuriyeti (Kürtçe: Komara Agiriyê) veya Ağrı Milli Hareketi, Ağrı isyanları sırasında Türkiye'nin kuzeydoğu bölgesinde Hoybun Merkez Komitesi tarafından ilan edilen Kürt yönetimidir.
Türkiye-PKK çatışması
PKK ile Türk Silahlı Kuvvetleri arasında 1984 yılından günümüze kadar süren çatışmalar meydana gelmektedir.
Kuzey Kürdistan
Kuzey Kürdistan (Kürtçe: Kurdistana Bakurê ya da Bakurê Kurdistanê) veya Türkiye Kürdistanı (Kürtçe: Kurdistana Tirkiyê) ya da Kürtlerin yoğun oturduğu coğrafi bölgeler olan ve Türkiye Cumhuriyeti'nin Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgeleri'nin bir kısmını kapsayan bölgeye verilen addır. Osmanlı döneminde ise Diyar-ı Bekr Vilayeti de Musul Vilayeti gibi Güney Kürdistan olarak da anılmaktaydı. Türkiye, Suriye, İran ve Irak'a uzanan daha geniş Kürdistan adına uyarak irredentistler tarafından gayriresmî olarak bu şekilde adlandırılmaktadır.
19 Temmuz 1987'de Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkâri, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van'da Olağanüstü Hâl (OHAL) ilan edilip geniş yetkilere sahip olan OHAL Bölge Valiliği kurularak valiliğe Hayri Kozakçıoğlu atanmış ve Adıyaman, Bitlis ve Muş ise mücavir il olarak tespit edilmiştir. 1990'da Batman ve Şırnak da il yapılarak OHAL kapsamına alınmıştır. OHAL uygulaması 19 Temmuz 1987'den 30 Temmuz 2002'ye kadar zaman zaman kapsamı genişletilerek 46 kere uzatılmıştır. OHAL 2000 yılından itibaren kademeli olarak kaldırılmaya başlanmıştır. TBMM'nin 19 Haziran 2002 tarihli oturumunda OHAL son kez olmak üzere 30 Temmuz 2002 tarihinden itibaren Diyarbakır ve Şırnak'ta 4 ay daha uzatılmıştır. OHAL uygulaması bu tarihten sonra bir daha uzatılmamış ve sona ermiştir
Güney Kürdistan
Irak Kürdistanı (Kürtçe: كوردستان عێراق) ya da Güney Kürdistan (Kürtçe: باشووری کوردستان Başûrê Kurdistanê), Irak Cumhuriyeti sınırları içinde Kuzey Irak'ta yer alan bölgenin gayriresmî adı.
Genelde Duhok, Süleymaniye, Erbil ve Kerkük illerinin tamamı, Nineve ilinin büyük bir kısımı, Selahaddin ve Diyala illerinin bir kısımını kapsadığı düşünülmektedir. Ayrı olarak da Irak anayasasının 140. Maddesine göre Kerkük'te referandum yapıldıktan sonra Irak Kürdistanı'na bağlanıp bağlanmayacağına karar verilecektir.[]
Kürdistan Bölgesel Yönetimi
Irak Cumhuriyeti anayasasına göre Kürdistan bölgesi (Kürtçe: ههریمى كوردستان; Herêmî Kurdistan) terimi Irak'ın kuzeyinde bulunan Kürdistan Bölgesel Yönetimi hükûmeti için geçerlidir.
Doğu Kürdistan
İran Kürdistanı (Farsça: کردنشین ایران Kordestān-e Īrān Kürtçe: کوردستانی ئران Kurdistanî Îran) ya da Doğu Kürdistan (Rojhilatê Kurdistan) İran'ın kuzeybatısında Irak ve Türkiye sınır bölgelerinde yer alan ve Kürtlerin yoğun olarak oturduğu bölgenin gayriresmî adıdır. Kürdistan adını taşıyan Kürdistan Eyaleti (Farsça: استان کردستان Ostān-e Kordestān)'nin dışında Batı Azerbaycan eyaletinin batı yarısı[], İlam eyaletlerinin kuzey yarısı ve Kirmanşah eyaletlerinin tamamını içermektedir. Ayrıca Çahar Mahal ve Bahtiyari eyaleti'nin merkezi, Kürtlerin fazla ikamet etmemesine rağmen Şehrekürd (Farsça: شهرکرد Şahr-e Kord) adlı şehirdir.[]
Bölgenin nüfusunun çoğunluğunu oluşturan Kürtlerin tahmini sayısı yaklaşık 4 milyondur.
Başlıca şehirleri
Kapsam
Ocak 1946'da Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle aynı yıl içinde yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devleti Mahabad Cumhuriyeti bu sınırları kapsam alarak kurulmuştur.
Güneybatı Kürdistan
Suriye Kürdistanı ya da Güneybatı Kürdistan (Kürtçe: Başûrê Rojavaya Kurdistanê). Suriye, sınırları içinde ikamet eden Kürtlere 1962 yılından beri vatandaşlık hakkı tanımamaktadır. Aynı zamanda Kürt bölgesini Araplaştırmak için bir Arap Kuşağı inşa etmeye çalışmış ve 1963'te Baas Partisi hükûmeti de "Cezire'nin Araplığını koruma" sloganını kullanarak Araplaştırma politikasını sürdürmüştür.
