Azərbaycanca AzərbaycancaБеларускі БеларускіDansk DanskDeutsch DeutschEspañola EspañolaFrançais FrançaisIndonesia IndonesiaItaliana Italiana日本語 日本語Қазақ ҚазақLietuvos LietuvosNederlands NederlandsPortuguês PortuguêsРусский Русскийසිංහල සිංහලแบบไทย แบบไทยTürkçe TürkçeУкраїнська Українська中國人 中國人United State United StateAfrikaans Afrikaans
Destek
www.wikipedia.tr-tr.nina.az
  • Vikipedi

Nauru nah OO roo resmî adıyla Nauru Cumhuriyeti Nauruca Repubrikin Naoero ve eskiden Pleasant Adası olarak bilinen Or

Nauru Adası

Nauru Adası
www.wikipedia.tr-tr.nina.azhttps://www.wikipedia.tr-tr.nina.az

Nauru ( nah-OO-roo), resmî adıyla Nauru Cumhuriyeti (Nauruca: Repubrikin Naoero) ve eskiden Pleasant Adası olarak bilinen, Orta Pasifik'te bulunan bir Mikronezya ada ülkesi ve mikro devlettir. En yakın komşusu 300 kilometre (186 mi) doğusunda yer alan Kiribati'nin Banaba Adası'dır.Tuvalu'nun kuzeybatısında, Solomon Adaları'nın 1300 kilometre (810 mil) kuzeydoğusunda,Papua Yeni Gine'nin doğu-kuzeydoğusunda, Mikronezya Federal Devletleri'nin güneydoğusunda ve Marshall Adaları'nın güneyinde yer alır. Sadece 21 km²'lik yüzölçümü ile Nauru, Vatikan ve Monako'nun ardından dünyanın en küçük üçüncü ülkesi, en küçük cumhuriyeti ve en küçük ada ülkesidir. 2011 sayımına göre 10.084 kişilik nüfusu ile Vatikan'dan sonra en az nüfusa sahip olan ülkedir. Ayrıca Nauru %61 oranla Dünya'da obezite oranının en yüksek olduğu ülkedir. Bunun nedeni ve fast food tüketiminin aşırı olması olarak gösterilebilir.

Nauru
Repubrikin Naoero (Nauruca)
Republic of Nauru (İng.)
Nauru Cumhuriyeti
image
Bayrak
image
Arma
Slogan
"God's Will First"
Millî marş
Nauru Bwiema
("Song of Nauru")
image
image
BaşkentYaren (de facto)[a]
En büyük şehirDenigomodu
Resmî dil(ler)İngilizce, Nauruca
DemonimNaurulu
HükûmetCumhuriyet
• Başkan
David Adeang
Yüzölçümü
• Toplam
21 km2 (239.)
• Su (%)
0,57
Nüfus
• 2018 tahminî
10.670 (228..)
• 2011 sayımı
10.084
• Yoğunluk
480/km2 (12.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
127 milyon $ (187.)
• Kişi başına
9.875 $ (112..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
114 milyon $ (193.)
• Kişi başına
8.867 $ (66.)
Para birimiAvustralya doları (AUD)
Zaman dilimiUTC+12
Trafik akışısol
Telefon kodu+674
İnternet alan adı.nr
a. ^ Nauru'nun resmî bir başkenti yoktur. Ancak Yaren, Nauru'nun en büyük yerleşim yeridir. Meclis Yaren şehrindedir.

M.Ö. 1000 yıllarında Mikronezyalılar tarafından yerleşilen Nauru, 19. yüzyılın sonlarında Alman İmparatorluğu tarafından ilhak edilmiş ve koloni haline getirilmiştir. Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Nauru; Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık tarafından yönetilen bir Milletler Cemiyeti Mandası haline geldi. İkinci Dünya Savaşı sırasında Nauru, Japon birlikleri tarafından işgal edildi. Savaş sona erdikten sonra ülke Birleşmiş Milletler vesayetine girdi. Nauru 1968 yılında bağımsızlığını kazandı ve 1969 yılında Pasifik Topluluğu'nun (PT) bir üyesi oldu.

Nauru'nun, yüzeye yakın zengin yataklara sahip bir fosfat kayası adası olması sebebiyle, üzerinde bir asırdan fazla bir süre boyunca açık ocak madenciliği yapılmıştır. Ancak bu durum ülkenin doğasına ciddi zarar vermiş ve ada ülkesinin genellikle "kaynak laneti" ya da "bolluk paradoksu" olarak adlandırılan durumdan muzdarip olmasına sebep olmuştur. Adadaki fosfat 1990'larda tükendi ve kalan rezervler ekonomik olarak çıkarılmaya uygun durumda değildir. Nauru, gelir yaratabilmek için kısa bir süreliğine vergi cenneti ve yasadışı kara para aklama merkezi haline geldi. 2001'den bu yana birkaç kez, Avustralya'nın göçmenleri sınırdışı etmek gibi amaçlarla kullandığı gözaltı tesisi olan Nauru Bölgesel Gözaltı Merkezi'ni işletmek karşılığında Avustralya Hükümeti'nden yardım kabul etmiştir. Avustralya'ya olan yoğun bağımlılığın bir sonucu olarak, bazı kaynaklar Nauru'yu Avustralya'ya bağımlı devlet olarak tanımlamıştır. Nauru, Birleşmiş Milletler, Milletler Topluluğu ve Afrika, Karayip ve Pasifik Devletleri Örgütü üyesidir.

Nauru ekonomisi, 1980'li yılların başlarında yükselmiştir. Nauru'da deniz kuşlarının dışkılarından oluşan guano rezervleri mevcuttur ve bu rezervler fosfat ve potasyum açısından zengindir. Nauru ekonomisi bu guano rezervlerine bağlıdır. Önemli ihtiyaçlar ithal edilmektedir. Küçük ölçekli madencilik hala olarak bilinen tarafından yapılmaktadır.

Nauru'nun başkenti (de facto) Yaren, en büyük şehri Boe'dir.

Tarihçe

image
1880'lerde Nauru İç Savaşı sırasında bir Nauru savaşçısının fotoğrafı

Nauru'ya ilk olarak en az 3.000 yıl önce Mikronezyalılar yerleşmiştir ve olası Polinezya etkisine dair kanıtlar bulunmaktadır. Nauru tarih öncesi hakkında nispeten az şey bilinmektedir, ancak adanın uzun bir izolasyon dönemi geçirdiğine inanılmaktadır, bu da ada sakinleri arasında gelişen farklı dili açıklamaktadır. Nauru'da geleneksel olarak 12 klan veya kabile vardı ve günümüzde bu kabileler, ülkenin bayrağındaki on iki köşeli yıldızla temsil edilmektedir. Geleneksel olarak Naurulular soylarını anasoylu olarak takip ederlerdi. Ada halkı su ürünleri yetiştiriciliği yapıyordu: yavru süt balıkları (Nauru dilinde ibija olarak bilinir) yakalıyor, onları tatlı suya alıştırıyor ve Buada Lagünü'nde yetiştiriyorlardı. Beslenme düzenlerinde hindistan cevizi ve pandanus meyvesi gibi yerel gıdalar da bulunmaktaydı. "Nauru" adı Nauruca'da "sahile gidiyorum" anlamına gelen Anáoero kelimesinden türemiş olabileceği düşünülmektedir.

1798 yılında İngiliz deniz kaptanı John Fearn, 300 tonluk ticaret gemisi Hunter ile Nauru'yu gördüğünü bildiren ilk Batılı oldu ve çekici görünümü nedeniyle "Hoş Ada" anlamına gelen "Pleasant Island" olarak adlandırdı. 1826'dan itibaren Naurulular, bölgede balina avcılığı yapan ve buradan geçen ticaret gemilerinin; erzak ve taze içme suyu ihtiyaçları için adaya gelmesi ile Avrupalılarla düzenli olarak temas kurmaya başladılar.Yelken çağında son balina avcısı 1904 yılında adaya uğramıştır.

Bu sıralarda, Avrupa gemilerinden firar edenler adada yaşamaya başladı. Ada sakinleri yiyeceklerini alkollü palmiye şarabı ve ateşli silahlarla takas ediyorlardı. Ateşli silahlar 1878'de başlayan ve 10 yıl süren Nauru İç Savaşı sırasında kullanıldı.

Büyük Britanya ile yapılan bir anlaşmanın ardından Nauru, 1888 yılında Almanya tarafından ilhak edildi ve idari amaçlarla Almanya'nın Marshall Adaları Protektorası'na dahil edildi. Almanların gelişi iç savaşı sona erdirdi ve adanın yönetim şekli olarak krallık benimsendi. Bu krallardan en bilineni Kral Auweyida'dır. Gilbert Adaları'ndan Hristiyan misyonerler 1888'de adaya geldi. Alman yerleşimciler adaya "Nawodo" ya da "Onawero" adını verdiler. Almanlar Nauru'yu neredeyse otuz yıl boyunca yönetti. Naurulu bir kadınla evlenen Alman tüccar Robert Rasch, 1890 yılında atanan ilk yöneticiydi.

Nauru'daki fosfat 1900 yılında araştırmacı Albert Fuller Ellis tarafından keşfedildi. Pasifik Fosfat Şirketi 1906 yılında Almanya ile anlaşarak rezervleri işletmeye başladı ve ilk sevkiyatını 1907 yılında ihraç etti. 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlamasının ardından Nauru, Avustralya birlikleri tarafından ele geçirildi. 1919'da İtilaf Devletleri tarafından Nauru'nun V. George'in yönetiminde bir Milletler Cemiyeti mandası olması kararlaştırıldı. Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda hükûmetleri arasında 1919 yılında imzalanan Nauru Adası Anlaşması, adanın idaresini ve fosfat yataklarının hükûmetler arası bir İngiliz Fosfat Komisyonu (BPC) tarafından çıkarılmasını öngörüyordu. Milletler Cemiyeti mandasının şartları 1920 yılında hazırlandı.

Adada 20. yüzyılın başlarında bir grip salgını ve devam eden sömürgeci çekişmeler yaşanmış, yerli Naurulular arasında ölüm oranı yüzde 18'e gelmişti. 1923'te Milletler Cemiyeti Avustralya'ya Nauru'yu idare yetkisi verdi, Birleşik Krallık ve Yeni Zelanda da eş idareci olarak görev aldı. 6 ve 7 Aralık 1940'ta Alman kruvazörleri Komet ve Orion, Nauru yakınlarında beş ikmal gemisini batırdı. Komet daha sonra Nauru'nun fosfat madenciliği alanlarını, petrol depolama depolarını ve gemi yükleme alanını bombaladı.

image
ABD Ordusu Hava Kuvvetleri Nauru'daki Japon uçak pistini bombalıyor, 1943.

Japon birlikleri 25 Ağustos 1942'de Nauru'yu işgal etti.Japonlar 2 havaalanı inşa ederek Nauru'ya gıda malzemelerinin ulaşmasını engelledi. Japonlar, 1200 Naurulu'yu yine Japonya tarafından işgal edilen Chuuk Adaları'nda işçi olarak çalıştırmak üzere sınır dışı etti. İtilaf Devletlerinin, Pasifik adalarından Japonya'nın ana adalarına doğru ada zıplaması stratejisinin bir parçası olarak Nauru atlandı ve ilgisiz bırakılarak adeta "kaderine terk edildi". Nauru nihayet 13 Eylül 1945'te komutan Hisayaki Soeda'nın adayı Avustralya Ordusu ve Avustralya Kraliyet Donanmasına teslim etmesiyle özgür oldu. Japonya'nın teslim olma isteği, HMAS Diamantina savaş gemisinde Birinci Avustralya Ordusu Komutanı Korgeneral Vernon Sturdee'yi temsil eden Tuğgeneral J. R. Stevenson tarafından kabul edildi. Japon esaretinden kurtulan 745 Naurulu, Ocak 1946'da BPC gemisi Trienza ile Chuuk'tan ülkelerine iade edildi.

1947 yılında Birleşmiş Milletler tarafından Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık'ın kayyım olarak yer aldığı bir kayyımlık kurulmuştur. Bu düzenlemeler uyarınca Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir idare makamı olmuştur. Nauru Adası Anlaşması, ilk yöneticinin beş yıllığına Avustralya tarafından atanmasını ve sonraki atamaların üç hükûmet tarafından kararlaştırılmasını öngörüyordu. Ancak uygulamada idari yetki sadece Avustralya tarafından kullanıldı.

1947'de Birleşmiş Milletler tarafından Avustralya, Yeni Zelanda ve Birleşik Krallık'ın mütevelli olduğu bir vesayet bölgesi kurulmuştur. Buna göre Nauru üzerinde Birleşik Krallık, Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir yönetimi olacaktı. Nauru Adası Anlaşması, ilk yöneticinin beş yıllığına Avustralya tarafından atanmasını ve sonraki atamaların üç hükûmet tarafından kararlaştırılmasını öngörüyordu. Ancak uygulamada idari yetki tek başına Avustralya tarafından kullanıldı.

Çinli guano madeni işçilerinin ücret ve koşullar nedeniyle greve gitmesiyle 1948 Nauru ayaklanmaları meydana gelmiştir. Bunun üzerine Avustralya yönetimi olağanüstü hal ilan etmiş; Avustralya yerel polisi ile yerel halktan ve Avustralyalı yetkililerden oluşan silahlı gönüllüler harekete geçirilmiştir. Hafif makineli tüfek ve diğer ateşli silahları kullanan bu kişiler, Çinli işçilere ateş açarak iki kişinin ölümüne ve on altı kişinin yaralanmasına neden olmuştur. İşçilerden yaklaşık 50'si tutuklanmış ve bunlardan ikisi gözaltındayken süngülenmek suretiyle öldürülmüştür. Mahkûmları süngüleyen asker yargılanmış, ancak daha sonra yaralamanın "kazara" olduğu gerekçesiyle beraat etmiştir. Sovyetler Birliği ve Çin hükûmetleri bu olay nedeniyle Birleşmiş Milletler'de Avustralya aleyhine resmi şikayette bulunmuştur.

1964 yılında Nauru nüfusunun Avustralya'nın Queensland kıyılarındaki Curtis Adası'na taşınması önerildi. O zamana kadar Nauru'da Avustralya, İngiltere ve Yeni Zelanda'dan şirketler tarafından yoğun bir şekilde fosfat madeni çıkarılmış, bu da adaya o kadar zarar vermişti ki adanın 1990'larda yaşanmaz hale geleceği düşünülüyordu. Adanın rehabilite edilmesi mali açıdan imkansız olarak görülüyordu. 1962 yılında Avustralya Başbakanı Robert Menzies, madenciliğe dahil olan üç ülkenin Nauru halkı için bir çözüm sağlama yükümlülüğü olduğunu söyledi ve Nauru halkının yaşayacağı yeni bir ada bulmayı önerdi. 1963 yılında Avustralya Hükûmeti, Curtis Adası'ndaki (Nauru'dan oldukça büyük olan) tüm arazinin satın alınmasını, Naurululara ada üzerinde serbest mülkiyet hakkı sunulmasını ve Nauruluların Avustralya vatandaşı olmasını önerdi. Nauruluları Curtis Adası'na yerleştirmenin maliyetinin, konut ve altyapı inşaatı, tarım ve balıkçılık endüstrilerinin kurulması bedelleri de dahil olmak üzere, 10 milyon £ olacağı tahmin ediliyordu. Ancak, Nauru halkı Avustralya vatandaşı olmak istememiş, bağımsızlıklarını devam ettirebilmek için Curtis Adası üzerinde egemenlik verilmesini istemiş; ancak Avustralya bunu kabul etmemiştir. Bunun üzerine Nauru, Curtis Adası'na taşınma teklifini reddetmiş ve toprakları üzerindeki maden işletmelerini kendisinin işleteceği bağımsız bir ulus olmayı seçmiştir.

Nauru Ocak 1966'da kendi kendini yönetmeye başladı ve iki yıllık bir anayasa komisyonunun ardından 31 Ocak 1968'de kurucu başkan Hammer DeRoburt yönetiminde bağımsızlığını ilan etti. 1967'de Nauru halkı İngiliz Fosfat Şirketi'nin varlıklarını satın aldıktan sonra, Haziran 1970'te varlıkların kontrolü yerel bir şirket olan Nauru Fosfat Şirketi'ne (NPC) geçti. Madenlerden elde edilen gelir Nauruluları bir dönem için dünyanın en zengin insanları arasına soktu. 1989 yılında Nauru, Avustralya'nın adayı yönetmesinin ve Avustralya'nın fosfat madenciliğinin neden olduğu çevresel zararı gidermemesi nedeniyle Uluslararası Adalet Divanı'nda Avustralya aleyhine dava açtı. Dava, Nauru'nun mayınlı alanlarının temizlenmesini de içeren bir için mahkeme dışı bir uzlaşma ile sonuçlandı.

Coğrafya

image

Nauru 21 kilometrekarelik (8.1 metrekare), güneybatı Pasifik Okyanusu'ndaki oval şekilli ada, ekvatorun güneyinde 55.95 kilometre (34.77 mi). Adanın çevresi alçakta maruz kalan ve tepelerle noktalı mercan kayalığı ile çevrilidir. Resifin varlığı bir limanın kurulmasını engellemiş olmasına rağmen, resif içerisindeki kanallar küçük teknelerin adaya ulaşmasına izin vermektedir. 150 ila 300 metre (490 ila 980 ayak) genişlikte verimli bir sahil şeridi, sahilden içeride uzanmaktadır.

Mercan kayalıkları, Nauru'nun merkezi platosunu çevrelemektedir. Platonun Komuta Sırtı olarak adlandırılan en yüksek noktası deniz seviyesinden 71 metre (233 ayak) yüksektir.

Nauru'daki tek verimli alanlar hindistan cevizi ağaçlarının geliştiği dar kıyı kuşağındadır. Buada Lagünü'nün etrafındaki arazi, muzları, ananasları, sebzeleri, pandanus ağaçlarını ve tomano ağacı gibi yerli sert ağaçları destekler.

İklim

Nauru'nun iklimi, ekvatora ve okyanusa yakınlığı nedeniyle yıl boyunca sıcak ve çok nemlidir. Nauru'ya Kasım ve Şubat ayları arasında muson yağmurları yağar. Yıllık yağış miktarı oldukça değişkendir ve El Niño-Güney Salınımı'ndan etkilenir. Nauru'da sıcaklık gün boyunca 30 ila 35 °C (86 ila 95 °F) arasında değişirken, geceleri genellikle 25 °C (77 °F) görülmektedir.

Nauru'da akarsu ve nehir bulunmamaktadır. Bu nedenle binaların çatılarında, yağmur suyu toplama depoları bulunmaktadır.

