Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kırım Tarihi - (Ukraynaca: Крим, Krym; Rusça: Крым, Krym, Kırım Tatarcası: Къырым, Qırım)Kırım'ın geçmişi.
 | |
| Kıyısındaki denizler | Azak Denizi Karadeniz |
|---|---|
| Koordinat | 45.3°N 34.4°E |
| Yüzölçümü | 27.000 km2 (10.000 sq mi) |
| Kıta | Avrupa |
| Coğrafi bölge |
|
| Nüfus |  2,416,856 (2021) |
Erken çağ tarihi
Tarih boyunca Kırım farklı halklar tarafından yönetilmiştir. Kimmerler bu yarımadaya M.Ö. 7. yüzyılda Kimmerlerden sonra İskitlerin Kırım'ı almasıyla yerleşmiştir. Bu nedenle yerel Kimmerler dağlara sürülmüş ve izole edilmiştir. Antik Yunanlılar tarafından Tavr boyları adıyla anılan bu yarımadadan, 20. yüzyılın başlarına kadar hem idari hem de edebiyatta Tavrica veya Taurida olarak bahsedilmiştir.
M.Ö. 6. - 5. yüzyıllar önce Türk kökenli İskitler ve Sarmatyalılar bölgeye hakim olmuşlardır. Ardından Yunan Pantom krallığının etkisi altına giren yarımada yeniden İskitlerin eline geçmiştir.
M.Ö. 5. yüzyılda Yunanlılar ilk kolonilerini burada kurmuşlar. Daha sonra burada Roma İmparatorluğu'nun egemenliği altında Helen Boğaziçi devleti kurulmuştur.
MS 3. yüzyılda Gotlar, Kırım'daki İskit egemenliğine son vermiştir. Kısa bir süre sonra yarımada, Asya'dan Avrupa'ya yürüyen Hunların kontrolüne geçmiş, 7. yüzyılda Bizans tarafından işgal edilmiştir.
Daha sonra Gotlar,Hunlar, Bulgarlar, Hazarlar,Kiev Rusları, Bizanslılar, Kıpçaklar ve Moğollar birbiri ardına burayı işgal etmiştir.
MS 13. yüzyılda Cenevizli ve Venedikli tüccarlar Kırım'da çeşitli kıyı ticaret kasabaları ve yerleşim yerleri kurmuşlardır.
Ortaçağ tarihi
Kırım'daki Müslüman Türk (Tatar) varlığı esas olarak 13. yüzyıldaki Tatar istilalarıyla ilişkilendirilse de genel olarak bölgedeki Türk varlığının tarihi 3. ve 4. yüzyıllara kadar uzandığı bilinmektedir. Hazar Kağanlığı'nın Kırım'daki hakimiyeti 9. yüzyılın ikinci yarısında sona erdikten sonra da bölgeye Türk akışı devam etmiştir. 10. yüzyılda Peçeneklerin ve 10-11. yüzyıllarda Kıpçak Kumanlarının akını bölgenin etnik yapısının oluşumunda önemli bir etki yaratmıştır.
11. yüzyılda Kıpçak Türklerinin İslam'ı kabul etmesi, Kırım ile Anadolu arasında yüzyıllarca sürecek güçlü bir bağın kurulmasıyla sonuçlanmıştır.
Yarımadadaki Kıpçak hakimiyeti 13. yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür. Bu dönemden başlayarak bölgede Cengiz Han'ın torunları tarafından kurulan bir diğer Türk devleti olan Altın Orda'nın temelleri atılmıştır ve hükümdarlıkları yaklaşık 100 yıl sürmüştür.
14. yüzyılda Kızıl Orda'nın resmi olarak İslam'a geçmesiyle bölgede 500 yıl sürecek olan tam bir Tatar egemenliği başlamıştır.