Kaynakça
- ^ F.Stark,Rome on the Euprates:The story of a frontier,1966 Sayfa:481 ve 342
- ^ J. F. Matthews, Political life and culture in late Roman society,Sayfa:304 -1985
- ^ J. den Boeft,Philological and historical commentary on Ammianus Marcellinus XXIII,Sayfa:299.Bouma Publishers,1998. Sayfa:44
- ^ An Account of the State of Roman-Catholick Religion, Sir Richard Steele, Published 1715
- ^ "'Kurdistan.'" Encyclopædia Britannica. 2008. Encyclopædia Britannica Online. 06 Ekim 2008 <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/325241/Kurdistan 27 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .>.
- ^ Irak Anayasası, 113. madde.
- ^ "-stan" Online Etymology Dictionary 24 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "-sta", An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics English-French-Persian 14 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Garnik Asatrian: Die Ethnogenese der Kurden und frühe kurdisch-armenische Kontakte, erschienen in Iran & the Caucasus, Vol. 5 (2001), S. 41–74
- ^ Martin Strohmeier und Lale Yalçın-Heckmann: Die Kurden. 2. Aufl., München 2003, S. 20
- ^ a b Kerim Yıldız, Irak Kürtleri, Belge Yayınları, İstanbul, Haziran 2005, , s. 21-22.
- ^ Ahmet Rifat, Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye (Tıpkıbasım- Facsimile), Keygar Neşriyat, Ankara: 2004, c. 6, s. 77. ve ayrıca bkz. 25 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Orijinal transkripten: "Kürdistan-ı Osmânî: Ermenistan, el-Cezîre, Irâk-ı Arab ve Acemistan beynindedir. Şehrizor ve Mûsul vilâyetleriyle Bağdâd vilâyetinin bir kısmını teşkîl eder. Tûlen üç yüz seksen, arzen dört yüz kilometro ittisa'ında olub mürtefi' dağları ve mahsûldâr vâdîleri hâvîdir..." - ^ Ahmet Rifat, Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye (Tıpkıbasım- Facsimile), Keygar Neşriyat, Ankara: 2004, c. 6, s. 78. ve ayrıca bkz. 25 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Orijinal transkirpsiyondan: "Kürdistan-ı Acemî: "Acemistanda Azerbâycân, Irâk-ı Acem, Hûzistan ve Kürdistan-ı Osmânî ile tahdîd olunur bir eyalettir. Tûlen üç yüz yetmiş, arzen iki yüz yirmi beş kilometro ittisâ'ında ve dört yüz bin nüfûsu hâvî olub makarrı Kirmânşâhdır..." - ^ Şemseddin Sami, "Kürdistan" Maddesi, Kamusu'l-Alam, 5.cilt, İstanbul, 1896, s.3840'den sadeleştirerek transkripsiyonunu yapan: M. Emin Bozarslan, Serbestî Dergisi, sayı 1, İstanbul, Kasım 1998, s.43-46 Orijinal transkripsiyondan örnek: "Bu itibarla, Memalik-i Osmaniye'de, Musul vilayetinin kısm-ı azamı, yani Dicle’nin solunda bulunan yerleri ve Van ve Bitlis vilayetleriyle Diyarbekir ve Mamuretulaziz vilayetlerinin birer parçası ve Dersim sancağı Kürdistan’dan ma'dud olduğu gibi, İran’da dahi Kürdistan namıyla marûf eyaletle Azerbaycan eyaletinin nısfı, yani cenub-i garbi kısmı Kürdistan’dır." (Şemseddin Sami, "Kürdistan" Maddesi, Kamusu'l-Alam, 5.cilt, İstanbul, 1896, s.3840)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Aralık 2015.
- ^ "Tarih ezberlenmesi gereken baş belası bir lise dersi midir?". Milliyet. 14 Ocak 2008. 8 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mart 2012.
- ^ "BUGÜN- Erhan Afyoncu". 2 Eylül 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2012.
- ^ "2894 Nolu Özel Klasör". Azerbaycan Cumhuriyeti Millî Arşiv İdaresi. s. 67.
- ^ Askerov 2005, s. 48.
- ^ Babayan, David (8 Aralık 2005). (Rusça). Noravank.am. 28 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2020.
В течение всего 1921г. было опубликовано множество материалов о том, что в Красном Курдистане начался страшный голод. Кстати, первое упоминание названия «Курдистан» связано именно с голодом. В мае 1921г. на одной из сессий ЦИК Азербайджана рассматривался вопрос голода в Курдистане. По масштабам голода Курдистан даже сравнивали с Поволжьем. 14 ноября 1921г. председатель Совнаркома Азербайджана Н.Нариманов послал телеграмму Ленину и проинформировал советского вождя о том, что создан Азербайджанский государственный банк. В этой же самой телеграмме Нариманов отметил, что 40 млн рублей направлены на помощь голодающим братского Поволжья и Курдистана в знак пролетарской солидарности. В.Ленин на данную телеграмму отреагировал через три дня и в своем кратком ответном послании охарактеризовал помощь голодающему Поволжью и Курдистану как знак готовности маршировать под знаменем Красного интернационала трудящихся.
- ^ TBMM Kütüphanesi 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Her yönüyle Kürt dosyası(sayfa no: 91) - Abdulhaluk Mehmet Çay
- ^ (Fransızca) Kendal Nezan, « La genèse du nationalisme kurde» 7 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Institut Kurde de Paris, 2000
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2011.
