Perennial Felsefe ya da perennializm (daimicilik), evrensel hakikat ilkelerinin insanlık tarihi boyunca tüm kültürlerde ve ruhsal geleneklerde ortak olarak mevcut olduğuna ilişkin felsefi düşünüş.
Tarihi arkaplan
Rönesans Dönemi
Philosophia Perennis ya da Perennial Felsefe ifadesi ilk olarak İtalyan Augustinusçu (1497-1548) tarafından 1540 yılında yayınlanan bir incelemesinin başlığında kullanıldı. Steuco muhtemelen bu ifadeyi kullanan ilk kişi olsa da ona sistematik anlamını ilk veren ve kendi felsefesiyle din ve tarih sentezini bu ifadeye dahil ederek kullanan kişi filozof Leibniz oldu.
Arapça ve diğer Sami dillerini bilen Vatikan Kütüphanesinde çalışan bir kütüphaneci olan Steuco'nun entelektüel öncüleri ise Rönesans döneminde Aristocu olmayan felsefi geleneklere dikkati çeken Marsilio Ficino (1433-99) ve (1463-94) hatta Cusalı Nicholas olmuştu. Floransa Platonik Akademisi'nin kurucusu ve Platon, Plotinus ve Yeni Platoncu filozofların çevirmeni olan Ficino, Lucretius, Plotinus, Iamblichus, , Proclus, , , , çeşitli takma isimler altında yazılmış mistik yazmayı Hermetik külliyat, ve sözde-Orfik metinlerle biraraya getirmiş ve tüm bu farklı geleneklerin tek bir ortak mesaja sahip olduğunu öne sürmüştü.
Ficino'ya göre felsefe de din de farklı dillerle aynı hakikati dile getirmekteydi ve Platon da Yunanca konuşan Musa idi. Ficino'ya göre Hristiyanlık öncesinden itibaren taşınan tek bir hakikat vardı ve o bu hakikati prisci yani kadimlerin teolojisi veya felsefesi anlamlarına gelen prisca theologia ya da prisca philosophia veya philosophia priscorum gibi ifadelerle adlandırmaktaydı. Ficino gibi Giovanni Pico da geçmişin tüm felsefe ve teolojilerini tek bir felsefi hakikat sisteminin formülasyonu için kullanmış ve tüm felsefi, teolojik ve bilimsel geleneklerin bu tek ve biricik hakikatin inşasında katkıda bulunduğunu öne sürmüştü. Ficino gelenekler arasında uyumsuzluk durumunda sorunu Platoncu geleneği merkeze alarak çözmeye çalışırken Giovanni Pico ise tüm filozofları eşit şekilde takdir ederek çözüm yoluna gidiyordu. Bunun dışında Ficino Platon ve Aristoteles arasındaki farklarda Platonu öne çıkarırken Pico her iki filozofun temelde benzer şekilde düşündüğü kanaatindeydi.
19.Yüzyıldan Günümüze
Batı'da özellikle 19.yüzyıldan itibaren tüm kültürlerde hakikatin var olduğunu ve eşzamanlı olarak geçerli olduğunu savunan perennial bakışı savunan ancak başka çeşitli noktalarda birbirinden ayrılan hatta kimi zaman birbirlerine muhalif bazı kişi ve akımlar ortaya çıkmıştır.
William Blake
İngiliz şair, ressam ve mistik William Blake (1757-1827) Rönesans sonrası dönemde perennial bakışı savunan önemli ilk figürlerden biridir. Blake "Doğal Din Yoktur-Bütün Dinler Birdir" adlı şiirinde insanlığın aynı şiirsel dehasından türediği düşüncesiyle tüm dinlerin bir olduğunu ilan eder.
Blake 1788 tarihli Bütün Dinler Birdir şiirinin beşinci ilkesinde "Tüm Milletlerin Dinleri, her Milletin, her yerde Kehanet Ruhu olarak adlandırılan Şiirsel Dehayı farklı şekilde kabul etmesinden türemiştir." demektedir.
Transandantalizm ve Teosofi
19. yüzyılın sonunda evrenselci, perennial bakış Transandantalizm'de ve Madam Blavatski'nin Teosofist hareketinde yeniden ortaya çıkmıştı. Transandantalistler hakikatin farklı dinlerde de mevcut olduğunu çünkü Tanrı sadece belirli bir inanç sahiplerini kabul ederek insanlığın geri kalanını sapkınlık içinde bırakmayacağını iddia etmişler ve Friedrich Schleiermacher'in de etkisiyle bireysel sezgi üzerinde daha fazla durmuşlardı.
Özellikle Teosofistler Hindu felsefesiyle olan ilgileri sebebiyle bu evrenselciliğin merkezine Hint Advaita Vedanta felsefesini koymuşlardı.
Gürciyev ve Dördüncü Yol
Çok farklı mistik geleneklerden eğitim alarak kendine özgü bir ruhani yol geliştiren Kafkasya doğumlu olmakla birlikte çocukluğunu Kars'ta geçirmiş olan Gürciyev (1866-1949) de yirminci yüzyıl başında perennial bakışı savunmuş etkili ruhani rehberlerden biridir.
İnsan hayatının amacını sorgulayarak yanıt arayışıyla Hindistan, Tibet, Orta Asya, Anadolu ve Mısır'da yirmi yıl kadar gezgin olarak dolașmıș olan Gürciyev Hintli sufi fakirlerden (beden kontrolü), rahiplerden (duygu kontrolü) ve yogilerden (zihin kontrolü) etkilenmiș, ancak yolculuğunun sonunda kendisinin adını verdiği bir öğreti yaratmıștır.
İnayet Han ve Evrensel Sufizm
Perennial bakışı bu ifadeyi kullanmadan savunan önemli tarihi figürlerden biri de sufi üstatlardan biri olan Pir İnayet Han (1882-1927) olmuştur. sufi okuluna mensup olan İnayet Han 1910 yılında doğup büyüdüğü Hindistan'dan Amerika'ya gitmiş ve Batı dünyasına tasavvufu anlatan ilk Sufi üstatlardan biri olmuştur. Tasavvufu evrensel yönüyle ve diğer dinlerin mistik kollarıyla aynı müşterek mesajı tekrarladığını ifade ederek kitlelere anlatmış, farklı dini/mistik geleneklere de konuşma ve yazılarında sıkça atıflarda bulunmuştur.
Aldous Huxley
Yirminci yüzyılda ise terimin literatürdeki kullanımı 1945 yılında "The Perennial Philosophy" adındaki kitabıyla Aldous Huxley'a borçludur. Huxley kitabında Antik Yunan bilge filozoflarından Hint ve Budist kutsal metinlerine Hristiyan azizlerinden ve Sufi dervişlerine farklı kaynaklardan alıntılar eşliğinde her kültürde çeşitli ifade şekillerine bürünen Perennial bir felsefe veya bilgeliğin izini sürmektedir.
Tradisyonalizm
Perennial bakış açısı daha sonra kendisi de bir dönem Teosofist hareket içinde bulunmuş olan René Guénon'un kurucusu ve sözcüsü olduğu felsefi/ezoterik bir okul olan tradisyonalizmde görülür. Tradisyonalist yazar Frithjof Schuon'un Aldous Huxley'in eserinden üç yıl sonra 1948 yılında dinlerin dış çizgilerinde, ayinlerinde birbirlerinden farklı da olsa bâtıni/içrek yönleri bakımından ortak bir anlam taşıdıklarını iddia ettiği eseri Transcendent Unity of Religions adlı eseri basılmıştır.
Hindu, Budist ve İslami kaynakların yanı sıra Eflatun, Plotinus, Dionysius, Dante, Erigena, Eckhart ve Boehme ile incelemeleri ve karşılaştırmalı çalıştırmalarıyla bilinen Ananda Coomaraswamy özellikle 1944'te yayınlanan ""Paths That Lead to the Same Summit" (Aynı Zirveye Götüren Yollar) makalesiyle perennialist perspektife önemli katkılar sunmuştur.
Doğuştan Müslüman olan tradisyonalist yazar Seyyid Hüseyin Nasr'ın yanı sıra tasavvufa giren René Guénon, Frithjof Schuon gibi tradisyonalist yazarlar da çeşitli dinlerin aynı anda nihai hakikate götüren otantik yollar olduklarını belirtmişlerdir.
Seyyid Hüseyin Nasr, Hristiyanlığın üçlük ilkesinin kutsal bilgi evreninde bir yeri olduğuna ve bu sebeple sırf diğer dinlerin itikatlarında bulunmadığı için hemen reddedilmesi veya üçlük ilkesinin kaldırılmasının doğru olmadığını kabul eder. Buna göre Tanrı kendisini farklı dünyalara farklı yollarla bildirir bu durumda İsa'nın İslam ve Hristiyanlıktaki iki değişik tasvirinin ikisi de doğru olmaktadır.
Trasdisyonalistlerin bu yaklaşımı geleneksel dini çevreler tarafından geleneğe aykırı olduğu düşüncesiyle ve dinlerin tarihinde buna benzer görüşlerin dile getirilmediği dolayısıyla son derece yeni ve modern bir icat (İslamiyet literatüründe bid'at) görülerek şiddetle eleştirilmiştir.
New Age
Çağdaş Batı kültüründe kökleri yirminci yüzyılın ikinci yarısına kadar geri giden ancak 1980'lerde daha fazla görünürlülük kazanan New Age klasik mistik akımlardan ve çağın bilimsel ve kültürel akımlarından yararlanan senkretik bir hareket olarak perennialist yaklaşımı bünyesinde barındırmaktadır.