Kırım Hanlığı
12. ve 14. yüzyıllarda Rusya'nın içlerine doğru ilerleyen Tatar boyları göçebe yaşamlarını bırakıp Kırım'a yerleştiler. Altın Orda Devleti'nin yıkılmasından sonra bu bölgede başlayan iktidar mücadelesi, Cengiz Han'ın en küçük oğlu Tokha Temür'ün soyundan gelen ve Tatarları yöneten Hacı Gerai'nin zaferiyle sonuçlanmıştır. 15. yüzyılın başında Kral Vitold'un önderliğinde bir grup Tatar'ın Litvanya'ya sığındığı dönemde doğmuştur. "Şirin" aşiretinin yardımıyla Kırım'da iktidarı ele geçirmiş, 1441 yılında kendi adına para bastırmıştır.
Hacı Geray'ın ölümünün ardından oğulları Mengli Geray ile Nur Devlet arasında taht kavgası başlamış, 1475 yılında bölgeyi fetheden Osmanlılar duruma son vererek Mengli Geray Han ilan edilmiştir. Kırım kuvvetleri Osmanlılar tarafından ilk kez savaşa Sultan II. Bayezid'in 1484'te Akkerman'ı ziyareti sırasında girmiştir. 1502 yılında Mengli Geray, Saray'a saldırarak Altın Orda Hanlığı'na son büyük darbeyi vurmuştur. Bundan sonra Kırım Hanlığı, Kızıl Orda topraklarını ele geçirmeye başlamış, Kazan ve Astrahan Hanlıkları da ele geçirmiştir. Bu, Moskova prensliğiyle rekabete yol açmış ve 1521 yılında Memmed Geray Moskova'yı kuşatarak Rusları mağlup ettikten sonra Moskova'yı vergiye bağlamıştır. Ruslar I. Peter zamanına kadar vergi ödemeye devam etmiştir.
Ruslarla yapılan 1676-1681 savaşı sonunda Osmanlı Devleti , Ruslarla müzakere yetkisini Kırım Hanlığı'na vermiştir. Kırım Hanı Murad Geray da Ruslarla 20 yıllık barış anlaşması imzalamıştır.
1777 yılında tahta Rus destekçisi olarak bilinen Şahin Geray çıkmıştır. Osmanlı taraftarı olan II. Bahadır Geray, hanlık mücadelesinde Şahin Giray'ı yenemememiştir. Bu dönemde Ruslar bölgeye çok sayıda Slav göçmeni yerleştirmiş, 1779 yılında imzalanan Aynalıkavak Antlaşması ile Kırım hanlarının serbestçe seçilmesi, Rus askerlerinin Kırım'dan çekilmesi ve Şahin Giray'ın Osmanlı devleti tarafından tanınmasına ilişkin maddeler kabul edilmiş fakat Ruslar bu antlaşmaya uymamıştır. 1783'te II. Katerina'nın emriyle Kırım işgal edilmiştir. Artan Rus etkisine karşı halk isyan etmiş ve Bahadır Geray tahta çıkmış, Şahin Geray ise Ruslara sığınmıştır. 1785 yılında Şahin Geray, Rus ordusunun yardımıyla Kırım'a girdikten sonra Ruslardan istediğini alamayınca İstanbul'a sığınmıştır. Daha önceki yaptıklarının telafisi olarak Rodos'a sürgüne gönderildimiş ve orada idam edilmiştir.
Osmanlı devleti, Kırım'a giren Ruslara karşı yeni bir savaş başlattımış fakat başarısız olduktan sonra 1792'de Yaş Antlaşması ile Kırım'ın Rusya'ya ilhakını kabul etmiştir.
Yaklaşık 300 yıl süren bu ittifak, 1769-1774 Osmanlı-Rus savaşı sonucunda imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile sona ermiştir.
Kırım'ın Rusya'nın bir parçası olması
Bağımsız olarak adlandırılan Kırım Hanlığı, Rus diplomatların entrikaları sonucu çıkan iç savaş nedeniyle iktidardan düşmüş ve daha sonra 1783 yılında II. Katerina döneminde Rusya tarafından ilhak edilmiştir. Osmanlılar bu kaybı kabul etmese de 1792 yılında Kırım'ın Rusya'ya ilhakını kabul etmek zorunda kalmışlardır.