- ^ "Kürdistan'ın Ermenistan'a ilhakı konusu". 4 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ağustos 2007.
- ^ "Musul ve Kürdistan vâlîlerine mektup". 3 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2007.
- ^ TDK 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Tahrirat: resmî bir dairece yazılan yazılar ve mektuplar
- ^ "Belbas Aşireti'nin Erbil ve Civarında İskanları". 3 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2007.
- ^ Mehmet Salih Bedir-Han (Haz: Mehmet Uzun ve Rewşen Bedir-Han), Defter-i A'malım - Mehmet Salih Bedir-Han'ın Anıları, Belge Yayınları, İstanbul, 1998, s. 130-135 (Nazım Sevgen, Kürtler, Kürt Beylikleri - Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 1977, Ankara.).
- ^ a b Kurds, Kurdistan. In: . New Edition.
- ^ "Maarif Vekaleti, adlarının yasaklanması". 6 Eylül 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2008.
- ^ . 1 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2008.
- ^ Baser, Bahar (2015). Diasporas and Homeland Conflicts: A Comparative Perspective. Ashgate Publishing. s. 63. ISBN . 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2022.
- ^ Akyol, Mustafa (21 Aralık 2017). "'Kürdistan' kavramı Türkiye'de niçin yeniden 'yasak' oldu?". Al-Monitor. 21 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
- ^ Günaydın, Abdulhakim (12 Şubat 2019). "Türkiye'deki 3 Kürt partisine kapatma davası". The Independent Türkçe. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
- ^ . Sputnik. 22 Şubat 2019. 22 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
- ^ "Adında Kürdistan Geçen Partilere Kapatma Davası". Bianet. 11 Şubat 2019. 11 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Nisan 2020.
- ^ & Grant McConnel, Linguistic composition of the nations of the world, vol,5, Europe and USSR, Québec, Presses de l'Université Laval, 1984,
- ^ Ahmet Buran Ph.D., Türkiye'de Diller ve Etnik Gruplar, 2012
- ^ "Nefel". 5 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Kasım 2009.
- ^ Kurmancî 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., No.19, Summer 1996, .
- ^ Nefel 13 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Jan. 2008
- ^ "Kurd," Hutchinson Unabridged Encyclopedia including Atlas, 2005.
- ^ "'OHAL'den 'bu hal'e neler değişti (24 Kasım 2002 tarihli Radikal gazetesi)". 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Kasım 2008.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2013.
- ^ "www.amude.com". 12 Haziran 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Kasım 2008.
- ^ Gelawej / Kurmanci[]
- ^ The Historical Dictionary of Iran, J. Lorentz, 1995, p172.
- ^ a b Emir Hasanpur (çev: Cemil Gündoğan), Kürt Diliyle İlgili Devlet Politikaları ve Dil Hakları, Avesta Yayınları, İstanbul, Ocak 1997, , s. 64.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Kürdistan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kurdistan Arapca كردستان Kurdistan Farsca کردستان Kordestan Kurtce Kurdistan کوردستان Kafkaslar in guneyi ve Orta Dogu da Ermenistan Irak Iran Suriye ve Turkiye ye ait topraklarin bir kismini kapsayan jeokulturel bolge Siyasi bakimdan ozerk federal bir bolge olarak uluslararasi resmi taninmaya sahip olan tek bolge Irak in Kurdistan Bolgesel Yonetimi dir Bolgenin kuzeybati Iran a karsilik gelen kismi Kurdistan adiyla eyalet statusundedir Ayrica Suriye de de Kuzey ve Dogu Suriye Ozerk Yonetimi tek tarafli olarak ilan edilmistir Kurtlerin yasadigi bolgeler CIA 1992 ye gore 1893 te II Abdulhamid doneminde basilmis Osmanli Devleti nin Orta Dogu daki topraklarini gosteren harita Haritanin tam ortasinda کردستان Kurdistan kelimesi bulunmaktadir EtimolojiIran dillerinde Kurt ulkesi anlamina gelen Kurdistan Kurd ve yer yurt ulke gibi anlamlar veren stan istan son ekinden olusmaktadir Proto Hint Avrupa steh durmak beklemek gt steh no yer cevre yurt bolge Proto Hint Irani stanam yer Proto Arya ste durmak beklemek olarak tahmin edilen stan son eki Sanskritce stha Avesta dilinde ve Eski Farscada sta beklemek durmak Farsca ve Kurtce gibi yeni Irani dillerde ise stan olarak gorulmektedir Antik caglardan bu yana Kurdistan farkli cesitlerde ancak fonetik yapilari acisindan ayni anlama gelen isimlerle adlandirilmistir Ermenice Korchayk Latince Gordyene Yunanca Kordyene Kurdistan bolge ismi olarak ilk kez tarafindan yazilmis olan Ermeni Kroniki adli