Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Haziran 2020) |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2020) () |
Kıyı coğrafyası, kıyıların ve kıyıdaki yer şekillerinin oluşumu, oluşum koşulları ve dağılımı ile ilgilenen Fiziki coğrafya bilim dalıdır.
Kıyı; suyun aşındırma, biriktirme ve yığma yapmasıyla oluşan yer şeklidir. Kıyılar okyanus, deniz, göl akarsu gibi her türlü suyun çevresini kaplayan yatay ve dikey kapsamı olan, suyun oluşturduğu kumsal, çakıl depoları, bataklık ve sazlıkları da kapsar.
Kıyı coğrafyası, okyanus ve kara arasında sürekli değişen bölgenin, hem fiziki coğrafyayı (yani kıyı jeomorfolojisi, jeoloji ve oşinografi) hem de kıyıların beşeri coğrafyasını (sosyoloji ve tarih) içeren bir çalışmadır. Kıyı ayrıştırma süreçlerini, özellikle dalga hareketi, tortu hareketi ve hava durumunu ve insanların kıyı ile etkileşme yollarını anlamayı içerir.
Kıyıların oluşumuna etki eden faktörler:
- a) Kıyıdaki kayaçların yapısı; aşınıma dirençli veya dirençsiz olması, tabaka uzanışının yatay veya açılı olması, aşınım ve oluşan şekiller üzerinde etkilidir.
- b) İç kuvvetler (Deprem, dağ oluşumu, epirojenez, volkanizma); genel olarak tüm yeryüzü şekillerinin oluşumunda etkidirler, bu yolla kıyıda da genel anlamda etkili olurlar. Yükselen kıyılarda taraçalar oluşur.
- c) Dış kuvvetler (Rüzgâr, Akarsular, Buzullar, Dalgalar), kıyının genel görünümünde etkili oldukları gibi, gelgit, akıntılar, kütle hareketleri, ayrışma, seller yoluyla da etkide bulunurlar.
- d) Kıyının topoğrafik özellikleri, kıyı ve gerisindeki yeryüzü şekilleri kıyının genel görünümünü, oluşacak kıyı tipi, kıyının gelişimi ve işlenmesi üzerinde etkilidir.
- e) Zaman; Yer şekillerinin oluşumu için uzun bir zamana ihtiyaç vardır. uzun sürede oluşan bir yerşekli, zamanla yok olur (atol gibi) veya yeni şekillere dönüşebilir. Örnek:Bir adanın zaman içinde kıyı ile birleşerek tomboloya dönmesi.
Kıyıları oluşturan etkenler ve süreçler::
Dalgalar: Dalgalar birkaç yolla şekillendirmede etkilidir: Suların kıyıya vurma güçü (hidrolik) etkiyle aşındırma yapar. Dalgaların içindeki kum ve çakıl tanelerinin kayalara çarparak yaptığı korrazyon yoluyla kıyıyı aşındırır. Dalganın taşıdığı malzemenin kıyıya ve birbirlerine çarparak-sürterek kendilerinin parçalanması (atrisyon) etkisiyle. Suyun eritme gücü (Korrozyon) kayaları aşındırması yoluyla kıyıları şekillendirler.
Akıntılardan; gelgit, alt, kıyı ve rip akıntıları kıyılarda etkilidir. Gelgit akıntısı; büyük su kütleleri kıyıyı doldurur ve geri çekilir, bu arada aşındırma ve sürükleme faaliyetleri gerçekleşir. Wattlı kıyı ve haliçler bu şekilde oluşur. Alt akıntılar ve rip akıntıları kıyıya vurduktan sonra geri çekilirken ince kumları açığa doğru çekerler. Kıyı akıntıları kıyı çizgisinin düz olduğu alanlarda sahildeki ince malzemeyi taşıyarak kıyı oku, kıyı setti devamında tombolo, lagün gibi şekillerin oluşmasına neden olur.