  • d
Yaren, Nauru İçin İklim Bilgisi
Aylar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıl
En sıcak °C (°F) 34
(93) 		37
(99) 		35
(95) 		35
(95) 		32
(90) 		32
(90) 		35
(95) 		33
(91) 		35
(95) 		34
(93) 		36
(97) 		35
(95) 		37
(99)
Ortalama yüksek °C (°F) 30
(86) 		30
(86) 		30
(86) 		30
(86) 		30
(86) 		30
(86) 		30
(86) 		30
(86) 		30
(86) 		31
(88) 		31
(88) 		31
(88) 		30
(86)
Günlük ortalama °C (°F) 27
(81) 		27
(81) 		27
(81) 		27
(81) 		27
(81) 		27
(81) 		27
(81) 		27
(81) 		27
(81) 		28
(82) 		28
(82) 		27
(81) 		27
(81)
Ortalama düşük °C (°F) 25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77) 		25
(77)
En düşük °C (°F) 21
(70) 		21
(70) 		21
(70) 		21
(70) 		20
(68) 		21
(70) 		20
(68) 		21
(70) 		20
(68) 		21
(70) 		21
(70) 		21
(70) 		20
(68)
Ortalama yağış mm (inç) 280
(11.02) 		250
(9.84) 		190
(7.48) 		190
(7.48) 		120
(4.72) 		110
(4.33) 		150
(5.91) 		130
(5.12) 		120
(4.72) 		100
(3.94) 		120
(4.72) 		260
(10.24) 		2.080
(81,89)
Kaynak: Weatherbase

Ekoloji

image
Nauru'nun havadan görünüşü

Bitki örtüsünün eksikliği ve fosfat madenciliğinin sonuçları nedeniyle adada faunal çeşitlilik sınırlıdır. Yaşam alanlarının tahrip edilmesi nedeniyle pek çok yerli kuş türü ya yok olmuş ya da nadir hale gelmiştir. Adaya özgü yaklaşık 60 kayıtlı damarlı bitki türü bulunmakta olup, bunların hiçbiri endemik değildir. Hindistan cevizi yetiştiriciliği, madencilik ve tanıtılan türler, yerel bitki örtüsünü ciddi şekilde bozmuştur.

Yerli kara memelileri bulunmamakla birlikte, adada yerli böcekler, kara yengeçleri ve kuşlar, endemik Nauru saz kamışçını dahil olmak üzere bulunmaktadır. Polinezya faresi, kediler, köpekler, domuzlar ve tavuklar gemilerle Nauru'ya getirilmiştir. Mercan kayalığındaki deniz yaşamının çeşitliliği, adada turistler için popüler bir etkinlik olan balıkçılığı teşvik etmektedir; ayrıca dalış ve şnorkelle yüzme de popülerdir.

Siyaset

image
Nauru Parlamentosu

Nauru Cumhurbaşkanı, 19 üyeli tek meclisli parlamentonun başında olan David Adeang'dır. Ülke, Birleşmiş Milletler, Milletler Topluluğu ve Asya Kalkınma Bankası'nın bir üyesidir. Nauru ayrıca Milletler Topluluğu Oyunları ve Olimpiyat Oyunları'na katılmaktadır. Yakın zamanda Nauru, Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı'na (IRENA) üye ülke oldu. Nauru Cumhuriyeti, Nisan 2016'da Uluslararası Para Fonu'nun 189. üyesi oldu.

Nauru, parlamenter sisteme dayalı bir cumhuriyettir. Cumhurbaşkanı hem devlet başkanı hem de hükûmet başkanıdır ve cumhurbaşkanı olarak kalması parlamentonun güvenine bağlıdır. 19 parlamento koltuğu için her üç yılda bir seçim yapılır. Parlamento, üyeleri arasından cumhurbaşkanını seçer ve cumhurbaşkanı beş ila altı üyeden oluşan bir kabine atar. 2021 referandumu sonucunda, sonradan vatandaşlığa kabul edilen kişilerin ve onların soyundan gelenlerin parlamentoya girmesi yasaklandı.

Nauru, siyasi partiler için herhangi bir resmi yapıya sahip değildir ve adaylar genellikle bağımsız olarak göreve talip olur; mevcut parlamentonun on beş üyesi bağımsızdır. Nauru politikasında aktif olan dört parti, Nauru Partisi, Demokrat Parti, Önce Nauru ve Merkez Parti'dir. Ancak, hükûmet içindeki ittifaklar genellikle parti bağlılığından ziyade geniş aile bağlarına dayanır.

1992'den 1999'a kadar Nauru, Nauru Adası Konseyi (NIC) olarak bilinen yerel bir hükûmet sistemine sahipti. Bu, 1951'de kurulan Nauru Yerel Hükûmet Konseyi'nin halefiydi. Bu dokuz üyeli konsey, belediye hizmetleri sağlamak için tasarlanmıştı. NIC, 1999'da feshedilerek, tüm varlıklar ve yükümlülükler ulusal hükûmete devredildi. Nauru'da icar, yani arazinin kiraya verilmesi, alışılmadık bir durumdur. Tüm Naurulular adadaki tüm araziler üzerinde belli haklara sahiptir, bu araziler bireyler ve aile grupları tarafından sahiplenilmiştir. Hükûmet ve şirketlerin herhangi bir arazisi yoktur ve arazi kullanımı için arazi sahipleri ile kiralama anlaşması yapmak zorundadırlar. Naurulular dışındakiler adada arazi sahibi olamaz.

Nauru Yüksek Mahkemesi, Başyargıç tarafından yönetilir ve anayasal konularda en üst düzeydedir. Diğer davalar iki yargıçlı Temyiz Mahkemesi'ne taşınabilir. Parlamento, mahkeme kararlarını geçersiz kılamaz. Tarihsel olarak, Temyiz Mahkemesi kararları Avustralya Yüksek Mahkemesi'ne taşınabilirken, bu durum nadiren gerçekleşmiş ve Avustralya mahkemesinin temyiz yetkisi, Nauru Hükûmeti'nin düzenlemeyi tek taraflı olarak sonlandırmasıyla 12 Mart 2018'de tamamen sona ermiştir. Alt mahkemeler, İlçe Mahkemesi ve Aile Mahkemesi'ni içerir ve her ikisi de Yüksek Mahkeme'nin sulh hakimi olan bir hakimi tarafından yönetilir. İki diğer yarı-yargısal organlar ise, Kamu Hizmeti Temyiz Kurulu ve Polis Temyiz Kurulu olup, her ikisi de Başyargıç tarafından yönetilir.

Dış ilişkiler

1968'deki bağımsızlığını takiben Nauru, Milletler Topluluğu'na Özel Üye olarak katıldı; 1999'da tam üye oldu. Ülke, 1991'de Asya Kalkınma Bankası'na ve 1999'da Birleşmiş Milletlere kabul edildi. Nauru, Güney Pasifik Bölgesel Çevre Programı, Pasifik Topluluğu ve Güney Pasifik Uygulamalı Jeobilim Komisyonu'nun bir üyesidir. Şubat 2021'de, Nauru, Henry Puna'nın Pasifik Adaları Forumu'nun genel sekreteri olarak seçilmesine ilişkin bir anlaşmazlık sonrasında Marshall Adaları, Kiribati ve Mikronezya Federasyon Devletleri ile ortak bir açıklama yaparak Forum'dan resmi olarak çekileceğini duyurdu.

image
Naurulu polis adayları eğitim görüyor. Nauru'nun silahlı kuvvetleri yoktur, ancak sivil kontrol altında küçük bir polis gücü vardır.

Nauru'nun silahlı kuvvetleri bulunmamaktadır, ancak sivil kontrol altında küçük bir polis gücü vardır. Avustralya, iki ülke arasındaki gayri resmi bir anlaşma gereğince Nauru'nun savunmasından sorumludur. Avustralya ile Nauru arasında Eylül 2005'te imzalanan mutabakat zaptı, Nauru'ya mali yardım ve bütçeyi hazırlamak üzere bir Maliye Bakanı ile sağlık ve eğitim danışmanları da dahil olmak üzere teknik yardım sağlamaktadır. Bu yardım, Nauru'nun Avustralya'ya giriş başvuruları değerlendirilirken sığınmacıları barındırması karşılığında yapılmaktadır. Nauru, resmi para birimi olarak Avustralya dolarını kullanmaktadır.

Nauru, Birleşmiş Milletler üyesi olarak konumunu, Tek Çin politikası kapsamında birinden diğerine tanınmasını değiştirerek hem Tayvan 'dan (resmi olarak Çin Cumhuriyeti veya ÇC) hem de anakara Çin'den (resmi olarak Çin Halk Cumhuriyeti veya ÇHC) mali destek almak için kullanmıştır. 21 Temmuz 2002 tarihinde Nauru, ÇHC ile diplomatik ilişkiler kurmak için bir anlaşma imzalamış ve bu işlem için ÇHC'den 130 milyon ABD Doları kabul etmiştir (2022 yılında 203 milyon ABD Doları). Buna karşılık ÇC iki gün sonra Nauru ile diplomatik ilişkilerini kesmiştir. Nauru daha sonra 14 Mayıs 2005 tarihinde ÇC ile yeniden bağlantı kurmuş ve ÇHC ile diplomatik bağlar 31 Mayıs 2005 tarihinde resmen kesilmiştir. 15 Ocak 2024 tarihinde Nauru ÇC ile bağlarını tekrar kopardı ve ÇHC ile diplomatik ilişkileri yeniden kurdu.

2008 yılında Nauru, Kosova'yı bağımsız bir ülke olarak tanıdı ve 2009 yılında Nauru, Rusya, Nikaragua ve Venezuela'dan sonra Abhazya'yı tanıyan dördüncü ülke oldu. Bu tanımanın sonucu olarak Rusya'nın Nauru'ya 50 milyon ABD doları tutarında insani yardım sağladığı iddia edilmiştir (2022'de 67.1 milyon ABD doları). 15 Temmuz 2008'de, Nauru hükûmeti, Rusya'dan alınan 9 milyon ABD doları tutarındaki kalkınma yardımı ile finanse edilen bir liman yenileme programını duyurdu (2022'de 12.1 milyon ABD doları). Nauru hükûmeti, bu yardımın Abhazya ve Güney Osetya'nın tanınmasıyla ilgili olmadığını iddia etmiştir.

Nauru'nun gelirinin önemli bir kısmı Avustralya'dan gelen yardımlardan oluşmaktadır. 2001 yılında, 438 mülteciyi karaya oturmuş 20 metre uzunluğundaki bir tekneden kurtaran Norveç gemisi MV Tampa, Avustralya'ya yanaşmak istemiştir. Tampa olayı olarak bilinen bu olayda, gemiye giriş izni verilmemiş ve Avustralya askerleri gemiye çıkmıştır. Mülteciler sonunda Avustralya Kraliyet Donanması'na ait HMAS Manoora gemisine yüklenerek, daha sonra Howard hükûmetinin Pasifik Çözümü'nün bir parçası haline gelecek gözaltı tesislerinde tutulmak üzere Nauru'ya götürülmüştür. Nauru, Avustralya'dan aldığı yardım karşılığında bu mülteciler için State House ve Topside adı verilen iki gözaltı merkezi işletmiştir. Kasım 2005'e gelindiğinde, Nauru'ya 2001'de ilk gönderilenlerden sadece iki mülteci, Mohammed Sagar ve Muhammad Faisal kalmıştı ve nihayetinde Sagar 2007'nin başında yeniden yerleşti. Avustralya hükûmeti, 2006'nın sonu ve 2007'nin başında Nauru'ya başka sığınmacı grupları gönderdi. Mülteci merkezi 2008'de kapatıldı; ancak Avustralya hükûmetinin Ağustos 2012'de Pasifik Çözümü'nü yeniden benimsemesinin ardından yeniden açıldı. ABD Atmosferik Radyasyon Ölçüm Programı, adada bir iklim izleme tesisi işletmektedir.

Mart 2017'de BM İnsan Hakları Konseyi'nin 34. olağan oturumunda Vanuatu; Nauru ve diğer bazı Pasifik ülkeleri adına ortak bir açıklama yaparak 1963'ten bu yana Endonezya tarafından işgal altında tutulan Batı Yeni Gine'deki insan hakları ihlali iddailarını gündeme getirdi ve BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği'nden bir rapor hazırlamasını talep etti. Endonezya bu iddiaları reddetti. 50 yıllık Papua çatışması sırasında 100.000'den fazla Papualı öldüğü tahmin edilmektedir.

Uluslararası Af Örgütü o zamandan beri Nauru'da yaşayan savaş mültecilerinin koşullarını bir "dehşet" olarak tanımladı, sekiz yaşından küçük çocukların intihara teşebbüs ettiği ve kendine zarar verme eylemlerinde bulunduğu bildirildi. 2018'de bu durum, otuz kadar çocuğun vazgeçme sendromu adı ile bilinen bir tür travmatik sendrom yaşamasının ardından bir "ruh sağlığı krizi" olarak dikkat çekti.

İdari bölgeler

image
Nauru idari haritası

Nauru, sekiz seçim çevresinde gruplandırılan ve ayrıca köylere bölünen on dört idari bölgeye ayrılmıştır. En kalabalık ili 1804 nüfuslu Denigomodu'dur. Denigomodu nüfusunun 1497'si "Location" adlı bir RONPhos yerleşiminde ikamet etmektedir. Aşağıdaki tablo 2011 nüfus sayımına göre il bazlı nüfusu göstermektedir.

Sayı İl Eski
adı		 Alan
(ha)		 Nüfus
(2011)		 Köy
sayısı		 Yoğunluk
(kişi/ha)
1 Aiue 110 1,220 8 11.1
2 Anebwor 150 452 15 3.0
3 Añetañ 100 587 12 5.9
4 Anybody 310 226 17 0.7
5 Beidi, Baiti 120 513 15 4.3
6 Boi 50 851 4 17.0
7 Arenibok 260 739 14 2.8
8 Denikomotu 118 1,804 17 15.3
9 Eoa 120 446 12 3.7
10 Ijub 110 178 13 1.6
11 Meneñ 310 1,380 18 4.5
12 Ennibeck 160 484 11 3.0
13 Ueboi 80 318 6 3.0
14 Yaren Moqua 150 747 7 4.0
– Nauru Naoero 2,120 10,084 169 4.8

Ekonomi

image
Nauru'nun uydudan görüntüsü 2002

Nauru ekonomisi 1970'lerde en güçlüydü ve GSYİH 1981'de zirveye ulaştı. Bu eğilim, ekonomik çıktısının büyük bir kısmını oluşturan fosfat madenciliğinden kaynaklanıyordu. Madencilik 1980'lerin başından itibaren düşüşe geçmiştir. Ülkede kaynak sayısı az olduğundan, ihtiyaçların çoğu ithal edilmektedir. Küçük ölçekli madencilik halen, eskiden Nauru Fosfat Şirketi olarak bilinen RONPhos tarafından yürütülmektedir. Hükûmet, RONPhos'un kazançlarının bir yüzdesini Nauru Phosphate Royalties Trust adı kuruma yatırmaktadır. Bu kurum, fosfat rezervleri tükendikten sonra vatandaşları desteklemeyi amaçlayan uzun vadeli yatırımları yönetmektedir.

Kötü yönetim nedeniyle kurumun sabit ve cari varlıkları önemli ölçüde azaldı ve hiçbir zaman tam olarak toparlanmama ihtimali de mevcut. Başarısız yatırımlar arasında 1993 yılında Leonardo the Musical'ın finanse edilmesi de vardı. Sydney'deki Mercure Hotel ve Melbourne'deki Nauru House 2004 yılında borçları finanse etmek için satıldı ve Air Nauru'nun tek Boeing 737'si Aralık 2005'te geri alındı. Uçak Haziran 2006'da bir Boeing 737-300 yolcu uçağı ile değiştirildikten sonra normal hava hizmeti yeniden başladı. 2005 yılında şirket Melbourne'de kalan gayrimenkulü olan Savoy Tavern'i de 7,5 milyon dolara sattı (2022'de 10,9 milyon ABD doları).

Kurumun değerinin 1991'de 1,3 milyar A$'dan 2002'de 138 milyon A$'a düştüğü tahmin edilmektedir (2022 doları ile 2,79 milyar A$'dan 229 milyon A$'a). Nauru şu anda hükûmetin birçok temel işlevini yerine getirecek paradan yoksundur; örneğin Nauru Ulusal Bankası iflas etmiştir. CIA World Factbook 2005 yılında kişi başına düşen GSYİH'nın 5.000 ABD doları olduğunu tahmin etmiştir. Asya Kalkınma Bankası'nın Nauru hakkındaki 2007 ekonomik raporunda kişi başına düşen GSYİH'nın 2.400 ila 2.715 ABD doları olduğu tahmin edilmiştir.

Nauru'da kişisel vergilendirme bulunmamaktadır. İşsizlik oranının yüzde 23 olduğu tahmin edilmektedir ve hükûmet işi olanların yüzde 95'ini istihdam etmektedir. Asya Kalkınma Bankası, yönetimin ekonomik reformları uygulamak için güçlü bir kamu yetkisine sahip olmasına rağmen, fosfat madenciliğine bir alternatifin yokluğunda, orta vadeli görünümün dış yardıma bağımlılığın devam edeceği yönünde olduğunu belirtmektedir. Turizm ekonomiye önemli bir katkı sağlamamaktadır.

image
Nauru'nun ikincil madenlerinden birinin bulunduğu bölgede fosfat madenciliğinden geriye kalan Kireçtaşı tepecikleri

1990'larda Nauru bir vergi cenneti haline geldi ve yabancı uyruklulara ücret karşılığında pasaport vermeye başladı. Hükûmetler arası Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Mali Eylem Görev Gücü (FATF), Nauru'yu kara para aklamaya karşı mücadelesinde 15 "işbirliği yapmayan" ülkeden biri olarak tanımladı. 1990'larda Nauru'da sadece 25.000 ABD Doları (2022'de 40.572 ABD Doları) karşılığında lisanslı bir banka kurmak mümkündü ve başka hiçbir gereklilik aranmamaktaydı. FATF'ın baskısı altında, Nauru 2003 yılında kaçınma karşıtı mevzuatı uygulamaya koymuş ve bunun ardından yabancı sıcak para ülkeyi terk etmiştir. Ekim 2005'te, mevzuattan ve uygulanmasından elde edilen tatmin edici sonuçların ardından, FATF işbirliği yapmayan ülke tanımını kaldırmıştır.

Nauru gözaltı merkezi 2001'den 2007'ye kadar ülke için önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Naurulu yetkililer merkezin Avustralya tarafından kapatılmasına endişeyle tepki göstermiştir. Şubat 2008'de dönemin Dışişleri Bakanı Kieren Keke, merkezin kapatılmasının 100 Naurulunun işini kaybetmesine yol açacağını ve ada nüfusunun yüzde 10'unu doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyeceğini belirtmiş ve "Birdenbire gelirsiz kalacak olan çok sayıda ailemiz var. Bazı sosyal yardımlar sağlamanın yollarını arıyoruz ancak bunu yapma kapasitemiz çok sınırlı. Kelimenin tam anlamıyla önümüzde büyük bir işsizlik krizi var." ifadelerini kullanmıştır. Gözaltı merkezi Ağustos 2012'de yeniden açıldı.