kitapta bir bolgeyi adlandirmak icin kullanilmistir Edessa li Matthias Diyarbakir ve Siverek arasinda olan bir bolgeyi K rdstanac olarak tanimlamistir Kronik 952 1136 yillari uc bolum olarak anlatiyor Kelimenin bugunku sekli yazili kaynaklarda ilk kez 12 yuzyilda Buyuk Selcuklu Sultani Sencer tarafindan kurulan gunumuzde Iran in Hemedan Kirmansah Senendec bolgelerini kapsayan eyalet icin kullanilmistir Cografi konum1 5 Mart 1921 tarihinde The Sphere gazetesinde yayimlanan ve Ankara Hukumeti nin etki alanini gosteren harita Sag tarafta Kurdistan olarak adlandirilan kisim gorulmektedir Kurdistan in sabit sinirlari yoktur ve kapsadigi topraklar uzerindeki iddialar grup ve kisilere gore farkliliklar gostermektedir Lugat i Tarihiyye ve Cografiyye ye gore 1882 Osmanli Kurdistani Ermenistan el Cezire Mezopotamya Irak i Arab Bagdat tan Basra ya kadar olan bolge ve Acemistan arasindadir Sehrizor Kerkuk ve Musul vilayetleriyle Bagdad vilayetinin bir kismini olusturur Uzunlukca uc yuz seksen ence dort yuz kilometre genisligindedir yuksek daglari ve verimli vadileri icerir Ayni kaynaga gore Osmanli Kurdistani Sultan 1 Selim zamaninda kendi istegiyle Osmanli ya katilmis olup sadece Diyarbekir tarafi kismen savas ile alinmistir Lugat i Tarihiyye ve Cografiyye ye gore Iran Kurdistani ise Acemistanda Azerbaycan Iran in kuzeyinde bir eyalet Irak i Acem Iran in batisinda merkezi Hemedan olan bolge Huzistan Iran in guneybatisinda bir eyalet ve Kurdistan i Osmani ile sinirlanmis bir eyalettir Uzunlugu uc yuz yetmis eni iki yuz yirmi bes kilometre genisliginde ve dort yuz bin nufuslu olup merkezi Kirmansah tir Ilk Turkce ansiklopedik sozluk sayilan Kamus ul Alam da Kurdistan su sekilde tarif edilmistir 1896 Kurdistan Urmiye ve Van gollerinin kiyilarindan Kerhe Kerxe ve Diyale irmaklarinin kaynaklarina ve Dicle nin akis yatagina dek uzayip kuzeybatiya dogru sinirlari Dicle nin akis yatagini izleyerek Firat i olusturan Karasu yatagina ve oradan kuzeye dogru Aras havzasini Firat ve Dicle havzasindan ayiran su ayirimi cizgisine kadar ulasir Bu itibarla Osmanli Imparatorlugunda Musul vilayetinin buyuk bolumu yani Dicle nin solunda bulunan yerleri ve Van ve Bitlis vilayetleriyle Diyarbekir ve Mamuretulaziz vilayetlerinin birer parcasi ve Dersim sancagi Kurdistan dan sayilir Iran da da Kurdistan adiyla bilinen eyaletle Azerbaycan eyaletinin yarisi yani guneybati bolumu Kurdistan dir Boylece Kurdistan kuzeydogu yonunden Azerbaycan dogudan Iraki Acemi Acem Iraki guneyden Loristan ve Iraki Arabi Arap Iraki guneybati yonunden Mezopotamya kuzeybati yonunden de Anatoli ile sinirlidir Evliya Celebi nin Seyahatname sinde de su sekilde yazilmistir 17 yuzyil Kurdistan buyuk ulkedir Bir ucu Erzurum Van diyarlarindan Hakkari Cizre Imadiye Musul Sehrizor Harir Ardelan Derne Derteng i de icererek Basra Korfezi ne kadar yetmis konak mesafe sayilir Arap Irak i ile Osmanli arasinda bu yuksek daglar icinde alti bin adet Kurt asireti ve kabilesi guclu bir sed olmasaydi Acem kavmi icin Anadolu yu istila etmek cok kolay olurdu Ama bu Kurdistan in eni boyu gibi genis degildir Bir goruse gore Caldiran Muharebesi oncesinde bolgedeki nufusun cogunluguna sahip Alevi Turkmenlerin Kizilbaslar katliama ugramasi ve pek cogunun da Iran a goc etmesiyle Osmanli bosalan bu topraklari Kurt asiret reislerine vermis ve sonrasinda bolgedeki baskin unsur olarak Kurtler one cikmistir Feodalizm bolgeye bu surec sonrasinda yavas yavas hakim olmaya baslamistir Bolgede kalan Turkmenler yasamlarini surdurebilmek icin Sunni kimligine gizlenmisler sonrasinda ise kimliklerini yitirerek Kurtlesmislerdir Tarihi kayitlarda Kurdistan in Guneybati Iran olarak gosterilmesi Osmanli doneminde Guneydogu Anadolu Bolgesi ndeki Kurt nufusunun seyrek olusu ve yogun yasadiklari bolgelerin ise bolgenin cok kucuk bir kismini kapsamasi bu gorusu desteklemektedir Genellikle Toros ve Zagros siradaglari Mezopotamya duzlukleri Ermenistan ve eski Vilayat i Sitte Alti Il nin yani sira bazi yorumcular bugunku Ermenistan ve Azerbaycan topraklarinin Turkiye ve Iran sinirlarina yakin ve Kizil Kurdistan Rusca Krasnyj Kurdistan 1923 1929 Baskent Lacin denilen Kurdistan Uyezd Kurdistanskij uezd ve 1930 de Kurdistan Okrug bugunku Zengilan ve Cebrail rayonlari dahil un kurulmus oldugu bolge Kurdistan in parcasi olarak sayilir Turkiye nin Guneydogu ve Dogu Anadolu