Canlılar:İnsanlar, algler, yosunlar, mercanlar ve mangrovlar kıyı şekillenmesinde etkili olan canlı unsurlardır. En önemlisi sıcak sularda yaşayan Mercanlardır. Mercanların kalkerli iskeletlerinin üst üste birikmesiyle oluşan resifler okyanuslardaki canlı hayatı açısından önemlidir. Mangrovlar gelgit alanlarında sığ alanlarda denize doğru geniş ormanlar oluştururlar. Buralarda zamanla genişleyen bataklıklar oluşur. Işıktan yararlanmak amacıyla ilk 200 m'de yaşayan Algler, sudaki kalsiyum karbonatın ayrışarak zemine birikmesine neden olurlar. İnsan da yaptığı faaliyetlerle kıyı çizgisinde geçici ve kalıcı etkide bulunur.
Kıyı tipleri:
- Buzullaşma etkisiyle oluşmuş kıyılar:Fyordlu kıyılar, Fyerdli kıyılar, Föhrdler, Skyer kıyıları.
- Akarsu işlenmesiyle oluşmuş kıyılar: Haliçli kıyılar, Rialı kıyılar, Kalanklı kıyılar, Dalmaçya kıyıları, Setli kıyılar, Sürempoze kıyılar.
- Düzenlenmiş (konstrüktif) kıyılar: Volkanik kıyılar, Mercan kıyıları, Tektonik kıyılar, Alüvyal birikme kıyıları.
Dalga hareketi ve kıyı şeridi sürüklenmesi
Kıyı şeridine sürekli vuran farklı güç dalgaları, kıyı şeridinin birincil taşıyıcıları ve şekillendiricileridir. Bu sürecin basitliğine rağmen, dalgalar ve vurdukları kayalar arasındaki farklar çok değişken şekillerle sonuçlanır.
Dalgaların etkisi kuvvetlerine bağlıdır. Yıkıcı dalgalar olarak da adlandırılan güçlü dalgalar, yüksek enerjili plajlarda meydana gelir ve kışa özgüdür. Deniz altındaki barlara taşıyarak sahilde bulunan tortu miktarını azaltırlar. Yapıcı, zayıf dalgalar düşük enerjili plajlara özgüdür ve en çok yaz aylarında görülür. Yıkıcı dalgaların tersini yaparlar ve tortuyu berm üzerine yığarak plajın boyutunu arttırırlar.
En önemli taşıma mekanizmalarından biri dalga kırılmasıdır. Dalgalar nadiren dik açılı bir kıyıya kırıldığından, suyun sahile doğru yukarı hareketi (eğiklik) eğik bir açıda meydana gelir. Bununla birlikte, suyun geri dönüşü (geri yıkama) plaja dik açılardadır ve bu da plaj malzemesinin yanal olarak net hareketine neden olur. Bu hareket kumsal kayması olarak bilinir (Şekil 3). Sonsuz çalkalama ve geri yıkama döngüsü ve bunun sonucunda ortaya çıkan plaj kayması tüm plajlarda görülebilir. Bu sahiller arasında farklılık gösterebilir.
Muhtemelen en önemli etki uzun kıyı sürüklenmesidir (LSD) (Littoral Drift olarak da bilinir), tortunun dalga eylemi ile plajlar boyunca sürekli olarak hareket ettirildiği süreç. LSD, dalgaların kıyıya bir açıyla vurması, kıyıdaki tortu (kum) alması ve bir açıyla sahile doğru indirmesi (buna çalkalama denir) nedeniyle oluşur. Yerçekimi nedeniyle, su daha sonra plaja dik olarak geri düşer ve enerji kaybederken tortusunu düşürür (buna geri yıkama denir). Tortu daha sonra bir sonraki dalga tarafından alınır ve biraz daha aşağıya doğru itilir, bu da bir yönde sürekli tortu hareketi sağlar. Bu, sahil şeridinin ana kaynakları olan sadece nehir ağızlarının çevresindeki alanların değil, uzun sahil şeritlerinin tortuda kaplanmasının nedenidir. LSD, nehirlerden gelen sürekli bir tortu kaynağına bağımlıdır ve tortu kaynağı durdurulursa veya tortu,sahil boyunca herhangi bir noktada denizaltı kanalları, bu sahil boyunca çıplak plajlara yol açabilir.
LSD, bariyer adaları, körfez plajları ve tükürükler dahil birçok yeryüzü biçiminin oluşturulmasına yardımcı olur. Genel olarak LSD eylemi sahili düzleştirmeye hizmet eder, çünkü bariyerler denizden koyları keser, tortu genellikle koylarda oluşur, çünkü oradaki dalgalar daha zayıftır (dalga kırılması nedeniyle), tortu maruz kalan başparmaklarından taşınır. Sürülmemiş arazilerdeki tortu eksikliği, dalgaların onlardan korunmasını ortadan kaldırır ve onları hava şartlarına karşı daha savunmasız hale getirirken (kıyı şeridi sürüklenmesinin onu kaldıramadığı yerlerde) tortuların toplanması, koyları daha fazla erozyondan korur ve onları keyifli eğlence plajları yapar.
Atmosferik süreçler
- Kıyı rüzgârları kumsalın yukarısına üflenir, kum toplanır ve kum tepeleri oluşturmak için kumsala doğru hareket ettirilir.
- Yağmur kıyıya çarpar ve kayaları aşındırır ve yıpranmış materyalleri kıyı şeridine taşır ve plajlar oluşturur.
- Sıcak hava biyolojik süreçlerin daha hızlı gerçekleşmesini teşvik edebilir. Tropik bölgelerde bazı bitkiler ve hayvanlar taşları yıpranmaya karşı korurken diğer bitkiler ve hayvanlar aslında kayalarda yiyor.
- Donma noktasının altında, donma noktasının üzerinde değişen sıcaklıklar donmaya karşı hava koşullarına neden olurken, donma noktasının birkaç derecenin altındaki havalarda deniz buzu oluşturur.
Biyolojik süreçler
Özellikle tropik bölgelerde, bitkiler ve hayvanlar sadece kayaların ayrışmasını etkilemekle kalmaz, aynı zamanda bir tortu kaynağıdır. Birçok organizmanın kabukları ve iskeletleri kalsiyum karbonatlıdır ve bu parçalandığında çökelti, kireçtaşı ve kil oluşturur.
Fiziksel süreçler
Plajlardaki ana fiziksel ayrışma süreci tuz-kristal büyümesidir. Rüzgar, tuz spreyi kayaların üzerine taşır, burada küçük gözeneklere emilir ve kayaların içindeki çatlaklar. Orada su buharlaşır ve tuz kristalleşir, basınç oluşturur ve çoğu zaman kayayı parçalar. Bazı plajlar kalsiyum karbonat olarak formu için birlikte diğer tortuları bağlamak yapabiliyor Yalıtaşı ve sıcak alanlarda dunerock. Rüzgar erozyonu da bir tür erozyon, toz ve kum havada taşınır ve yavaşça kayayı aşındırır, bu tuz ve kum kayaların üzerine yıkandığında denizde de benzer şekilde olur.
Deniz seviyesindeki değişiklikler (östatik değişim)
Dünyadaki deniz seviyesi, iklim değişiklikleri nedeniyle düzenli olarak yükselir ve düşer. Soğuk dönemlerde Dünya suyunun daha fazlası buzullarda buz olarak depolanırken, sıcak dönemlerde serbest bırakılır ve deniz seviyeleri daha fazla araziyi kapsayacak şekilde yükselir. Deniz seviyeleri şu anda oldukça yüksekken, sadece 18.000 yıl önce Pleistosen buz çağında oldukça düşüktü. Küresel ısınma gelecekte daha fazla artışa neden olabilir, bu da kıyı şehirleri için risk oluşturur çünkü çoğu sadece küçük artışlardan etkilenir. Deniz seviyesi yükseldikçe fiyortlar ve yanlılıklar oluşur. Fiyortlar su dolu buzul vadileridirve rias su dolu nehir vadileridir. Fiyortlar tipik olarak dik kayalık kenarlara sahipken, rias drenaj bölgelerine özgü dendritik drenaj desenlerine sahiptir. Gibi tektonik plakalar Earth ile ilgili hareket onlar yükselip nedeniyle değişen basınç ve buzulların varlığına düşebilir. Bir plaj diğer levhalara göre yukarı doğru hareket ediyorsa buna izostatik değişim denir ve yükseltilmiş plajlar oluşabilir.