Temmuz 2017'de Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) Nauru'nun vergi şeffaflığı standartlarına ilişkin notunu yükseltti. Daha önce Nauru, uluslararası vergi şeffaflığı standartlarına ve düzenlemelerine uyabileceklerini gösteremeyen on dört ülke ile birlikte listelenmişti. OECD daha sonra Nauru'yu hızlı bir uyum sürecinden geçirdi ve ülkeye "büyük ölçüde uyumlu" notu verildi.

Dönemin Maliye Bakanı David Adeang tarafından sunulan 2017-2018 bütçesi, 128,7 milyon A$ gelir ve 128,6 milyon A$ harcama ile birlikte iki yıl içinde ülke için mütevazı bir ekonomik büyüme öngörüyordu. 2018 yılında Nauru hükûmeti, Kanadalı The Metals Company'nin yüzde yüz iştiraki olan derin deniz madencilik şirketi DeepGreen, (artık Nauru Ocean Resources Inc (NORI) olarak bilinmektedir) ile ortaklık kurarak, mineralleri ve metalleri sürdürülebilir enerji teknolojisinin geliştirilmesinde kullanılabilecek manganez nodüllerini toplamayı planlamıştır.

Demografi

image
Nauru nüfus piramidi, 2015

Temmuz 2021 itibarıyla Nauru'da 12.511 kişi yaşamaktadır. Nüfus daha önce daha fazlaydı, ancak 2006 yılında Kiribati ve Tuvalu'dan göçmen işçilerin geri dönüşü sırasında adadan 1.500 kişi ayrılmıştır. Geri dönüşün nedeni fosfat madenciliğindeki önemli işten çıkarmalar olmuştur.

Nauru, Güney Pasifik'teki en yoğun nüfuslu Batılılaşmış ülkelerden biridir.

Nauru'nun resmi dilleri Nauruca ve İngilizcedir. Nauruca, etnik Nauruların yüzde 96'sı tarafından evde konuşulan farklı bir Mikronezya dilidir. İngilizce yaygın olarak konuşulur ve hükûmet ve ticaret dilidir.

image
Nauru'da bir kilise

Ada nüfusunun ana dini Hristiyanlıktır (ana mezhepler Nauru Cemaat Kilisesi %35,71, Roma Katolik %32,96, Tanrı Meclisleri %12,98 ve Baptist %1,48). Anayasa din özgürlüğünü öngörmektedir. Hükûmet, devlete ait Nauru Fosfat Şirketi tarafından istihdam edilen yabancı işçilerin çoğunluğunun mensubu olduğu İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi ve Yehova Şahitlerinin dini uygulamalarını kısıtlamıştır. Katoliklere, Kiribati'deki Tarawa'da bulunan Tarawa ve Nauru Roma Katolik Piskoposluğu tarafından papazlık hizmeti verilmektedir.

Kültür

26 Ekim'de düzenlenen Angam Günü, iki dünya savaşı ve 1920 grip salgını sonrasında Naurulu nüfusunun toparlanması için kutlanmaktadır. Sömürgeci ve çağdaş Batı etkisi, yerli kültürü büyük ölçüde yerinden etti. Çok az sayıda eski gelenek korunmuştur ancak geleneksel müzik, sanat ve el sanatları ile balıkçılığın bazı türleri hâlâ uygulanmaktadır.

Medya

Nauru'da günlük haber yayını yoktur, ancak iki haftada bir yayınlanan Mwinen Ko adlı bir yayın vardır. Yeni Zelanda ve Avustralya'dan programlar yayınlayan devlete ait bir televizyon istasyonu Nauru Televizyonu (NTV) ve Avustralya Radyosu ve BBC'den programlar yayınlayan devlete ait ticari olmayan bir radyo istasyonu Radyo Nauru vardır.

Spor

image
Linkbelt Oval'da oynanan Avustralya futbolu

Avustralya futbolu Nauru'daki en popüler spordur; futbol ve halter ülkenin ulusal sporları olarak kabul edilir. Sekiz takımlı bir Avustralya futbol ligi vardır.[1] Nauru Avustralya futbolu millî takımının adı Chiefs'tir. Nauru'da popüler olan diğer sporlar arasında voleybol, netball, balıkçılık, halter ve tenis sayılabilir. Nauru Commonwealth Oyunlarına katılır ve halter ve judo dallarında Yaz Olimpiyat Oyunlarına katılmıştır.

Nauru'nun milli basketbol takımı 1969 Pasifik Oyunları'nda mücadele etmiş ve burada Solomon Adaları ve Fiji'yi mağlup etmiştir.

Nauru ulusal yedili ragbi takımı ilk uluslararası maçını 2015 Pasifik Oyunları'nda yapmıştır.

Nauru, Yeni Zelanda'da düzenlenen 2015 Okyanusya Sevens Şampiyonası'nda mücadele etti.

Tatiller

Bağımsızlık Günü 31 Ocak tarihinde kutlanmaktadır.

Kamu Hizmetleri

Eğitim

Nauru'da okuryazarlık oranı yüzde 96'dır. Eğitim altı ila on altı yaş arası çocuklar için zorunludur ve zorunlu olmayan iki yıl daha sunulmaktadır (11 ve 12. yıllar). Adada üç ilkokul ve iki ortaokul bulunmaktadır. Ortaokullar Nauru Ortaokulu ve Nauru Koleji'dir. Nauru'da Güney Pasifik Üniversitesi'nin bir kampüsü bulunmaktadır. Bu kampüs 1987 yılında inşa edilmeden önce öğrenciler ya uzaktan ya da yurt dışında eğitim görüyorlardı. 2011 yılından bu yana Avustralya'daki New England Üniversitesi, eğitim alanında ön lisans derecesi için eğitim gören yaklaşık 30 Naurulu öğretmenle adada bir varlık oluşturdu. Bu öğrenciler eğitimlerini tamamlamak üzere lisans eğitimlerine devam edeceklerdir. Bu proje Avustralya Dışişleri ve Ticaret Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir.

Sağlık

image
Nauru Uluslararası Havaalanı çevresinde dolaşan Naurulular.

UNICEF tarafından yapılan bir araştırmaya göre Nauru, 2020 yılında %2,9 ile Pasifik Ada Ülkeleri ve Bölgeleri (PICTs) bölgesindeki en yüksek çocuk ölüm oranlarından birine sahiptir.

Nauru'da 2009 yılında beklenen yaşam süresi erkekler için 60,6 yıl ve kadınlar için 68,0 yıldı.

Ortalama vücut kitle endeksi (BMI) ölçütüne göre Naurulular dünyadaki en kilolu insanlardır; erkeklerin yüzde 97'si ve kadınların yüzde 93'ü aşırı kilolu veya obezdir. 2012 yılında obezite oranı yüzde 71,7 idi. Pasifik adalarında obezite yaygındır.

Nauru, nüfusun yüzde 40'ından fazlasının etkilendiği dünyanın en yüksek tip 2 diyabet seviyesine sahiptir. Nauru'da beslenme ile ilgili diğer önemli sorunlar arasında böbrek hastalığı ve kalp hastalığı bulunmaktadır.

Ulaşım

image
Nauru Uluslararası Havaalanı

Adaya yalnızca Nauru Uluslararası Havalimanı hizmet vermektedir. Yolcu hizmetleri Nauru Havayolları tarafından sağlanmaktadır. Uçuşlar haftada dört gün Brisbane'e, Nadi ve Bonriki dahil olmak üzere diğer varış noktalarına sınırlı hizmetle gerçekleştirilir.

Nauru'ya Nauru Uluslararası Limanı üzerinden deniz yoluyla ulaşılabilir. Eski Aiwo Tekne Limanı'nın modernizasyon ve genişletme projesinin 2021 yılında tamamlanması bekleniyordu ancak COVID-19 salgınının neden olduğu teknik ve lojistik sorunlar nedeniyle ertelendi.

Kaynaklar

Bitkiler ve çiftçilik

Tarihsel olarak, Yerli Nauru'luların geçimlik tarım yoluyla ihtiyaç duydukları gıdanın çoğunu sağlayan bahçeleri olmuştur; en yaygın gıda bitkileri arasında hindistan cevizi, ekmek meyvesi, muz, pandanus, papaya ve guava bulunmaktadır. Fosfat madenlerinde çalışan büyük göçmen nüfusu nedeniyle, bu ülkelerde de temel gıda maddeleri olan birçok meyve ve sebze türü yetiştiriliyordu. Nauru'daki toprak, vatandaşların fosfatın çıkarıldığı yükseltilmiş fosfat platosu olan "Topside" olarak adlandırdıkları yerde çok zengindi ve son derece verimliydi ve ürün yetiştirmek için harikaydı. Ancak şu anda çoğu Nauru'lunun yaşadığı bölgede, adanın maden çıkarılmamış kıyı halkasında, toprak kalitesi sığ, alkali ve etrafını çevreleyen mercanın kaba dokusuna sahip olduğu için dünyanın en düşük toprak kalitesi arasında yer alıyor. 2011 yılında hanelerin sadece %13'ü bir bahçeye sahipti ya da mahsul yetiştiriyordu. Nauru'daki toprağın çoğu fosfat madenciliği faaliyetleri nedeniyle yok oldu ve insanlar ihtiyaç duydukları toprağı ithal etmek zorunda kaldı. Etnobotanik çalışmalar, fosfat madenciliği nedeniyle yetiştirilebilecek bitki türlerindeki azalmanın Yerli Nauruların toprakla kurdukları bağı önemli ölçüde etkilediğini göstermiştir, çünkü bitkiler kültürel kimliklerinin büyük bir parçasıdır ve yaşamlarında birçok kullanım alanına sahiptir, her bitkinin Pasifik Ada kültürlerinde ortalama 7 kullanım alanı vardır.

Gıda

Bugün Nauru'da yaşayanlar için, fosfat madenciliği nedeniyle ekilebilir arazilerin %90'ının kaybedilmesi ve insanların pirinç ve şeker gibi ağırlıklı olarak işlenmiş gıdalarla beslenmesi nedeniyle tüm gıdaların ithal edilmesi gerekiyor. Bölge sakinleri ellerinden geldiğince toprağı kurtarmaya çalışsa da, bazı araştırmacılar madencilik sona erdikten sonra bile toprağın yenilenemeyeceğini düşünüyor. Ülkenin işlenmiş ve ithal gıdalara olan bağımlılığı ile "kültürel, tarihi ve sosyal faktörler" vatandaşlarının sağlığını büyük ölçüde etkilemiştir. Tüm gıdaların ithal edilmesine rağmen, 2012-2013 yılı için yapılan Hanehalkı ve Gelir Harcamaları Araştırması (HIES), Naurualıların "yetişkin başına günlük 2.100 kalori alımını içeren" Gıda Yoksulluk Sınırına (FPL) dayalı olarak 0 gıda yoksulluğu oranına sahip olduğunu ortaya koymuştur.

Gıda harici temel ihtiyaçlar

Hanehalkı ve Gelir Harcamaları Araştırması (HIES), Nauru'nun gıda yoksulluğu açısından iyi durumda olduğunu ortaya koyarken, nüfusun %24'ü ve hanelerin %16,8'i temel ihtiyaçlar (giyim, barınma, eğitim, ulaşım, iletişim, su, sanitasyon ve sağlık hizmetleri) yoksulluk sınırının altındadır. Bu, tüm Pasifik ülkeleri arasında en kötü yoksulluk endeksidir. 2017 yılında Nauru'luların yarısı yılda 9000 ABD doları ile yaşıyordu. Su kaynakları son derece sınırlı olup, DSÖ'nün kişi başına günlük 50 litre tavsiyesine rağmen adada kişi başına günlük 32 litre tatlı su düşmektedir. Yeraltı sularının büyük bir kısmı madencilik faaliyetleri, tuvaletler ve diğer ticari ve evsel atıkların atılması nedeniyle kirlenmiş olup, bu durum Naurualıların ithal suya bel bağlamasına neden olmaktadır; bu suyun fiyatı, teslimat için yakıt fiyatlarına ve yağış depolamasına yakından bağlı olduğu için değişebilmektedir. Sanitasyon tesislerine erişim kısıtlıdır ve bölge sakinlerinin sadece %66'sının güvenilir tuvaletlere erişimi vardır ve nüfusun %3'ü hala açık dışkılama yapmaktadır. Okullar, öğrencilerin kullanabileceği güvenilir tuvaletleri veya içme suları olmadığı için sık sık kapanmak zorunda kalmaktadır. Uzun süredir devam eden bir devamsızlık sorunu vardır ve mülteci ve sığınmacı çocukların yanı sıra engelli çocuklar için eğitime erişilebilirlik, Nauru'nun eğitim sektörü için endişe kaynağı olmaya devam etmektedir.

Madenciliğin Naurulular ve toprakları üzerindeki etkileri

Toprak ve insanlar

1900'lü yılların başından beri Nauru'da birçok ülke tarafından fosfor madenciliği yapılmakta ve bu da arazide yıkıcı tahribata yol açmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi, adanın %80'i fosfor madenciliği nedeniyle kullanılamaz durumdadır ve bu da araziyi işe yaramaz ve yaşanamaz hale getiren mercan tepecikleri bırakmıştır. Arazinin bozulması, "doğal çevrenin direncinin düşmesine" neden olarak, düşük su kalitesi, daha yüksek erozyon oranları, zayıf yağış, daha yüksek kuraklık ve daha fazla CO2 emisyonu gibi birçok olumsuz sağlık ve çevresel etkiye neden olmuştur. Madencilik yoluyla verilen zarar, okyanus asitlenmesi ve kıyı erozyonu ile daha da genişlemiş ve karasal ve denizel biyolojik çeşitliliği tehdit etmiştir. Nauru halkı ayrıca fosfat tozu kirliliği ve kadmiyum kirliliği şeklinde madenciliğin su ve hava kalitesini bozan olumsuz sağlık etkileriyle de karşı karşıyadır. Sonuç olarak, UNICEF verilerine göre ARI hastalığı olan 5 yaş altı çocukların bakım arama oranı %69'dur. Madenciliğin boyutu nedeniyle, Nauru'nun 1989 yılında Lahey'deki Uluslararası Adalet Divanı aracılığıyla Avustralya Hükûmetinden talep ettiği maddi tazminat dışında Nauru'luların karşılaştığı tarımsal sorunları hafifletmek için şu anda yapılabilecek pek bir şey yoktur. Dava 1993 yılında 20 yıl içinde 120 milyon AUD tutarında mahkeme dışı bir ödeme ile sonuçlanmıştır.

Fosfat madenciliği, Nauru'nun sahip olduğu bitki örtüsünün ve ağaçların çoğunu ortadan kaldırarak, Ekvator'a bu kadar yakın bir adada toprağı ve insanları yoğun sıcağa karşı savunmasız bırakmıştır. Bitki örtüsünün ortadan kaldırılmasının etkileri en çok, adanın tam merkezinde bulunan ve madenciliğin büyük kısmının yapıldığı Nauru gözaltı merkezindeki mülteciler tarafından hissedilmiştir. Madenciliğin neden olduğu arazi azalması nedeniyle çoğu Naurulu'nun yaşamak zorunda kaldığı kıyı boyunca, kalan kıyı bitkileri "gölge, hayvan ve bitki habitatlarının sağlanması; rüzgar, erozyon, sel ve tuzlu su istilasından korunma; arazi stabilizasyonu; tuz spreyinin kurutucu etkilerinden korunma ve özellikle iklim değişikliğinin artan etkileriyle kıyının aşınmaya devam etmesi beklendiğinden toprak iyileştirme ve malçlama" için hayati önem taşımaktadır.

Sosyal etkiler

Fosfat madenciliği ve şimdi de derin deniz madenciliği çok uzun süredir devam ettiği için, Nauru halkını tam olarak nasıl etkilediğini ayrıştırmak zor. Araştırmacılar, 1968 yılına kadar topraklarının tam kontrolüne sahip olmadıkları için Nauru halkının muhtemelen yer duygusunu ve kültürünü kaybettiğini öne sürmektedir. Ayrıca, geçimlik tarım gibi Nauru geleneklerinin yanı sıra kendi toprakları üzerindeki haklarının ihlali ve Nauru gözaltı merkezinde devam eden insan hakları ihlalleri de belgelenmiştir. Nauru halkı son derece yüksek obezite, alkolizm, fuhuş, daha düşük ruh sağlığı oranları ve bu sorunlardan kaynaklanan sayısız diğer sağlık sorunlarıyla karşı karşıyadır. 2014 yılında Nauru İçişleri Bakanlığı ve DFAT ile Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) tarafından yürütülen Nauru Aile Sağlığı ve Destek Çalışması tarafından yapılan bir araştırma, adadaki romantik ilişkilerde şiddetin endişe verici bir yaygınlığa sahip olduğunu göstermiştir; araştırmaya katılan kadınların %48,1'i en az bir kez fiziksel veya cinsel şiddete maruz kaldığını söylemiştir. Aynı araştırmaya katılan kadınların dörtte biri en az bir hamileliğinde şiddete maruz kaldığını ve kadınların %9,9'unun son 12 ay içinde şiddetin bir türüne maruz kaldıklarını söylemiştir. Cinsel sağlığı araştıran bir başka çalışmada, nüfusun bir kısmının %21'inde klamidya testi pozitif çıkmıştır. Aynı araştırmada, 13-15 yaş arası okul çocuklarının %30'u intihara teşebbüs ettiğini bildirmiş ve beş yaşın altındaki çocukların %24'ünde büyüme bozukluğu tespit edilmiştir. Naurulular halihazırda adada kalmanın ve yaşayabilir bir hayat sürmenin bir yolunu arıyor olsalar da, bazıları bunu yapmanın tek yolunun kalan fosforu çıkarmaya devam etmek (yaklaşık 30 yıl) olduğunu düşünüyor.

Göçmen gözaltı merkezi

Nauru Bölgesel Gözaltı Merkezi, 2001 yılında kurulmuş ve Nauru Hükûmeti tarafından işletilen, Avustralya'nın açık deniz göçmen gözaltı tesisidir. Bu tesisin kullanımı, Avustralya'nın zorunlu gözaltı politikasının bir parçasıdır. Merkezde tutulan kişiler, ciddi insan hakları ihlallerine maruz kalmış, yaygın intihar ve psikiyatrik hastalıklar rapor edilmiştir. Nauru tesisi, 2001 yılında, Howard hükûmeti tarafından uygulamaya konulan Pasifik Çözümü'nün bir parçası olarak açılmıştır. Şubat 2022 itibarıyla, Nauru'da Avustralya tarafından tutulan 115 kişi bulunmaktadır ve bu durum Avustralya hükûmetine, sığınmacı başına yıllık 4 milyon dolardan fazla maliyete (günde yaklaşık 12.000 dolar) neden olmaktadır.

Kaynakça

  1. ^ (PDF). Nauru Bureau of Statistics. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2015. 
  2. ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021. 
  3. ^ . Trove (İngilizce). 26 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  4. ^ a b . www.britannica.com (İngilizce). 8 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  5. ^ . editors.eol.org. 14 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  6. ^ "The Billion-Dollar Shack (Published 2000)" (İngilizce). 10 Aralık 2000. 16 Ocak 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  7. ^ . RNZ (İngilizce). 19 Haziran 2015. 17 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  8. ^ . SBS News (İngilizce). 16 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  9. ^ Doherty, Ben (28 Ekim 2015). "This is Abyan's story, and it is Australia's story". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 26 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  10. ^ Big tasks for a small island 13 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . URL Accessed 10 May 2006
  11. ^ a b (PDF). web.archive.org. 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  12. ^ Pollock, Nancy J. (27 Nisan 2021). . ArcGIS StoryMaps (İngilizce). 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  13. ^ . www.britannica.com (İngilizce). 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  14. ^ Whyte, Brendan (2007). "On Cartographic Vexillology". Cartographica: The International Journal for Geographic Information and Geovisualization (İngilizce). 42 (3): 251-262. doi:10.3138/carto.42.3.251. ISSN 0317-7173. 26 Şubat 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  15. ^ De Garine, Igor and Pollock, (Ed.) (13 Eylül 2013). "Social Aspects of Obesity". doi:10.4324/9781315075853. 
  16. ^ Spennemann, Dirk H.R. (1 Kasım 2002). "Traditional milkfish aquaculture in Nauru". Aquaculture International (İngilizce). 10 (6): 551-562. doi:10.1023/A:1023900601000. ISSN 1573-143X. 
  17. ^ West, Barbara A (2010). "Nauruans: nationality". Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. ss. 578-580. ISBN . 
  18. ^ a b Williams, Maslyn; MacDonald, Barry (1985). The phosphateers: a history of the British Phosphate Commissioners and the Christmas Island Phosphate Commission. Carlton, Vic: Melbourne Univ. Press. ISBN . 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  19. ^ . www.worldcat.org (İngilizce). 17 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  20. ^ Langdon, Robert (1984), Where the whalers went: an index to the Pacific ports and islands visited by American whalers (and some other ships) in the 19th century, Canberra, Pacific Manuscripts Bureau, p.180.
  21. ^ Langdon, p.182
  22. ^ Marshall, Mac; Marshall, Leslie B. (Ocak 1976). "Holy and unholy spirits: The Effects of Missionization on Alcohol Use in Eastern Micronesia". The Journal of Pacific History (İngilizce). 11 (3): 135-166. doi:10.1080/00223347608572299. ISSN 0022-3344. 
  23. ^ Reyes, Ramon E. Jr (1996). "Nauru v. Australia: The International Fiduciary Duty and the Settlement of Nauru's Claims for Rehabilitation of Its Phosphate Lands". New York Law School Journal of International and Comparative Law. 16: 1. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  24. ^ a b c d e "Commonwealth and Colonial Law" by Kenneth Roberts-Wray, London, Stevens, 1966. p. 884
  25. ^ a b Firth, Stewart (Ocak 1978). "German labour policy in Nauru and Angaur, 1906–1914". The Journal of Pacific History (İngilizce). 13 (1): 36-52. doi:10.1080/00223347808572337. ISSN 0022-3344. 13 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  26. ^ abHill, Robert A.; Garvey, Marcus; Universal Negro Improvement Association, (Ed.) (1986). The Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association papers. Vol. 5: September 1922 - August 1924 / [Hill, Robert A. ; Garvey, Marcus]. 5. Berkeley: Univ. of California Press. ISBN . 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  27. ^ a b Ellis, AF (1935). Ocean Island and Nauru – their story. Angus and Robertson Limited. pp. 29–39.
  28. ^ Hartleben, A (1895). Deutsche Rundschau für Geographie und Statistik. p. 429.
  29. ^ Manner, H. I.; Thaman, R. R.; Hassall, D. C. (Mayıs 1985). "Plant succession after phosphate mining on Nauru". Australian Geographer (İngilizce). 16 (3): 185-195. doi:10.1080/00049188508702872. ISSN 0004-9182. 
  30. ^ Gowdy, John M.; McDaniel, Carl N. (1999). "The Physical Destruction of Nauru: An Example of Weak Sustainability". Land Economics. 75 (2): 333-338. doi:10.2307/3147015. ISSN 0023-7639. 10 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  31. ^ Shlomowitz, Ralph (1 Kasım 1990). "Differential mortality of Asians and Pacific Islanders in The Pacific Labour Trade". Journal of the Australian Population Association (İngilizce). 7 (2): 116-127. doi:10.1007/BF03029360. ISSN 1835-9469. 
  32. ^ Hudson, W. J. (Nisan 1965). "Australia's experience as a mandatory power". Australian Outlook (İngilizce). 19 (1): 35-46. doi:10.1080/10357716508444191. ISSN 0004-9913. 
  33. ^ a b (PDF). web.archive.org. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  34. ^ . Trove (İngilizce). 28 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  35. ^ a b . web.archive.org. 8 Şubat 2012. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  36. ^ . Trove (İngilizce). 29 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  37. ^ . warfare.gq. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  38. ^ "NAURU OCCUPIED BY AUSTRALIANS". Argus. 15 Eyl 1945. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  39. ^ . Trove (İngilizce). 29 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  40. ^ . Trove (İngilizce). 30 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  41. ^ Garrett, J (1996). Island Exiles. Australian Broadcasting Corporation. pp. 176–181. ISBN 0-7333-0485-0.
  42. ^ a b Anghie, Antony (1993). "Certain Phosphate Lands in Nauru (Nauru v. Austl.)". American Journal of International Law (İngilizce). 87 (2): 282-288. doi:10.2307/2203821. ISSN 0002-9300. 6 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  43. ^ "NAURU RIOT". Townsville Daily Bulletin. 2 Tem 1949. 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  44. ^ . Trove (İngilizce). 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  45. ^ "Nauru, New Guinea". Courier-Mail. 5 Eki 1949. 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  46. ^ "Island Purchase For Nauruans". Canberra Times. 6 Mayıs 1964. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  47. ^ "Nauruans Likely To Settle Curtis Island". Canberra Times. 30 Mayıs 1963. 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  48. ^ AO, Jane McAdam (14 Ağustos 2016). . The Conversation (İngilizce). 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  49. ^ "Lack Of Sovereignty 'Disappoints' Nauruans". Canberra Times. 5 Haz 1963. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  50. ^ "Nauru not to take Curtis Is". Canberra Times. 21 Ağu 1964. 13 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  51. ^ Davidson, J. W. (1968). "The republic of Nauru". The Journal of Pacific History (İngilizce). 3 (1): 145-150. doi:10.1080/00223346808572131. ISSN 0022-3344. 
  52. ^ Manner, H. I.; Thaman, R. R.; Hassall, D. C. (1985). "Plant succession after phosphate mining on Nauru". Australian Geographer (İngilizce). 16 (3): 185-195. doi:10.1080/00049188508702872. ISSN 0004-9182. 
  53. ^ "Nauru seeks to regain lost fortunes" (İngilizce). 15 Mart 2008. 20 Mart 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  54. ^ NEWS, KYODO. . Kyodo News+. 17 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  55. ^ a b Affaire de certaines terres phosphates à Nauru. 1: Requête; mémoire de Nauru = Application, memorial of Nauru. Mémoires, plaidoiries et documents / Cour Internationale de Justice. The Hague. 2003. ISBN . 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  56. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019. 
  57. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Temmuz 2019. 
  58. ^ (PDF). web.archive.org. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2023. 
  59. ^ . web.archive.org. 27 Temmuz 2013. 27 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  60. ^ "BirdLife International. Secretariat of the Pacific Regional Environmental Programme". 13 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  61. ^ "Nauru Ecotourism Tours - Sustainable Tourism & Conservation Laws". www.internationalwildlifelaw.org. 27 Eylül 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  62. ^ Davidson, J. W. (Ocak 1968). "The republic of Nauru". The Journal of Pacific History (İngilizce). 3 (1): 145-150. doi:10.1080/00223346808572131. ISSN 0022-3344. 
  63. ^ . web.archive.org. 26 Eylül 2013. 26 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  64. ^ Levine, Stephen; Roberts, Nigel S. (Kasım 2005). "The constitutional structures and electoral systems of Pacific Island States". Commonwealth & Comparative Politics (İngilizce). 43 (3): 276-295. doi:10.1080/14662040500304866. ISSN 1466-2043. 10 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  65. ^ Anckar, Dag; Anckar, Carsten (Mart 2000). "Democracies without Parties". Comparative Political Studies (İngilizce). 33 (2): 225-247. doi:10.1177/0010414000033002003. ISSN 0010-4140. 24 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  66. ^ a b Hassall; Tipu, Feue (2008). "Local Government in the South Pacific Islands". Commonwealth Journal of Local Governance. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  67. ^ Ntumy, Michael A. (1 Haziran 1993). South Pacific Islands Legal Systems (İngilizce). University of Hawaii Press. ISBN . 12 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  68. ^ Dale, Gregory (Temmuz 2007). "Appealing to Whom? Australia's 'Appellate Jurisdiction' Over Nauru". International & Comparative Law Quarterly (İngilizce). 56 (3): 641-658. doi:10.1093/iclq/lei186. ISSN 1471-6895. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  69. ^ . web.archive.org. 1 Ekim 2006. 1 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  70. ^ "News: Court may lose Nauru appellate role | Opinions on High" (İngilizce). 20 Şubat 2018. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  71. ^ "Justice in Nauru curtailed as Government abolishes appeal system". ABC News (İngilizce). 2 Nisan 2018. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  72. ^ Wahlquist, Calla (1 Nisan 2018). "Fears for asylum seekers as Nauru moves to cut ties to Australia's high court". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 1 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  73. ^ "U.S. Relations With Nauru". United States Department of State (İngilizce). 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  74. ^ . web.archive.org. 18 Ağustos 2006. 18 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  75. ^ . web.archive.org. 23 Kasım 2010. 23 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  76. ^ "Nauru (04/08)". U.S. Department of State. 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  77. ^ "Five Micronesian countries leave Pacific Islands Forum". RNZ (İngilizce). 9 Şubat 2021. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  78. ^ Carreon, Bernadette; Doherty, Ben (8 Şubat 2021). "Pacific Islands Forum in crisis as one-third of member nations quit". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 9 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  79. ^ a b c d e f "Central Intelligence Agency". 2015. 12 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  80. ^ . web.archive.org. 6 Ekim 2014. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  81. ^ a b c d e f g . web.archive.org. 17 Ekim 2012. 17 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  82. ^ a b Harding, Luke (14 Aralık 2009). "Tiny Nauru struts world stage by recognising breakaway republics". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 17 Aralık 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  83. ^ a b c d e "What Was the U.S. GDP Then?". 11 Eylül 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  84. ^ "Nauru switches its allegiance back to Taiwan from China - Taipei Times". www.taipeitimes.com. 15 Mayıs 2005. 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  85. ^ . web.archive.org. 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  86. ^ "Taiwan loses ally Nauru, accuses China of post-election ploy". Reuters. 15 Ocak 2024. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  87. ^ "RNZ Pacific". RNZ (İngilizce). 24 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  88. ^ White, Michael (Ocak 2002). "M/V Tampa Incident and Australia's Obligations – August 2001". Maritime Studies (İngilizce). 2002 (122): 7-17. doi:10.1080/07266472.2002.10878659. ISSN 0726-6472. 
  89. ^ Editor, Michael GordonNational (5 Kasım 2005). "Nauru's last two asylum seekers feel the pain". The Age (İngilizce). 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  90. ^ "Nauru detention centre costs $2m per month". ABC News (İngilizce). 12 Şubat 2007. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  91. ^ a b "Asylum bill passes parliament - 9News". www.9news.com.au. 16 Ağustos 2012. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  92. ^ Long, Charles N.; McFarlane, Sally A. (1 Mart 2012). "Quantification of the Impact of Nauru Island on ARM Measurements". Journal of Applied Meteorology and Climatology (İngilizce). 51 (3): 628-636. doi:10.1175/JAMC-D-11-0174.1. ISSN 1558-8424. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  93. ^ Letters (22 Temmuz 2019). "Freedom of the press in Indonesian-occupied West Papua". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  94. ^ "Pacific nations call for UN investigations into West Papua". ABC News (İngilizce). 2 Mart 2017. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  95. ^ a b "Pacific nations want UN to investigate Indonesia on West Papua". SBS News (İngilizce). 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  96. ^ "Goodbye Indonesia". Al Jazeera (İngilizce). 10 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  97. ^ "'It's better to die from one bullet than being slowly killed every day' – refugees forsaken on Nauru". Amnesty International (İngilizce). 4 Ağustos 2016. 8 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  98. ^ "Life for asylum seekers behind the wire in Australia's 'Pacific Gulag'". South China Morning Post (İngilizce). 11 Eylül 2018. 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  99. ^ a b "Nauru refugees: The island where children have given up on life" (İngilizce). 31 Ağustos 2018. 11 Ocak 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  100. ^ "Five years on Nauru". Reveal (İngilizce). 16 Şubat 2019. 20 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  101. ^ "Nauru: Districts & Places - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information". www.citypopulation.de. 13 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  102. ^ "UNdata | record view | Per capita GDP at current prices - US dollars". data.un.org. 4 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  103. ^ "How Much Further Can Mining Go? | The Walrus" (İngilizce). 22 Kasım 2023. 7 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  104. ^ "BBC News | Asia-Pacific | Big tasks for a small island". news.bbc.co.uk. 13 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  105. ^ . web.archive.org. 18 Haziran 2012. 18 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  106. ^ . web.archive.org. 9 Mart 2013. 9 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  107. ^ "Nauru, receivers start swapping legal blows". The Sydney Morning Herald (İngilizce). 9 Temmuz 2004. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  108. ^ "Receivers take over Nauru House". The Age (İngilizce). 18 Nisan 2004. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  109. ^ "Nauru sells last remaining property asset in Melbourne - report". RNZ (İngilizce). 9 Nisan 2005. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  110. ^ McLean, Ian W. (Mart 1999). "Consumer Prices and Expenditure Patterns in Australia 1850–1914". Australian Economic History Review (İngilizce). 39 (1): 1-28. doi:10.1111/1467-8446.00036. ISSN 0004-8992. 16 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  111. ^ a b . web.archive.org. 7 Haziran 2011. 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  112. ^ (PDF). web.archive.org. 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  113. ^ "Paradise well and truly lost". The Economist. ISSN 0013-0613. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  114. ^ . web.archive.org. 21 Temmuz 2008. 21 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2024. 
  115. ^ Hitt, Jack (10 Aralık 2000). "The Billion-Dollar Shack". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 18 Kasım 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  116. ^ (PDF). web.archive.org. 30 Aralık 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  117. ^ Topsfield, Jewel (11 Aralık 2007). "Nauru fears gap when camps close". The Age (İngilizce). 24 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  118. ^ Canna, By Xavier La (7 Şubat 2008). "Nauru 'hit' by detention centre closure". The Sydney Morning Herald (İngilizce). 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  119. ^ "Nauru gets an OECD upgrade". RNZ (İngilizce). 12 Temmuz 2017. 28 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  120. ^ Pacific, Loop (12 Haziran 2017). . Loop Nauru (İngilizce). 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  121. ^ . web.archive.org. 4 Temmuz 2021. 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  122. ^ Davies, Anne; Doherty, Ben (3 Eylül 2018). "Corruption, incompetence and a musical: Nauru's cursed history". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  123. ^ "Nauru in deep sea mining venture". RNZ (İngilizce). 23 Temmuz 2018. 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  124. ^ Stone, Maddie (17 Haziran 2020). "The deep sea could hold the key to a renewable future. Is it worth the costs?". Grist (İngilizce). 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  125. ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 5 Şubat 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  126. ^ a b "Country Economic Report: Nauru" (PDF). Asya Kalkınma Bankası. 7 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Haziran 2012. 
  127. ^ "Yaren | Nauru, Pacific Islands, Capital | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 27 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  128. ^ Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs. "Nauru". 2001-2009.state.gov (İngilizce). 18 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  129. ^ . web.archive.org. 21 Ekim 2004. 28 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  130. ^ "Nauru: an environment destroyed and international law" (PDF). lawanddevelopment.org. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Haziran 2012. 
  131. ^ "Nauru country profile". BBC News (İngilizce). 24 Ekim 2011. 23 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  132. ^ . Nauru Olympic Committee. 26 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2012. 
  133. ^ "Sport: Nauru 7s team to make international debut". RNZ (İngilizce). 8 Temmuz 2015. 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  134. ^ Stahl, Dean A.; Landen, Karen (8 Ekim 2018). Abbreviations Dictionary (İngilizce). CRC Press. ISBN . 17 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  135. ^ . web.archive.org. 25 Mayıs 2006. 25 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  136. ^ "Schools - The Government of the Republic of Nauru". www.naurugov.nr. 5 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  137. ^ "Home". University of the South Pacific (İngilizce). 8 Mart 2024. 19 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  138. ^ England, University of New. "Nauru Teacher Education Project". www.une.edu.au (İngilizce). 8 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  139. ^ a b c d e f United Nations Children’s Fund, Situation Analysis of Children in Nauru, UNICEF, Suva, 2017
  140. ^ a b "Nauru". World health report 2005. Dünya Sağlık Örgütü. 18 Nisan 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mayıs 2006. 
  141. ^ a b "Fat of the land: Nauru tops obesity league". The Independent (İngilizce). 26 Aralık 2010. 18 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  142. ^ . web.archive.org. 28 Mayıs 2014. 28 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  143. ^ King, H; Rewers M (1993). "Diabetes in adults is now a Third World problem". Ethnicity & Disease. 3: S67–74.
  144. ^ "Nauru International Airport (INU/ANYN)". flightradar24. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ekim 2022. 
  145. ^ "Nauru Airlines Resumes Monthly Fiji Service in mid-Oct 2022". AeroRoutes (İngilizce). 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  146. ^ "Nauru Airlines Resumes Kiribati / Marshall Islands Service in mid-Oct 2022". AeroRoutes (İngilizce). 30 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  147. ^ Pacific, Loop (3 Nisan 2020). "Nauru port workers to be trained as construction begins on new port". Loop Nauru (İngilizce). Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  148. ^ Bank, Asian Development (27 Ocak 2020). "Port Upgrade Throwing a Lifeline to the People of Nauru". www.adb.org (İngilizce). 5 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  149. ^ a b c d e f g h Thaman, Randolph (1992). "Vegetation of Nauru and the Gilbert Islands: Case Studies of poverty, Degradation, Disturbance, and Displacement". 6 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  150. ^ a b c Morrison, R. J; Manner, Harley I (2005). "Pre-Mining Pattern of Soils on Nauru, Central Pacific". Pacific Science. 59 (4): 523-540. doi:10.1353/psc.2005.0050. ISSN 1534-6188. 
  151. ^ a b Clifford, Martin J.; Ali, Saleem H.; Matsubae, Kazuyo (1 Nisan 2019). "Mining, land restoration and sustainable development in isolated islands: An industrial ecology perspective on extractive transitions on Nauru". Ambio (İngilizce). 48 (4): 397-408. doi:10.1007/s13280-018-1075-2. ISSN 1654-7209. (PMC) 6411803 $2. (PMID) 30076524. KB1 bakım: PMC biçimi ()
  152. ^ a b c d "Nauru (NRU) - Demographics, Health & Infant Mortality". UNICEF DATA (İngilizce). 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  153. ^ Zhou, Charlotte. "Nauru: The Phantom Island of the Pacific". The Science Survey. 1 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  154. ^ a b c d e f "Nauru: Port Development Project: Poverty, Social and Gender Assessment" (PDF). Asya Kalkınma Fonu. Nisan 2017. 21 Ocak 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  155. ^ a b c d e f Environment, U. N. (24 Aralık 2013). "Nauru - National Report for Third International Conference". UNEP - UN Environment Programme (İngilizce). 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  156. ^ "Nauru settles". New Scientist (İngilizce). 1 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  157. ^ a b Reader, The MIT Press (22 Temmuz 2019). "A Dark History of the World's Smallest Island Nation". The MIT Press Reader (İngilizce). 17 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  158. ^ "Ej Atlas". ejatlas.org. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  159. ^ a b c Anghie, A. 1993, 'Heart of my home: colonialism, environmental damage, and the Nauru case', Harvard International Law Journal, no. 2, p. 445–506.
  160. ^ Skehan, Craig (8 Aralık 2007). "Pacific solution ends but tough stance to remain". The Sydney Morning Herald (İngilizce). 21 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 
  161. ^ Doherty, Ben; Butler, Ben (11 Şubat 2022). "Nauru detention centre operator makes $101m profit – at least $500,000 for each detainee". The Guardian (İngilizce). ISSN 0261-3077. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2024. 

Dış bağlantılar


Nauru
hakkında daha fazla bilgi edinin
image Vikisözlük'te tanımlar
image Commons'ta dosyalar
Yönetim
  • Nauru yönetimi 11 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
  • Devlet ve Bakanlar Kurulu üyeleri 12 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Genel bilgiler
  • "Nauru". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
  • Nauru 7 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from UCB Libraries GovPubs
  • Curlie'de Nauru (DMOZ tabanlı)
  • Wikimedia Atlas'da Nauru
Gezi
  • Discover Nauru 19 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . The Official Nauru Tourism Website
  • Vikigezgin'de Nauru ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.
    • Our Airline 12 Ağustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - the former Air Nauru
    • Our Airline Flight Schedule 10 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
    Diğer
    • High resolution aerial views of Nauru on Google Maps 25 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
    • Six Fivers 13 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
    • Nauru country information on globalEDGE 24 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
    • CenPac 11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - The ISP of the Republic of Nauru
    • Radio program "This American Life" featured a 30-minute story on Nauru 10 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
    • Asian Development Bank Country Economic Report, Nauru, November, 2007 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar

Nauru nah OO roo resmi adiyla Nauru Cumhuriyeti Nauruca Repubrikin Naoero ve eskiden Pleasant Adasi olarak bilinen Orta Pasifik te bulunan bir Mikronezya ada ulkesi ve mikro devlettir En yakin komsusu 300 kilometre 186 mi dogusunda yer alan Kiribati nin Banaba Adasi dir Tuvalu nun kuzeybatisinda Solomon Adalari nin 1300 kilometre 810 mil kuzeydogusunda Papua Yeni Gine nin dogu kuzeydogusunda Mikronezya Federal Devletleri nin guneydogusunda ve Marshall Adalari nin guneyinde yer alir Sadece 21 km lik yuzolcumu ile Nauru Vatikan ve Monako nun ardindan dunyanin en kucuk ucuncu ulkesi en kucuk cumhuriyeti ve en kucuk ada ulkesidir 2011 sayimina gore 10 084 kisilik nufusu ile Vatikan dan sonra en az nufusa sahip olan ulkedir Ayrica Nauru 61 oranla Dunya da obezite oraninin en yuksek oldugu ulkedir Bunun nedeni ve fast food tuketiminin asiri olmasi olarak gosterilebilir NauruRepubrikin Naoero Nauruca Republic of Nauru Ing Nauru CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan God s Will First Milli mars Nauru Bwiema Song of Nauru source source track track track BaskentYaren de facto a En buyuk sehirDenigomoduResmi dil ler Ingilizce NaurucaDemonimNauruluHukumetCumhuriyet BaskanDavid AdeangYuzolcumu Toplam21 km2 239 Su 0 57Nufus 2018 tahmini10 670 228 2011 sayimi10 084 Yogunluk480 km2 12 GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam127 milyon 187 Kisi basina9 875 112 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam114 milyon 193 Kisi basina8 867 66 Para birimiAvustralya dolari AUD Zaman dilimiUTC 12Trafik akisisolTelefon kodu 674Internet alan adi nra Nauru nun resmi bir baskenti yoktur Ancak Yaren Nauru nun en buyuk yerlesim yeridir Meclis Yaren sehrindedir M O 1000 yillarinda Mikronezyalilar tarafindan yerlesilen Nauru 19 yuzyilin sonlarinda Alman Imparatorlugu tarafindan ilhak edilmis ve koloni haline getirilmistir Birinci Dunya Savasi ndan sonra Nauru Avustralya Yeni Zelanda ve Birlesik Krallik tarafindan yonetilen bir Milletler Cemiyeti Mandasi haline geldi Ikinci Dunya Savasi sirasinda Nauru Japon birlikleri tarafindan isgal edildi Savas sona erdikten sonra ulke Birlesmis Milletler vesayetine girdi Nauru 1968 yilinda bagimsizligini kazandi ve 1969 yilinda Pasifik Toplulugu nun PT bir uyesi oldu Nauru nun yuzeye yakin zengin yataklara sahip bir fosfat kayasi adasi olmasi sebebiyle uzerinde bir asirdan fazla bir sure boyunca acik ocak madenciligi yapilmistir Ancak bu durum ulkenin dogasina ciddi zarar vermis ve ada ulkesinin genellikle kaynak laneti ya da bolluk paradoksu olarak adlandirilan durumdan muzdarip olmasina sebep olmustur Adadaki fosfat 1990 larda tukendi ve kalan rezervler ekonomik olarak cikarilmaya uygun durumda degildir Nauru gelir yaratabilmek icin kisa bir sureligine vergi cenneti ve yasadisi kara para aklama merkezi haline geldi 2001 den bu yana birkac kez Avustralya nin gocmenleri sinirdisi etmek gibi amaclarla kullandigi gozalti tesisi olan Nauru Bolgesel Gozalti Merkezi ni isletmek karsiliginda Avustralya Hukumeti nden yardim kabul etmistir Avustralya ya olan yogun bagimliligin bir sonucu olarak bazi kaynaklar Nauru yu Avustralya ya bagimli devlet olarak tanimlamistir Nauru Birlesmis Milletler Milletler Toplulugu ve Afrika Karayip ve Pasifik Devletleri Orgutu uyesidir Nauru ekonomisi 1980 li yillarin baslarinda yukselmistir Nauru da deniz kuslarinin diskilarindan olusan guano rezervleri mevcuttur ve bu rezervler fosfat ve potasyum acisindan zengindir Nauru ekonomisi bu guano rezervlerine baglidir Onemli ihtiyaclar ithal edilmektedir Kucuk olcekli madencilik hala olarak bilinen tarafindan yapilmaktadir Nauru nun baskenti de facto Yaren en buyuk sehri Boe dir Tarihce1880 lerde Nauru Ic Savasi sirasinda bir Nauru savascisinin fotografi Nauru ya ilk olarak en az 3 000 yil once Mikronezyalilar yerlesmistir ve olasi Polinezya etkisine dair kanitlar bulunmaktadir Nauru tarih oncesi hakkinda nispeten az sey bilinmektedir ancak adanin uzun bir izolasyon donemi gecirdigine inanilmaktadir bu da ada sakinleri arasinda gelisen farkli dili aciklamaktadir Nauru da geleneksel olarak 12 klan veya kabile vardi ve gunumuzde bu kabileler ulkenin bayragindaki on iki koseli yildizla temsil edilmektedir Geleneksel olarak Naurulular soylarini anasoylu olarak takip ederlerdi Ada halki su urunleri yetistiriciligi yapiyordu yavru sut baliklari Nauru dilinde ibija olarak bilinir yakaliyor onlari tatli suya alistiriyor ve Buada Lagunu nde yetistiriyorlardi Beslenme duzenlerinde hindistan cevizi ve pandanus meyvesi gibi yerel gidalar da bulunmaktaydi Nauru adi Nauruca da sahile gidiyorum anlamina gelen Anaoero kelimesinden turemis olabilecegi dusunulmektedir 1798 yilinda Ingiliz deniz kaptani John Fearn 300 tonluk ticaret gemisi Hunter ile Nauru yu gordugunu bildiren ilk Batili oldu ve cekici gorunumu nedeniyle Hos Ada anlamina gelen Pleasant Island olarak adlandirdi 1826 dan itibaren Naurulular bolgede balina avciligi yapan ve buradan gecen ticaret gemilerinin erzak ve taze icme suyu ihtiyaclari icin adaya gelmesi ile Avrupalilarla duzenli olarak temas kurmaya basladilar Yelken caginda son balina avcisi 1904 yilinda adaya ugramistir Bu siralarda Avrupa gemilerinden firar edenler adada yasamaya basladi Ada sakinleri yiyeceklerini alkollu palmiye sarabi ve atesli silahlarla takas ediyorlardi Atesli silahlar 1878 de baslayan ve 10 yil suren Nauru Ic Savasi sirasinda kullanildi Buyuk Britanya ile yapilan bir anlasmanin ardindan Nauru 1888 yilinda Almanya tarafindan ilhak edildi ve idari amaclarla Almanya nin Marshall Adalari Protektorasi na dahil edildi Almanlarin gelisi ic savasi sona erdirdi ve adanin yonetim sekli olarak krallik benimsendi Bu krallardan en bilineni Kral Auweyida dir Gilbert Adalari ndan Hristiyan misyonerler 1888 de adaya geldi Alman yerlesimciler adaya Nawodo ya da Onawero adini verdiler Almanlar Nauru yu neredeyse otuz yil boyunca yonetti Naurulu bir kadinla evlenen Alman tuccar Robert Rasch 1890 yilinda atanan ilk yoneticiydi Nauru daki fosfat 1900 yilinda arastirmaci Albert Fuller Ellis tarafindan kesfedildi Pasifik Fosfat Sirketi 1906 yilinda Almanya ile anlasarak rezervleri isletmeye basladi ve ilk sevkiyatini 1907 yilinda ihrac etti 1914 yilinda I Dunya Savasi nin baslamasinin ardindan Nauru Avustralya birlikleri tarafindan ele gecirildi 1919 da Itilaf Devletleri tarafindan Nauru nun V George in yonetiminde bir Milletler Cemiyeti mandasi olmasi kararlastirildi Birlesik Krallik Avustralya ve Yeni Zelanda hukumetleri arasinda 1919 yilinda imzalanan Nauru Adasi Anlasmasi adanin idaresini ve fosfat yataklarinin hukumetler arasi bir Ingiliz Fosfat Komisyonu BPC tarafindan cikarilmasini ongoruyordu Milletler Cemiyeti mandasinin sartlari 1920 yilinda hazirlandi Adada 20 yuzyilin baslarinda bir grip salgini ve devam eden somurgeci cekismeler yasanmis yerli Naurulular arasinda olum orani yuzde 18 e gelmisti 1923 te Milletler Cemiyeti Avustralya ya Nauru yu idare yetkisi verdi Birlesik Krallik ve Yeni Zelanda da es idareci olarak gorev aldi 6 ve 7 Aralik 1940 ta Alman kruvazorleri Komet ve Orion Nauru yakinlarinda bes ikmal gemisini batirdi Komet daha sonra Nauru nun fosfat madenciligi alanlarini petrol depolama depolarini ve gemi yukleme alanini bombaladi ABD Ordusu Hava Kuvvetleri Nauru daki Japon ucak pistini bombaliyor 1943 Japon birlikleri 25 Agustos 1942 de Nauru yu isgal etti Japonlar 2 havaalani insa ederek Nauru ya gida malzemelerinin ulasmasini engelledi Japonlar 1200 Naurulu yu yine Japonya tarafindan isgal edilen Chuuk Adalari nda isci olarak calistirmak uzere sinir disi etti Itilaf Devletlerinin Pasifik adalarindan Japonya nin ana adalarina dogru ada ziplamasi stratejisinin bir parcasi olarak Nauru atlandi ve ilgisiz birakilarak adeta kaderine terk edildi Nauru nihayet 13 Eylul 1945 te komutan Hisayaki Soeda nin adayi Avustralya Ordusu ve Avustralya Kraliyet Donanmasina teslim etmesiyle ozgur oldu Japonya nin teslim olma istegi HMAS Diamantina savas gemisinde Birinci Avustralya Ordusu Komutani Korgeneral Vernon Sturdee yi temsil eden Tuggeneral J R Stevenson tarafindan kabul edildi Japon esaretinden kurtulan 745 Naurulu Ocak 1946 da BPC gemisi Trienza ile Chuuk tan ulkelerine iade edildi 1947 yilinda Birlesmis Milletler tarafindan Avustralya Yeni Zelanda ve Birlesik Krallik in kayyim olarak yer aldigi bir kayyimlik kurulmustur Bu duzenlemeler uyarinca Birlesik Krallik Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir idare makami olmustur Nauru Adasi Anlasmasi ilk yoneticinin bes yilligina Avustralya tarafindan atanmasini ve sonraki atamalarin uc hukumet tarafindan kararlastirilmasini ongoruyordu Ancak uygulamada idari yetki sadece Avustralya tarafindan kullanildi 1947 de Birlesmis Milletler tarafindan Avustralya Yeni Zelanda ve Birlesik Krallik in mutevelli oldugu bir vesayet bolgesi kurulmustur Buna gore Nauru uzerinde Birlesik Krallik Avustralya ve Yeni Zelanda ortak bir yonetimi olacakti Nauru Adasi Anlasmasi ilk yoneticinin bes yilligina Avustralya tarafindan atanmasini ve sonraki atamalarin uc hukumet tarafindan kararlastirilmasini ongoruyordu Ancak uygulamada idari yetki tek basina Avustralya tarafindan kullanildi Cinli guano madeni iscilerinin ucret ve kosullar nedeniyle greve gitmesiyle 1948 Nauru ayaklanmalari meydana gelmistir Bunun uzerine Avustralya yonetimi olaganustu hal ilan etmis Avustralya yerel polisi ile yerel halktan ve Avustralyali yetkililerden olusan silahli gonulluler harekete gecirilmistir Hafif makineli tufek ve diger atesli silahlari kullanan bu kisiler Cinli iscilere ates acarak iki kisinin olumune ve on alti kisinin yaralanmasina neden olmustur Iscilerden yaklasik 50 si tutuklanmis ve bunlardan ikisi gozaltindayken sungulenmek suretiyle oldurulmustur Mahkumlari sunguleyen asker yargilanmis ancak daha sonra yaralamanin kazara oldugu gerekcesiyle beraat etmistir Sovyetler Birligi ve Cin hukumetleri bu olay nedeniyle Birlesmis Milletler de Avustralya aleyhine resmi sikayette bulunmustur 1964 yilinda Nauru nufusunun Avustralya nin Queensland kiyilarindaki Curtis Adasi na tasinmasi onerildi O zamana kadar Nauru da Avustralya Ingiltere ve Yeni Zelanda dan sirketler tarafindan yogun bir sekilde fosfat madeni cikarilmis bu da adaya o kadar zarar vermisti ki adanin 1990 larda yasanmaz hale gelecegi dusunuluyordu Adanin rehabilite edilmesi mali acidan imkansiz olarak goruluyordu 1962 yilinda Avustralya Basbakani Robert Menzies madencilige dahil olan uc ulkenin Nauru halki icin bir cozum saglama yukumlulugu oldugunu soyledi ve Nauru halkinin yasayacagi yeni bir ada bulmayi onerdi 1963 yilinda Avustralya Hukumeti Curtis Adasi ndaki Nauru dan oldukca buyuk olan tum arazinin satin alinmasini Naurululara ada uzerinde serbest mulkiyet hakki sunulmasini ve Naurulularin Avustralya vatandasi olmasini onerdi Naurululari Curtis Adasi na yerlestirmenin maliyetinin konut ve altyapi insaati tarim ve balikcilik endustrilerinin kurulmasi bedelleri de dahil olmak uzere 10 milyon olacagi tahmin ediliyordu Ancak Nauru halki Avustralya vatandasi olmak istememis bagimsizliklarini devam ettirebilmek icin Curtis Adasi uzerinde egemenlik verilmesini istemis ancak Avustralya bunu kabul etmemistir Bunun uzerine Nauru Curtis Adasi na tasinma teklifini reddetmis ve topraklari uzerindeki maden isletmelerini kendisinin isletecegi bagimsiz bir ulus olmayi secmistir Nauru Ocak 1966 da kendi kendini yonetmeye basladi ve iki yillik bir anayasa komisyonunun ardindan 31 Ocak 1968 de kurucu baskan Hammer DeRoburt yonetiminde bagimsizligini ilan etti 1967 de Nauru halki Ingiliz Fosfat Sirketi nin varliklarini satin aldiktan sonra Haziran 1970 te varliklarin kontrolu yerel bir sirket olan Nauru Fosfat Sirketi ne NPC gecti Madenlerden elde edilen gelir Naurululari bir donem icin dunyanin en zengin insanlari arasina soktu 1989 yilinda Nauru Avustralya nin adayi yonetmesinin ve Avustralya nin fosfat madenciliginin neden oldugu cevresel zarari gidermemesi nedeniyle Uluslararasi Adalet Divani nda Avustralya aleyhine dava acti Dava Nauru nun mayinli alanlarinin temizlenmesini de iceren bir icin mahkeme disi bir uzlasma ile sonuclandi CografyaNauru 21 kilometrekarelik 8 1 metrekare guneybati Pasifik Okyanusu ndaki oval sekilli ada ekvatorun guneyinde 55 95 kilometre 34 77 mi Adanin cevresi alcakta maruz kalan ve tepelerle noktali mercan kayaligi ile cevrilidir Resifin varligi bir limanin kurulmasini engellemis olmasina ragmen resif icerisindeki kanallar kucuk teknelerin adaya ulasmasina izin vermektedir 150 ila 300 metre 490 ila 980 ayak genislikte verimli bir sahil seridi sahilden iceride uzanmaktadir Mercan kayaliklari Nauru nun merkezi platosunu cevrelemektedir Platonun Komuta Sirti olarak adlandirilan en yuksek noktasi deniz seviyesinden 71 metre 233 ayak yuksektir Nauru daki tek verimli alanlar hindistan cevizi agaclarinin gelistigi dar kiyi kusagindadir Buada Lagunu nun etrafindaki arazi muzlari ananaslari sebzeleri pandanus agaclarini ve tomano agaci gibi yerli sert agaclari destekler Iklim Nauru nun iklimi ekvatora ve okyanusa yakinligi nedeniyle yil boyunca sicak ve cok nemlidir Nauru ya Kasim ve Subat aylari arasinda muson yagmurlari yagar Yillik yagis miktari oldukca degiskendir ve El Nino Guney Salinimi ndan etkilenir Nauru da sicaklik gun boyunca 30 ila 35 C 86 ila 95 F arasinda degisirken geceleri genellikle 25 C 77 F gorulmektedir Nauru da akarsu ve nehir bulunmamaktadir Bu nedenle binalarin catilarinda yagmur suyu toplama depolari bulunmaktadir gtdYaren Nauru Icin Iklim BilgisiAylar Oca Sub Mar Nis May Haz Tem Agu Eyl Eki Kas Ara YilEn sicak C F 34 93 37 99 35 95 35 95 32 90 32 90 35 95 33 91 35 95 34 93 36 97 35 95 37 99 Ortalama yuksek C F 30 86 30 86 30 86 30 86 30 86 30 86 30 86 30 86 30 86 31 88 31 88 31 88 30 86 Gunluk ortalama C F 27 81 27 81 27 81 27 81 27 81 27 81 27 81 27 81 27 81 28 82 28 82 27 81 27 81 Ortalama dusuk C F 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 25 77 En dusuk C F 21 70 21 70 21 70 21 70 20 68 21 70 20 68 21 70 20 68 21 70 21 70 21 70 20 68 Ortalama yagis mm inc 280 11 02 250 9 84 190 7 48 190 7 48 120 4 72 110 4 33 150 5 91 130 5 12 120 4 72 100 3 94 120 4 72 260 10 24 2 080 81 89 Kaynak WeatherbaseEkoloji Nauru nun havadan gorunusu Bitki ortusunun eksikligi ve fosfat madenciliginin sonuclari nedeniyle adada faunal cesitlilik sinirlidir Yasam alanlarinin tahrip edilmesi nedeniyle pek cok yerli kus turu ya yok olmus ya da nadir hale gelmistir Adaya ozgu yaklasik 60 kayitli damarli bitki turu bulunmakta olup bunlarin hicbiri endemik degildir Hindistan cevizi yetistiriciligi madencilik ve tanitilan turler yerel bitki ortusunu ciddi sekilde bozmustur Yerli kara memelileri bulunmamakla birlikte adada yerli bocekler kara yengecleri ve kuslar endemik Nauru saz kamiscini dahil olmak uzere bulunmaktadir Polinezya faresi kediler kopekler domuzlar ve tavuklar gemilerle Nauru ya getirilmistir Mercan kayaligindaki deniz yasaminin cesitliligi adada turistler icin populer bir etkinlik olan balikciligi tesvik etmektedir ayrica dalis ve snorkelle yuzme de populerdir SiyasetNauru Parlamentosu Nauru Cumhurbaskani 19 uyeli tek meclisli parlamentonun basinda olan David Adeang dir Ulke Birlesmis Milletler Milletler Toplulugu ve Asya Kalkinma Bankasi nin bir uyesidir Nauru ayrica Milletler Toplulugu Oyunlari ve Olimpiyat Oyunlari na katilmaktadir Yakin zamanda Nauru Uluslararasi Yenilenebilir Enerji Ajansi na IRENA uye ulke oldu Nauru Cumhuriyeti Nisan 2016 da Uluslararasi Para Fonu nun 189 uyesi oldu Nauru parlamenter sisteme dayali bir cumhuriyettir Cumhurbaskani hem devlet baskani hem de hukumet baskanidir ve cumhurbaskani olarak kalmasi parlamentonun guvenine baglidir 19 parlamento koltugu icin her uc yilda bir secim yapilir Parlamento uyeleri arasindan cumhurbaskanini secer ve cumhurbaskani bes ila alti uyeden olusan bir kabine atar 2021 referandumu sonucunda sonradan vatandasliga kabul edilen kisilerin ve onlarin soyundan gelenlerin parlamentoya girmesi yasaklandi Nauru siyasi partiler icin herhangi bir resmi yapiya sahip degildir ve adaylar genellikle bagimsiz olarak goreve talip olur mevcut parlamentonun on bes uyesi bagimsizdir Nauru politikasinda aktif olan dort parti Nauru Partisi Demokrat Parti Once Nauru ve Merkez Parti dir Ancak hukumet icindeki ittifaklar genellikle parti bagliligindan ziyade genis aile baglarina dayanir 1992 den 1999 a kadar Nauru Nauru Adasi Konseyi NIC olarak bilinen yerel bir hukumet sistemine sahipti Bu 1951 de kurulan Nauru Yerel Hukumet Konseyi nin halefiydi Bu dokuz uyeli konsey belediye hizmetleri saglamak icin tasarlanmisti NIC 1999 da feshedilerek tum varliklar ve yukumlulukler ulusal hukumete devredildi Nauru da icar yani arazinin kiraya verilmesi alisilmadik bir durumdur Tum Naurulular adadaki tum araziler uzerinde belli haklara sahiptir bu araziler bireyler ve aile gruplari tarafindan sahiplenilmistir Hukumet ve sirketlerin herhangi bir arazisi yoktur ve arazi kullanimi icin arazi sahipleri ile kiralama anlasmasi yapmak zorundadirlar Naurulular disindakiler adada arazi sahibi olamaz Nauru Yuksek Mahkemesi Basyargic tarafindan yonetilir ve anayasal konularda en ust duzeydedir Diger davalar iki yargicli Temyiz Mahkemesi ne tasinabilir Parlamento mahkeme kararlarini gecersiz kilamaz Tarihsel olarak Temyiz Mahkemesi kararlari Avustralya Yuksek Mahkemesi ne tasinabilirken bu durum nadiren gerceklesmis ve Avustralya mahkemesinin temyiz yetkisi Nauru Hukumeti nin duzenlemeyi tek tarafli olarak sonlandirmasiyla 12 Mart 2018 de tamamen sona ermistir Alt mahkemeler Ilce Mahkemesi ve Aile Mahkemesi ni icerir ve her ikisi de Yuksek Mahkeme nin sulh hakimi olan bir hakimi tarafindan yonetilir Iki diger yari yargisal organlar ise Kamu Hizmeti Temyiz Kurulu ve Polis Temyiz Kurulu olup her ikisi de Basyargic tarafindan yonetilir Dis iliskiler 1968 deki bagimsizligini takiben Nauru Milletler Toplulugu na Ozel Uye olarak katildi 1999 da tam uye oldu Ulke 1991 de Asya Kalkinma Bankasi na ve 1999 da Birlesmis Milletlere kabul edildi Nauru Guney Pasifik Bolgesel Cevre Programi Pasifik Toplulugu ve Guney Pasifik Uygulamali Jeobilim Komisyonu nun bir uyesidir Subat 2021 de Nauru Henry Puna nin Pasifik Adalari Forumu nun genel sekreteri olarak secilmesine iliskin bir anlasmazlik sonrasinda Marshall Adalari Kiribati ve Mikronezya Federasyon Devletleri ile ortak bir aciklama yaparak Forum dan resmi olarak cekilecegini duyurdu Naurulu polis adaylari egitim goruyor Nauru nun silahli kuvvetleri yoktur ancak sivil kontrol altinda kucuk bir polis gucu vardir Nauru nun silahli kuvvetleri bulunmamaktadir ancak sivil kontrol altinda kucuk bir polis gucu vardir Avustralya iki ulke arasindaki gayri resmi bir anlasma geregince Nauru nun savunmasindan sorumludur Avustralya ile Nauru arasinda Eylul 2005 te imzalanan mutabakat zapti Nauru ya mali yardim ve butceyi hazirlamak uzere bir Maliye Bakani ile saglik ve egitim danismanlari da dahil olmak uzere teknik yardim saglamaktadir Bu yardim Nauru nun Avustralya ya giris basvurulari degerlendirilirken siginmacilari barindirmasi karsiliginda yapilmaktadir Nauru resmi para birimi olarak Avustralya dolarini kullanmaktadir Nauru Birlesmis Milletler uyesi olarak konumunu Tek Cin politikasi kapsaminda birinden digerine taninmasini degistirerek hem Tayvan dan resmi olarak Cin Cumhuriyeti veya CC hem de anakara Cin den resmi olarak Cin Halk Cumhuriyeti veya CHC mali destek almak icin kullanmistir 21 Temmuz 2002 tarihinde Nauru CHC ile diplomatik iliskiler kurmak icin bir anlasma imzalamis ve bu islem icin CHC den 130 milyon ABD Dolari kabul etmistir 2022 yilinda 203 milyon ABD Dolari Buna karsilik CC iki gun sonra Nauru ile diplomatik iliskilerini kesmistir Nauru daha sonra 14 Mayis 2005 tarihinde CC ile yeniden baglanti kurmus ve CHC ile diplomatik baglar 31 Mayis 2005 tarihinde resmen kesilmistir 15 Ocak 2024 tarihinde Nauru CC ile baglarini tekrar kopardi ve CHC ile diplomatik iliskileri yeniden kurdu 2008 yilinda Nauru Kosova yi bagimsiz bir ulke olarak tanidi ve 2009 yilinda Nauru Rusya Nikaragua ve Venezuela dan sonra Abhazya yi taniyan dorduncu ulke oldu Bu tanimanin sonucu olarak Rusya nin Nauru ya 50 milyon ABD dolari tutarinda insani yardim sagladigi iddia edilmistir 2022 de 67 1 milyon ABD dolari 15 Temmuz 2008 de Nauru hukumeti Rusya dan alinan 9 milyon ABD dolari tutarindaki kalkinma yardimi ile finanse edilen bir liman yenileme programini duyurdu 2022 de 12 1 milyon ABD dolari Nauru hukumeti bu yardimin Abhazya ve Guney Osetya nin taninmasiyla ilgili olmadigini iddia etmistir Nauru nun gelirinin onemli bir kismi Avustralya dan gelen yardimlardan olusmaktadir 2001 yilinda 438 multeciyi karaya oturmus 20 metre uzunlugundaki bir tekneden kurtaran Norvec gemisi MV Tampa Avustralya ya yanasmak istemistir Tampa olayi olarak bilinen bu olayda gemiye giris izni verilmemis ve Avustralya askerleri gemiye cikmistir Multeciler sonunda Avustralya Kraliyet Donanmasi na ait HMAS Manoora gemisine yuklenerek daha sonra Howard hukumetinin Pasifik Cozumu nun bir parcasi haline gelecek gozalti tesislerinde tutulmak uzere Nauru ya goturulmustur Nauru Avustralya dan aldigi yardim karsiliginda bu multeciler icin State House ve Topside adi verilen iki gozalti merkezi isletmistir Kasim 2005 e gelindiginde Nauru ya 2001 de ilk gonderilenlerden sadece iki multeci Mohammed Sagar ve Muhammad Faisal kalmisti ve nihayetinde Sagar 2007 nin basinda yeniden yerlesti Avustralya hukumeti 2006 nin sonu ve 2007 nin basinda Nauru ya baska siginmaci gruplari gonderdi Multeci merkezi 2008 de kapatildi ancak Avustralya hukumetinin Agustos 2012 de Pasifik Cozumu nu yeniden benimsemesinin ardindan yeniden acildi ABD Atmosferik Radyasyon Olcum Programi adada bir iklim izleme tesisi isletmektedir Mart 2017 de BM Insan Haklari Konseyi nin 34 olagan oturumunda Vanuatu Nauru ve diger bazi Pasifik ulkeleri adina ortak bir aciklama yaparak 1963 ten bu yana Endonezya tarafindan isgal altinda tutulan Bati Yeni Gine deki insan haklari ihlali iddailarini gundeme getirdi ve BM Insan Haklari Yuksek Komiserligi nden bir rapor hazirlamasini talep etti Endonezya bu iddialari reddetti 50 yillik Papua catismasi sirasinda 100 000 den fazla Papuali oldugu tahmin edilmektedir Uluslararasi Af Orgutu o zamandan beri Nauru da yasayan savas multecilerinin kosullarini bir dehset olarak tanimladi sekiz yasindan kucuk cocuklarin intihara tesebbus ettigi ve kendine zarar verme eylemlerinde bulundugu bildirildi 2018 de bu durum otuz kadar cocugun vazgecme sendromu adi ile bilinen bir tur travmatik sendrom yasamasinin ardindan bir ruh sagligi krizi olarak dikkat cekti Idari bolgeler Nauru idari haritasi Nauru sekiz secim cevresinde gruplandirilan ve ayrica koylere bolunen on dort idari bolgeye ayrilmistir En kalabalik ili 1804 nufuslu Denigomodu dur Denigomodu nufusunun 1497 si Location adli bir RONPhos yerlesiminde ikamet etmektedir Asagidaki tablo 2011 nufus sayimina gore il bazli nufusu gostermektedir Sayi Il Eski adi Alan ha Nufus 2011 Koy sayisi Yogunluk kisi ha 1 Aiue 110 1 220 8 11 12 Anebwor 150 452 15 3 03 Anetan 100 587 12 5 94 Anybody 310 226 17 0 75 Beidi Baiti 120 513 15 4 36 Boi 50 851 4 17 07 Arenibok 260 739 14 2 88 Denikomotu 118 1 804 17 15 39 Eoa 120 446 12 3 710 Ijub 110 178 13 1 611 Menen 310 1 380 18 4 512 Ennibeck 160 484 11 3 013 Ueboi 80 318 6 3 014 Yaren Moqua 150 747 7 4 0 Nauru Naoero 2 120 10 084 169 4 8EkonomiNauru nun uydudan goruntusu 2002 Nauru ekonomisi 1970 lerde en gucluydu ve GSYIH 1981 de zirveye ulasti Bu egilim ekonomik ciktisinin buyuk bir kismini olusturan fosfat madenciliginden kaynaklaniyordu Madencilik 1980 lerin basindan itibaren dususe gecmistir Ulkede kaynak sayisi az oldugundan ihtiyaclarin cogu ithal edilmektedir Kucuk olcekli madencilik halen eskiden Nauru Fosfat Sirketi olarak bilinen RONPhos tarafindan yurutulmektedir Hukumet RONPhos un kazanclarinin bir yuzdesini Nauru Phosphate Royalties Trust adi kuruma yatirmaktadir Bu kurum fosfat rezervleri tukendikten sonra vatandaslari desteklemeyi amaclayan uzun vadeli yatirimlari yonetmektedir Kotu yonetim nedeniyle kurumun sabit ve cari varliklari onemli olcude azaldi ve hicbir zaman tam olarak toparlanmama ihtimali de mevcut Basarisiz yatirimlar arasinda 1993 yilinda Leonardo the Musical in finanse edilmesi de vardi Sydney deki Mercure Hotel ve Melbourne deki Nauru House 2004 yilinda borclari finanse etmek icin satildi ve Air Nauru nun tek Boeing 737 si Aralik 2005 te geri alindi Ucak Haziran 2006 da bir Boeing 737 300 yolcu ucagi ile degistirildikten sonra normal hava hizmeti yeniden basladi 2005 yilinda sirket Melbourne de kalan gayrimenkulu olan Savoy Tavern i de 7 5 milyon dolara satti 2022 de 10 9 milyon ABD dolari Kurumun degerinin 1991 de 1 3 milyar A dan 2002 de 138 milyon A a dustugu tahmin edilmektedir 2022 dolari ile 2 79 milyar A dan 229 milyon A a Nauru su anda hukumetin bircok temel islevini yerine getirecek paradan yoksundur ornegin Nauru Ulusal Bankasi iflas etmistir CIA World Factbook 2005 yilinda kisi basina dusen GSYIH nin 5 000 ABD dolari oldugunu tahmin etmistir Asya Kalkinma Bankasi nin Nauru hakkindaki 2007 ekonomik raporunda kisi basina dusen GSYIH nin 2 400 ila 2 715 ABD dolari oldugu tahmin edilmistir Nauru da kisisel vergilendirme bulunmamaktadir Issizlik oraninin yuzde 23 oldugu tahmin edilmektedir ve hukumet isi olanlarin yuzde 95 ini istihdam etmektedir Asya Kalkinma Bankasi yonetimin ekonomik reformlari uygulamak icin guclu bir kamu yetkisine sahip olmasina ragmen fosfat madenciligine bir alternatifin yoklugunda orta vadeli gorunumun dis yardima bagimliligin devam edecegi yonunde oldugunu belirtmektedir Turizm ekonomiye onemli bir katki saglamamaktadir Nauru nun ikincil madenlerinden birinin bulundugu bolgede fosfat madenciliginden geriye kalan Kirectasi tepecikleri 1990 larda Nauru bir vergi cenneti haline geldi ve yabanci uyruklulara ucret karsiliginda pasaport vermeye basladi Hukumetler arasi Kara Paranin Aklanmasinin Onlenmesine Yonelik Mali Eylem Gorev Gucu FATF Nauru yu kara para aklamaya karsi mucadelesinde 15 isbirligi yapmayan ulkeden biri olarak tanimladi 1990 larda Nauru da sadece 25 000 ABD Dolari 2022 de 40 572 ABD Dolari karsiliginda lisansli bir banka kurmak mumkundu ve baska hicbir gereklilik aranmamaktaydi FATF in baskisi altinda Nauru 2003 yilinda kacinma karsiti mevzuati uygulamaya koymus ve bunun ardindan yabanci sicak para ulkeyi terk etmistir Ekim 2005 te mevzuattan ve uygulanmasindan elde edilen tatmin edici sonuclarin ardindan FATF isbirligi yapmayan ulke tanimini kaldirmistir Nauru gozalti merkezi 2001 den 2007 ye kadar ulke icin onemli bir gelir kaynagi olmustur Naurulu yetkililer merkezin Avustralya tarafindan kapatilmasina endiseyle tepki gostermistir Subat 2008 de donemin Disisleri Bakani Kieren Keke merkezin kapatilmasinin 100 Naurulunun isini kaybetmesine yol acacagini ve ada nufusunun yuzde 10 unu dogrudan ya da dolayli olarak etkileyecegini belirtmis ve Birdenbire gelirsiz kalacak olan cok sayida ailemiz var Bazi sosyal yardimlar saglamanin yollarini ariyoruz ancak bunu yapma kapasitemiz cok sinirli Kelimenin tam anlamiyla onumuzde buyuk bir issizlik krizi var ifadelerini kullanmistir Gozalti merkezi Agustos 2012 de yeniden acildi Temmuz 2017 de Ekonomik Isbirligi ve Kalkinma Orgutu OECD Nauru nun vergi seffafligi standartlarina iliskin notunu yukseltti Daha once Nauru uluslararasi vergi seffafligi standartlarina ve duzenlemelerine uyabileceklerini gosteremeyen on dort ulke ile birlikte listelenmisti OECD daha sonra Nauru yu hizli bir uyum surecinden gecirdi ve ulkeye buyuk olcude uyumlu notu verildi Donemin Maliye Bakani David Adeang tarafindan sunulan 2017 2018 butcesi 128 7 milyon A gelir ve 128 6 milyon A harcama ile birlikte iki yil icinde ulke icin mutevazi bir ekonomik buyume ongoruyordu 2018 yilinda Nauru hukumeti Kanadali The Metals Company nin yuzde yuz istiraki olan derin deniz madencilik sirketi DeepGreen artik Nauru Ocean Resources Inc NORI olarak bilinmektedir ile ortaklik kurarak mineralleri ve metalleri surdurulebilir enerji teknolojisinin gelistirilmesinde kullanilabilecek manganez nodullerini toplamayi planlamistir DemografiNauru nufus piramidi 2015 Temmuz 2021 itibariyla Nauru da 12 511 kisi yasamaktadir Nufus daha once daha fazlaydi ancak 2006 yilinda Kiribati ve Tuvalu dan gocmen iscilerin geri donusu sirasinda adadan 1 500 kisi ayrilmistir Geri donusun nedeni fosfat madenciligindeki onemli isten cikarmalar olmustur Nauru Guney Pasifik teki en yogun nufuslu Batililasmis ulkelerden biridir Nauru nun resmi dilleri Nauruca ve Ingilizcedir Nauruca etnik Naurularin yuzde 96 si tarafindan evde konusulan farkli bir Mikronezya dilidir Ingilizce yaygin olarak konusulur ve hukumet ve ticaret dilidir Nauru da bir kilise Ada nufusunun ana dini Hristiyanliktir ana mezhepler Nauru Cemaat Kilisesi 35 71 Roma Katolik 32 96 Tanri Meclisleri 12 98 ve Baptist 1 48 Anayasa din ozgurlugunu ongormektedir Hukumet devlete ait Nauru Fosfat Sirketi tarafindan istihdam edilen yabanci iscilerin cogunlugunun mensubu oldugu Isa Mesih in Son Zaman Azizler Kilisesi ve Yehova Sahitlerinin dini uygulamalarini kisitlamistir Katoliklere Kiribati deki Tarawa da bulunan Tarawa ve Nauru Roma Katolik Piskoposlugu tarafindan papazlik hizmeti verilmektedir Kultur26 Ekim de duzenlenen Angam Gunu iki dunya savasi ve 1920 grip salgini sonrasinda Naurulu nufusunun toparlanmasi icin kutlanmaktadir Somurgeci ve cagdas Bati etkisi yerli kulturu buyuk olcude yerinden etti Cok az sayida eski gelenek korunmustur ancak geleneksel muzik sanat ve el sanatlari ile balikciligin bazi turleri hala uygulanmaktadir Medya Nauru da gunluk haber yayini yoktur ancak iki haftada bir yayinlanan Mwinen Ko adli bir yayin vardir Yeni Zelanda ve Avustralya dan programlar yayinlayan devlete ait bir televizyon istasyonu Nauru Televizyonu NTV ve Avustralya Radyosu ve BBC den programlar yayinlayan devlete ait ticari olmayan bir radyo istasyonu Radyo Nauru vardir Spor Linkbelt Oval da oynanan Avustralya futbolu Avustralya futbolu Nauru daki en populer spordur futbol ve halter ulkenin ulusal sporlari olarak kabul edilir Sekiz takimli bir Avustralya futbol ligi vardir 1 Nauru Avustralya futbolu milli takiminin adi Chiefs tir Nauru da populer olan diger sporlar arasinda voleybol netball balikcilik halter ve tenis sayilabilir Nauru Commonwealth Oyunlarina katilir ve halter ve judo dallarinda Yaz Olimpiyat Oyunlarina katilmistir Nauru nun milli basketbol takimi 1969 Pasifik Oyunlari nda mucadele etmis ve burada Solomon Adalari ve Fiji yi maglup etmistir Nauru ulusal yedili ragbi takimi ilk uluslararasi macini 2015 Pasifik Oyunlari nda yapmistir Nauru Yeni Zelanda da duzenlenen 2015 Okyanusya Sevens Sampiyonasi nda mucadele etti Tatiller Bagimsizlik Gunu 31 Ocak tarihinde kutlanmaktadir Kamu HizmetleriEgitim Nauru da okuryazarlik orani yuzde 96 dir Egitim alti ila on alti yas arasi cocuklar icin zorunludur ve zorunlu olmayan iki yil daha sunulmaktadir 11 ve 12 yillar Adada uc ilkokul ve iki ortaokul bulunmaktadir Ortaokullar Nauru Ortaokulu ve Nauru Koleji dir Nauru da Guney Pasifik Universitesi nin bir kampusu bulunmaktadir Bu kampus 1987 yilinda insa edilmeden once ogrenciler ya uzaktan ya da yurt disinda egitim goruyorlardi 2011 yilindan bu yana Avustralya daki New England Universitesi egitim alaninda on lisans derecesi icin egitim goren yaklasik 30 Naurulu ogretmenle adada bir varlik olusturdu Bu ogrenciler egitimlerini tamamlamak uzere lisans egitimlerine devam edeceklerdir Bu proje Avustralya Disisleri ve Ticaret Bakanligi tarafindan finanse edilmektedir Saglik Nauru Uluslararasi Havaalani cevresinde dolasan Naurulular UNICEF tarafindan yapilan bir arastirmaya gore Nauru 2020 yilinda 2 9 ile Pasifik Ada Ulkeleri ve Bolgeleri PICTs bolgesindeki en yuksek cocuk olum oranlarindan birine sahiptir Nauru da 2009 