bolgelerinin bir kismini Irak Cumhuriyeti nin kuzeyini Kurdistan Bolgesel Yonetimi ve civarini Iran in Kurdistan Bati Azerbaycan Kirmansah ve Hamedan eyaletlerini Azerbaycan Cumhuriyeti nin Daglik Karabag bolgesini Lacin Zengilan Kubadli Kelbecer ve Suriye nin kuzeydogusunu kapsar source source source source source Sovyetler Birligi nde yasayan Kurtlerin Ekim Devrimi ile birlikte degisen toplumsal yasantisini konu alan Sovyet Kurdistani belgeseli 21 Temmuz 1923 te Sovyetler Birligi resmi kararla Azerbaycan Kurtlerine Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Daglik Karabag Ozerk Oblasti arasinda o donem Abdalyar adiyla anilan Lacin merkezli bolge verilmesini kararlastirdi 19 yuzyilin ikinci yarisinda Rus Imparatorlugu nda yazilan kitaplarda ve masallarinda Kurtlerin yasadigi alan Kurt bolgesi ve Kurdistan adiyla gecen bu bolge Bolseviklerce ilk defa 1921 yilinda resmi olarak Kurdistan adiyla kullanilmistir ve Sovyet Kurtlerinin yasam alani olarak tarif edilmistir TarihceOrta Cag Ibn Havkal in Kurt topraklarini gosteren haritasi MS 977 Cibal in Haritasi adli harita Dogu Kuzey Mezopotamya Daglari Kurtlerin Yaz ve Kis dinlenme yerleri ni belirtmektedir Kurdistan i idari bir terim olarak ilk kullanan Selcuk Sultani Sencer dir 1117 1157 Sencer Iran daki Hamedan sehrinin batisindaki kalesini merkez alan eyalete Kurdistan adini vermistir Bu eyalet Zagros daglarinin dogusunda ve batisinda olmak uzere Hamedan Kirmansah Sincar ve Sehrizor sehirlerini kapsiyordu Bu cografya 13 yuzyil kaynaklarinda Cibal Iran tarafi ve Cezire Diyarbekir kaynak belirtilmeli den olusmaktaydi 14 yuzyilda ye ait adli eserde Kurdistan 16 kasaba olarak tanimlanmistir Osmanli donemi Osmanli Imparatorlugu doneminde Kurdistan Kurtlerin yasadigi bolgeyi nitelendirmek icin resmi duzeyde kullaniliyordu Osmanli padisahlarindan I Suleyman in Fransa kralina yolladigi bir mektupta Kurdistan ifadesi gecmektedir Bu mektupta padisah imparatorlugunun topraklarini sayarken Kurdistan ismine de yer vermistir Kurdistan in Ermenistan a ilhaki konusu 9 Nisan 1850 de Musul ve Kurdistan valilerine yazilan mektup 9 Kasim 1822 de yazilan bir tahriratta bahsi gecen Kurdistan Pasalari veya 1847 yilindaki Bedirhan Bey isyaninin bastirilmasinda yararlik gosterenler icin ihdas edilen Kurdistan Madalyasi da Kurdistan in resmi kullaniminin ornekleri olarak verilebilir kaynak belirtilmeli Kurdistan eyaletinin teskili hakkindaki Sedaret luzum arizasi 20 Cemaziyelevvel 1263 1846 tarihinde idaresi istisal edilmistir 1785 1787 1791 1794 1811 1813 1823 1856 1861Babanzade Abdurrahman Pasa Isyani 1806 da Bagdat Valiligine yapilan atamadan dolayi Babanzade Abdurrahman Pasa isyan etmistir Mir Muhammed Isyani 1830 da Soran emiri Osmanli Devleti nin Kavalali Mehmet Ali Pasa tarafindan yenilmesinden istifade ederek isyan etmistir Bedirhan Isyani II Mahmud un kurdugu Sekban i Cedid icin Kurdistan da da asker toplanmis ve asiret reisleri rahatsiz olmustur 1842 de Bedirhan Bey Kurdistan in bagimsizligini ilan ederek bugunku Van Siverek Viransehir Musul ve Urmiye ye kadar hakimiyet alanini genisletmis ve kendi adina para bastirmistir Ancak 1847 de yegeni in ihaneti sonucu Osmanli tarafindan yenilmistir Yezdanser Isyani Osmanli ile isbirligi yaptigi icin Cizre Beyligine atanan Yezdan Ser daha genis haklar istedigi halde kabul edilmeyince 1854 te ayaklanmis ve Van ve Bitlis i kontrol altina alip Bagdat a dayanmistir Ancak Osmanli tarafindan yenilmistir Evliya Celebi nin Kurdistan daki gezileri Evliya Celebi nin Kurdistan gezi notlarinin sadece bazi bolumlerinin nispeten tatmin edici bir ornegi basilmistir Kurdistan gezi notlari ise tamamen bastirilmamistir kaynak belirtilmeli Is Bankasi Yayinlari tarafindan 9 cildi yayinlanan Evliya Celebi Seyahatnamesi nde Kurdistan ifadesi kullanilmaktadir kaynak belirtilmeli Evliya Celebi yazdigi Seyahatnamenin 4 cildinde donemin Kurdistanina ait olan dokuz Vilayeti saymaktadir Bunlar Erzurum Van Hakkari Diyarbakir Cezire Musul Sehrizor ve dir Osmanlilar ile Safeviler arasinda kizisan rekabet yuzunden Kurdistan ikiye bolunmustur 17 yuzyilda Osmanli topraklarinda sadece Dersim Mus ve Diyarbakir Kurdistan Vilayetine ait idi I Dunya Savasi ve sonrasi Kuzey Irak ta Kurdistan Kralligi Ingiltere ilk basta ajani Arabistanli Lawrence lakapli T E Lawrence nin tezine uyarak Kuzey Irak ta tampon bolgesi