Neo Advaita
Günümüzde klasik Advaita Vedanta okulunun görüşlerini yeniden revize ederek modern dünyaya adapte eden Neo-Advaita denilen görüşleri savunan yazar ve konuşmacılar da farklı mistik geleneklerden beslenmekte ve doğal olarak da bu okullarla ilgili perennial bakışı benimsemektedirler. Bu isimler arasında , Rupert Spira, ve Budist, Zen geleneğinden yararlanan gibi isimler sıralanabilir.
İlkeleri
Perennial felsefenin ilkelerine göre farklı kültürlerde ve bölgelerde yaşayan insanlar gerçeklik, benlik, dünya ve mevcudiyetin anlamı ve amacı hakkında benzer kavrayışlara ve tecrübelere sahip olmuşlardır. Bu benzerlikler tüm dinlerin zeminini teşkil eden evrensel ilkelere işaret etmektedir. Kavrayışlar arasındaki farklılıklar beşeri kültürlerdeki farklılıktan kaynaklanır ve kültürel kayıtların ışığında açıklanabilir.
Aşağıda Perennial Felsefenin ilkelerinden bazıları bulunmaktadır:
- Fiziksel veya fenomenal dünya tek gerçeklik değildir; fiziksel olmayan gerçeklik de mevcuttur. Maddi dünya duyu algılarıyla kavranamayan ancak ruh ve akıl ile kendisine şahit olunan daha yüksek bir gerçekliğin gölgesidir.
- İnsan doğası bu iki taraflı gerçekliği yansıtmaktadır: Maddi beden doğum ve ölümün fiziksel yasalarına tabiyken beşer varlığının müdrike (intellect) veya ruh ile taşahhus eden diğer veçhesi kayıp veya yozlaşmaya tabi değildir ki bu veçhe beşer ruhunun özüdür.
- Tüm insanlar her ne kadar kullanılmadığı için körelmişse de nihai veya mutlak hakikatin sezgisel bakımdan kavrama yetisine sahiptir. Bu kavrayış insanoğlunun nihai hedefidir ve ona ulaşmak varoluşunun amacıdır. Büyük dinler beşer ruhuyla bu daha yüksek ve nihai hakikat arasında bağ kurmaya çalışırlar. Bu nihai hakikat İbrahimi dinlerde (Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet) Allah, Tanrı, Yehova şeklinde isimlendirilir. Tanrı tüm mevcudiyetin kendisinden neşet ettiği ve kendisine döneceği Mutlak İlke'dir. Budizm ve Taoizm gibi teistik olmayan dinlerde nihai veya mutlak, özünde aynı olmakla birlikte ibrahimi dinlerden daha farklı şekillerde ifade edilir.
Akademide perennializm
Dini Deneyim
Farklı dinlerin insan-doğa ve kişi-toplum ilişkisi haricinde bireyin iç dünyasında bir tür "deneyim" olarak tanımlanması dinler arasındaki evrensel öğeyi tanımlama yönündeki incelemelere yeni bir boyut katmıştır. Dinin bir deneyim olabileceği anlayışının kökleri dinin sonsuzluk hissine dayandığını savunan Alman ilahiyatçı Friedrich Schleiermacher'e (1768-1834) kadar uzanmaktadır. Schleiermacher için din ne teolog ve filozofların muhakemeleri ve salt metafizik teorileri ne de kurumsal dinin eylemleriydi bunlar dinin özü değil ona sonradan eklenen unsurlardı. Dinin özü ise ona göre sezgi ve hissedişti.
Schleiermacher'in döneminde itibar kaybeden dinin savunmasında kullandığı "dini deneyim" kavramı birçok din bilgini tarafından da benimsenmiştir. Bu isimlerin aralarında en etkilisi ise William James olmuştur.
Amerikalı filozof ve psikolog William James (1842-1910), 1902 tarihli The Varieties of Religious Experience adlı kitabında "dini deneyim" ifadesini popülerleştirmiştir. James'in temel yaklaşımı kendisinden sonraki felsefecileri ve bilim insanlarını etkilemiş ve akademik düzeyde dinlerin özellikle mistik yönleri itibarıyla mukayesesini teşvik eden bir unsur oldu. Örneğin Hegel ve mistisizm üzerine çalışmaları olan felsefeci , dinler tarihçisi Huston Smith ve dinbilimleri profesörü gibi yazarlar çağlar boyunca çeşitli kültürlerde tekrarlanan mistik deneyimler arasında temel benzerliklere dikkati çekmişlerdir.
Dini deneyim Hümanist psikolojinin kurucusu Abraham Maslow tarafından da ele alınmıştır. Maslow'a göre çeşitli dinlerdeki mistik, zirve deneyimlerine bakıldığında hepsinin özünün bir ve aynı olduğunun görülebileceğini iddia etmiştir. Farklılıklar ise ona göre zaman ve coğrafyalara göre değişen ve asli olmayıp göz ardı edilebilecek ikincil kültürel öğelerdir.
Dinler Tarihi cephesinde ise Mircea Eliade dini deneyim üzerinde durmuş ve dinin zorunlu olarak Tanrı'ya, ilahlara ya da ruhlara inancı içermese dahi daima kutsalın tecrübesiyle ilişkili olduğunun altını çizmiştir.
Dini çoğulculuk
Dini çoğulculuk anlayışında çeşitli dünya dinlerinin kendilerine özgü tarihsel ve kültürel bağlamlarla sınırlı olduğunu ve dolayısıyla hiçbir dinin bizatihi biricik ve mutlak olmadığını yalnızca eşit derecede geçerli birçok dinin mevcut olduğu savunulur. Her din bir bakıma insanlığın anlaşılmaz ilahi gerçekliği kavrama ve anlama çabasının bir sonucudur. Bu nedenle, her din, ilahi gerçekliğin otantik fakat sonuçta yetersiz bir algısına sahiptir; bu durumda her din evrensel hakikatin kısmi bir anlayışını üretir. Bu nokta senkretizme de açık kapı bırakır.
Dinlerde perennializm
Diğer din mensuplarının da aynı hakikate eriştiğine dair anlayış tarihte apaçık biçimde görünmese de hemen her dinde özellikle mistiklerin bu anlama gelebilecek veya en azından sonraki yazarlarca bu anlamda yorumlanacak sözleri, ifadeleri vardır.
Hinduizmde
Hinduizm'de Sri Ramakrishna, Sri Chandrasekharendra Saraswathi gibi swamilerin bazı ifadeleri perennialist bakışa sahip olduklarını göstermekte veya en azından bu manada yorumlanmaktadır. Bunlar arasından 19. yüzyılda yaşamış Hint aziz Sri Ramakrishna tüm dinlerin temel ilkelerinin benzerliğine atıf yapmakla kalmamış o dinleri tecrübe ederek hepsinin aynı hedefe ulaştırdığını açıkça ifade etmiştir:
“Tanrı çok çeşitli vasıtalarla idrak edilebilir. Bütün dinler doğrudur. Önemli olan çatıya ulaşmaktır. Bunu isterseniz taş merdivenler, ahşap merdivenler veya bambu merdivenlerden çıkarak sağlayabilirsiniz ya da oraya bir iple de ulaşabilirsiniz. Ayrıca bir bambu direğiyle de oraya tırmanabilirsiniz."
Hristiyanlıkta
Hristiyanlıkta Origenes ve İskenderiyeli Klement (150 - yaklaşık 215) gibi bilge/azizler İsa'dan önce de hakikatin varlığından söz etmişler ve İsa'dan habersiz olup bu hakikate yönelenlerin de kurtulacağını ilan etmişlerdir.
Yunan felsefesine dair hem bilgisi hem de hayranlığı olan İskenderiyeli Klement, Yunan bilgeliğinin Hristiyanlıkla çelişmediğini çünkü onunla kaynağı paylaştığını düşünür. Ona göre felsefe dindışı bilgi değil Mesih'te vahyedilen akıldan türemiş kutsal bilgidir.
Ancak genel olarak Hristiyanlık öğretisindeki Kilise dışında kurtuluşun olmadığına (Extra Ecclesiam nulla salus) ve kurtuluşa vesile olan tek hakiki kilisenin farklı Hristiyan mezhep mensuplarınca kendi mezhepleri olduğu yaklaşımı Hristiyanlık içindeki ayrımlar kadar Hristiyanlık dışı dinlerin kurtuluşa eriştirebileceklerine dair yaklaşım ve öğretilerin reddiyesinde dayanak oluşturabilmektedir.
İslamiyette
İslamiyette Hallac Mansur, İbn Arabi ve Mevlana Celaleddin-i Rumi, Yunus Emre, Şems-i Tebrizi, Aziz Nesefi, Muhammed Gavs, Dârâ Şükûh, , Şihabüddin Sühreverdi, , İbn Miskeveyh, İhvân-ı Safâ mensupları gibi bazı sufiler, mistikler ve düşünürler farklı din ve inanç mensuplarının da hakikate erişebileceklerini yazmış veya bu şekilde yorumlanabilecek ifadelerde bulunmuşlardır.
Örneğin Hallac ile ilgili bir anekdotta ondan aktarılan aşağıdaki satırlar onun perennial bakışa sahip olduğunu net çizgilerle göstermektedir:
"Bilesin ki, Yahudilik, Hıristiyanlık ve diğer dinler, sadece çeşitli sanlar ve farklı isimlerdir; fakat hepsinde maksat aynıdır,farklı değildir. Ben dinlerin ne olduğu konusunu çok düşündüm. Neticede gördüm ki, dinler, bir kökün çeşitli dallarıdır. Bir insandan, onu alışkanlıklarından alıkoyan ve bağlarından koparan bir din seçmesini talep etme. O zaten varlığın sebebini ve yüce gayelerin manasını kendisinin en iyi anladığı şekilde arayacaktır."
İslam dünyasında felsefe içinde perennial felsefeye en yakın düşünce biçimi Kadim Hikmet anlamına gelen Arapça el- ve Farsça kavramlarını kullanarak farklı dinlere mensup bilgelerin sözlerini topladığı bir tür antoloji hazırlayan İbn Miskeveyh'e (940-1030) aittir. Miskeveyh eserinin girişine eserinin telif sebebi olarak yazdıkları düşünürün perennial felsefenin tarih ve kültür üstü niteliğine yönelik düşüncelerini net biçimde yansıtmaktadır:
“Bu teliften amacım, daha önce de belirttiğim gibi Câvidân-ı Hıred adlı kadim hikemiyât kitabını Fars, Hind, Arap ve Rum hikemiyâtı ile tamamlamaktır ki bu hikmetler, insanların çoğunluğu tarafından yararlanılan ve seçkinleri tarafından da iştirak edilen hikmetlerdir. Bunların, hem mana hem lafız bakımından her millette tekrarlandığını göreceksin. Bu tekrarları belirtmekten kasıt şuna dikkatini çekmektir; Bütün ümmetlerin akılları, tek bir yolu izlemekte, ülkelere ve zamanlara göre değişmemektedir. Hiçbir şey bu akılların zaman ve devirler üstü seyrini geri çeviremez. Dolayısıyla bu kitaba Câvidân-ı Hıred adını vermek gayet uygun düşmektedir.”
Perennial tutumun belki en fazla görüldüğü yer dinler arasında karşılaşmaların en yoğun olduğu Hindistan olmuştur.
Hindistan'da Babür imparatoru Şah Cihan'ın en büyük oğlu ve vârisi olan Dârâ Şükûh (1615-1659) başta Hinduizme olmak üzere çeşitli dinlere yakın bir ilgi duymuş hatta tarihte ilk karşılaştırmalı dini çalışma olarak geçebilecek eserler hazırlatmış ve Hindistan'ın çeşitli panditleriyle birlikte hazırladığı İki Denizin/Okyanusun Birleşmesi anlamına gelen Farsça Mecma-ül-Bahreyn (Farsça: مجمع البحرین) adlı incelemesinde Sufi ve Vedantik görüşler arasında ortak zemini açığa çıkarmaya çalışmıştır.
Perennializme yönelik eleştiriler
Perennial tutum on dokuzuncu yüzyıldan itibaren Transandantalizm, Teosofi, Tradisyonalizm gibi farklı felsefi ve mistik akımlarda ana unsuru teşkil etmiş bazıları bu akımların kurucuları olan Madam Blavatsky, René Guénon, William James, Frithjof Schuon, Gürciyev, Aldous Huxley, Mircea Eliade, Huston Smith, John Hick gibi çok sayıda düşünür, akademisyen ve yazarın da çesitli dinlere bakışında benimsediği bir perspektif olmuştur.
Ancak her akım ve düşünceye olduğu gibi doğal olarak perennial felsefe veya perennializme de eleştiriler yapılmıştır. Bu eleştiriler tahmin edilebileceği gibi geleneksel dini çevrelerden olduğu kadar akademik çevrelerden de gelmiştir.
Felsefi/akademik elestiriler şu noktalarda toplanmaktadır:
- Perennialistlerin Kutsallık, Tanrı(lar) ve doğaüstü güçler hakkında pratikte doğrulanamayacak ontolojik iddialarda bulunmaları.
- Tarih boyunca oluşan farklılıkları yok sayarak bir benzerlik, özdeşlik varsaymaları sebebiyle tarihdışı veya tarihüstü bakışa sahip olmaları.
- Görünürde ampirik bir iddiada bulunurken konuların etrafından dolaşarak "hakiki falanca ...yok" yanılgısına benzeyecek şekilde yanlışlanamaz iddialarda bulunuyor olmaları.
Dini cevreden yoğun eleştiriler daha çok Hristiyan dünyadan gelmiş olsa İslam dünyasından ve kısmen de Hinduizm cephesinden yapılmıştır. Dinlerin kurumsal yapıları genellikle perennial tutuma sıcak bakmamış, kutsal metinleri ve kurucularının ifadelerine dayanarak benimsedikleri dışlayıcı tutum sebebiyle perennializmi bir tehdit olarak algılamışlar ve özellikle geleneğe referansla perennial tutumun savunulmasında çelişkiler olduğunu iddia etmişlerdir.
Genel olarak dini çevrelerden perennializme yönelik eleştiriler şu noktalarda toplanmaktadır:
- Meşgul oldukları dini geleneklerde bulunan ayrıcalıklı Hakikat iddialarını sürekli ihmal ederek, görmezden gelerek veya yeniden yorumlayarak, bu iddialarla karşılaştıklarında da kişisel mistik deneyimi vahiy ve kutsal metinlere göre öncelik vermeleri ve kanonik anlayışa, ana kutsal metinlere bazen antipati düzeyine varacak derecede kayıtsız kalmaları.
- Dini açıdan tarihsel bazı figürlerin sözlerini kendi perennial bakışlarını dogrulayacak şekilde yorumlamaları hatta çarpıtmaları.
Perennializme felsefi yönden olduğu kadar gündelik hayatta yol açtığı iddia edilen bazı olumsuz durumlara işaretle de de eleştiriler yapılmıştır. Özellikle ruhsal aydınlanma fikrinin insan merkezciliği ve bireyciliğini öne çıkarması, aydınlanmanın gerçekte ne olduğu konusunda aydınlanmış olduklarını ilan veya imâ edenler arasında bile herhangi bir anlaşmanın olmayışı, son zamanlarda tanınmış aydınlanmış olduğu düşünülen kimselerin çoğunluğunun rahatsız edici derecede etik olmayan davranışları bu eleştiride yer alan hususlardan bazılarıdır. Ayrıca yoğun meditasyonun beyin kimyasını ve işlevini zararlı bir şekilde değiştirebileceğine dair belirtiler de gittikçe arttığından ve bu sorunların bireylerin hayatını gercekten zor duruma düşürebileceğine dikkat çekilir.
Ayrıca bakınız
- Evrenselcilik
- Omnizm
- Dini dışlayıcılık
- Dini ayrımcılık
- Köktendincilik
- Eğitimde Perennializm
- Dîn-i İlâhî
- Orta çağ felsefesi
- Rönesans felsefesi
- Aldous Huxley
- Teozofi
- Tradisyonalizm
- Marsilio Ficino
- Monizm
- Mistisizm
- Ezoterizm
- Batı ezoterizmi
- René Guénon
- Platon
- Yeni Platonculuk
- Augustinizm
- İhvân-ı Safâ
- Georgi Gürciyev
- Inayat Khan
- Rupert Spira
- Neo-Advaita
- Hümanist psikoloji
- Abraham Maslow
- Kendini gerçekleştirme
Bibliyografya
Yabancı dilde
- Aldous Huxley - The Perennial Philosophy
- Frithjof Schuon, The Transcendent Unity of Religions
- Norman D. Livergood - The Perennial Tradition: The Secret Legacy—The Single Stream of Initiatory Teaching Flowing Through All the Great Schools of Mysticism
- Harry Oldmeadow - Journeys East : 20th Century Western Encounters with Eastern Religous Traditions
- Harry Oldmeadow - Frithjof Schuon and the Perennial Philosophy, World Wisdom, 2010.
- Martin lings & Clinton Minnaar - The Underlying Religion: An Introduction to the Perennial Philosophy
- Frithjof Schuon - Islam and the perennial philosophy
- Mateus Soares de Azevedo - Ye Shall Know the Truth :Christianity and the Perennial Philosophy
- Charles Schmitt, "Perennial Philosophy: From Agostino Steuco to Leibniz", Journal of the History of Ideas, 27 (1): 1966, s.505–532 (doi:10.2307/2708338, JSTOR 2708338)
- William Blake, The Complete Writings of William Blake, (Ed.) Geoffrey Keynes, London: Oxford University Press, 1966.
- Wesley J. Wildman, Religious Philosophy as Multidisciplinary Comparative Inquiry: Envisioning a Future for the Philosophy of Religion, Suny Press, 2010.
- Inayat Khan, The Unity of Religious Ideals, Sufi Order Publications, 1979.
- Abraham Maslow, Religions, Values and Peak Experiences, Colombus: Ohia University Press, 1964
- Jason Blum, Comparison and the Spectre of Perennialism, Method & Theory in the Study of Religion, Vol. 29, No. 4-5 (2017), s. 340-346
- Craig Martin, “Yes, ... but ...”: The Neo-Perennialists", Method and Theory in the Study of Religion, 29 (2017), s.313-326
Türkçe eserler
Kitaplar
- Aldous Huxley, Kadim Felsefe, çev.Mutlu Yetkin, İthaki Yayınları, 2014.
- Hüseyin Yılmaz, Ezelî Hikmet ve Dinler, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
- Mustafa Tahralı, Çağ ve Hakikat, Rene Guenon’dan Seçme Makaleler ve Yorumlar, Kubbealtı Yayınevi, İstanbul 2018.
- Abdullah Kasay, Düşüncemizde Gelenekselci Ekol Eleştirisi, Ankara:Pruva Yayınları, 2020
- İhvân-ı Safâ Risaleleri, Ayrıntı Yayınları
- Hazret İnayet Han, Mistik Yürek, Haz.Çiğdem Oygur, Satori Yayınları, 2020.
- Frithjof Schuon, Dinlerin Aşkın Birliği, çev.Yavuz Keskin, Ruh ve Madde Yayınları, 1992.
- Helena Petrovna Blavatsky, Peçesiz İsis, 1-2, çev.Rüya S.Uğurlu, Mitra, 2022.
- H.P.Blavatsky, Gizli Öğreti, 1 ve 2, çev. Rüya S.Uğurlu, Mitra, 2023.
- Annemarie Schimmel, Hallac: Kurtarın Beni Tanrı'dan, çev.G.Ahmetcan Asena, Pan Yayıncılık, 2009.
- Toshihiko Izutsu, Taoculuktaki Anahtar Kavramlar, çev. Ahmet Yüksel Özemre, Kaknüs Yayınları,2011.
- Toshihiko Izutsu, İbn Arabi'nin Füsûs'unda Anahtar Kavramlar, Çev. Ahmet Yüksel Özemre, Kaknüs Yayınları, 1999.
- Constantin Tacou (Haz.), Din ve Fenomenoloji: Mircea Éliade'nin Eserlerine Toplu Bakış,çev.Havva Köser, İz Yayıncılık, 2000.
- Frithjof Schuon, İslam ve Ezeli Hikmet, çev.Şahabettin Yalçın, İz Yayıncılık, 2013.
- Frithjof Schuon, Varlık Bilgi ve Din, çev. Şehabeddin Yalçın, 1997.
- René Guénon, Hindu Doktrinleri, çev. Esra Temür, Kapı Yayınları, 2022.
- René Guénon, Hristiyan Ezoterizmi, çev. Yunus Emre Kalın, Kapı Yayınları, 2022.
- William Chittick, Hayal Âlemleri, çev. Mehmet Demirkaya, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1999.
- Seyyid Hüseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal, çev.Yusuf Yazar, İz Yayıncılık, 2022.
- Hakim Bey, Kutsal Sürükleniş:İslam'ın Kıyısındaki Yazılar, çev.Tolga Öztürk, SUB Yayınları, 2023.
- Keith E. Johnson, Dini Çoğulculuk, çev.(ed.) Ruhattin Yazıoğlu-Hüsnü Aydeniz, İz Yayınları, 2006.
- Mustafa Eren, John Hick'te Dini Çoğulculuk, Otorite Yayınları, 2016.
Makaleler
- Ali İhsan Yitik, “Hinduizm’in Diğer Dinlere Bakışı”, DEÜ İlahiyat Fakültesinde Dergisi, Sayı:X, İzmir, 1998, s.77-91
- Ahmet Arslan, “Dinler ve Mutlak Hakikat Kavramı: John Hick ve Seyyid Hüseyin Nasr'la Bir Mülâkat”, İslami Araştırmalar, Sayı:2,1997, s.175-188
Tezler
- Sadettin Sağ, Frithjof Schuon'da din kavramı, (Master Tezi), Uludağ Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
- Serap Kılıç, Philosophia Perennis Kavramı Açısından İbn Miskeveyh'in El-Hikmetü'l-Hâlidesi, (Master Tezi), M.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.
- Nurullah Koltaş, Batıdaki gelenekselci ekolün kelami konulara yaklaşımı- René Guénon ve Frithjof Schuon örneği, Selçuk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
- Hatice Görgün, Muhammed Hüseyin Âzâd'ın Derbâr-i Ekberî adlı eserinde Türkler ve Türk kültürü, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
- Hüsne Hilal Şahin, Ekber Şah ve dini reformu, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
- Ali Gül, Senkretik bir oluşum olarak Teosofi Cemiyeti ve XX. yüzyıl kültürel yapıları üzerindeki etkisi, (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015
- Mahmut Çınar, René Guénon'un bilgi teorisi, (Master Tezi), Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
- Sevgi Çakır, Frithjof Schuon'da dini çoğulculuk, (Master Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
- Bihter Kaba, Abraham Maslow ve din, (Master Tezi), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
- Cennet Ceren Çavuş, İbn Arabi ve Frithjof Schuon'un metafizik düşüncelerinin karşılaştırılması, (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019
- Saniye Tağbuğa, René Guénon'da dinî sembolizm düşüncesi, Erciyes Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
- Zeynep Akgül, René Guénon'un gelenekselci düşüncesinde din ve sanat, (Master Tezi), Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
- İslam Emir, René guénon'un ezeli hikmet anlayışı, (Master Tezi), Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
- Elif Ayşe Hacıfazlıoğlu, Kutsaldan uzaklaşma bağlamında hümanizm eleştirisi: Roger Garaudy ve René Guénon örneği üzerinden, (Master Tezi), Marmara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
- Samıka Asıkaer, Theory of self-actualization in Abraham Maslow, Carl Rogers and the idea of 'Perfect Man' in Aziz Nasafi, İbn Haldun Üniversitesi / Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2021
- Semra Kızılarslan, Sühreverdî ve Leibniz'de Nur/Monad anlayışları: Mukayeseli bir yaklaşım, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021
- Muhammet Şekerci, René Guénon'un din fenomenolojisi bağlamında din, dinler ve dinlerarası ilişkilere bakışı, (Master Tezi), Karabük Üniversitesi, 2023.
Dış bağlantılar
- Overview of the Perennialist School-PDF16 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Perennial Philosophy19 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The Perennial Philosophy28 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- By W. T. S. Thackara20 Kasım 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- The Perennial Philosophy28 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Religion in General25 Aralık 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Eleştiriler
- Critique of Perennialism
- Islam and the False Promise of Perennialism
- The Dark Side of Perennialism
- Against Perennialism
- Orthodox Critique of Perennialism
- Mysticism Debated: Pluralism vs Perennialism
- Nuh Ha Mim Keller - On the validity of all religions in the thought of ibn Al-'Arabi and Emir 'Abd al-Qadir: a letter to `Abd al-Matin
- What is Perennialism (Eğitimde Perennializmin elestirisi
Kaynakça
- ^ Charles Schmitt, "Perennial Philosophy: From Agostino Steuco to Leibniz", Journal of the History of Ideas, 1966, 27 (1): s.506
- ^ Seyyid Hüseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal, çev.Yusuf Yazar, İz Yayıncılık, 2001, s.81
- ^ Charles Schmitt, a.g.m.,s.507-513
- ^ William Blake, Corpus, çev. C.Hakan Arslan, Kült Yayınları, 2016, s.25-28
- ^ William Blake, The Complete Writings of William Blake, (Ed.) Geoffrey Keynes, London: Oxford University Press, 1966, s.98
- ^
- ^ Inayat Khan, The Unity of Religious Ideals, Sufi Order Publications, 1979
- ^ Aldous Huxley, Kadim Felsefe, çev. Mutlu Yetkin, İthaki Yayınları, 2014
- ^ Kitap Türkçe'ye de çevrilmiştir. Bknz. Frithjof Schuon, Dinlerin Aşkın Birliği, çev. Yavuz Keskin, Ruh ve Madde Yayınları, 1992
- ^ Seyyid Hüseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal, çev.Yusuf Yazar, İz Yayıncılık, 2001, s.119-120
- ^ Ahmet Arslan, “Dinler ve Mutlak Hakikat Kavramı: John Hick ve Seyyid Hüseyin Nasr'la Bir Mülâkat”, İslami Araştırmalar Dergisi, 1997, Sayı:2, s.183
- ^ Friedrich Schleiermacher, On Religion: Speeches to its Cultured Despisers trans.ed.Richard Crouter, Cambridge University Press, 2010, s.21-23
- ^ William James, Dini Deneyimin Çeşitleri, çev. İsmail Hakkı Yılmaz, Pinhan Yayınları, 2017.
- ^ Wesley J. Wildman, Religious Philosophy as Multidisciplinary Comparative Inquiry: Envisioning a Future for the Philosophy of Religion, Suny Press, 2010, s. 49,
- ^ Abraham Maslow, Religions, Values and Peak Experiences, Colombus: Ohia University Press, 1964, s.20
- ^ Douglas Allen, Dini Tecrübenin Fenomenolojik Tahlili, içinde yer aldığı eser Constantin Tacou (Haz.), Din ve Fenomenoloji: Mircea Éliade'nin Eserlerine Toplu Bakış,çev.Havva Köser, İz Yayıncılık, 2000, s.71
- ^ James Livingston, "Religious Pluralism and the Question of Religious Truth in Wilfred C. Smith", The Journal for Cultural and Religious Theory Vol.4, no. 3 (2003): s.58-65.
- ^ Ramakrishna, Gospel of Sri Ramakrishna, trans.Swami Nikhilananda, New York:Ramakrishna-Vivekananda Center, 1952, s.111
- ^ İskenderiye Klement'ten aktaran Seyyid Hüseyin Nasr, Bilgi ve Kutsal, çev.Yusuf Yazar, İz Yayıncılık, 2001, s.30
- ^ Annemarie Schimmel, Hallac: Kurtarın Beni Tanrı'dan, çev.G.Ahmetcan Asena, Pan Yayıncılık,2009, s.62
- ^ İbn Miskeveyh'in el-Hikmetü’l-hâlide adlı eserinden aktaran Serap Kılıç, Philosophia Perennis Kavramı Açısından İbn Miskeveyh'in El-Hikmetü'l-Hâlidesi, (Master Tezi), M.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007, s.166
- ^ Berna Karagözoğlu, Hinduizm ve İslâm Tasavvufuna Yaklaşımı ile Hindistan’ın Ünlü Türk Bilgini Şehzade Dârâ Şükûh, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi,CiltIV/Sayı:XIII /Aralık, 2017, s.96-121
- ^ Craig Martin, “Yes, ... but ...”: The Neo-Perennialists,Method and Theory in the Study of Religion 29 (2017), s.314-315
- ^ "Problem With Hindu Universalism". 2 Mart 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Mart 2024.
- ^ Tom Facchine, ""Are All Religions the Same? Islam and the False Promise of Perennialism" False Promise of Perennialism 29 Şubat 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Nuh Ha Mim Keller - On the validity of all religions in the thought of ibn Al-'Arabi and Emir 'Abd al-Qadir: a letter to `Abd al-Matin". 19 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Mart 2024.
- ^ "Gary Stogsdill, A Critique of Perennialism: Problems with Enlightenment, Gurus, and Meditation". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Şubat 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Perennial Felsefe ya da perennializm daimicilik evrensel hakikat ilkelerinin insanlik tarihi boyunca tum kulturlerde ve ruhsal geleneklerde ortak olarak mevcut olduguna iliskin felsefi dusunus William Blake in Tum Dinler Birdir kitabinin baslik sayfasinin bilinen iki baskisindan biri Basim tarihi 1795 Blake insanlik tarihindeki tum din ve felsefelerin ayni biricik kaynaktan turedigi icin bir oldugunu kabul etmekteydi Tarihi arkaplanRonesans Donemi Philosophia Perennis ya da Perennial Felsefe ifadesi ilk olarak Italyan Augustinuscu 1497 1548 tarafindan 1540 yilinda yayinlanan bir incelemesinin basliginda kullanildi Steuco muhtemelen bu ifadeyi kullanan ilk kisi olsa da ona sistematik anlamini ilk veren ve kendi felsefesiyle din ve tarih sentezini bu ifadeye dahil ederek kullanan kisi filozof Leibniz oldu Arapca ve diger Sami dillerini bilen Vatikan Kutuphanesinde calisan bir kutuphaneci olan Steuco nun entelektuel onculeri ise Ronesans doneminde Aristocu olmayan felsefi geleneklere dikkati ceken Marsilio Ficino 1433 99 ve 1463 94 hatta Cusali Nicholas olmustu Floransa Platonik Akademisi nin kurucusu ve Platon Plotinus ve Yeni Platoncu filozoflarin cevirmeni olan Ficino Lucretius Plotinus Iamblichus Proclus cesitli takma isimler altinda yazilmis mistik yazmayi Hermetik kulliyat ve sozde Orfik metinlerle biraraya getirmis ve tum bu farkli geleneklerin tek bir ortak mesaja sahip oldugunu one surmustu Ficino ya gore felsefe de din de farkli dillerle ayni hakikati dile getirmekteydi ve Platon da Yunanca konusan Musa idi Ficino ya gore Hristiyanlik oncesinden itibaren tasinan tek bir hakikat vardi ve o bu hakikati prisci yani kadimlerin teolojisi veya felsefesi anlamlarina gelen prisca theologia ya da prisca philosophia veya philosophia priscorum gibi ifadelerle adlandirmaktaydi Ficino gibi Giovanni Pico da gecmisin tum felsefe ve teolojilerini tek bir felsefi hakikat sisteminin formulasyonu icin kullanmis ve tum felsefi teolojik ve bilimsel geleneklerin bu tek ve biricik hakikatin insasinda katkida bulundugunu one surmustu Ficino gelenekler arasinda uyumsuzluk durumunda sorunu Platoncu gelenegi merkeze alarak cozmeye calisirken Giovanni Pico ise tum filozoflari esit sekilde takdir ederek cozum yoluna gidiyordu Bunun disinda Ficino Platon ve Aristoteles arasindaki farklarda Platonu one cikarirken Pico her iki filozofun temelde benzer sekilde dusundugu kanaatindeydi 19 Yuzyildan Gunumuze William Blake Bati da ozellikle 19 yuzyildan itibaren tum kulturlerde hakikatin var oldugunu ve eszamanli olarak gecerli oldugunu savunan perennial bakisi savunan ancak baska cesitli noktalarda birbirinden ayrilan hatta kimi zaman birbirlerine muhalif bazi kisi ve akimlar ortaya cikmistir William Blake Ingiliz sair ressam ve mistik William Blake 1757 1827 Ronesans sonrasi donemde perennial bakisi savunan onemli ilk figurlerden biridir Blake Dogal Din Yoktur Butun Dinler Birdir adli siirinde insanligin ayni siirsel dehasindan turedigi dusuncesiyle tum dinlerin bir oldugunu ilan eder Blake 1788 tarihli Butun Dinler Birdir siirinin besinci ilkesinde Tum Milletlerin Dinleri her Milletin her yerde Kehanet Ruhu olarak adlandirilan Siirsel Dehayi farkli sekilde kabul etmesinden turemistir demektedir Transandantalizm ve Teosofi Madam Blavatsky 19 yuzyilin sonunda evrenselci perennial bakis Transandantalizm de ve Madam Blavatski nin Teosofist hareketinde yeniden ortaya cikmisti Transandantalistler hakikatin farkli dinlerde de mevcut oldugunu cunku Tanri sadece belirli bir inanc sahiplerini kabul ederek insanligin geri kalanini sapkinlik icinde birakmayacagini iddia etmisler ve Friedrich Schleiermacher in de etkisiyle bireysel sezgi uzerinde daha fazla durmuslardi Ozellikle Teosofistler Hindu felsefesiyle olan ilgileri sebebiyle bu evrenselciligin merkezine Hint Advaita Vedanta felsefesini koymuslardi Gurciyev ve Dorduncu Yol Gurciyev Cok farkli mistik geleneklerden egitim alarak kendine ozgu bir ruhani yol gelistiren Kafkasya dogumlu olmakla birlikte cocuklugunu Kars ta gecirmis olan Gurciyev 1866 1949 de yirminci yuzyil basinda perennial bakisi savunmus etkili ruhani rehberlerden biridir Insan hayatinin amacini sorgulayarak yanit arayisiyla Hindistan Tibet Orta Asya Anadolu ve Misir da yirmi yil kadar gezgin olarak dolașmiș olan Gurciyev Hintli sufi fakirlerden beden kontrolu rahiplerden duygu kontrolu ve yogilerden zihin kontrolu etkilenmiș ancak yolculugunun sonunda kendisinin adini verdigi bir ogreti yaratmiștir Inayet Han ve Evrensel Sufizm Pir Inayet Han Perennial bakisi bu ifadeyi kullanmadan savunan onemli tarihi figurlerden biri de sufi ustatlardan biri olan Pir Inayet Han 1882 1927 olmustur sufi okuluna mensup olan Inayet Han 1910 yilinda dogup buyudugu Hindistan dan Amerika ya gitmis ve Bati dunyasina tasavvufu anlatan ilk Sufi ustatlardan biri olmustur Tasavvufu evrensel yonuyle ve diger dinlerin mistik kollariyla ayni musterek mesaji tekrarladigini ifade ederek kitlelere anlatmis farkli dini mistik geleneklere de konusma ve yazilarinda sikca atiflarda bulunmustur Aldous Huxley Aldous Huxley Yirminci yuzyilda ise terimin literaturdeki kullanimi 1945 yilinda The Perennial Philosophy adindaki kitabiyla Aldous Huxley a borcludur Huxley kitabinda Antik Yunan bilge filozoflarindan Hint ve Budist kutsal metinlerine Hristiyan azizlerinden ve Sufi dervislerine farkli kaynaklardan alintilar esliginde her kulturde cesitli ifade sekillerine burunen Perennial bir felsefe veya bilgeligin izini surmektedir Tradisyonalizm Rene Guenon Ananda Coomaraswamy ve Frithjof Schuon Perennial bakis acisi daha sonra kendisi de bir donem Teosofist hareket icinde bulunmus olan Rene Guenon un kurucusu ve sozcusu oldugu felsefi ezoterik bir okul olan tradisyonalizmde gorulur Tradisyonalist yazar Frithjof Schuon un Aldous Huxley in eserinden uc yil sonra 1948 yilinda dinlerin dis cizgilerinde ayinlerinde birbirlerinden farkli da olsa batini icrek yonleri bakimindan ortak bir anlam tasidiklarini iddia ettigi eseri Transcendent Unity of Religions adli eseri basilmistir Hindu Budist ve Islami kaynaklarin yani sira Eflatun Plotinus Dionysius Dante Erigena Eckhart ve Boehme ile incelemeleri ve karsilastirmali calistirmalariyla bilinen Ananda Coomaraswamy ozellikle 1944 te yayinlanan Paths That Lead to the Same Summit Ayni Zirveye Goturen Yollar makalesiyle perennialist perspektife onemli katkilar sunmustur Seyyid Huseyin Nasr Dogustan Musluman olan tradisyonalist yazar Seyyid Huseyin Nasr in yani sira tasavvufa giren Rene Guenon Frithjof Schuon gibi tradisyonalist yazarlar da cesitli dinlerin ayni anda nihai hakikate goturen otantik yollar olduklarini belirtmislerdir Seyyid Huseyin Nasr Hristiyanligin ucluk ilkesinin kutsal bilgi evreninde bir yeri olduguna ve bu sebeple sirf diger dinlerin itikatlarinda bulunmadigi icin hemen reddedilmesi veya ucluk ilkesinin kaldirilmasinin dogru olmadigini kabul eder Buna gore Tanri kendisini farkli dunyalara farkli yollarla bildirir bu durumda Isa nin Islam ve Hristiyanliktaki iki degisik tasvirinin ikisi de dogru olmaktadir Trasdisyonalistlerin bu yaklasimi geleneksel dini cevreler tarafindan gelenege aykiri oldugu dusuncesiyle ve dinlerin tarihinde buna benzer goruslerin dile getirilmedigi dolayisiyla son derece yeni ve modern bir icat Islamiyet literaturunde bid at gorulerek siddetle elestirilmistir New Age Cagdas Bati kulturunde kokleri yirminci yuzyilin ikinci yarisina kadar geri giden ancak 1980 lerde daha fazla gorunurluluk kazanan New Age klasik mistik akimlardan ve cagin bilimsel ve kulturel akimlarindan yararlanan senkretik bir hareket olarak perennialist yaklasimi bunyesinde barindirmaktadir Neo Advaita Rupert Spira Gunumuzde klasik Advaita Vedanta okulunun goruslerini yeniden revize ederek modern dunyaya adapte eden Neo Advaita denilen gorusleri savunan yazar ve konusmacilar da farkli mistik geleneklerden beslenmekte ve dogal olarak da bu okullarla ilgili perennial bakisi benimsemektedirler Bu isimler arasinda Rupert Spira ve Budist Zen geleneginden yararlanan gibi isimler siralanabilir IlkeleriPerennial felsefenin ilkelerine gore farkli kulturlerde ve bolgelerde yasayan insanlar gerceklik benlik dunya ve mevcudiyetin anlami ve amaci hakkinda benzer kavrayislara ve tecrubelere sahip olmuslardir Bu benzerlikler tum dinlerin zeminini teskil eden evrensel ilkelere isaret etmektedir Kavrayislar arasindaki farkliliklar beseri kulturlerdeki farkliliktan kaynaklanir ve kulturel kayitlarin isiginda aciklanabilir Asagida Perennial Felsefenin ilkelerinden bazilari bulunmaktadir Fiziksel veya fenomenal dunya tek gerceklik degildir fiziksel olmayan gerceklik de mevcuttur Maddi dunya duyu algilariyla kavranamayan ancak ruh ve akil ile kendisine sahit olunan daha yuksek bir gercekligin golgesidir Insan dogasi bu iki tarafli gercekligi yansitmaktadir Maddi beden dogum ve olumun fiziksel yasalarina tabiyken beser varliginin mudrike intellect veya ruh ile tasahhus eden diger vechesi kayip veya yozlasmaya tabi degildir ki bu veche beser ruhunun ozudur Tum insanlar her ne kadar kullanilmadigi icin korelmisse de nihai veya mutlak hakikatin sezgisel bakimdan kavrama yetisine sahiptir Bu kavrayis insanoglunun nihai hedefidir ve ona ulasmak varolusunun amacidir Buyuk dinler beser ruhuyla bu daha yuksek ve nihai hakikat arasinda bag kurmaya calisirlar Bu nihai hakikat Ibrahimi dinlerde Yahudilik Hristiyanlik ve Islamiyet Allah Tanri Yehova seklinde isimlendirilir Tanri tum mevcudiyetin kendisinden neset ettigi ve kendisine donecegi Mutlak Ilke dir Budizm ve Taoizm gibi teistik olmayan dinlerde nihai veya mutlak ozunde ayni olmakla birlikte ibrahimi dinlerden daha farkli sekillerde ifade edilir Akademide perennializmDini Deneyim Friedrich Schleiermacher 1768 1834 Farkli dinlerin insan doga ve kisi toplum iliskisi haricinde bireyin ic dunyasinda bir tur deneyim olarak tanimlanmasi dinler arasindaki evrensel ogeyi tanimlama yonundeki incelemelere yeni bir boyut katmistir Dinin bir deneyim olabilecegi anlayisinin kokleri dinin sonsuzluk hissine dayandigini savunan Alman ilahiyatci Friedrich Schleiermacher e 1768 1834 kadar uzanmaktadir Schleiermacher icin din ne teolog ve filozoflarin muhakemeleri ve salt metafizik teorileri ne de kurumsal dinin eylemleriydi bunlar dinin ozu degil ona sonradan eklenen unsurlardi Dinin ozu ise ona gore sezgi ve hissedisti Schleiermacher in doneminde itibar kaybeden dinin savunmasinda kullandigi dini deneyim kavrami bircok din bilgini tarafindan da benimsenmistir Bu isimlerin aralarinda en etkilisi ise William James olmustur Amerikali filozof ve psikolog William James 1842 1910 1902 tarihli The Varieties of Religious Experience adli kitabinda dini deneyim ifadesini populerlestirmistir James in temel yaklasimi kendisinden sonraki felsefecileri ve bilim insanlarini etkilemis ve akademik duzeyde dinlerin ozellikle mistik yonleri itibariyla mukayesesini tesvik eden bir unsur oldu Ornegin Hegel ve mistisizm uzerine calismalari olan felsefeci dinler tarihcisi Huston Smith ve dinbilimleri profesoru gibi yazarlar caglar boyunca cesitli kulturlerde tekrarlanan mistik deneyimler arasinda temel benzerliklere dikkati cekmislerdir Dini deneyim Humanist psikolojinin kurucusu Abraham Maslow tarafindan da ele alinmistir Maslow a gore cesitli dinlerdeki mistik zirve deneyimlerine bakildiginda hepsinin ozunun bir ve ayni oldugunun gorulebilecegini iddia etmistir Farkliliklar ise ona gore zaman ve cografyalara gore degisen ve asli olmayip goz ardi edilebilecek ikincil kulturel ogelerdir Dinler Tarihi cephesinde ise Mircea Eliade dini deneyim uzerinde durmus ve dinin zorunlu olarak Tanri ya ilahlara ya da ruhlara inanci icermese dahi daima kutsalin tecrubesiyle iliskili oldugunun altini cizmistir Dini cogulculuk Dini cogulculuk anlayisinda cesitli dunya dinlerinin kendilerine ozgu tarihsel ve kulturel baglamlarla sinirli oldugunu ve dolayisiyla hicbir dinin bizatihi biricik ve mutlak olmadigini yalnizca esit derecede gecerli bircok dinin mevcut oldugu savunulur Her din bir bakima insanligin anlasilmaz ilahi gercekligi kavrama ve anlama cabasinin bir sonucudur Bu nedenle her din ilahi gercekligin otantik fakat sonucta yetersiz bir algisina sahiptir bu durumda her din evrensel hakikatin kismi bir anlayisini uretir Bu nokta senkretizme de acik kapi birakir Dinlerde perennializmDiger din mensuplarinin da ayni hakikate eristigine dair anlayis tarihte apacik bicimde gorunmese de hemen her dinde ozellikle mistiklerin bu anlama gelebilecek veya en azindan sonraki yazarlarca bu anlamda yorumlanacak sozleri ifadeleri vardir Hinduizmde Sri Ramakrisna Hinduizm de Sri Ramakrishna Sri Chandrasekharendra Saraswathi gibi swamilerin bazi ifadeleri perennialist bakisa sahip olduklarini gostermekte veya en azindan bu manada yorumlanmaktadir Bunlar arasindan 19 yuzyilda yasamis Hint aziz Sri Ramakrishna tum dinlerin temel ilkelerinin benzerligine atif yapmakla kalmamis o dinleri tecrube ederek hepsinin ayni hedefe ulastirdigini acikca ifade etmistir Tanri cok cesitli vasitalarla idrak edilebilir Butun dinler dogrudur Onemli olan catiya ulasmaktir Bunu isterseniz tas merdivenler ahsap merdivenler veya bambu merdivenlerden cikarak saglayabilirsiniz ya da oraya bir iple de ulasabilirsiniz Ayrica bir bambu diregiyle de oraya tirmanabilirsiniz Hristiyanlikta Iskenderiyeli Klement Hristiyanlikta Origenes ve Iskenderiyeli Klement 150 yaklasik 215 gibi bilge azizler Isa dan once de hakikatin varligindan soz etmisler ve Isa dan habersiz olup bu hakikate yonelenlerin de kurtulacagini ilan etmislerdir Yunan felsefesine dair hem bilgisi hem de hayranligi olan Iskenderiyeli Klement Yunan bilgeliginin Hristiyanlikla celismedigini cunku onunla kaynagi paylastigini dusunur Ona gore felsefe dindisi bilgi degil Mesih te vahyedilen akildan turemis kutsal bilgidir Ancak genel olarak Hristiyanlik ogretisindeki Kilise disinda kurtulusun olmadigina Extra Ecclesiam nulla salus ve kurtulusa vesile olan tek hakiki kilisenin farkli Hristiyan mezhep mensuplarinca kendi mezhepleri oldugu yaklasimi Hristiyanlik icindeki ayrimlar kadar Hristiyanlik disi dinlerin kurtulusa eristirebileceklerine dair yaklasim ve ogretilerin reddiyesinde dayanak olusturabilmektedir Islamiyette Hallac i Mansur Islamiyette Hallac Mansur Ibn Arabi ve Mevlana Celaleddin i Rumi Yunus Emre Sems i Tebrizi Aziz Nesefi Muhammed Gavs Dara Sukuh Sihabuddin Suhreverdi Ibn Miskeveyh Ihvan i Safa mensuplari gibi bazi sufiler mistikler ve dusunurler farkli din ve inanc mensuplarinin da hakikate erisebileceklerini yazmis veya bu sekilde yorumlanabilecek ifadelerde bulunmuslardir 12 yuzyildan bir Ihvan i Safa risalesi yazmasi Ornegin Hallac ile ilgili bir anekdotta ondan aktarilan asagidaki satirlar onun perennial bakisa sahip oldugunu net cizgilerle gostermektedir Bilesin ki Yahudilik Hiristiyanlik ve diger dinler sadece cesitli sanlar ve farkli isimlerdir fakat hepsinde maksat aynidir farkli degildir Ben dinlerin ne oldugu konusunu cok dusundum Neticede gordum ki dinler bir kokun cesitli dallaridir Bir insandan onu aliskanliklarindan alikoyan ve baglarindan koparan bir din secmesini talep etme O zaten varligin sebebini ve yuce gayelerin manasini kendisinin en iyi anladigi sekilde arayacaktir Dara Sukuh sufi ustadi hocasi Miyan Mir ile goruluyor Islam dunyasinda felsefe icinde perennial felsefeye en yakin dusunce bicimi Kadim Hikmet anlamina gelen Arapca el ve Farsca kavramlarini kullanarak farkli dinlere mensup bilgelerin sozlerini topladigi bir tur antoloji hazirlayan Ibn Miskeveyh e 940 1030 aittir Miskeveyh eserinin girisine eserinin telif sebebi olarak yazdiklari dusunurun perennial felsefenin tarih ve kultur ustu niteligine yonelik dusuncelerini net bicimde yansitmaktadir Bu teliften amacim daha once de belirttigim gibi Cavidan i Hired adli kadim hikemiyat kitabini Fars Hind Arap ve Rum hikemiyati ile tamamlamaktir ki bu hikmetler insanlarin cogunlugu tarafindan yararlanilan ve seckinleri tarafindan da istirak edilen hikmetlerdir Bunlarin hem mana hem lafiz bakimindan her millette tekrarlandigini goreceksin Bu tekrarlari belirtmekten kasit suna dikkatini cekmektir Butun ummetlerin akillari tek bir yolu izlemekte ulkelere ve zamanlara gore degismemektedir Hicbir sey bu akillarin zaman ve devirler ustu seyrini geri ceviremez Dolayisiyla bu kitaba Cavidan i Hired adini vermek gayet uygun dusmektedir Kalkutta da Viktorya Anitinda bulunan nushasi Perennial tutumun belki en fazla goruldugu yer dinler arasinda karsilasmalarin en yogun oldugu Hindistan olmustur Hindistan da Babur imparatoru Sah Cihan in en buyuk oglu ve varisi olan Dara Sukuh 1615 1659 basta Hinduizme olmak uzere cesitli dinlere yakin bir ilgi duymus hatta tarihte ilk karsilastirmali dini calisma olarak gecebilecek eserler hazirlatmis ve Hindistan in cesitli panditleriyle birlikte hazirladigi Iki Denizin Okyanusun Birlesmesi anlamina gelen Farsca Mecma ul Bahreyn Farsca مجمع البحرین adli incelemesinde Sufi ve Vedantik gorusler arasinda ortak zemini aciga cikarmaya calismistir Perennializme yonelik elestirilerPerennial tutum on dokuzuncu yuzyildan itibaren Transandantalizm Teosofi Tradisyonalizm gibi farkli felsefi ve mistik akimlarda ana unsuru teskil etmis bazilari bu akimlarin kuruculari olan Madam Blavatsky Rene Guenon William James Frithjof Schuon Gurciyev Aldous Huxley Mircea Eliade Huston Smith John Hick gibi cok sayida dusunur akademisyen ve yazarin da cesitli dinlere bakisinda benimsedigi bir perspektif olmustur Ancak her akim ve dusunceye oldugu gibi dogal olarak perennial felsefe veya perennializme de elestiriler yapilmistir Bu elestiriler tahmin edilebilecegi gibi geleneksel dini cevrelerden oldugu kadar akademik cevrelerden de gelmistir Felsefi akademik elestiriler su noktalarda toplanmaktadir Perennialistlerin Kutsallik Tanri lar ve dogaustu gucler hakkinda pratikte dogrulanamayacak ontolojik iddialarda bulunmalari Tarih boyunca olusan farkliliklari yok sayarak bir benzerlik ozdeslik varsaymalari sebebiyle tarihdisi veya tarihustu bakisa sahip olmalari Gorunurde ampirik bir iddiada bulunurken konularin etrafindan dolasarak hakiki falanca yok yanilgisina benzeyecek sekilde yanlislanamaz iddialarda bulunuyor olmalari Dini cevreden yogun elestiriler daha cok Hristiyan dunyadan gelmis olsa Islam dunyasindan ve kismen de Hinduizm cephesinden yapilmistir Dinlerin kurumsal yapilari genellikle perennial tutuma sicak bakmamis kutsal metinleri ve kurucularinin ifadelerine dayanarak benimsedikleri dislayici tutum sebebiyle perennializmi bir tehdit olarak algilamislar ve ozellikle gelenege referansla perennial tutumun savunulmasinda celiskiler oldugunu iddia etmislerdir Genel olarak dini cevrelerden perennializme yonelik elestiriler su noktalarda toplanmaktadir Mesgul olduklari dini geleneklerde bulunan ayricalikli Hakikat iddialarini surekli ihmal ederek gormezden gelerek veya yeniden yorumlayarak bu iddialarla karsilastiklarinda da kisisel mistik deneyimi vahiy ve kutsal metinlere gore oncelik vermeleri ve kanonik anlayisa ana kutsal metinlere bazen antipati duzeyine varacak derecede kayitsiz kalmalari Dini acidan tarihsel bazi figurlerin sozlerini kendi perennial bakislarini dogrulayacak sekilde yorumlamalari hatta carpitmalari Perennializme felsefi yonden oldugu kadar gundelik hayatta yol actigi iddia edilen bazi olumsuz durumlara isaretle de de elestiriler yapilmistir Ozellikle ruhsal aydinlanma fikrinin insan merkezciligi ve bireyciligini one cikarmasi aydinlanmanin gercekte ne oldugu konusunda aydinlanmis olduklarini ilan veya ima edenler arasinda bile herhangi bir anlasmanin olmayisi son zamanlarda taninmis aydinlanmis oldugu dusunulen kimselerin cogunlugunun rahatsiz edici derecede etik olmayan davranislari bu elestiride yer alan hususlardan bazilaridir Ayrica yogun meditasyonun beyin kimyasini ve islevini zararli bir sekilde degistirebilecegine dair belirtiler de gittikce arttigindan ve bu sorunlarin bireylerin hayatini gercekten zor duruma dusurebilecegine dikkat cekilir Ayrica bakinizEvrenselcilik Omnizm Dini dislayicilik Dini ayrimcilik Koktendincilik Egitimde Perennializm Din i Ilahi Orta cag felsefesi Ronesans felsefesi Aldous Huxley Teozofi Tradisyonalizm Marsilio Ficino Monizm Mistisizm Ezoterizm Bati ezoterizmi Rene Guenon Platon Yeni Platonculuk Augustinizm Ihvan i Safa Georgi Gurciyev Inayat Khan Rupert Spira Neo Advaita Humanist psikoloji Abraham Maslow Kendini gerceklestirmeBibliyografyaYabanci dilde Aldous Huxley The Perennial Philosophy Frithjof Schuon The Transcendent Unity of Religions Norman D Livergood The Perennial Tradition The Secret Legacy The Single Stream of Initiatory Teaching Flowing Through All the Great Schools of Mysticism Harry Oldmeadow Journeys East 20th Century Western Encounters with Eastern Religous Traditions Harry Oldmeadow Frithjof Schuon and the Perennial Philosophy World Wisdom 2010 Martin lings amp Clinton Minnaar The Underlying Religion An Introduction to the Perennial Philosophy Frithjof Schuon Islam and the perennial philosophy Mateus Soares de Azevedo Ye Shall Know the Truth Christianity and the Perennial Philosophy Charles Schmitt Perennial Philosophy From Agostino Steuco to Leibniz Journal of the History of Ideas 27 1 1966 s 505 532 doi 10 2307 2708338 JSTOR 2708338 William Blake The Complete Writings of William Blake Ed Geoffrey Keynes London Oxford University Press 1966 Wesley J Wildman Religious Philosophy as Multidisciplinary Comparative Inquiry Envisioning a Future for the Philosophy of Religion Suny Press 2010 Inayat Khan The Unity of Religious Ideals Sufi Order Publications 1979 Abraham Maslow Religions Values and Peak Experiences Colombus Ohia University Press 1964 Jason Blum Comparison and the Spectre of Perennialism Method amp Theory in the Study of Religion Vol 29 No 4 5 2017 s 340 346 Craig Martin Yes but The Neo Perennialists Method and Theory in the Study of Religion 29 2017 s 313 326Turkce eserler Kitaplar Aldous Huxley Kadim Felsefe cev Mutlu Yetkin Ithaki Yayinlari 2014 Huseyin Yilmaz Ezeli Hikmet ve Dinler Istanbul Insan Yayinlari 2003 Mustafa Tahrali Cag ve Hakikat Rene Guenon dan Secme Makaleler ve Yorumlar Kubbealti Yayinevi Istanbul 2018 Abdullah Kasay Dusuncemizde Gelenekselci Ekol Elestirisi Ankara Pruva Yayinlari 2020 Ihvan i Safa Risaleleri Ayrinti Yayinlari Hazret Inayet Han Mistik Yurek Haz Cigdem Oygur Satori Yayinlari 2020 Frithjof Schuon Dinlerin Askin Birligi cev Yavuz Keskin Ruh ve Madde Yayinlari 1992 Helena Petrovna Blavatsky Pecesiz Isis 1 2 cev Ruya S Ugurlu Mitra 2022 H P Blavatsky Gizli Ogreti 1 ve 2 cev Ruya S Ugurlu Mitra 2023 Annemarie Schimmel Hallac Kurtarin Beni Tanri dan cev G Ahmetcan Asena Pan Yayincilik 2009 Toshihiko Izutsu Taoculuktaki Anahtar Kavramlar cev Ahmet Yuksel Ozemre Kaknus Yayinlari 2011 Toshihiko Izutsu Ibn Arabi nin Fusus unda Anahtar Kavramlar Cev Ahmet Yuksel Ozemre Kaknus Yayinlari 1999 Constantin Tacou Haz Din ve Fenomenoloji Mircea Eliade nin Eserlerine Toplu Bakis cev Havva Koser Iz Yayincilik 2000 Frithjof Schuon Islam ve Ezeli Hikmet cev Sahabettin Yalcin Iz Yayincilik 2013 Frithjof Schuon Varlik Bilgi ve Din cev Sehabeddin Yalcin 1997 Rene Guenon Hindu Doktrinleri cev Esra Temur Kapi Yayinlari 2022 Rene Guenon Hristiyan Ezoterizmi cev Yunus Emre Kalin Kapi Yayinlari 2022 William Chittick Hayal Alemleri cev Mehmet Demirkaya Istanbul Kaknus Yayinlari 1999 Seyyid Huseyin Nasr Bilgi ve Kutsal cev Yusuf Yazar Iz Yayincilik 2022 Hakim Bey Kutsal Suruklenis Islam in Kiyisindaki Yazilar cev Tolga Ozturk SUB Yayinlari 2023 Keith E Johnson Dini Cogulculuk cev ed Ruhattin Yazioglu Husnu Aydeniz Iz Yayinlari 2006 Mustafa Eren John Hick te Dini Cogulculuk Otorite Yayinlari 2016 Makaleler Ali Ihsan Yitik Hinduizm in Diger Dinlere Bakisi DEU Ilahiyat Fakultesinde Dergisi Sayi X Izmir 1998 s 77 91 Ahmet Arslan Dinler ve Mutlak Hakikat Kavrami John Hick ve Seyyid Huseyin Nasr la Bir Mulakat Islami Arastirmalar Sayi 2 1997 s 175 188Tezler Sadettin Sag Frithjof Schuon da din kavrami Master Tezi Uludag Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 1998 Serap Kilic Philosophia Perennis Kavrami Acisindan Ibn Miskeveyh in El Hikmetu l Halidesi Master Tezi M U Sosyal Bilimler Enstitusu Istanbul 2007 Nurullah Koltas Batidaki gelenekselci ekolun kelami konulara yaklasimi Rene Guenon ve Frithjof Schuon ornegi Selcuk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2009 Hatice Gorgun Muhammed Huseyin Azad in Derbar i Ekberi adli eserinde Turkler ve Turk kulturu Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2013 Husne Hilal Sahin Ekber Sah ve dini reformu Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2014 Ali Gul Senkretik bir olusum olarak Teosofi Cemiyeti ve XX yuzyil kulturel yapilari uzerindeki etkisi Doktora Tezi Istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2015 Mahmut Cinar Rene Guenon un bilgi teorisi Master Tezi Gaziantep Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2015 Sevgi Cakir Frithjof Schuon da dini cogulculuk Master Tezi Suleyman Demirel Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2017 Bihter Kaba Abraham Maslow ve din Master Tezi Eskisehir Osmangazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2018 Cennet Ceren Cavus Ibn Arabi ve Frithjof Schuon un metafizik dusuncelerinin karsilastirilmasi Doktora Tezi Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2019 Saniye Tagbuga Rene Guenon da dini sembolizm dusuncesi Erciyes Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2019 Zeynep Akgul Rene Guenon un gelenekselci dusuncesinde din ve sanat Master Tezi Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2020 Islam Emir Rene guenon un ezeli hikmet anlayisi Master Tezi Recep Tayyip Erdogan Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2020 Elif Ayse Hacifazlioglu Kutsaldan uzaklasma baglaminda humanizm elestirisi Roger Garaudy ve Rene Guenon ornegi uzerinden Master Tezi Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2021 Samika Asikaer Theory of self actualization in Abraham Maslow Carl Rogers and the idea of Perfect Man in Aziz Nasafi Ibn Haldun Universitesi Lisansustu Egitim Enstitusu 2021 Semra Kizilarslan Suhreverdi ve Leibniz de Nur Monad anlayislari Mukayeseli bir yaklasim Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 2021 Muhammet Sekerci Rene Guenon un din fenomenolojisi baglaminda din dinler ve dinlerarasi iliskilere bakisi Master Tezi Karabuk Universitesi 2023 Dis baglantilarOverview of the Perennialist School PDF16 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Perennial Philosophy19 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Perennial Philosophy28 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde By W T S Thackara20 Kasim 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Perennial Philosophy28 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Religion in General25 Aralik 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde Elestiriler Critique of Perennialism Islam and the False Promise of Perennialism The Dark Side of Perennialism Against Perennialism Orthodox Critique of Perennialism Mysticism Debated Pluralism vs Perennialism Nuh Ha Mim Keller On the validity of all religions in the thought of ibn Al Arabi and Emir Abd al Qadir a letter to Abd al Matin What is Perennialism Egitimde Perennializmin elestirisiKaynakca Charles Schmitt Perennial Philosophy From Agostino Steuco to Leibniz Journal of the History of Ideas 1966 27 1 s 506 Seyyid Huseyin Nasr Bilgi ve Kutsal cev Yusuf Yazar Iz Yayincilik 2001 s 81 Charles Schmitt a g m s 507 513 William Blake Corpus cev C Hakan Arslan Kult Yayinlari 2016 s 25 28 William Blake The Complete Writings of William Blake Ed Geoffrey Keynes London Oxford University Press 1966 s 98 Inayat Khan The Unity of Religious Ideals Sufi Order Publications 1979 Aldous Huxley Kadim Felsefe cev Mutlu Yetkin Ithaki Yayinlari 2014 Kitap Turkce ye de cevrilmistir Bknz Frithjof Schuon Dinlerin Askin Birligi cev Yavuz Keskin Ruh ve Madde Yayinlari 1992 Seyyid Huseyin Nasr Bilgi ve Kutsal cev Yusuf Yazar Iz Yayincilik 2001 s 119 120 Ahmet Arslan Dinler ve Mutlak Hakikat Kavrami John Hick ve Seyyid Huseyin Nasr la Bir Mulakat Islami Arastirmalar Dergisi 1997 Sayi 2 s 183 Friedrich Schleiermacher On Religion Speeches to its Cultured Despisers trans ed Richard Crouter Cambridge University Press 2010 s 21 23 William James Dini Deneyimin Cesitleri cev Ismail Hakki Yilmaz Pinhan Yayinlari 2017 Wesley J Wildman Religious Philosophy as Multidisciplinary Comparative Inquiry Envisioning a Future for the Philosophy of Religion Suny Press 2010 s 49 Abraham Maslow Religions Values and Peak Experiences Colombus Ohia University Press 1964 s 20 Douglas Allen Dini Tecrubenin Fenomenolojik Tahlili icinde yer aldigi eser Constantin Tacou Haz Din ve Fenomenoloji Mircea Eliade nin Eserlerine Toplu Bakis cev Havva Koser Iz Yayincilik 2000 s 71 James Livingston Religious Pluralism and the Question of Religious Truth in Wilfred C Smith The Journal for Cultural and Religious Theory Vol 4 no 3 2003 s 58 65 Ramakrishna Gospel of Sri Ramakrishna trans Swami Nikhilananda New York Ramakrishna Vivekananda Center 1952 s 111 Iskenderiye Klement ten aktaran Seyyid Huseyin Nasr Bilgi ve Kutsal cev Yusuf Yazar Iz Yayincilik 2001 s 30 Annemarie Schimmel Hallac Kurtarin Beni Tanri dan cev G Ahmetcan Asena Pan Yayincilik 2009 s 62 Ibn Miskeveyh in el Hikmetu l halide adli eserinden aktaran Serap Kilic Philosophia Perennis Kavrami Acisindan Ibn Miskeveyh in El Hikmetu l Halidesi Master Tezi M U Sosyal Bilimler Enstitusu Istanbul 2007 s 166 Berna Karagozoglu Hinduizm ve Islam Tasavvufuna Yaklasimi ile Hindistan in Unlu Turk Bilgini Sehzade Dara Sukuh Akademik Tarih ve Dusunce Dergisi CiltIV Sayi XIII Aralik 2017 s 96 121 Craig Martin Yes but The Neo Perennialists Method and Theory in the Study of Religion 29 2017 s 314 315 Problem With Hindu Universalism 2 Mart 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Mart 2024 Tom Facchine Are All Religions the Same Islam and the False Promise of Perennialism False Promise of Perennialism 29 Subat 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nuh Ha Mim Keller On the validity of all religions in the thought of ibn Al Arabi and Emir Abd al Qadir a letter to Abd al Matin 19 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Mart 2024 Gary Stogsdill A Critique of Perennialism Problems with Enlightenment Gurus and Meditation 29 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Subat 2024