yilinda beklenen yasam suresi erkekler icin 60 6 yil ve kadinlar icin 68 0 yildi Ortalama vucut kitle endeksi BMI olcutune gore Naurulular dunyadaki en kilolu insanlardir erkeklerin yuzde 97 si ve kadinlarin yuzde 93 u asiri kilolu veya obezdir 2012 yilinda obezite orani yuzde 71 7 idi Pasifik adalarinda obezite yaygindir Nauru nufusun yuzde 40 indan fazlasinin etkilendigi dunyanin en yuksek tip 2 diyabet seviyesine sahiptir Nauru da beslenme ile ilgili diger onemli sorunlar arasinda bobrek hastaligi ve kalp hastaligi bulunmaktadir UlasimNauru Uluslararasi Havaalani Adaya yalnizca Nauru Uluslararasi Havalimani hizmet vermektedir Yolcu hizmetleri Nauru Havayollari tarafindan saglanmaktadir Ucuslar haftada dort gun Brisbane e Nadi ve Bonriki dahil olmak uzere diger varis noktalarina sinirli hizmetle gerceklestirilir Nauru ya Nauru Uluslararasi Limani uzerinden deniz yoluyla ulasilabilir Eski Aiwo Tekne Limani nin modernizasyon ve genisletme projesinin 2021 yilinda tamamlanmasi bekleniyordu ancak COVID 19 salgininin neden oldugu teknik ve lojistik sorunlar nedeniyle ertelendi KaynaklarBitkiler ve ciftcilik Tarihsel olarak Yerli Nauru lularin gecimlik tarim yoluyla ihtiyac duyduklari gidanin cogunu saglayan bahceleri olmustur en yaygin gida bitkileri arasinda hindistan cevizi ekmek meyvesi muz pandanus papaya ve guava bulunmaktadir Fosfat madenlerinde calisan buyuk gocmen nufusu nedeniyle bu ulkelerde de temel gida maddeleri olan bircok meyve ve sebze turu yetistiriliyordu Nauru daki toprak vatandaslarin fosfatin cikarildigi yukseltilmis fosfat platosu olan Topside olarak adlandirdiklari yerde cok zengindi ve son derece verimliydi ve urun yetistirmek icin harikaydi Ancak su anda cogu Nauru lunun yasadigi bolgede adanin maden cikarilmamis kiyi halkasinda toprak kalitesi sig alkali ve etrafini cevreleyen mercanin kaba dokusuna sahip oldugu icin dunyanin en dusuk toprak kalitesi arasinda yer aliyor 2011 yilinda hanelerin sadece 13 u bir bahceye sahipti ya da mahsul yetistiriyordu Nauru daki topragin cogu fosfat madenciligi faaliyetleri nedeniyle yok oldu ve insanlar ihtiyac duyduklari topragi ithal etmek zorunda kaldi Etnobotanik calismalar fosfat madenciligi nedeniyle yetistirilebilecek bitki turlerindeki azalmanin Yerli Naurularin toprakla kurduklari bagi onemli olcude etkiledigini gostermistir cunku bitkiler kulturel kimliklerinin buyuk bir parcasidir ve yasamlarinda bircok kullanim alanina sahiptir her bitkinin Pasifik Ada kulturlerinde ortalama 7 kullanim alani vardir Gida Bugun Nauru da yasayanlar icin fosfat madenciligi nedeniyle ekilebilir arazilerin 90 inin kaybedilmesi ve insanlarin pirinc ve seker gibi agirlikli olarak islenmis gidalarla beslenmesi nedeniyle tum gidalarin ithal edilmesi gerekiyor Bolge sakinleri ellerinden geldigince topragi kurtarmaya calissa da bazi arastirmacilar madencilik sona erdikten sonra bile topragin yenilenemeyecegini dusunuyor Ulkenin islenmis ve ithal gidalara olan bagimliligi ile kulturel tarihi ve sosyal faktorler vatandaslarinin sagligini buyuk olcude etkilemistir Tum gidalarin ithal edilmesine ragmen 2012 2013 yili icin yapilan Hanehalki ve Gelir Harcamalari Arastirmasi HIES Naurualilarin yetiskin basina gunluk 2 100 kalori alimini iceren Gida Yoksulluk Sinirina FPL dayali olarak 0 gida yoksullugu oranina sahip oldugunu ortaya koymustur Gida harici temel ihtiyaclar Hanehalki ve Gelir Harcamalari Arastirmasi HIES Nauru nun gida yoksullugu acisindan iyi durumda oldugunu ortaya koyarken nufusun 24 u ve hanelerin 16 8 i temel ihtiyaclar giyim barinma egitim ulasim iletisim su sanitasyon ve saglik hizmetleri yoksulluk sinirinin altindadir Bu tum Pasifik ulkeleri arasinda en kotu yoksulluk endeksidir 2017 yilinda Nauru lularin yarisi yilda 9000 ABD dolari ile yasiyordu Su kaynaklari son derece sinirli olup DSO nun kisi basina gunluk 50 litre tavsiyesine ragmen adada kisi basina gunluk 32 litre tatli su dusmektedir Yeralti sularinin buyuk bir kismi madencilik faaliyetleri tuvaletler ve diger ticari ve evsel atiklarin atilmasi nedeniyle kirlenmis olup bu durum Naurualilarin ithal suya bel baglamasina neden olmaktadir bu suyun fiyati teslimat icin yakit fiyatlarina ve yagis depolamasina yakindan bagli oldugu icin degisebilmektedir Sanitasyon tesislerine erisim kisitlidir ve bolge sakinlerinin sadece 66 sinin guvenilir tuvaletlere erisimi vardir ve nufusun 3 u hala acik diskilama yapmaktadir Okullar ogrencilerin kullanabilecegi guvenilir tuvaletleri veya icme sulari olmadigi icin sik sik kapanmak zorunda kalmaktadir Uzun suredir devam eden bir devamsizlik sorunu vardir ve multeci ve siginmaci cocuklarin yani sira engelli cocuklar icin egitime erisilebilirlik Nauru nun egitim sektoru icin endise kaynagi olmaya devam etmektedir Madenciligin Naurulular ve topraklari uzerindeki etkileriToprak ve insanlar 1900 lu yillarin basindan beri Nauru da bircok ulke tarafindan fosfor madenciligi yapilmakta ve bu da arazide yikici tahribata yol acmaktadir Daha once de belirtildigi gibi adanin 80 i fosfor madenciligi nedeniyle kullanilamaz durumdadir ve bu da araziyi ise yaramaz ve yasanamaz hale getiren mercan tepecikleri birakmistir Arazinin bozulmasi dogal cevrenin direncinin dusmesine neden olarak dusuk su kalitesi daha yuksek erozyon oranlari zayif yagis daha yuksek kuraklik ve daha fazla CO2 emisyonu gibi bircok olumsuz saglik ve cevresel etkiye neden olmustur Madencilik yoluyla verilen zarar okyanus asitlenmesi ve kiyi erozyonu ile daha da genislemis ve karasal ve denizel biyolojik cesitliligi tehdit etmistir Nauru halki ayrica fosfat tozu kirliligi ve kadmiyum kirliligi seklinde madenciligin su ve hava kalitesini bozan olumsuz saglik etkileriyle de karsi karsiyadir Sonuc olarak UNICEF verilerine gore ARI hastaligi olan 5 yas alti cocuklarin bakim arama orani 69 dur Madenciligin boyutu nedeniyle Nauru nun 1989 yilinda Lahey deki Uluslararasi Adalet Divani araciligiyla Avustralya Hukumetinden talep ettigi maddi tazminat disinda Nauru lularin karsilastigi tarimsal sorunlari hafifletmek icin su anda yapilabilecek pek bir sey yoktur Dava 1993 yilinda 20 yil icinde 120 milyon AUD tutarinda mahkeme disi bir odeme ile sonuclanmistir Fosfat madenciligi Nauru nun sahip oldugu bitki ortusunun ve agaclarin cogunu ortadan kaldirarak Ekvator a bu kadar yakin bir adada topragi ve insanlari yogun sicaga karsi savunmasiz birakmistir Bitki ortusunun ortadan kaldirilmasinin etkileri en cok adanin tam merkezinde bulunan ve madenciligin buyuk kisminin yapildigi Nauru gozalti merkezindeki multeciler tarafindan hissedilmistir Madenciligin neden oldugu arazi azalmasi nedeniyle cogu Naurulu nun yasamak zorunda kaldigi kiyi boyunca kalan kiyi bitkileri golge hayvan ve bitki habitatlarinin saglanmasi ruzgar erozyon sel ve tuzlu su istilasindan korunma arazi stabilizasyonu tuz spreyinin kurutucu etkilerinden korunma ve ozellikle iklim degisikliginin artan etkileriyle kiyinin asinmaya devam etmesi beklendiginden toprak iyilestirme ve malclama icin hayati onem tasimaktadir Sosyal etkiler Fosfat madenciligi ve simdi de derin deniz madenciligi cok uzun suredir devam ettigi icin Nauru halkini tam olarak nasil etkiledigini ayristirmak zor Arastirmacilar 1968 yilina kadar topraklarinin tam kontrolune sahip olmadiklari icin Nauru halkinin muhtemelen yer duygusunu ve kulturunu kaybettigini one surmektedir Ayrica gecimlik tarim gibi Nauru geleneklerinin yani sira kendi topraklari uzerindeki haklarinin ihlali ve Nauru gozalti merkezinde devam eden insan haklari ihlalleri de belgelenmistir Nauru halki son derece yuksek obezite alkolizm fuhus daha dusuk ruh sagligi oranlari ve bu sorunlardan kaynaklanan sayisiz diger saglik sorunlariyla karsi karsiyadir 2014 yilinda Nauru Icisleri Bakanligi ve DFAT ile Birlesmis Milletler Nufus Fonu UNFPA tarafindan yurutulen Nauru Aile Sagligi ve Destek Calismasi tarafindan yapilan bir arastirma adadaki romantik iliskilerde siddetin endise verici bir yayginliga sahip oldugunu gostermistir arastirmaya katilan kadinlarin 48 1 i en az bir kez fiziksel veya cinsel siddete maruz kaldigini soylemistir Ayni arastirmaya katilan kadinlarin dortte biri en az bir hamileliginde siddete maruz kaldigini ve kadinlarin 9 9 unun son 12 ay icinde siddetin bir turune maruz kaldiklarini soylemistir Cinsel sagligi arastiran bir baska calismada nufusun bir kisminin 21 inde klamidya testi pozitif cikmistir Ayni arastirmada 13 15 yas arasi okul cocuklarinin 30 u intihara tesebbus ettigini bildirmis ve bes yasin altindaki cocuklarin 24 unde buyume bozuklugu tespit edilmistir Naurulular halihazirda adada kalmanin ve yasayabilir bir hayat surmenin bir yolunu ariyor olsalar da bazilari bunu yapmanin tek yolunun kalan fosforu cikarmaya devam etmek yaklasik 30 yil oldugunu dusunuyor Gocmen gozalti merkeziNauru Bolgesel Gozalti Merkezi 2001 yilinda kurulmus ve Nauru Hukumeti tarafindan isletilen Avustralya nin acik deniz gocmen gozalti tesisidir Bu tesisin kullanimi Avustralya nin zorunlu gozalti politikasinin bir parcasidir Merkezde tutulan kisiler ciddi insan haklari ihlallerine maruz kalmis yaygin intihar ve psikiyatrik hastaliklar rapor edilmistir Nauru tesisi 2001 yilinda Howard hukumeti tarafindan uygulamaya konulan Pasifik Cozumu nun bir parcasi olarak acilmistir Subat 2022 itibariyla Nauru da Avustralya tarafindan tutulan 115 kisi bulunmaktadir ve bu durum Avustralya hukumetine siginmaci basina yillik 4 milyon dolardan fazla maliyete gunde yaklasik 12 000 dolar neden olmaktadir Kaynakca PDF Nauru Bureau of Statistics 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2015 a b Report for Selected Countries and Subjects www imf org 29 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 Trove Ingilizce 26 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b www britannica com Ingilizce 8 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 editors eol org 14 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 The Billion Dollar Shack Published 2000 Ingilizce 10 Aralik 2000 16 Ocak 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 RNZ Ingilizce 19 Haziran 2015 17 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 SBS News Ingilizce 16 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Doherty Ben 28 Ekim 2015 This is Abyan s story and it is Australia s story The Guardian Ingilizce ISSN 0261 3077 26 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Big tasks for a small island 13 Agustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde URL Accessed 10 May 2006 a b PDF web archive org 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Pollock Nancy J 27 Nisan 2021 ArcGIS StoryMaps Ingilizce 13 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 www britannica com Ingilizce 16 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Whyte Brendan 2007 On Cartographic Vexillology Cartographica The International Journal for Geographic Information and Geovisualization Ingilizce 42 3 251 262 doi 10 3138 carto 42 3 251 ISSN 0317 7173 26 Subat 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 De Garine Igor and Pollock Ed 13 Eylul 2013 Social Aspects of Obesity doi 10 4324 9781315075853 Spennemann Dirk H R 1 Kasim 2002 Traditional milkfish aquaculture in Nauru Aquaculture International Ingilizce 10 6 551 562 doi 10 1023 A 1023900601000 ISSN 1573 143X West Barbara A 2010 Nauruans nationality Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania Infobase Publishing ss 578 580 ISBN 978 1 4381 1913 7 a b Williams Maslyn MacDonald Barry 1985 The phosphateers a history of the British Phosphate Commissioners and the Christmas Island Phosphate Commission Carlton Vic Melbourne Univ Press ISBN 978 0 522 84302 6 7 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 www worldcat org Ingilizce 17 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Langdon Robert 1984 Where the whalers went an index to the Pacific ports and islands visited by American whalers and some other ships in the 19th century Canberra Pacific Manuscripts Bureau p 180 ISBN 086784471X Langdon p 182 Marshall Mac Marshall Leslie B Ocak 1976 Holy and unholy spirits The Effects of Missionization on Alcohol Use in Eastern Micronesia The Journal of Pacific History Ingilizce 11 3 135 166 doi 10 1080 00223347608572299 ISSN 0022 3344 Reyes Ramon E Jr 1996 Nauru v Australia The International Fiduciary Duty and the Settlement of Nauru s Claims for Rehabilitation of Its Phosphate Lands New York Law School Journal of International and Comparative Law 16 1 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b c d e Commonwealth and Colonial Law by Kenneth Roberts Wray London Stevens 1966 p 884 a b Firth Stewart Ocak 1978 German labour policy in Nauru and Angaur 1906 1914 The Journal of Pacific History Ingilizce 13 1 36 52 doi 10 1080 00223347808572337 ISSN 0022 3344 13 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b Hill Robert A Garvey Marcus Universal Negro Improvement Association Ed 1986 The Marcus Garvey and Universal Negro Improvement Association papers Vol 5 September 1922 August 1924 Hill Robert A Garvey Marcus 5 Berkeley Univ of California Press ISBN 978 0 520 05817 0 2 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b Ellis AF 1935 Ocean Island and Nauru their story Angus and Robertson Limited pp 29 39 Hartleben A 1895 Deutsche Rundschau fur Geographie und Statistik p 429 Manner H I Thaman R R Hassall D C Mayis 1985 Plant succession after phosphate mining on Nauru Australian Geographer Ingilizce 16 3 185 195 doi 10 1080 00049188508702872 ISSN 0004 9182 Gowdy John M McDaniel Carl N 1999 The Physical Destruction of Nauru An Example of Weak Sustainability Land Economics 75 2 333 338 doi 10 2307 3147015 ISSN 0023 7639 10 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Shlomowitz Ralph 1 Kasim 1990 Differential mortality of Asians and Pacific Islanders in The Pacific Labour Trade Journal of the Australian Population Association Ingilizce 7 2 116 127 doi 10 1007 BF03029360 ISSN 1835 9469 Hudson W J Nisan 1965 Australia s experience as a mandatory power Australian Outlook Ingilizce 19 1 35 46 doi 10 1080 10357716508444191 ISSN 0004 9913 a b PDF web archive org 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Trove Ingilizce 28 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b web archive org 8 Subat 2012 7 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Trove Ingilizce 29 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 warfare gq 12 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 NAURU OCCUPIED BY AUSTRALIANS Argus 15 Eyl 1945 1 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Trove Ingilizce 29 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Trove Ingilizce 30 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Garrett J 1996 Island Exiles Australian Broadcasting Corporation pp 176 181 ISBN 0 7333 0485 0 a b Anghie Antony 1993 Certain Phosphate Lands in Nauru Nauru v Austl American Journal of International Law Ingilizce 87 2 282 288 doi 10 2307 2203821 ISSN 0002 9300 6 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 NAURU RIOT Townsville Daily Bulletin 2 Tem 1949 24 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Trove Ingilizce 27 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Nauru New Guinea Courier Mail 5 Eki 1949 24 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Island Purchase For Nauruans Canberra Times 6 Mayis 1964 17 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Nauruans Likely To Settle Curtis Island Canberra Times 30 Mayis 1963 1 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 AO Jane McAdam 14 Agustos 2016 The Conversation Ingilizce 15 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Lack Of Sovereignty Disappoints Nauruans Canberra Times 5 Haz 1963 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Nauru not to take Curtis Is Canberra Times 21 Agu 1964 13 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Davidson J W 1968 The republic of Nauru The Journal of Pacific History Ingilizce 3 1 145 150 doi 10 1080 00223346808572131 ISSN 0022 3344 Manner H I Thaman R R Hassall D C 1985 Plant succession after phosphate mining on Nauru Australian Geographer Ingilizce 16 3 185 195 doi 10 1080 00049188508702872 ISSN 0004 9182 Nauru seeks to regain lost fortunes Ingilizce 15 Mart 2008 20 Mart 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2023 NEWS KYODO Kyodo News 17 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 a b Affaire de certaines terres phosphates a Nauru 1 Requete memoire de Nauru Application memorial of Nauru Memoires plaidoiries et documents Cour Internationale de Justice The Hague 2003 ISBN 978 92 1 070936 1 27 Haziran 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 Arsivlenmis