olusturmak uzere Seyh Mahmut Berzenci Kurtce Sex Mahmud Berzenci nin yonetimini kabul etti Daha sonra diger ajani Irak in Tacsiz Kralicesi lakapli Gertrude Bell ve un Churchill in kararina etkili olmus ve Kurdistan Faysal in Irak Kraliyeti nin bir parcasi olmustur Ismail Aga Simko Isyani Cumhuriyet donemi Osmanli doneminde Kurdistan kelimesi kullanildiysa da Turkiye Cumhuriyeti nde Maarif Vekaleti nin yayinladigi 8 Aralik 1925 tarihli Turk Birligini Parcalamaya Calisan Cereyanlar baslikli bildiriyle Lazistan ve diger butun etnik takilarla olusturulan yerel adlar gibi Kurdistan da resmi kullanimdan kaldirildi soz konusu bolge cografi yon isimleriyle Sark Dogu Guneydogu adlandirilmaya baslandi Turkiye nin yururlukteki 1982 Anayasasi nda uniter devlet anlayisi geregi Turkiye topraklarinda bagimsiz bir devlet kurmaya calismanin ulkenin bolunmezligi ilkesine aykiri oldugu ifade edilir Bununla birlikte Turkiye de Kurdistan adlandirmalarinin kullanimlari kisitlanmistir Adindan Kurdistan ifadesi gecen Kurdistan Komunist Partisi Turkiye Kurdistan Demokrat Partisi Kurdistan Sosyalist Partisi ve Kurdistan Ozgurluk Partisi ne Kurdistan ismi gectigi icin Yargitay Cumhuriyet Bassavciligi tarafindan kapatma davalari acildi Seyh Said Isyani Genc Hadisesi 1925 te Seyh Said Isyani olarak adlandirilan Genc Hadisesi meydana gelmistir Agri ayaklanmalari 1926 1930 yillari arasinda Agri Dagi ve civari ile Iran topraklarinin da dahil oldugu bir cografyada ayaklanmalar devam etmistir Agri Cumhuriyeti Agri Cumhuriyeti Kurtce Komara Agiriye veya Agri Milli Hareketi Agri isyanlari sirasinda Turkiye nin kuzeydogu bolgesinde Hoybun Merkez Komitesi tarafindan ilan edilen Kurt yonetimidir Turkiye PKK catismasi PKK ile Turk Silahli Kuvvetleri arasinda 1984 yilindan gunumuze kadar suren catismalar meydana gelmektedir Kuzey Kurdistan1965 nufus sayimina gore Kurtce konusulan iller Koyu yesil illerde mutlak cogunlugun gt 50 dili Kurtcedir acik yesil illerde nispi cogunlugun lt 50 dili Kurtcedir Kuzey Kurdistan Kurtce Kurdistana Bakure ya da Bakure Kurdistane veya Turkiye Kurdistani Kurtce Kurdistana Tirkiye ya da Kurtlerin yogun oturdugu cografi bolgeler olan ve Turkiye Cumhuriyeti nin Guneydogu ve Dogu Anadolu bolgeleri nin bir kismini kapsayan bolgeye verilen addir Osmanli doneminde ise Diyar i Bekr Vilayeti de Musul Vilayeti gibi Guney Kurdistan olarak da anilmaktaydi Turkiye Suriye Iran ve Irak a uzanan daha genis Kurdistan adina uyarak irredentistler tarafindan gayriresmi olarak bu sekilde adlandirilmaktadir 19 Temmuz 1987 de Bingol Diyarbakir Elazig Hakkari Mardin Siirt Tunceli ve Van da Olaganustu Hal OHAL ilan edilip genis yetkilere sahip olan OHAL Bolge Valiligi kurularak valilige Hayri Kozakcioglu atanmis ve Adiyaman Bitlis ve Mus ise mucavir il olarak tespit edilmistir 1990 da Batman ve Sirnak da il yapilarak OHAL kapsamina alinmistir OHAL uygulamasi 19 Temmuz 1987 den 30 Temmuz 2002 ye kadar zaman zaman kapsami genisletilerek 46 kere uzatilmistir OHAL 2000 yilindan itibaren kademeli olarak kaldirilmaya baslanmistir TBMM nin 19 Haziran 2002 tarihli oturumunda OHAL son kez olmak uzere 30 Temmuz 2002 tarihinden itibaren Diyarbakir ve Sirnak ta 4 ay daha uzatilmistir OHAL uygulamasi bu tarihten sonra bir daha uzatilmamis ve sona ermistirGuney KurdistanIrak Kurdistani ile Kurdistan Bolgesel Yonetimi Irak Kurdistani Kurtce كوردستان عێراق ya da Guney Kurdistan Kurtce باشووری کوردستان Basure Kurdistane Irak Cumhuriyeti sinirlari icinde Kuzey Irak ta yer alan bolgenin gayriresmi adi Genelde Duhok Suleymaniye Erbil ve Kerkuk illerinin tamami Nineve ilinin buyuk bir kisimi Selahaddin ve Diyala illerinin bir kisimini kapsadigi dusunulmektedir Ayri olarak da Irak anayasasinin 140 Maddesine gore Kerkuk te referandum yapildiktan sonra Irak Kurdistani na baglanip baglanmayacagina karar verilecektir kaynak belirtilmeli Kurdistan Bolgesel Yonetimi Irak Cumhuriyeti anayasasina gore Kurdistan bolgesi Kurtce هه ریمى كوردستان Heremi Kurdistan terimi Irak in kuzeyinde bulunan Kurdistan Bolgesel Yonetimi hukumeti icin gecerlidir Dogu KurdistanIran da Kurt nufusun yogunlastigi bolgeler kaynak belirtilmeli Kurdistan Eyaleti Iran Iran Kurdistani Farsca کردنشین ایران Kordestan e iran Kurtce کوردستانی ئران Kurdistani Iran ya da Dogu Kurdistan Rojhilate Kurdistan Iran in kuzeybatisinda Irak ve Turkiye sinir bolgelerinde