Ayrıca bakınız: Plajın evrimi
Arazi seviyesi değişiklikleri (izostatik değişiklik)
Bu İngiltere'de yıkamadan Severn Haliç çizgisinin üzerinde olduğu gibi, toprak son buz çağında buz tabakaları ile kaplıydı. Buzun ağırlığı kuzeydoğu İskoçya'nın batmasına neden oldu, güneydoğuyu değiştirdi ve yükselmeye zorladı. Buz tabakaları geri çekilirken, arazi ağırlıktan serbest bırakıldığı için ters işlem gerçekleşti. Mevcut tahminlere göre güneydoğu yılda yaklaşık 2 mm oranında batmaktadır ve kuzeydoğu İskoçya aynı miktarda artmaktadır.
Kıyı yeryüzü şekilleri
Sahil aniden yön değiştirirse, özellikle bir Haliç civarında, tükürüklerin oluşması muhtemeldir. Kıyı şeridi kaymasıçökeltiyi sahil boyunca iter, ancak şemadaki gibi bir dönüşe ulaştığında, uzun kıyı sürüklenmesi her zaman kolay bir şekilde dönmez, özellikle bir nehirden dışarı doğru akışın tortuyu sahilden uzaklaştırabileceği bir haliç yakınında. Alan ayrıca çok uzun kıyı sürüklenmesini önleyerek dalga hareketinden korunabilir. Sürülmemiş alanın daha zayıf dalgalarını alan tarafında, dalgaların onları hareket ettirecek kadar güçlü olmadığı su altında shingle ve diğer büyük tortular birikecektir. Bu, daha küçük tortuların deniz seviyesine gelmesi için iyi bir yer sağlar. Tortu, sürülmeyi geçtikten sonra diğer tarafta birikecek ve hem sürülmez hem de shingle tarafından korunaklı olarak sahile inmeyecektir.
Zamanla yavaş yavaş tortu bu bölgeye birikir, tükürüğü dışarı doğru uzatır ve bir kum bariyeri oluşturur. Arada bir, rüzgar yönü değişecek ve diğer yönden gelecektir. Bu süre zarfında tortu diğer yöne doğru itilecektir. Tükürük geriye doğru büyümeye başlar ve bir 'kanca' oluşturur. Bu süreden sonra tükürük tekrar orijinal yönde büyüyecektir. Nihayetinde tükürük daha fazla büyümeyecektir çünkü artık dalgaların erozyonuna karşı yeterince korunmuyor veya haliç akımı akım tortu dinlenmesini önlüyor. Genellikle tükürüğün arkasındaki tuzlu ama sakin sularda tuz bataklığı oluşacaktır. Tükürükler genellikle tarama gerektiren yapay limanların dalgakıranının etrafında oluşur.
Bazen, haliç yoksa, tükürüğün körfezin diğer tarafına doğru büyümesi ve bir bar veya bariyer olarak adlandırılması mümkündür. Bariyerler çeşitli çeşitlerde gelir, ancak hepsi tükürüklere benzer bir şekilde oluşur. Genellikle bir lagün oluşturmak için bir koy içine alırlar. İki burun arasına katılabilir veya anakaraya bir burun içine katılabilirler. Bir ada anakaraya bir bar ya da bariyerle katıldığında tombolo olarak bilinir. Bu genellikle dalga kırılması nedeniyle oluşur, ancak aynı zamanda izostatik değişiklik, arazi seviyesindeki bir değişiklik (örn. Chesil Plajı) da neden olabilir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ ERİNÇ, Prof.Dr. Sırrı. (PDF). sakarya.edu.tr. 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2014.
- ^ a b KÖROĞLU Ayça. (PDF). Turizm Merkezlerinde Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi. kulturturizm.gov.tr. 17 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2014.
- Codrington, Stephen. Gezegen Coğrafyası, 3. Baskı, 2006, Bölüm 8
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Haziran 2020 Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Kiyi cografyasi haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Kiyi cografyasi kiyilarin ve kiyidaki yer sekillerinin olusumu olusum kosullari ve dagilimi ile ilgilenen Fiziki cografya bilim dalidir Guney Avustralya da yuksek enerjili kiyi seridi Rhossili Galler dusuk enerjili kiyi seridi Kiyi suyun asindirma biriktirme ve yigma yapmasiyla olusan yer seklidir Kiyilar okyanus deniz gol akarsu gibi her turlu suyun cevresini kaplayan yatay ve dikey kapsami olan suyun olusturdugu kumsal cakil depolari bataklik ve sazliklari da kapsar Daraltilmis Ordovisyen kirectasi gosteren banka kiyi erozyonu KB Osmussaar Estonya Kiyi cografyasi okyanus ve kara arasinda surekli degisen bolgenin hem fiziki cografyayi yani kiyi jeomorfolojisi jeoloji ve osinografi hem de kiyilarin beseri cografyasini sosyoloji ve tarih iceren bir calismadir Kiyi ayristirma sureclerini ozellikle dalga hareketi tortu hareketi ve hava durumunu ve insanlarin kiyi ile etkilesme yollarini anlamayi icerir Kiyilarin olusumuna etki eden faktorler a Kiyidaki kayaclarin yapisi asinima direncli veya direncsiz olmasi tabaka uzanisinin yatay veya acili olmasi asinim ve olusan sekiller uzerinde etkilidir b Ic kuvvetler Deprem dag olusumu epirojenez volkanizma genel olarak tum yeryuzu sekillerinin olusumunda etkidirler bu yolla kiyida da genel anlamda etkili olurlar Yukselen kiyilarda taracalar olusur c Dis kuvvetler Ruzgar Akarsular Buzullar Dalgalar kiyinin genel gorunumunde etkili olduklari gibi gelgit akintilar kutle hareketleri ayrisma seller yoluyla da etkide bulunurlar d Kiyinin topografik ozellikleri kiyi ve gerisindeki yeryuzu sekilleri kiyinin genel gorunumunu olusacak kiyi tipi kiyinin gelisimi ve islenmesi uzerinde etkilidir e Zaman Yer sekillerinin olusumu icin uzun bir zamana ihtiyac vardir uzun surede olusan bir yersekli zamanla yok olur atol gibi veya yeni sekillere donusebilir Ornek Bir adanin zaman icinde kiyi ile birleserek tomboloya donmesi Kiyilari olusturan etkenler ve surecler Dalgalar Dalgalar birkac yolla sekillendirmede etkilidir Sularin kiyiya vurma gucu hidrolik etkiyle asindirma yapar Dalgalarin icindeki kum ve cakil tanelerinin kayalara carparak yaptigi korrazyon yoluyla kiyiyi asindirir Dalganin tasidigi malzemenin kiyiya ve birbirlerine carparak surterek kendilerinin parcalanmasi atrisyon etkisiyle Suyun eritme gucu Korrozyon kayalari asindirmasi yoluyla kiyilari sekillendirler Gelgit etkisi Gorey Jersey limani git durumunda Oludeniz de akintilar kiyi okunu kiyi oku ise lagunu olusturmustur Akintilardan gelgit alt kiyi ve rip akintilari kiyilarda etkilidir Gelgit akintisi buyuk su kutleleri kiyiyi doldurur ve geri cekilir bu arada asindirma ve surukleme faaliyetleri gerceklesir Wattli kiyi ve halicler bu sekilde olusur Alt akintilar ve rip akintilari kiyiya vurduktan sonra geri cekilirken ince kumlari aciga dogru cekerler Kiyi akintilari kiyi cizgisinin duz oldugu alanlarda sahildeki ince malzemeyi tasiyarak kiyi oku kiyi setti devaminda tombolo lagun gibi sekillerin olusmasina neden olur Canlilar Insanlar algler yosunlar mercanlar ve mangrovlar kiyi sekillenmesinde etkili olan canli unsurlardir En onemlisi sicak sularda yasayan Mercanlardir Mercanlarin kalkerli iskeletlerinin ust uste birikmesiyle olusan resifler okyanuslardaki canli hayati acisindan onemlidir Mangrovlar gelgit alanlarinda sig alanlarda denize dogru genis ormanlar olustururlar Buralarda zamanla genisleyen batakliklar olusur Isiktan yararlanmak amaciyla ilk 200 m de yasayan Algler sudaki kalsiyum karbonatin ayrisarak zemine birikmesine neden olurlar Insan da yaptigi faaliyetlerle kiyi cizgisinde gecici ve kalici etkide bulunur Kiyi tipleri Buzullasma etkisiyle olusmus kiyilar Fyordlu kiyilar Fyerdli kiyilar Fohrdler Skyer kiyilari Akarsu islenmesiyle olusmus kiyilar Halicli kiyilar Riali kiyilar Kalankli kiyilar Dalmacya kiyilari Setli kiyilar Surempoze kiyilar Duzenlenmis konstruktif kiyilar Volkanik kiyilar Mercan kiyilari Tektonik kiyilar Aluvyal birikme kiyilari Dalga hareketi ve kiyi seridi suruklenmesiKiyi seridine surekli vuran farkli guc dalgalari kiyi seridinin birincil tasiyicilari ve sekillendiricileridir Bu surecin basitligine ragmen dalgalar ve vurduklari kayalar arasindaki farklar cok degisken sekillerle sonuclanir Dalgalarin etkisi kuvvetlerine baglidir Yikici dalgalar olarak da adlandirilan guclu dalgalar yuksek enerjili plajlarda meydana gelir ve kisa ozgudur Deniz altindaki barlara tasiyarak sahilde bulunan tortu miktarini azaltirlar Yapici zayif dalgalar dusuk enerjili plajlara ozgudur ve en cok yaz aylarinda gorulur Yikici dalgalarin tersini yaparlar ve tortuyu berm uzerine yigarak plajin boyutunu arttirirlar En onemli tasima mekanizmalarindan biri dalga kirilmasidir Dalgalar nadiren dik acili bir kiyiya kirildigindan suyun sahile dogru yukari hareketi egiklik egik bir acida meydana gelir Bununla birlikte suyun geri donusu geri yikama plaja dik acilardadir ve bu da plaj malzemesinin yanal olarak net hareketine neden olur Bu hareket kumsal kaymasi olarak bilinir Sekil 3 Sonsuz calkalama ve geri yikama dongusu ve bunun sonucunda ortaya cikan plaj kaymasi tum plajlarda gorulebilir Bu sahiller arasinda farklilik gosterebilir Muhtemelen en onemli etki uzun kiyi suruklenmesidir LSD Littoral Drift olarak da bilinir tortunun dalga eylemi ile plajlar boyunca surekli olarak hareket ettirildigi surec LSD dalgalarin kiyiya bir aciyla vurmasi kiyidaki tortu kum almasi ve bir aciyla sahile dogru indirmesi buna calkalama denir nedeniyle olusur Yercekimi nedeniyle su daha sonra plaja dik olarak geri duser ve enerji kaybederken tortusunu dusurur buna geri yikama denir Tortu daha sonra bir sonraki dalga tarafindan alinir ve biraz daha asagiya dogru itilir bu da bir yonde surekli tortu hareketi saglar Bu sahil seridinin ana kaynaklari olan sadece nehir agizlarinin cevresindeki alanlarin degil uzun sahil seritlerinin tortuda kaplanmasinin nedenidir LSD nehirlerden gelen surekli bir tortu kaynagina bagimlidir ve tortu kaynagi durdurulursa veya tortu sahil boyunca herhangi bir noktada denizalti kanallari bu sahil boyunca ciplak plajlara yol acabilir Galler deki Rhossili dusuk enerjili bir kiyi serididir LSD bariyer adalari korfez plajlari ve tukurukler dahil bircok yeryuzu biciminin olusturulmasina yardimci olur Genel olarak LSD eylemi sahili duzlestirmeye hizmet eder cunku bariyerler denizden koylari keser tortu genellikle koylarda olusur cunku oradaki dalgalar daha zayiftir dalga kirilmasi nedeniyle tortu maruz kalan basparmaklarindan tasinir Surulmemis arazilerdeki tortu eksikligi dalgalarin onlardan korunmasini ortadan kaldirir ve onlari hava sartlarina karsi daha savunmasiz hale getirirken kiyi seridi suruklenmesinin onu kaldiramadigi yerlerde tortularin toplanmasi koylari daha fazla erozyondan korur ve onlari keyifli eglence plajlari yapar Guney Avustralya daki Port Campbell yuksek enerjili bir kiyi serididir Atmosferik sureclerKiyi ruzgarlari kumsalin yukarisina uflenir kum toplanir ve kum tepeleri olusturmak icin kumsala dogru hareket ettirilir Yagmur kiyiya carpar ve kayalari asindirir ve yipranmis materyalleri kiyi seridine tasir ve plajlar olusturur Sicak hava biyolojik sureclerin daha hizli gerceklesmesini tesvik edebilir Tropik bolgelerde bazi bitkiler ve hayvanlar taslari yipranmaya karsi korurken diger bitkiler ve hayvanlar aslinda kayalarda yiyor Donma noktasinin altinda donma noktasinin uzerinde degisen sicakliklar donmaya karsi hava kosullarina neden olurken donma noktasinin birkac derecenin altindaki havalarda deniz buzu olusturur Biyolojik sureclerOzellikle tropik bolgelerde bitkiler ve hayvanlar sadece kayalarin ayrismasini etkilemekle kalmaz ayni zamanda bir tortu kaynagidir Bircok organizmanin kabuklari ve iskeletleri kalsiyum karbonatlidir ve bu parcalandiginda cokelti kirectasi ve kil olusturur Fiziksel sureclerPlajlardaki ana fiziksel ayrisma sureci tuz kristal buyumesidir Ruzgar tuz spreyi kayalarin uzerine tasir burada kucuk gozeneklere emilir ve kayalarin icindeki catlaklar Orada su buharlasir ve tuz kristallesir basinc olusturur ve cogu zaman kayayi parcalar Bazi plajlar kalsiyum karbonat olarak formu icin birlikte diger tortulari baglamak yapabiliyor Yalitasi ve sicak alanlarda dunerock Ruzgar erozyonu da bir tur erozyon toz ve kum havada tasinir ve yavasca kayayi asindirir bu tuz ve kum kayalarin uzerine yikandiginda denizde de benzer sekilde olur Deniz seviyesindeki degisiklikler ostatik degisim Dunyadaki deniz seviyesi iklim degisiklikleri nedeniyle duzenli olarak yukselir ve duser Soguk donemlerde Dunya suyunun daha fazlasi buzullarda buz olarak depolanirken sicak donemlerde serbest birakilir ve deniz seviyeleri daha fazla araziyi kapsayacak sekilde yukselir Deniz seviyeleri su anda oldukca yuksekken sadece 18 000 yil once Pleistosen buz caginda oldukca dusuktu Kuresel isinma gelecekte daha fazla artisa neden olabilir bu da kiyi sehirleri icin risk olusturur cunku cogu sadece kucuk artislardan etkilenir Deniz seviyesi yukseldikce fiyortlar ve yanliliklar olusur Fiyortlar su dolu buzul vadileridirve rias su dolu nehir vadileridir Fiyortlar tipik olarak dik kayalik kenarlara sahipken rias drenaj bolgelerine ozgu dendritik drenaj desenlerine sahiptir Gibi tektonik plakalar Earth ile ilgili hareket