kopya 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Temmuz 2019 Arsivlenmis kopya 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Temmuz 2019 PDF web archive org 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2023 web archive org 27 Temmuz 2013 27 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 BirdLife International Secretariat of the Pacific Regional Environmental Programme 13 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru Ecotourism Tours Sustainable Tourism amp Conservation Laws www internationalwildlifelaw org 27 Eylul 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Davidson J W Ocak 1968 The republic of Nauru The Journal of Pacific History Ingilizce 3 1 145 150 doi 10 1080 00223346808572131 ISSN 0022 3344 web archive org 26 Eylul 2013 26 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Levine Stephen Roberts Nigel S Kasim 2005 The constitutional structures and electoral systems of Pacific Island States Commonwealth amp Comparative Politics Ingilizce 43 3 276 295 doi 10 1080 14662040500304866 ISSN 1466 2043 10 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Anckar Dag Anckar Carsten Mart 2000 Democracies without Parties Comparative Political Studies Ingilizce 33 2 225 247 doi 10 1177 0010414000033002003 ISSN 0010 4140 24 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b Hassall Tipu Feue 2008 Local Government in the South Pacific Islands Commonwealth Journal of Local Governance 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Ntumy Michael A 1 Haziran 1993 South Pacific Islands Legal Systems Ingilizce University of Hawaii Press ISBN 978 0 8248 1438 0 12 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Dale Gregory Temmuz 2007 Appealing to Whom Australia s Appellate Jurisdiction Over Nauru International amp Comparative Law Quarterly Ingilizce 56 3 641 658 doi 10 1093 iclq lei186 ISSN 1471 6895 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 1 Ekim 2006 1 Ekim 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 News Court may lose Nauru appellate role Opinions on High Ingilizce 20 Subat 2018 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Justice in Nauru curtailed as Government abolishes appeal system ABC News Ingilizce 2 Nisan 2018 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Wahlquist Calla 1 Nisan 2018 Fears for asylum seekers as Nauru moves to cut ties to Australia s high court The Guardian Ingilizce ISSN 0261 3077 1 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 U S Relations With Nauru United States Department of State Ingilizce 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 18 Agustos 2006 18 Agustos 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 23 Kasim 2010 23 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru 04 08 U S Department of State 18 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Five Micronesian countries leave Pacific Islands Forum RNZ Ingilizce 9 Subat 2021 8 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Carreon Bernadette Doherty Ben 8 Subat 2021 Pacific Islands Forum in crisis as one third of member nations quit The Guardian Ingilizce ISSN 0261 3077 9 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c d e f Central Intelligence Agency 2015 12 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 6 Ekim 2014 6 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c d e f g web archive org 17 Ekim 2012 17 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b Harding Luke 14 Aralik 2009 Tiny Nauru struts world stage by recognising breakaway republics The Guardian Ingilizce ISSN 0261 3077 17 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c d e What Was the U S GDP Then 11 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru switches its allegiance back to Taiwan from China Taipei Times www taipeitimes com 15 Mayis 2005 29 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 11 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Taiwan loses ally Nauru accuses China of post election ploy Reuters 15 Ocak 2024 Erisim tarihi 8 Mart 2024 RNZ Pacific RNZ Ingilizce 24 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 White Michael Ocak 2002 M V Tampa Incident and Australia s Obligations August 2001 Maritime Studies Ingilizce 2002 122 7 17 doi 10 1080 07266472 2002 10878659 ISSN 0726 6472 Editor Michael GordonNational 5 Kasim 2005 Nauru s last two asylum seekers feel the pain The Age Ingilizce 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru detention centre costs 2m per month ABC News Ingilizce 12 Subat 2007 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b Asylum bill passes parliament 9News www 9news com au 16 Agustos 2012 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Long Charles N McFarlane Sally A 1 Mart 2012 Quantification of the Impact of Nauru Island on ARM Measurements Journal of Applied Meteorology and Climatology Ingilizce 51 3 628 636 doi 10 1175 JAMC D 11 0174 1 ISSN 1558 8424 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Letters 22 Temmuz 2019 Freedom of the press in Indonesian occupied West Papua The Guardian Ingilizce ISSN 0261 3077 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Pacific nations call for UN investigations into West Papua ABC News Ingilizce 2 Mart 2017 4 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b Pacific nations want UN to investigate Indonesia on West Papua SBS News Ingilizce 7 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Goodbye Indonesia Al Jazeera Ingilizce 10 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 It s better to die from one bullet than being slowly killed every day refugees forsaken on Nauru Amnesty International Ingilizce 4 Agustos 2016 8 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Life for asylum seekers behind the wire in Australia s Pacific Gulag South China Morning Post Ingilizce 11 Eylul 2018 20 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b Nauru refugees The island where children have given up on life Ingilizce 31 Agustos 2018 11 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Five years on Nauru Reveal Ingilizce 16 Subat 2019 20 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru Districts amp Places Population Statistics Maps Charts Weather and Web Information www citypopulation de 13 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 UNdata record view Per capita GDP at current prices US dollars data un org 4 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 How Much Further Can Mining Go The Walrus Ingilizce 22 Kasim 2023 7 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 BBC News Asia Pacific Big tasks for a small island news bbc co uk 13 Agustos 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 18 Haziran 2012 18 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 9 Mart 2013 9 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru receivers start swapping legal blows The Sydney Morning Herald Ingilizce 9 Temmuz 2004 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Receivers take over Nauru House The Age Ingilizce 18 Nisan 2004 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru sells last remaining property asset in Melbourne report RNZ Ingilizce 9 Nisan 2005 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 McLean Ian W Mart 1999 Consumer Prices and Expenditure Patterns in Australia 1850 1914 Australian Economic History Review Ingilizce 39 1 1 28 doi 10 1111 1467 8446 00036 ISSN 0004 8992 16 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b web archive org 7 Haziran 2011 7 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 PDF web archive org 7 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Paradise well and truly lost The Economist ISSN 0013 0613 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 21 Temmuz 2008 21 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Mart 2024 Hitt Jack 10 Aralik 2000 The Billion Dollar Shack The New York Times Ingilizce ISSN 0362 4331 18 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 PDF web archive org 30 Aralik 2005 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Topsfield Jewel 11 Aralik 2007 Nauru fears gap when camps close The Age Ingilizce 24 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Canna By Xavier La 7 Subat 2008 Nauru hit by detention centre closure The Sydney Morning Herald Ingilizce 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru gets an OECD upgrade RNZ Ingilizce 12 Temmuz 2017 28 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Pacific Loop 12 Haziran 2017 Loop Nauru Ingilizce 15 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 4 Temmuz 2021 4 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Davies Anne Doherty Ben 3 Eylul 2018 Corruption incompetence and a musical Nauru s cursed history The Guardian Ingilizce ISSN 0261 3077 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru in deep sea mining venture RNZ Ingilizce 23 Temmuz 2018 25 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Stone Maddie 17 Haziran 2020 The deep sea could hold the key to a renewable future Is it worth the costs Grist Ingilizce 16 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 World Population Prospects Population Division United Nations population un org 5 Subat 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b Country Economic Report Nauru PDF Asya Kalkinma Bankasi 7 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Haziran 2012 Yaren Nauru Pacific Islands Capital Britannica www britannica com Ingilizce 27 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Department Of State The Office of Electronic Information Bureau of Public Affairs Nauru 2001 2009 state gov Ingilizce 18 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 21 Ekim 2004 28 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru an environment destroyed and international law PDF lawanddevelopment org 19 Ekim 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Haziran 2012 Nauru country profile BBC News Ingilizce 24 Ekim 2011 23 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru Olympic Committee 26 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Haziran 2012 Sport Nauru 7s team to make international debut RNZ Ingilizce 8 Temmuz 2015 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Stahl Dean A Landen Karen 8 Ekim 2018 Abbreviations Dictionary Ingilizce CRC Press ISBN 978 1 4200 3664 0 17 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 25 Mayis 2006 25 Mayis 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 Schools The Government of the Republic of Nauru www naurugov nr 5 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Home University of the South Pacific Ingilizce 8 Mart 2024 19 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 England University of New Nauru Teacher Education Project www une edu au Ingilizce 8 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c d e f United Nations Children s Fund Situation Analysis of Children in Nauru UNICEF Suva 2017 a b Nauru World health report 2005 Dunya Saglik Orgutu 18 Nisan 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mayis 2006 a b Fat of the land Nauru tops obesity league The Independent Ingilizce 26 Aralik 2010 18 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 web archive org 28 Mayis 2014 28 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2024 King H Rewers M 1993 Diabetes in adults is now a Third World problem Ethnicity amp Disease 3 S67 74 Nauru International Airport INU ANYN flightradar24 4 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ekim 2022 Nauru Airlines Resumes Monthly Fiji Service in mid Oct 2022 AeroRoutes Ingilizce 4 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru Airlines Resumes Kiribati Marshall Islands Service in mid Oct 2022 AeroRoutes Ingilizce 30 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Pacific Loop 3 Nisan 2020 Nauru port workers to be trained as construction begins on new port Loop Nauru Ingilizce Erisim tarihi 8 Mart 2024 Bank Asian Development 27 Ocak 2020 Port Upgrade Throwing a Lifeline to the People of Nauru www adb org Ingilizce 5 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c d e f g h Thaman Randolph 1992 Vegetation of Nauru and the Gilbert Islands Case Studies of poverty Degradation Disturbance and Displacement 6 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c Morrison R J Manner Harley I 2005 Pre Mining Pattern of Soils on Nauru Central Pacific Pacific Science 59 4 523 540 doi 10 1353 psc 2005 0050 ISSN 1534 6188 a b Clifford Martin J Ali Saleem H Matsubae Kazuyo 1 Nisan 2019 Mining land restoration and sustainable development in isolated islands An industrial ecology perspective on extractive transitions on Nauru Ambio Ingilizce 48 4 397 408 doi 10 1007 s13280 018 1075 2 ISSN 1654 7209 PMC 6411803 2 PMID 30076524 KB1 bakim PMC bicimi link a b c d Nauru NRU Demographics Health amp Infant Mortality UNICEF DATA Ingilizce 8 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Zhou Charlotte Nauru The Phantom Island of the Pacific The Science Survey 1 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c d e f Nauru Port Development Project Poverty Social and Gender Assessment PDF Asya Kalkinma Fonu Nisan 2017 21 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c d e f Environment U N 24 Aralik 2013 Nauru National Report for Third International Conference UNEP UN Environment Programme Ingilizce 15 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Nauru settles New Scientist Ingilizce 1 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b Reader The MIT Press 22 Temmuz 2019 A Dark History of the World s Smallest Island Nation The MIT Press Reader Ingilizce 17 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Ej Atlas ejatlas org 7 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 a b c Anghie A 1993 Heart of my home colonialism environmental damage and the Nauru case Harvard International Law Journal no 2 p 445 506 Skehan Craig 8 Aralik 2007 Pacific solution ends but tough stance to remain The Sydney Morning Herald Ingilizce 21 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Doherty Ben Butler Ben 11 Subat 2022 Nauru detention centre operator makes 101m profit at least 500 000 for each detainee The Guardian Ingilizce ISSN 0261 3077 7 Mart 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2024 Dis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Nauru hakkinda daha fazla bilgi edininVikisozluk te tanimlarCommons ta dosyalarYonetimNauru yonetimi 11 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Devlet ve Bakanlar Kurulu uyeleri 12 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Genel bilgiler Nauru The World Factbook 2024 bas CIA Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Nauru 7 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde from UCB Libraries GovPubs Curlie de Nauru DMOZ tabanli Wikimedia Atlas da NauruGeziDiscover Nauru 19 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Official Nauru Tourism Website Vikigezgin de Nauru ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadir Our Airline 12 Agustos 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde the former Air Nauru Our Airline Flight Schedule 10 Mayis 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde DigerHigh resolution aerial views of Nauru on Google Maps 25 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Six Fivers 13 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nauru country information on globalEDGE 24 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde CenPac 11 Mayis 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde The ISP of the Republic of Nauru Radio program This American Life featured a 30 minute story on Nauru 10 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Asian Development Bank Country Economic Report Nauru November 2007 7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde

Yayın tarihi: Temmuz 17, 2024, 09:10 am
En çok okunan
  • Kasım 25, 2024

    Ağarahimoba

  • Kasım 25, 2024

    Aziz İlyas Katedrali

  • Kasım 29, 2024

    Azerbaycan Millî Meclisi (İran)

  • Kasım 28, 2024

    Azerbaycan Ermenileri

  • Kasım 26, 2024

    Austroniscus

Günlük

  • Alexandre Dumas

  • Royal Antwerp FC

  • Bradford City AFC

  • USL First Division

  • Amerika Birleşik Devletleri

  • 1899

  • 30 Kasım

  • 1956 Eurovision Şarkı Yarışması

  • Göl

  • Game of Thrones (1. sezon)

NiNa.Az - Stüdyo

  • Vikipedi

Bültene üye ol

Mail listemize abone olarak bizden her zaman en son haberleri alacaksınız.
Temasta ol
Bize Ulaşın
DMCA Sitemap Feeds
© 2019 nina.az - Her hakkı saklıdır.
Telif hakkı: Dadaş Mammedov
Üst