yer alan ve Kurtlerin yogun olarak oturdugu bolgenin gayriresmi adidir Kurdistan adini tasiyan Kurdistan Eyaleti Farsca استان کردستان Ostan e Kordestan nin disinda Bati Azerbaycan eyaletinin bati yarisi kaynak belirtilmeli Ilam eyaletlerinin kuzey yarisi ve Kirmansah eyaletlerinin tamamini icermektedir Ayrica Cahar Mahal ve Bahtiyari eyaleti nin merkezi Kurtlerin fazla ikamet etmemesine ragmen Sehrekurd Farsca شهرکرد Sahr e Kord adli sehirdir kaynak belirtilmeli Bolgenin nufusunun cogunlugunu olusturan Kurtlerin tahmini sayisi yaklasik 4 milyondur Baslica sehirleri Kirmansah Kirmasan Senendec Sine Piransehr Xane Mahabad Mehabad Sakkez Seqiz Sardest Serdest Kamyaran Kamyaran Bukan Bokan Marivan Meriwan Usnu Sino Divandere Diwandere Pave Pawe Bane Bane Ilam Ilam Bicar Bicar Kurve Qurwe Kapsam Ocak 1946 da Sovyetler Birligi nin destegiyle kurulan ve Sovyetler Birligi nin cekilisiyle ayni yil icinde yikilan Birlesmis Milletler tarafindan taninmamis Kurt devleti Mahabad Cumhuriyeti bu sinirlari kapsam alarak kurulmustur Guneybati KurdistanSuriye Kurdistani ya da Guneybati Kurdistan Kurtce Basure Rojavaya Kurdistane Suriye sinirlari icinde ikamet eden Kurtlere 1962 yilindan beri vatandaslik hakki tanimamaktadir Ayni zamanda Kurt bolgesini Araplastirmak icin bir Arap Kusagi insa etmeye calismis ve 1963 te Baas Partisi hukumeti de Cezire nin Arapligini koruma sloganini kullanarak Araplastirma politikasini surdurmustur Kaynakca F Stark Rome on the Euprates The story of a frontier 1966 Sayfa 481 ve 342 J F Matthews Political life and culture in late Roman society Sayfa 304 1985 J den Boeft Philological and historical commentary on Ammianus Marcellinus XXIII Sayfa 299 Bouma Publishers 1998 Sayfa 44 An Account of the State of Roman Catholick Religion Sir Richard Steele Published 1715 Kurdistan Encyclopaedia Britannica 2008 Encyclopaedia Britannica Online 06 Ekim 2008 lt http www britannica com EBchecked topic 325241 Kurdistan 27 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde gt Irak Anayasasi 113 madde stan Online Etymology Dictionary 24 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde sta An Etymological Dictionary of Astronomy and Astrophysics English French Persian 14 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Garnik Asatrian Die Ethnogenese der Kurden und fruhe kurdisch armenische Kontakte erschienen in Iran amp the Caucasus Vol 5 2001 S 41 74 Martin Strohmeier und Lale Yalcin Heckmann Die Kurden 2 Aufl Munchen 2003 S 20 a b Kerim Yildiz Irak Kurtleri Belge Yayinlari Istanbul Haziran 2005 ISBN 975 344 329 3 s 21 22 Ahmet Rifat Lugat i Tarihiyye ve Cografiyye Tipkibasim Facsimile Keygar Nesriyat Ankara 2004 c 6 s 77 ve ayrica bkz 25 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Orijinal transkripten Kurdistan i Osmani Ermenistan el Cezire Irak i Arab ve Acemistan beynindedir Sehrizor ve Musul vilayetleriyle Bagdad vilayetinin bir kismini teskil eder Tulen uc yuz seksen arzen dort yuz kilometro ittisa inda olub murtefi daglari ve mahsuldar vadileri havidir Ahmet Rifat Lugat i Tarihiyye ve Cografiyye Tipkibasim Facsimile Keygar Nesriyat Ankara 2004 c 6 s 78 ve ayrica bkz 25 Aralik 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Orijinal transkirpsiyondan Kurdistan i Acemi Acemistanda Azerbaycan Irak i Acem Huzistan ve Kurdistan i Osmani ile tahdid olunur bir eyalettir Tulen uc yuz yetmis arzen iki yuz yirmi bes kilometro ittisa inda ve dort yuz bin nufusu havi olub makarri Kirmansahdir Semseddin Sami Kurdistan Maddesi Kamusu l Alam 5 cilt Istanbul 1896 s 3840 den sadelestirerek transkripsiyonunu yapan M Emin Bozarslan Serbesti Dergisi sayi 1 Istanbul Kasim 1998 s 43 46 Orijinal transkripsiyondan ornek Bu itibarla Memalik i Osmaniye de Musul vilayetinin kism i azami yani Dicle nin solunda bulunan yerleri ve Van ve Bitlis vilayetleriyle Diyarbekir ve Mamuretulaziz vilayetlerinin birer parcasi ve Dersim sancagi Kurdistan dan ma dud oldugu gibi Iran da dahi Kurdistan namiyla maruf eyaletle Azerbaycan eyaletinin nisfi yani cenub i garbi kismi Kurdistan dir Semseddin Sami Kurdistan Maddesi Kamusu l Alam 5 cilt Istanbul 1896 s 3840 Arsivlenmis kopya 25 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Aralik 2015 Tarih ezberlenmesi gereken bas belasi bir lise dersi midir Milliyet 14 Ocak 2008 8 Eylul 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mart 