onlar yukselip nedeniyle degisen basinc ve buzullarin varligina dusebilir Bir plaj diger levhalara gore yukari dogru hareket ediyorsa buna izostatik degisim denir ve yukseltilmis plajlar olusabilir Ayrica bakiniz Plajin evrimiArazi seviyesi degisiklikleri izostatik degisiklik Bu Ingiltere de yikamadan Severn Halic cizgisinin uzerinde oldugu gibi toprak son buz caginda buz tabakalari ile kapliydi Buzun agirligi kuzeydogu Iskocya nin batmasina neden oldu guneydoguyu degistirdi ve yukselmeye zorladi Buz tabakalari geri cekilirken arazi agirliktan serbest birakildigi icin ters islem gerceklesti Mevcut tahminlere gore guneydogu yilda yaklasik 2 mm oraninda batmaktadir ve kuzeydogu Iskocya ayni miktarda artmaktadir Kiyi yeryuzu sekilleriSahil aniden yon degistirirse ozellikle bir Halic civarinda tukuruklerin olusmasi muhtemeldir Kiyi seridi kaymasicokeltiyi sahil boyunca iter ancak semadaki gibi bir donuse ulastiginda uzun kiyi suruklenmesi her zaman kolay bir sekilde donmez ozellikle bir nehirden disari dogru akisin tortuyu sahilden uzaklastirabilecegi bir halic yakininda Alan ayrica cok uzun kiyi suruklenmesini onleyerek dalga hareketinden korunabilir Surulmemis alanin daha zayif dalgalarini alan tarafinda dalgalarin onlari hareket ettirecek kadar guclu olmadigi su altinda shingle ve diger buyuk tortular birikecektir Bu daha kucuk tortularin deniz seviyesine gelmesi icin iyi bir yer saglar Tortu surulmeyi gectikten sonra diger tarafta birikecek ve hem surulmez hem de shingle tarafindan korunakli olarak sahile inmeyecektir Zamanla yavas yavas tortu bu bolgeye birikir tukurugu disari dogru uzatir ve bir kum bariyeri olusturur Arada bir ruzgar yonu degisecek ve diger yonden gelecektir Bu sure zarfinda tortu diger yone dogru itilecektir Tukuruk geriye dogru buyumeye baslar ve bir kanca olusturur Bu sureden sonra tukuruk tekrar orijinal yonde buyuyecektir Nihayetinde tukuruk daha fazla buyumeyecektir cunku artik dalgalarin erozyonuna karsi yeterince korunmuyor veya halic akimi akim tortu dinlenmesini onluyor Genellikle tukurugun arkasindaki tuzlu ama sakin sularda tuz batakligi olusacaktir Tukurukler genellikle tarama gerektiren yapay limanlarin dalgakiraninin etrafinda olusur Chesil Beach bir tombolo icinde Dorset Birlesik Krallik Bazen halic yoksa tukurugun korfezin diger tarafina dogru buyumesi ve bir bar veya bariyer olarak adlandirilmasi mumkundur Bariyerler cesitli cesitlerde gelir ancak hepsi tukuruklere benzer bir sekilde olusur Genellikle bir lagun olusturmak icin bir koy icine alirlar Iki burun arasina katilabilir veya anakaraya bir burun icine katilabilirler Bir ada anakaraya bir bar ya da bariyerle katildiginda tombolo olarak bilinir Bu genellikle dalga kirilmasi nedeniyle olusur ancak ayni zamanda izostatik degisiklik arazi seviyesindeki bir degisiklik orn Chesil Plaji da neden olabilir Ayrica bakinizKiyi erozyonuKaynakca ERINC Prof Dr Sirri PDF sakarya edu tr 6 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2014 a b KOROGLU Ayca PDF Turizm Merkezlerinde Butunlesik Kiyi Alanlari Yonetimi kulturturizm gov tr 17 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Ekim 2014 Codrington Stephen Gezegen Cografyasi 3 Baski 2006 Bolum 8Dis baglantilar