Emperyalist politikasını sürdüren Rusya, ilhakın ardından iskân politikasını burada da uygulamaya başlamıştır. Rusya, Kırım'ı Ruslaştırmaya başlamış ve bugün binalara Rus bayrakları asan ve Doğu Ukrayna'daki Rus ordusundan yardım isteyen kişilerin ataları olan birçok Rus aile yarımadaya yerleştirilmiştir. Tatarlar ise siyasi ve ekonomik baskılara boyun eğmeyip yüzünü Osmanlı'ya çevirmiştir.
20. yüzyılda Kırım
Sovyet İmparatorluğu'nun kurulmasıyla birlikte bir yandan Kırım'daki Tatarlara karşı etnik ayrımcılık yapılırken, diğer yandan 1944'te Stalin'in doğrudan kararıyla toplu bir tehcir politikası uygulanmıştır. Aynı yıldan itibaren planlı ve sistemli bir şekilde Tatarlardan boşaltılan yerlere Ruslar ve Ukraynalılar yerleştirilmiştir.
Tatarların tehciri ile Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1946'da lağvedilmiş ve bir eyalet olarak Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmıştır. 1954 yılında Ukrayna'nın Rusya ile "birleşmesinin" 300. yıldönümü münasebetiyle Kırım bölgesi Ukrayna SSR'sine dahil edilmiştir. Bu "hediye", 1991'de Sovyet İmparatorluğu'nun çöküşünden sonra iki devlet arasında gerçek bir sorun haline gelerek. Kırım Ukrayna'da özerklik statüsünü kazanmıştır.
21. yüzyılda Kırım
Mevcut süreçlerde Tatarlar Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü desteklerken, Tatar toplumu da Ruslara ciddi bir muhalefet oluşturmaktadır. Tatarlar, Rusya yanlısı Kırım Bakanlar Kurulunun 30 Mart'ta yapmayı planladığı referanduma en büyük muhalefeti oluşturmaktadır. 18 Mart 2014'te Rusya tarafından tekrar ilhak edilmiştir. O tarihten beri yarımadada Kırım Cumhuriyeti ve Sivastopol federal şehri olmak üzere iki federal birim bulunmaktadır. Bu federal birimler 2016'ya kadar Kırım Federal Bölgesi'ni oluştururken günümüzde Güney Federal Bölgesi'nin parçasıdır. 2014 Doğu Ukrayna protestolarının bir sonucu olan ilhaktan önce, 2014 Ukrayna devriminin sonrasında Rusya'nın Kırım'a askerî müdahalesi gerçekleşmiştir.
Kaynakça
- ^ Греков Б.Д., Милюкова А.И. Две археологические культуры в Скифии Геродота. СА, 1953, т. 18.
- ^ Высотская Т.Н. Скифские городища. Симферополь, 1989.
- ^ Ременников А.М. Борьба племен Северного Причерноморья с Римом в II веке н.э. М., 1954.
- ^ Гайдукевич В.Ф. Боспорское царство. М.—Л., 1949.
- ^ Вастберг Ф.Ф. Записки готского топарха. В.В., 1908, т. 15, вып. I.
- ^ Бабенчиков В.П. Из истории Крымской Готии. В сб. Материалы Экси-Керменской экспедиции 1931—1933 гг. М.Л. 1935, с. 145—155.
- ^ Якубовский А.Ю. О русско-хазарских и русско-кавказских отношениях ІХ-Х вв. Изв. АН СССР. Серия истории и философии, № 5, 1946.
- ^ Якобсон А. Л. Средневековый Крым: Очерки истории и истории материальной культуры. — М.-Л.: Наука, 1964. — 232 с.
- ^ Андреев А. Р. История Крыма: Краткое описание прошлого Крымского полуострова / А. Р. Андреев. — М.: Межрегиональный центр отраслевой информатики Госатомнадзора России, 1997. — 96 с.
- ^ Колли А.П. Хаджи-Гирей и его политика (по генуэзским источникам). ИТУАК вып. 50, Симферополь, 1913, с. 116—117.
- ^ Дружинина Е.М. Кючук-Кайнаджарский мир. 1774 (его подготовка и заключение). М., 1995.
- ^ . web.archive.org. 19 Ekim 2017. 19 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirim Tarihi Ukraynaca Krim Krym Rusca Krym Krym Kirim Tatarcasi Kyrym Qirim Kirim in gecmisi Gunumuzde KirimKiyisindaki denizlerAzak Denizi KaradenizKoordinat45 3 N 34 4 EYuzolcumu27 000 km2 10 000 sq mi KitaAvrupaCografi bolge Ukrayna Kirim Ozerk Cumhuriyeti de jure Rusya Kirim Cumhuriyeti de facto Nufus2 416 856 2021 Erken cag tarihiTarih boyunca Kirim farkli halklar tarafindan yonetilmistir Kimmerler bu yarimadaya M O 7 yuzyilda Kimmerlerden sonra Iskitlerin Kirim i almasiyla yerlesmistir Bu nedenle yerel Kimmerler daglara surulmus ve izole edilmistir Antik Yunanlilar tarafindan Tavr boylari adiyla anilan bu yarimadadan 20 yuzyilin baslarina kadar hem idari hem de edebiyatta Tavrica veya Taurida olarak bahsedilmistir M O 6 5 yuzyillar once Turk kokenli Iskitler ve Sarmatyalilar bolgeye hakim olmuslardir Ardindan Yunan Pantom kralliginin etkisi altina giren yarimada yeniden Iskitlerin eline gecmistir M O 5 yuzyilda Yunanlilar ilk kolonilerini burada kurmuslar Daha sonra burada Roma Imparatorlugu nun egemenligi altinda Helen Bogazici devleti kurulmustur MS 3 yuzyilda Gotlar Kirim daki Iskit egemenligine son vermistir Kisa bir sure sonra yarimada Asya dan Avrupa ya yuruyen Hunlarin kontrolune gecmis 7 yuzyilda Bizans tarafindan isgal edilmistir Daha sonra Gotlar Hunlar Bulgarlar Hazarlar Kiev Ruslari Bizanslilar Kipcaklar ve Mogollar birbiri ardina burayi isgal etmistir MS 13 yuzyilda Cenevizli ve Venedikli tuccarlar Kirim da cesitli kiyi ticaret kasabalari ve yerlesim yerleri kurmuslardir Ortacag tarihiKirim daki Musluman Turk Tatar varligi esas olarak 13 yuzyildaki Tatar istilalariyla iliskilendirilse de genel olarak bolgedeki Turk varliginin tarihi 3 ve 4 yuzyillara kadar uzandigi bilinmektedir Hazar Kaganligi nin Kirim daki hakimiyeti 9 yuzyilin ikinci yarisinda sona erdikten sonra da bolgeye Turk akisi devam etmistir 10 yuzyilda Peceneklerin ve 10 11 yuzyillarda Kipcak Kumanlarinin akini bolgenin etnik yapisinin olusumunda onemli bir etki yaratmistir 11 yuzyilda Kipcak Turklerinin Islam i kabul etmesi Kirim ile Anadolu arasinda yuzyillarca surecek guclu bir bagin kurulmasiyla sonuclanmistir Yarimadadaki Kipcak hakimiyeti 13 yuzyilin ortalarina kadar surmustur Bu donemden baslayarak bolgede Cengiz Han in torunlari tarafindan kurulan bir diger Turk devleti olan Altin Orda nin temelleri atilmistir ve hukumdarliklari yaklasik 100 yil surmustur 14 yuzyilda Kizil Orda nin resmi olarak Islam a gecmesiyle bolgede 500 yil surecek olan tam bir Tatar egemenligi baslamistir Kirim Hanligi12 ve 14 yuzyillarda Rusya nin iclerine dogru ilerleyen Tatar boylari gocebe yasamlarini birakip Kirim a yerlestiler Altin Orda Devleti nin yikilmasindan sonra bu bolgede baslayan iktidar mucadelesi Cengiz Han in en kucuk oglu Tokha Temur un soyundan gelen ve Tatarlari yoneten Haci Gerai nin zaferiyle sonuclanmistir 15 yuzyilin basinda Kral Vitold un onderliginde bir grup Tatar in Litvanya ya sigindigi donemde dogmustur Sirin asiretinin yardimiyla Kirim da iktidari ele gecirmis 1441 yilinda kendi adina para bastirmistir Haci Geray in olumunun ardindan ogullari Mengli Geray ile Nur Devlet arasinda taht kavgasi baslamis 1475 yilinda bolgeyi fetheden Osmanlilar duruma son vererek Mengli Geray Han ilan edilmistir Kirim kuvvetleri Osmanlilar tarafindan ilk kez savasa Sultan II Bayezid in 1484 te Akkerman i ziyareti sirasinda girmistir 1502 yilinda Mengli Geray Saray a saldirarak Altin Orda Hanligi na son buyuk darbeyi vurmustur Bundan sonra Kirim Hanligi Kizil Orda topraklarini ele gecirmeye baslamis Kazan ve Astrahan Hanliklari da ele gecirmistir Bu Moskova prensligiyle rekabete yol acmis ve 1521 yilinda Memmed Geray Moskova yi kusatarak Ruslari maglup ettikten sonra Moskova yi vergiye baglamistir Ruslar I Peter zamanina kadar vergi odemeye devam etmistir Ruslarla yapilan 1676 1681 savasi sonunda Osmanli Devleti Ruslarla muzakere yetkisini Kirim Hanligi na vermistir Kirim Hani Murad Geray da Ruslarla 20 yillik baris anlasmasi imzalamistir 1777 yilinda tahta Rus destekcisi olarak bilinen Sahin Geray cikmistir Osmanli taraftari olan II Bahadir Geray hanlik mucadelesinde Sahin Giray i yenemememistir Bu donemde Ruslar bolgeye cok sayida Slav gocmeni yerlestirmis 1779 yilinda imzalanan Aynalikavak Antlasmasi ile Kirim hanlarinin serbestce secilmesi Rus askerlerinin Kirim dan cekilmesi ve Sahin Giray in Osmanli devleti tarafindan taninmasina iliskin maddeler kabul edilmis fakat Ruslar bu antlasmaya uymamistir 1783 te II Katerina nin emriyle Kirim isgal edilmistir Artan Rus etkisine karsi halk isyan etmis ve Bahadir Geray tahta cikmis Sahin Geray ise Ruslara siginmistir 1785 yilinda Sahin Geray Rus ordusunun yardimiyla Kirim a girdikten sonra Ruslardan istedigini alamayinca Istanbul a siginmistir Daha onceki yaptiklarinin telafisi olarak Rodos a surgune gonderildimis ve orada idam edilmistir Osmanli devleti Kirim a giren Ruslara karsi yeni bir savas baslattimis fakat basarisiz olduktan sonra 1792 de Yas Antlasmasi ile Kirim in Rusya ya ilhakini kabul etmistir Yaklasik 300 yil suren bu ittifak 1769 1774 Osmanli Rus savasi sonucunda imzalanan Kucuk Kaynarca Antlasmasi ile sona ermistir Kirim in Rusya nin bir parcasi olmasiBagimsiz olarak adlandirilan Kirim Hanligi Rus diplomatlarin entrikalari sonucu cikan ic savas nedeniyle iktidardan dusmus ve daha sonra 1783 yilinda II Katerina doneminde Rusya tarafindan ilhak edilmistir Osmanlilar bu kaybi kabul etmese de 1792 yilinda Kirim in Rusya ya ilhakini kabul etmek zorunda kalmislardir Emperyalist politikasini surduren Rusya ilhakin ardindan iskan politikasini burada da uygulamaya baslamistir Rusya Kirim i Ruslastirmaya baslamis ve bugun binalara Rus bayraklari asan ve Dogu Ukrayna daki Rus ordusundan yardim isteyen kisilerin atalari olan bircok Rus aile yarimadaya yerlestirilmistir Tatarlar ise siyasi ve ekonomik baskilara boyun egmeyip yuzunu Osmanli ya cevirmistir 20 yuzyilda KirimSovyet Imparatorlugu nun kurulmasiyla birlikte bir yandan Kirim daki Tatarlara karsi etnik ayrimcilik yapilirken diger yandan 1944 te Stalin in dogrudan karariyla toplu bir tehcir politikasi uygulanmistir Ayni yildan itibaren planli ve sistemli bir sekilde Tatarlardan bosaltilan yerlere Ruslar ve Ukraynalilar yerlestirilmistir Tatarlarin tehciri ile Kirim Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti 1946 da lagvedilmis ve bir eyalet olarak Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne baglanmistir 1954 yilinda Ukrayna nin Rusya ile birlesmesinin 300 yildonumu munasebetiyle Kirim bolgesi Ukrayna SSR sine dahil edilmistir Bu hediye 1991 de Sovyet Imparatorlugu nun cokusunden sonra iki devlet arasinda gercek bir sorun haline gelerek Kirim Ukrayna da ozerklik statusunu kazanmistir 21 yuzyilda KirimMevcut sureclerde Tatarlar Ukrayna nin toprak butunlugunu desteklerken Tatar toplumu da Ruslara ciddi bir muhalefet olusturmaktadir Tatarlar Rusya yanlisi Kirim Bakanlar Kurulunun 30 Mart ta yapmayi planladigi referanduma en buyuk muhalefeti olusturmaktadir 18 Mart 2014 te Rusya tarafindan tekrar ilhak edilmistir O tarihten beri yarimadada Kirim Cumhuriyeti ve Sivastopol federal sehri olmak uzere iki federal birim bulunmaktadir Bu federal birimler 2016 ya kadar Kirim Federal Bolgesi ni olustururken gunumuzde Guney Federal Bolgesi nin parcasidir 2014 Dogu Ukrayna protestolarinin bir sonucu olan ilhaktan once 2014 Ukrayna devriminin sonrasinda Rusya nin Kirim a askeri mudahalesi gerceklesmistir Kaynakca Grekov B D Milyukova A I Dve arheologicheskie kultury v Skifii Gerodota SA 1953 t 18 Vysotskaya T N Skifskie gorodisha Simferopol 1989 Remennikov A M Borba plemen Severnogo Prichernomorya s Rimom v II veke n e M 1954 Gajdukevich V F Bosporskoe carstvo M L 1949 Vastberg F F Zapiski gotskogo toparha V V 1908 t 15 vyp I Babenchikov V P Iz istorii Krymskoj Gotii V sb Materialy Eksi Kermenskoj ekspedicii 1931 1933 gg M L 1935 s 145 155 Yakubovskij A Yu O russko hazarskih i russko kavkazskih otnosheniyah IH H vv Izv AN SSSR Seriya istorii i filosofii 5 1946 Yakobson A L Srednevekovyj Krym Ocherki istorii i istorii materialnoj kultury M L Nauka 1964 232 s Andreev A R Istoriya Kryma Kratkoe opisanie proshlogo Krymskogo poluostrova A R Andreev M Mezhregionalnyj centr otraslevoj informatiki Gosatomnadzora Rossii 1997 96 s Kolli A P Hadzhi Girej i ego politika po genuezskim istochnikam ITUAK vyp 50 Simferopol 1913 s 116 117 Druzhinina E M Kyuchuk Kajnadzharskij mir 1774 ego podgotovka i zaklyuchenie M 1995 web archive org 19 Ekim 2017 19 Ekim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Nisan 2024