2012 BUGUN Erhan Afyoncu 2 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mart 2012 2894 Nolu Ozel Klasor Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Arsiv Idaresi s 67 Askerov 2005 s 48 Babayan David 8 Aralik 2005 Rusca Noravank am 28 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mart 2020 V techenie vsego 1921g bylo opublikovano mnozhestvo materialov o tom chto v Krasnom Kurdistane nachalsya strashnyj golod Kstati pervoe upominanie nazvaniya Kurdistan svyazano imenno s golodom V mae 1921g na odnoj iz sessij CIK Azerbajdzhana rassmatrivalsya vopros goloda v Kurdistane Po masshtabam goloda Kurdistan dazhe sravnivali s Povolzhem 14 noyabrya 1921g predsedatel Sovnarkoma Azerbajdzhana N Narimanov poslal telegrammu Leninu i proinformiroval sovetskogo vozhdya o tom chto sozdan Azerbajdzhanskij gosudarstvennyj bank V etoj zhe samoj telegramme Narimanov otmetil chto 40 mln rublej napravleny na pomosh golodayushim bratskogo Povolzhya i Kurdistana v znak proletarskoj solidarnosti V Lenin na dannuyu telegrammu otreagiroval cherez tri dnya i v svoem kratkom otvetnom poslanii oharakterizoval pomosh golodayushemu Povolzhyu i Kurdistanu kak znak gotovnosti marshirovat pod znamenem Krasnogo internacionala trudyashihsya TBMM Kutuphanesi 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Her yonuyle Kurt dosyasi sayfa no 91 Abdulhaluk Mehmet Cay Fransizca Kendal Nezan La genese du nationalisme kurde 7 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Institut Kurde de Paris 2000 Arsivlenmis kopya 14 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Kasim 2011 Kurdistan in Ermenistan a ilhaki konusu 4 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Agustos 2007 Musul ve Kurdistan valilerine mektup 3 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2007 TDK 8 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tahrirat resmi bir dairece yazilan yazilar ve mektuplar Belbas Asireti nin Erbil ve Civarinda Iskanlari 3 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2007 Mehmet Salih Bedir Han Haz Mehmet Uzun ve Rewsen Bedir Han Defter i A malim Mehmet Salih Bedir Han in Anilari Belge Yayinlari Istanbul 1998 s 130 135 Nazim Sevgen Kurtler Kurt Beylikleri Belgelerle Turk Tarih Dergisi 1977 Ankara a b Kurds Kurdistan In New Edition Maarif Vekaleti adlarinin yasaklanmasi 6 Eylul 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2008 1 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2008 Baser Bahar 2015 Diasporas and Homeland Conflicts A Comparative Perspective Ashgate Publishing s 63 ISBN 1 4724 2562 6 13 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2022 Akyol Mustafa 21 Aralik 2017 Kurdistan kavrami Turkiye de nicin yeniden yasak oldu Al Monitor 21 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Nisan 2020 Gunaydin Abdulhakim 12 Subat 2019 Turkiye deki 3 Kurt partisine kapatma davasi The Independent Turkce Erisim tarihi 3 Nisan 2020 Sputnik 22 Subat 2019 22 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2020 Adinda Kurdistan Gecen Partilere Kapatma Davasi Bianet 11 Subat 2019 11 Subat 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Nisan 2020 amp Grant McConnel Linguistic composition of the nations of the world vol 5 Europe and USSR Quebec Presses de l Universite Laval 1984 ISBN 2 7637 7044 4 Ahmet Buran Ph D Turkiye de Diller ve Etnik Gruplar 2012 Nefel 5 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2009 Kurmanci 27 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde No 19 Summer 1996 Nefel 13 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Jan 2008 Kurd Hutchinson Unabridged Encyclopedia including Atlas 2005 OHAL den bu hal e neler degisti 24 Kasim 2002 tarihli Radikal gazetesi 21 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Kasim 2008 Arsivlenmis kopya 21 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2013 www amude com 12 Haziran 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Kasim 2008 Gelawej Kurmanci olu kirik baglanti The Historical Dictionary of Iran J Lorentz 1995 p172 a b Emir Hasanpur cev Cemil Gundogan Kurt Diliyle Ilgili Devlet Politikalari ve Dil Haklari Avesta Yayinlari Istanbul Ocak 1997 ISBN 975 7112 20 8 s 64 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Kurdistan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir