Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sungur, Yozgat ilinin Sorgun ilçesine bağlı, Bahadın beldesi içine alınan bir köydür.
| Sungur | |
|---|---|
 | |
  Sungur Sungur'un Yozgat'taki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Yozgat |
| İlçe | Sorgun |
| Coğrafi bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| Nüfus (2000) | |
| • Toplam | 338 |
| Zaman dilimi | (TSİ) |
| İl alan kodu | 0354 |
| Posta kodu | 66700 |
Resmî site [1] | |
Sözkökü
Türk dili kökeninden geldiği bilinmekle birlikte Sungur sözcüğünün birçok anlamı bulunmaktadır. Tarihi kaynaklarda Osmanlıca : S-N-K-U-R سنقور diye yazılır, (Arapça: سنقر ve İranca:سنقر sonqor) şeklinde yazılır. Codeks Cumanicus (Kuman/Kıpçak Türkçesinde tarihi bir kitap) adlı eserde Sungur sözcüğü, yırtıcı kuşların adı olup aynı zamanda kişi adı olarak da geçmektedir. Sungur sözü anlam olarak; doğangiller (falconidae) ailesinden bir yırtıcı kuş türü, akdoğan. Soğukkanlı, sakin kimse anlamında bir kişi adı. Türkiye'deki yerli bazı ağızlarda kurbağa yumurtası anlamına gelir. Günümüz Türk lehçeleri ve şivelerinde kullanımı da bulunmaktadır. Kazak Türkçesinde kuş adları arasında geçer.
Tarihçe
14. yüzyılda Doğu Türkistan taraflarından gelen ve özellikle Fars Atabegliği'nin dağılmasından sonra özellikle Boz-Ok denilen bazı Türk toplulukları Bozok yaylasına yerleşmişlerdir. Moğol istilası sonrası gelen Türkistan'dan gelen Uygurlar ve diğer Türk toplulukları Eratna Beyliğini kurmuşlardı. Eratna Beyliğinde yönetim kademesinde türlü Türk toplulukları bulunmaktaydı. Eratna Devleti'nden sonra Oğuzların Salur boyundan Kadı Burhaneddin Devleti bölgede güçlü oldu. Yozgat ilinin Türkçe eski adı Bozok olup buradaki Türk topluluklarının büyük bölümü Oğuzların Bozok kolundan gelmektedir. Kadı Burhaneddin Ahmed Devletinden sonra Osmanlı Devleti bu dolaya egemen olacaktır. Dulkadiroğulları Türkmen beyliği yıkıldıktan sonra oradaki Türkmen toplulukları Halep, Maraş dolaylarından 17. yüzyıldan itibaren Bozok bölgesine yerleşmeye başladılar. Zaten 16. yüzyılda bölge ismini Dülkadir (Zülkadir)-oğulları Devleti'nden yadigar olarak Zülkadriye Eyaleti'ne bağlı idi. Sungur ve çevresi (Bozok Sancağı(Yozgat ili) dahil 1827 yılında kurulan Ankara Eyaleti ve Ankara Vilayeti'ne dahil olundu.
Sungur köyü, 7 ayrı aile tarafından kurulmuştur. Tuzlacık köyünden gelen ve Sungur'a yerleşen aile Tuzlacık soyadını, eski zamanlarda deve ticareti yapan aile Deveci soyadını almıştır. Farklı soyadları bulunmakta olup her bir aile farklı coğrafi yerlerden gelip Sungur halkını oluşturmuştur. Her bir aileye bir takım denilmiştir. Gabıl takımı, Tuzlacık takımı, Hameşgiller vb.
Toplum yapısı
Sungur halkı Çomak dağı eteğinden, eski halkın dilinde say adı verilen kayalık taşlı sulu yunaklık dereden bağların bulunduğu mekan arasında yerleşmiş bir Türk halkıdır. Sungur halkı geçmişte bütün Eski Türklerde olduğu gibi türlü boylara (topluluklara) ayrılmıştır. Günümüze kadar adı kalmış sülaleler şunlardır.
- Kecelgiller (soyadları Özcan):
- Ganigil (Gani kahya) takımı) (soyadları Deveci, Alparslan):
- Hameş-kağal (veya Hameşgiller)(uyarı. kağal kelimesindeki k harfi ke sesi gibi ince söylenir) (soyadları Bekdur):
- Omar-kağal (soyadları Tuzlacık): Tuzlacık köyünden geldiği bilinir.
- Hindoğlu takımı (sonradan Pilikgil) (Soyadı Kurul): Söylentiye göre Çomak dağına ilk yerleşen Türk topluluğu olup bu ormanlık arazide develeri kaybolunca ormanı ateşe vermişler ve bölgedeki ormanlık arazi yok olmuştur.
- Kôr Ismayılgiller (soyadları Bıyık):köye gelen göçebe türkmenlerdir
- Küçük Ahmetgiller (soyadları Tekbıyık):
- Çapangiller, Şıhılığıllar (soyadları Torun):
İnanç
Günümüzde Sungur köyü toplumu din yapısı olarak Müslüman'dır. Eski Türk inancı Şamanizm dininden gelen bazı inanışlar da görülmektedir. Dilek ağacına çaput (bez) bağlama ki buna çalama denir, bazı tür hayvanların önden geçip veya yolda görülmesinin uğursuzluk veya bahtlılık olarak yorumlaması Eski Türk dininden kalmış inançlardır. Farkında olmadan devam ettirilen Şamanizm kökünden gelen gelenekler arasında Mevlid ve İlahi, Döne, Döndü,Satı ve Satılmış gibi adların verilmesi, mezar ucundaki su oyukları, ölülerin ardından yapılanlar, makas-bıçak vermeme, hapşırana çok yaşa demek, kapı eşiğinde oturmamak, kurşun dökmek, mezar taşı, nazar inancı, gidenin ardından su dökmek, tahtaya vurmak, ölülerin ardından toplanmak, çocuklara tabiattan esinlenen adlar koymak, ağaçlara türbelere çapuz ve bez bağlamak gibi sayısını çoğaltacağımız inanışlar İslam ile ilgisi olmayıp Eski Türk dini olan Şamanizm ile ilgilidir.
Günümüzde bu inançlar bütün Türk Dünyası'nda, Altay Dağları, Tanrı Dağları, Sayan Dağları gibi yüksek yerlerde yaşayan Tofalar, Dolganlar,Şorlar, Tuvalar, Duhalar, Kazaklar gibi Türk topluluklarında da görülmektedir.
Toponomi
Köyün bulunduğu bölgede bazı toponomik adlar bulunur. Bu yer adları halk dilinde biraz değişime uğramıştır. Aşşağpuñar (Aşağı Pınar), Sultanguyusu (Sultan Kuyusu), Goğgaya (Gök kaya), Gızıltoprah (Kızıl Toprak), Olukguyusu(Oluk Kuyusu), Aydoğmuş, Gündoğdu, Asiyalinbağ (Asiye-gillerin bağı), Gubürören (Gübür Ören), Cinni Mezer (Cinli Mezar), Gannıtalla (Kanlı Tarla), Goruhlu (Koruklu), Garaçalının ora (Kara Çalının orası), Gulahsız (Kulaksız).
Bu yer adları yön veya bir bölge bildirmektedir. Mesela; Googaya denilen yer Çomak dağının Bahadın Kasabası yoluna bakan tarafıdır. Goruhlu ise Söylemez köyü tarafına denir.
Kültür
Eski Türklerdeki mutfak kültürünün yakın zamana kadar ulaştığı geleneklerine bağlı olan köy olup bayramlarda seyranlarda ve düğünlerde komşu (yöre dilinde koñşu) ziyareti yapılır. Yemekleri bol türlü olmakla birlikte başlıca yemek kültürü arasında kışları yenilen arabaşı ve tavşan köftesi vardır. Çörek, bazlama, katmer, erişte, helle çorbası, yarma çorbası, düğürcük çorbası (köy dilinde duğurcük), bulama çorbası (köyün dilinde bulama aşı) köyün yemek kültürüdür. İslam öncesi devirde Türk toplumu, tahıl ürünlerinden omaç(oğmaç, umaç) adı verilen bir tür çorba yaparlardı. Bu çorbanın ana maddesi, genellikle yuvarlak kesilen erişte idi. Bu yemek yapımda farklılaşarak halen ad olarak devam etmiştir. Omaç, yufka, ekmek ve yumurta ile yapılmaktadır.
Çocuk Oyunları: Sungur köyünde oynanan belli başlı oyunların adları şöyledir:
Hodah oyunu, Gozümüç (veya Yumuşma) Oyunu, Eş Gördüm oyunu, Depik oyunu, Çelik-Çomak oyunu, Seklem, At Oynatmacı oyunu, Ortada Sıçan oyunu, Galeylim oyunu, Beştaş (veya Toptaş), Saklanbaş (Saklanbaç), Gayış Vurma, Sallanguş (Çoğdürüguş), Cimcime oyunu, Çıbıktan at oyunu.
Dil
Sungur Türkçesi: Köydeki dil halis muhlis katıksız Türkçedir. Sungur Türkçesi genel özellikleri itibarıyla Oğuz (Türkmen) Türkçesinin yapı ve telaffuz özelliklerini içinde barındırır. Fakat bazı özellikleri ile de Kıpçak Türkçesi özellikleri taşır. Özellikle Azerbaycan Türkçesine çok yakındır. Bazı hususiyetleri de Orta Asya ve Sibirya'daki Türk şiveleri benzer. Kırım Türkçesine de yımırta (yumurta) örneğindeki gibi benzeyen çok özellik vardır.
T'nin D oluşu(Türkmen Türkçesi, Tıva Türkçesi, Azerbaycanca gibi) tadı < dadı, taş<daş, tırnak<dırnag, tane<daane, tepe< depe
Ç'nin Ş oluşu(Kazak Türkçesi gibi)
Söz içlerindeki bazı ç sesleri Sungur köy halkının dilinde ş harfi olmuştur.
göçtü< goştü, biçti<bişti, ağaçlar< ağaşlar, açmak< aşmak, uçtum< uştum, kaçtı< gaştım.
n'nin g,ğ oluşu(Kazak Türkçesi gibi)
Söz içlerindeki bazı n sesleri Sungur köy halkının dilinde genizden gelen bir ğ harfi olmuştur. Bu söylenişte nazal n diye tabir edilen geniz n harfine Doğu Türkistandaki Uygur Türkçesindeki şekli kadar çok yakındır (örnek olarak :Saňa, Baňa) fakat tam olarak onu yansıtmaz. ng arası bir ses ile ifade edilebilir
şuna<şoğa, bana<bağa, sana<sağa, ona<oğa.
Çokluk eki'nin değişimi(Kazak, Kırgız, Tataristan Türkçesi ve Sibirya Türkçesi gibi)
Bazı durumlarda çoğul eki -lar, ler değişime uğramaktadır. Eğer kök kelime veya çoğul öncesi kelime -n ile biterse çoğul eki de -nar, ner şeklini alır.
bunlar<bunnar, onlar<onnar, şunlar<şonnar, yorganlar<yorgannar, yığınlar<yığınnar.
Kök-Türkçeden gelen eklerin kullanımının oluşu sebebiyle Sungur konuşması, Bozok bölgesinin bozulmaya uğramamış bir Türk ağzıdır denilebilir. Eski Türkçedeki kinye/kınya'nın fonetik değişime uğramış bir versiyonu olan -gine, -genne şekilleri söylenişlerde rastlanır. Özbekistan Türkçesinde de görülen bu ek dil bağlantısını göstermektedir. Özbekçe "-ginem" / Türkiye Türkçesi "cağızım" ekine karşılık gelmektedir. "Mecnuntalnıng başginemni egmegin, Közlerimden yaşginemni tökmegin" Salkımsöğüdün başcağzımı eğmeyesin, Gözlerimden yaşcağzımı dökmeyesin...). Sungur ağzında "güzelce yap" yerine "güzelgine yap" denilir. Ayrıca "Güzelcene" ve"güzelgene" yap söylenişleri de vardır.
- Bilinmesi Gerekli Sözler
- Ellaham; Allahu Alem kelimesinin halk dilindeki değişimidir. Allah Bilir olarak kullanılan kelime belki manasında da kullanılmaktadır.
Şaplak; tokat, şamar. Çığırmak, çağırmak. Çığrale, çağır hele, çağırır mısın. Çığırışmak, bağrışmak. Abı; anne, ana (Orta Asya ve Sibiryada aba, apa, ava şeklindedir. Sungur Türkçesinde buradak ikinci a sesi ı sesine dönüşmüştür). Ağa, baba. Biçik, ineğin küçüğü (Sibirya Türkçesinde biçiğ kelimesi küçük manasında kullanılır). Bicimcik, çok az. Cingan çivisi, küçük çivi. Mık; büyük çivi. Culuk, hindi. "Gatıh", Çalkama, ayran. Doñuz, domuz (Orta Asya Türkçelerinde Doñuz ve Toñuz, Azerbaycan Türkçesinde donuz). Dil, kilidi açıp kapamak için kullanılan araç, anahtar, açar, açkı. Deşirici, hırsız. Oğru, hırsız. Eşgili, mayalanmış bazlama, katmer. Ekiz, ikiz. Eringeş, üşengeç. Gutmek, beklemek, sürmek (mesela, koyun gütmek). Guver, bırak, koy, aşağı koymak (Özbek Türkçesinde kuy, aşağı demektir). Yüzünguylu, aşağı doğru. Gicişmek, kaşınmak. Noorüyon, nasılsın, neler yapıyorsun anlamında kullanılır. Ondan sonramayım, ondan sonrası. ool, oğul. Oobed, övüngen. Oorun oorun, gizli gizli,hırsız(oğrun) gibi. Ötoğon, geçmiş (öteki) gün. Toplu, pencere önü. Sındı, makas (sındı, Orta Asya Türkçelerinde kırmak kesmek manasına gelmektedir). Say, bir miktar taşlı olan vadi, nehir yatağına denir (misal, Saya gitmek). Sağsak, kötü kokmuş. Tosbağa, kaplumbağa (Orta Asya Türkçelerinde taşbağa). Tiken, diken. Yumuş, iş, görev, vazife. Yuğ, yıka. Yunak, çamaşır yıkama yeri. "Kunnamak", atın yavrusunu doğurması. "Kuşüm etmek", merak etmek. "Mazarat", şımarık. "Malamat etmek", rezil etmek. "ile mi?", öyle mi?,
- Resmi yazıda çok kullanılmayan Sungur dilindeki Sözler
- gırışmağ (kırışmak, başını dikerek gösteriş yapmak, kasılmak, cilvelenmek, kendini beğendirme çabasında olmak), hömermek (hiddetlenmek, kabadayılık taslamak, birisine kızarak saldırmaya başlamak), karış getirmek (kargış, beddua etmek, lanetlemek), yumuş buyurmak(iş yükü vermek), yumuş dutmag (verilen işi yerine getirmek) vd.
Coğrafya
Yozgat iline 63, Sorgun ilçesine 30 km. uzaklıktadır. Bölgenin en yüksek dağlarından eteğinde yerleşim olmuştur. Çomak Dağı üzerinde Radyolik istasyonu (PTT telefon aktarıcının) bulunmaktadır. Karabodu höyüğü ve art arda devam eden üç höyük ile çok dik duran Sivri Dağı bölgede önemli yükseltilerdir. Kuzeyinde Bahadın Kasabası, Gümüşkavak köyü, Salur köyü; güney yönde Bağlıca köyü, köyü, İnevi köyü, batı yönde Mansuroğlu köyü ile konumlanmıştır. Çevresindeki öbür köyler ise Söylemez, Bebekköy, Karacalar, Küçükçalağıl, Alişar, , , Karaveli'dir.
Nüfus
Yıllara göre halk toplam sayısı çok hızlı şekilde düşüşe geçmiştir.
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2019 | 170 |
| 2007 | 301 |
| 2000 | 372 |
| 1997 | 338 |
Sungur Adının Tarihte ve Coğrafya'da Geçtiği Yerler
Sungur köyünün eski adının Son köy veya son kurulan yer olduğu söylense de bu gerek tarih ve gerekse dil araştırmalarında doğruyu yansıtmamaktadır [2]. Benzer yer adı Türklerin egemen olduğu Kore'den İran'a ve Macaristan'a kadar birçok ülke içinde görülmektedir. Macaristanda Eski Türklerden kalmış "Zongur" sülalesi de vardır. Tarihin Türk diline bağı olarak Türkiye'nin dört bir tarafında Sungur adlı yerleşim yerleri de vardır. Van/Çaldıran/Sungur Köyü, Muğla/Sungur köyü, Gümüşhane/Sungur-beyli köyü, Edirne/Malkara/Hacı Sungur köyü vb. Ayrıca Sungur adı ile Konya/Ilgın'da Mahmuthisar köyünün 4 km kuzeyinde, Ilgın ovasına hâkim bir tepede Sungur Bey Türbesi bulunmaktadır. Niğde/Küçükköy'de Vakf-ı Cami-i Sungur Ağa vardır. Türkiye dışında da Türk Dünyası içinde birçok ülkede Sungur adında köy ve yer adlarını görmekteyiz. Rusya Federasyonunun işgali altındaki Türk toprağı olan Başkortostan Cumhuriyetinin Pervomayskiy'e 18 km uzaklıkta olan Sungur adlı köy vardır. Yine Başkortostanda Sterliytamak ilçesinde Sungur köyü bulunur. Rusyada Ulyanovskaya bölgesinde yine Sungur (nüfusu 1341 kişi) adlı yerleşim vardır ki buradaki halkın çoğu Rus olup önceleri Türklerin yerleşim yeri idi. Rus işgali ile buradaki Türkler soykırıma uğramışlardır. Selçuklular İran coğrafyasını fethettikten sonra 1147 tarihinde, merkezi Şiraz'da yerleşen Türkmen boylarından biri de Salurlulardır. Bu beylik Salur Han'ın neslinden olan tarafından kurulmuştur. 1284 yılında yıkılmış, yerine İlhanlılar egemen olmuştur. Buradaki Türkmen halkının bir bölümü İç Anadolu'da Bozok yaylası içinde yer alan Çomak dağı etrafına yerleşmiş olabilir ve köy ismi bu liderden gelmiş olabilir. Sungur Adı dünyanın birçok yerinde gerek ad gerekse yer olarak geçmektedir. Bunlar arasında İran'ın batı sınırlarına yakın Kirmanşah şehrinin, 70 km kuzey doğusunda Türklerin yaşadığı Sungur adlı bir şehir vardır. İran'daki bu Türk şehri olan Sungur şehrinin nüfusu yüzbine yakındır. Sungur Türklerinin dili olan Sungur Türkçesi ise Azerbaycan Türkçesine benzer. Sungur Türkleri soğuk yerine "soğuh, sovuk", ileri yerine "irelu", demektedirler, ayrıca "geynemağ", ervad (arvad-kadın), çörey (ekmek), gulah (kulak), bulak (kaynak, pınar), aba (anne), gardaş (kardeş) vb. Rusya Federasyonu içinde Türklerin yoğun olarak yaşadığı ilçesine 21 km mesafede Sungur köyü vardır. Köy halkı yerli Türklerden olup Rus işgalinde direnmişler Müslüman olmayı bırakmamışlardır. Ruslar Sungur Türkleri ve dolaydaki Türkleri diğer Türklerden ayırmak ve bölmek için halk arasında bir adlandırma olarak kullanılan Tatar adını millet gibi kabul ettirerek bölmeye çalışmıştır. Tatar, Kırgız,Oğuz gibi adlandırmalar bir ulus adı olmayıp Türklerin kendi aralarında kullandığı soyadlarıdır. Bu yerleşim yeri aynı zamanda Kazakistan'a da yakındır. İtil (veya İdil, Atıl, Edil, Rusçası Volga) akarsuyu boylarına yakın bazı yer adlarına bakınca Sungur köy adları göze çarpar. Ayrıca Tataristan Türk Cumhuriyeti ve Samara bölgesinde küçük bir akarsuyun adı da Sungur akarsuyudur. Eski yazma tarihler olan silsilenamelerde Osmanlı Devletinin kurucusu Osman Bey'in amcalarından birinin adı Sungur Tigin'dir. Niğde'de 1335 yılında tarafından yaptırılmış olan Sungur Bey camii ve türbesi bulunmaktadır. Yine Niğde'de Emir-ül ümera Seyfeddin Sungur Ağa tarafından 1335 yılında yaptırılan Sungurbey Kütüphanesi bulunmakta olup günümüzde Niğde İl Halk Kütüphanesi olarak adlandırılmıştır. Niğde'de Sungurbey Mahallesi de vardır. Çorum'un ilçelerinden birisi de Sungurlu'dur. Van'ın Çaldıran ilçesine bağlı bir yerleşim yeri, Muğla'nın Göktepe bucağına bağlı bir yerleşim yeri, Hatay'ın Kışlak bucağına bağlı bir yerleşim yeri "Sungur" olarak geçmektedir. Sungur adı Kaşgarlı Mahmud'un Arap Dünyasına Türk dili öğretmek için yazmış olduğu Divânu Lügati't-Türk adlı yazma eserde Oğuz boylarında uran (arma, sembol, simge) olarak kullanılmıştır. Doğan türü kuşlar içinde Ak Sungur adlı kuşu Azerbaycan Türkçesinde "şunkar", Kazak Türkçesinde ise "Ak Sunkar" olarak bilinir. Kartal, doğan, atmaca gibi yırtıcı kuşların ve alttürlerinin tamamı Eski Türk kültüründe önemli bir yere sahiptir. Sungur veya Sonkur ya da Şunkar veya Şumkar bu kuşlar arasında yer almaktadır. Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğü'nde sungur kelimesinin Osmanlı literatür kaynaklarına göre karşılığı olarak sunkur, sungar, suknur kelimelerini görmekteyiz ki akdoğan kuşu manasında kullanılmıştır.
Kaynakça
- ^ . YerelNet.org.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2015.
- ^ Wikipedia contributors (2020). Sungur. Vikisözlük, Özgür Sözlük. Retrieved 20.07, Kasım 25, 2020 from //tr.wiktionary.org/w/index.php?title=Sungur&oldid=3610222.
- ^ Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğü
- ^ Divanı Lügati Türk'teki manası http://www.turansam.org/kitaplar/KasgarliMahmutDivaniLugatitTurk.pdf 7 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Sungur adının anlamları". 1 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Nisan 2020.
- ^ Kaplankıran, Dilek; Kaplankıran, İbrahim (13 Mart 2017). . Turkish Studies. Ankara. ss. 217-250. doi:10.7827/TurkishStudies.11329. ISSN 1308-2140. 10 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Oğuzların Tarihi (Oğuzlar/Türkmenler), Prof. Dr. Faruk Sümer. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı yayınları (5.basım)sayfa 197
- ^ Osmanlı Arşivleri http://www.devletarsivleri.gov.tr/Handlers/hhFile.ashx?Id=45d0f5ad-1f99-4fa4-94a4-d04c9e965bcb 14 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k116202f/f156 13 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . sayfa 124.
- ^ Say; Eski Türk dilinde taşlı su yatağı anlamında kullanılır. Sibiryadaki Say-an dağları misal verilebilir.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ https://www.turansam.org/makale.php?id=1675 1 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Azerbaycan Türkçesi bir röportaj örneği ile karşılaştırma
- ^ https://www.nufusune.com/80858-yozgat-sorgun-sungur-mahallesi-nufusu 16 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Güncel Nüfus verileri
- ^ Bütün Yönleriyle Sorgun (1990), Durali Doğan
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Kasım 2020.
- ^ https://www.turansam.org/makale.php?id=117 24 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Kırgız Türkleri Tarihinin Kaynakları - Fatih ALPARSLAN
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ocak 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Aralık 2011.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sungur Yozgat ilinin Sorgun ilcesine bagli Bahadin beldesi icine alinan bir koydur SungurKoySungurSungur un Yozgat taki konumuUlkeTurkiyeIlYozgatIlceSorgunCografi bolgeIc Anadolu BolgesiNufus 2000 Toplam338Zaman dilimiUTC 03 00 TSI Il alan kodu0354Posta kodu66700Resmi site 1 SozkokuTurk dili kokeninden geldigi bilinmekle birlikte Sungur sozcugunun bircok anlami bulunmaktadir Tarihi kaynaklarda Osmanlica S N K U R سنقور diye yazilir Arapca سنقر ve Iranca سنقر sonqor seklinde yazilir Codeks Cumanicus Kuman Kipcak Turkcesinde tarihi bir kitap adli eserde Sungur sozcugu yirtici kuslarin adi olup ayni zamanda kisi adi olarak da gecmektedir Sungur sozu anlam olarak dogangiller falconidae ailesinden bir yirtici kus turu akdogan Sogukkanli sakin kimse anlaminda bir kisi adi Turkiye deki yerli bazi agizlarda kurbaga yumurtasi anlamina gelir Gunumuz Turk lehceleri ve sivelerinde kullanimi da bulunmaktadir Kazak Turkcesinde kus adlari arasinda gecer Tarihce14 yuzyilda Dogu Turkistan taraflarindan gelen ve ozellikle Fars Atabegligi nin dagilmasindan sonra ozellikle Boz Ok denilen bazi Turk topluluklari Bozok yaylasina yerlesmislerdir Mogol istilasi sonrasi gelen Turkistan dan gelen Uygurlar ve diger Turk topluluklari Eratna Beyligini kurmuslardi Eratna Beyliginde yonetim kademesinde turlu Turk topluluklari bulunmaktaydi Eratna Devleti nden sonra Oguzlarin Salur boyundan Kadi Burhaneddin Devleti bolgede guclu oldu Yozgat ilinin Turkce eski adi Bozok olup buradaki Turk topluluklarinin buyuk bolumu Oguzlarin Bozok kolundan gelmektedir Kadi Burhaneddin Ahmed Devletinden sonra Osmanli Devleti bu dolaya egemen olacaktir Dulkadirogullari Turkmen beyligi yikildiktan sonra oradaki Turkmen topluluklari Halep Maras dolaylarindan 17 yuzyildan itibaren Bozok bolgesine yerlesmeye basladilar Zaten 16 yuzyilda bolge ismini Dulkadir Zulkadir ogullari Devleti nden yadigar olarak Zulkadriye Eyaleti ne bagli idi Sungur ve cevresi Bozok Sancagi Yozgat ili dahil 1827 yilinda kurulan Ankara Eyaleti ve Ankara Vilayeti ne dahil olundu Sungur koyu 7 ayri aile tarafindan kurulmustur Tuzlacik koyunden gelen ve Sungur a yerlesen aile Tuzlacik soyadini eski zamanlarda deve ticareti yapan aile Deveci soyadini almistir Farkli soyadlari bulunmakta olup her bir aile farkli cografi yerlerden gelip Sungur halkini olusturmustur Her bir aileye bir takim denilmistir Gabil takimi Tuzlacik takimi Hamesgiller vb Toplum yapisi Sungur halki Comak dagi eteginden eski halkin dilinde say adi verilen kayalik tasli sulu yunaklik dereden baglarin bulundugu mekan arasinda yerlesmis bir Turk halkidir Sungur halki gecmiste butun Eski Turklerde oldugu gibi turlu boylara topluluklara ayrilmistir Gunumuze kadar adi kalmis sulaleler sunlardir Kecelgiller soyadlari Ozcan Ganigil Gani kahya takimi soyadlari Deveci Alparslan Hames kagal veya Hamesgiller uyari kagal kelimesindeki k harfi ke sesi gibi ince soylenir soyadlari Bekdur Omar kagal soyadlari Tuzlacik Tuzlacik koyunden geldigi bilinir Hindoglu takimi sonradan Pilikgil Soyadi Kurul Soylentiye gore Comak dagina ilk yerlesen Turk toplulugu olup bu ormanlik arazide develeri kaybolunca ormani atese vermisler ve bolgedeki ormanlik arazi yok olmustur Kor Ismayilgiller soyadlari Biyik koye gelen gocebe turkmenlerdir Kucuk Ahmetgiller soyadlari Tekbiyik Capangiller Sihiligillar soyadlari Torun Inanc Gunumuzde Sungur koyu toplumu din yapisi olarak Musluman dir Eski Turk inanci Samanizm dininden gelen bazi inanislar da gorulmektedir Dilek agacina caput bez baglama ki buna calama denir bazi tur hayvanlarin onden gecip veya yolda gorulmesinin ugursuzluk veya bahtlilik olarak yorumlamasi Eski Turk dininden kalmis inanclardir Farkinda olmadan devam ettirilen Samanizm kokunden gelen gelenekler arasinda Mevlid ve Ilahi Done Dondu Sati ve Satilmis gibi adlarin verilmesi mezar ucundaki su oyuklari olulerin ardindan yapilanlar makas bicak vermeme hapsirana cok yasa demek kapi esiginde oturmamak kursun dokmek mezar tasi nazar inanci gidenin ardindan su dokmek tahtaya vurmak olulerin ardindan toplanmak cocuklara tabiattan esinlenen adlar koymak agaclara turbelere capuz ve bez baglamak gibi sayisini cogaltacagimiz inanislar Islam ile ilgisi olmayip Eski Turk dini olan Samanizm ile ilgilidir Gunumuzde bu inanclar butun Turk Dunyasi nda Altay Daglari Tanri Daglari Sayan Daglari gibi yuksek yerlerde yasayan Tofalar Dolganlar Sorlar Tuvalar Duhalar Kazaklar gibi Turk topluluklarinda da gorulmektedir Toponomi Koyun bulundugu bolgede bazi toponomik adlar bulunur Bu yer adlari halk dilinde biraz degisime ugramistir Assagpunar Asagi Pinar Sultanguyusu Sultan Kuyusu Goggaya Gok kaya Giziltoprah Kizil Toprak Olukguyusu Oluk Kuyusu Aydogmus Gundogdu Asiyalinbag Asiye gillerin bagi Guburoren Gubur Oren Cinni Mezer Cinli Mezar Gannitalla Kanli Tarla Goruhlu Koruklu Garacalinin ora Kara Calinin orasi Gulahsiz Kulaksiz Bu yer adlari yon veya bir bolge bildirmektedir Mesela Googaya denilen yer Comak daginin Bahadin Kasabasi yoluna bakan tarafidir Goruhlu ise Soylemez koyu tarafina denir Kizil Sungur Tuygun adli yirtici kus turuKultureriste asi Eski Turklerdeki mutfak kulturunun yakin zamana kadar ulastigi geleneklerine bagli olan koy olup bayramlarda seyranlarda ve dugunlerde komsu yore dilinde konsu ziyareti yapilir Yemekleri bol turlu olmakla birlikte baslica yemek kulturu arasinda kislari yenilen arabasi ve tavsan koftesi vardir Corek bazlama katmer eriste helle corbasi yarma corbasi dugurcuk corbasi koy dilinde dugurcuk bulama corbasi koyun dilinde bulama asi koyun yemek kulturudur Islam oncesi devirde Turk toplumu tahil urunlerinden omac ogmac umac adi verilen bir tur corba yaparlardi Bu corbanin ana maddesi genellikle yuvarlak kesilen eriste idi Bu yemek yapimda farklilasarak halen ad olarak devam etmistir Omac yufka ekmek ve yumurta ile yapilmaktadir Cocuk Oyunlari Sungur koyunde oynanan belli basli oyunlarin adlari soyledir Hodah oyunu Gozumuc veya Yumusma Oyunu Es Gordum oyunu Depik oyunu Celik Comak oyunu Seklem At Oynatmaci oyunu Ortada Sican oyunu Galeylim oyunu Bestas veya Toptas Saklanbas Saklanbac Gayis Vurma Sallangus Cogdurugus Cimcime oyunu Cibiktan at oyunu DilSungur Turkcesi Koydeki dil halis muhlis katiksiz Turkcedir Sungur Turkcesi genel ozellikleri itibariyla Oguz Turkmen Turkcesinin yapi ve telaffuz ozelliklerini icinde barindirir Fakat bazi ozellikleri ile de Kipcak Turkcesi ozellikleri tasir Ozellikle Azerbaycan Turkcesine cok yakindir Bazi hususiyetleri de Orta Asya ve Sibirya daki Turk siveleri benzer Kirim Turkcesine de yimirta yumurta ornegindeki gibi benzeyen cok ozellik vardir T nin D olusu Turkmen Turkcesi Tiva Turkcesi Azerbaycanca gibi tadi lt dadi tas lt das tirnak lt dirnag tane lt daane tepe lt depe C nin S olusu Kazak Turkcesi gibi Soz iclerindeki bazi c sesleri Sungur koy halkinin dilinde s harfi olmustur goctu lt gostu bicti lt bisti agaclar lt agaslar acmak lt asmak uctum lt ustum kacti lt gastim n nin g g olusu Kazak Turkcesi gibi Soz iclerindeki bazi n sesleri Sungur koy halkinin dilinde genizden gelen bir g harfi olmustur Bu soyleniste nazal n diye tabir edilen geniz n harfine Dogu Turkistandaki Uygur Turkcesindeki sekli kadar cok yakindir ornek olarak Sana Bana fakat tam olarak onu yansitmaz ng arasi bir ses ile ifade edilebilir suna lt soga bana lt baga sana lt saga ona lt oga Cokluk eki nin degisimi Kazak Kirgiz Tataristan Turkcesi ve Sibirya Turkcesi gibi Bazi durumlarda cogul eki lar ler degisime ugramaktadir Eger kok kelime veya cogul oncesi kelime n ile biterse cogul eki de nar ner seklini alir bunlar lt bunnar onlar lt onnar sunlar lt sonnar yorganlar lt yorgannar yiginlar lt yiginnar Kok Turkceden gelen eklerin kullaniminin olusu sebebiyle Sungur konusmasi Bozok bolgesinin bozulmaya ugramamis bir Turk agzidir denilebilir Eski Turkcedeki kinye kinya nin fonetik degisime ugramis bir versiyonu olan gine genne sekilleri soylenislerde rastlanir Ozbekistan Turkcesinde de gorulen bu ek dil baglantisini gostermektedir Ozbekce ginem Turkiye Turkcesi cagizim ekine karsilik gelmektedir Mecnuntalning basginemni egmegin Kozlerimden yasginemni tokmegin Salkimsogudun bascagzimi egmeyesin Gozlerimden yascagzimi dokmeyesin Sungur agzinda guzelce yap yerine guzelgine yap denilir Ayrica Guzelcene ve guzelgene yap soylenisleri de vardir Bilinmesi Gerekli Sozler Ellaham Allahu Alem kelimesinin halk dilindeki degisimidir Allah Bilir olarak kullanilan kelime belki manasinda da kullanilmaktadir Saplak tokat samar Cigirmak cagirmak Cigrale cagir hele cagirir misin Cigirismak bagrismak Abi anne ana Orta Asya ve Sibiryada aba apa ava seklindedir Sungur Turkcesinde buradak ikinci a sesi i sesine donusmustur Aga baba Bicik inegin kucugu Sibirya Turkcesinde bicig kelimesi kucuk manasinda kullanilir Bicimcik cok az Cingan civisi kucuk civi Mik buyuk civi Culuk hindi Gatih Calkama ayran Donuz domuz Orta Asya Turkcelerinde Donuz ve Tonuz Azerbaycan Turkcesinde donuz Dil kilidi acip kapamak icin kullanilan arac anahtar acar acki Desirici hirsiz Ogru hirsiz Esgili mayalanmis bazlama katmer Ekiz ikiz Eringes usengec Gutmek beklemek surmek mesela koyun gutmek Guver birak koy asagi koymak Ozbek Turkcesinde kuy asagi demektir Yuzunguylu asagi dogru Gicismek kasinmak Nooruyon nasilsin neler yapiyorsun anlaminda kullanilir Ondan sonramayim ondan sonrasi ool ogul Oobed ovungen Oorun oorun gizli gizli hirsiz ogrun gibi Otogon gecmis oteki gun Toplu pencere onu Sindi makas sindi Orta Asya Turkcelerinde kirmak kesmek manasina gelmektedir Say bir miktar tasli olan vadi nehir yatagina denir misal Saya gitmek Sagsak kotu kokmus Tosbaga kaplumbaga Orta Asya Turkcelerinde tasbaga Tiken diken Yumus is gorev vazife Yug yika Yunak camasir yikama yeri Kunnamak atin yavrusunu dogurmasi Kusum etmek merak etmek Mazarat simarik Malamat etmek rezil etmek ile mi oyle mi Resmi yazida cok kullanilmayan Sungur dilindeki Sozler girismag kirismak basini dikerek gosteris yapmak kasilmak cilvelenmek kendini begendirme cabasinda olmak homermek hiddetlenmek kabadayilik taslamak birisine kizarak saldirmaya baslamak karis getirmek kargis beddua etmek lanetlemek yumus buyurmak is yuku vermek yumus dutmag verilen isi yerine getirmek vd CografyaYozgat iline 63 Sorgun ilcesine 30 km uzakliktadir Bolgenin en yuksek daglarindan eteginde yerlesim olmustur Comak Dagi uzerinde Radyolik istasyonu PTT telefon aktaricinin bulunmaktadir Karabodu hoyugu ve art arda devam eden uc hoyuk ile cok dik duran Sivri Dagi bolgede onemli yukseltilerdir Kuzeyinde Bahadin Kasabasi Gumuskavak koyu Salur koyu guney yonde Baglica koyu koyu Inevi koyu bati yonde Mansuroglu koyu ile konumlanmistir Cevresindeki obur koyler ise Soylemez Bebekkoy Karacalar Kucukcalagil Alisar Karaveli dir NufusYillara gore halk toplam sayisi cok hizli sekilde dususe gecmistir Yillara gore koy nufus verileri2019 1702007 3012000 3721997 338Sungur Adinin Tarihte ve Cografya da Gectigi YerlerSungur koyunun eski adinin Son koy veya son kurulan yer oldugu soylense de bu gerek tarih ve gerekse dil arastirmalarinda dogruyu yansitmamaktadir 2 Benzer yer adi Turklerin egemen oldugu Kore den Iran a ve Macaristan a kadar bircok ulke icinde gorulmektedir Macaristanda Eski Turklerden kalmis Zongur sulalesi de vardir Tarihin Turk diline bagi olarak Turkiye nin dort bir tarafinda Sungur adli yerlesim yerleri de vardir Van Caldiran Sungur Koyu Mugla Sungur koyu Gumushane Sungur beyli koyu Edirne Malkara Haci Sungur koyu vb Ayrica Sungur adi ile Konya Ilgin da Mahmuthisar koyunun 4 km kuzeyinde Ilgin ovasina hakim bir tepede Sungur Bey Turbesi bulunmaktadir Nigde Kucukkoy de Vakf i Cami i Sungur Aga vardir Turkiye disinda da Turk Dunyasi icinde bircok ulkede Sungur adinda koy ve yer adlarini gormekteyiz Rusya Federasyonunun isgali altindaki Turk topragi olan Baskortostan Cumhuriyetinin Pervomayskiy e 18 km uzaklikta olan Sungur adli koy vardir Yine Baskortostanda Sterliytamak ilcesinde Sungur koyu bulunur Rusyada Ulyanovskaya bolgesinde yine Sungur nufusu 1341 kisi adli yerlesim vardir ki buradaki halkin cogu Rus olup onceleri Turklerin yerlesim yeri idi Rus isgali ile buradaki Turkler soykirima ugramislardir Selcuklular Iran cografyasini fethettikten sonra 1147 tarihinde merkezi Siraz da yerlesen Turkmen boylarindan biri de Salurlulardir Bu beylik Salur Han in neslinden olan tarafindan kurulmustur 1284 yilinda yikilmis yerine Ilhanlilar egemen olmustur Buradaki Turkmen halkinin bir bolumu Ic Anadolu da Bozok yaylasi icinde yer alan Comak dagi etrafina yerlesmis olabilir ve koy ismi bu liderden gelmis olabilir Sungur Adi dunyanin bircok yerinde gerek ad gerekse yer olarak gecmektedir Bunlar arasinda Iran in bati sinirlarina yakin Kirmansah sehrinin 70 km kuzey dogusunda Turklerin yasadigi Sungur adli bir sehir vardir Iran daki bu Turk sehri olan Sungur sehrinin nufusu yuzbine yakindir Sungur Turklerinin dili olan Sungur Turkcesi ise Azerbaycan Turkcesine benzer Sungur Turkleri soguk yerine soguh sovuk ileri yerine irelu demektedirler ayrica geynemag ervad arvad kadin corey ekmek gulah kulak bulak kaynak pinar aba anne gardas kardes vb Rusya Federasyonu icinde Turklerin yogun olarak yasadigi ilcesine 21 km mesafede Sungur koyu vardir Koy halki yerli Turklerden olup Rus isgalinde direnmisler Musluman olmayi birakmamislardir Ruslar Sungur Turkleri ve dolaydaki Turkleri diger Turklerden ayirmak ve bolmek icin halk arasinda bir adlandirma olarak kullanilan Tatar adini millet gibi kabul ettirerek bolmeye calismistir Tatar Kirgiz Oguz gibi adlandirmalar bir ulus adi olmayip Turklerin kendi aralarinda kullandigi soyadlaridir Bu yerlesim yeri ayni zamanda Kazakistan a da yakindir Itil veya Idil Atil Edil Ruscasi Volga akarsuyu boylarina yakin bazi yer adlarina bakinca Sungur koy adlari goze carpar Ayrica Tataristan Turk Cumhuriyeti ve Samara bolgesinde kucuk bir akarsuyun adi da Sungur akarsuyudur Eski yazma tarihler olan silsilenamelerde Osmanli Devletinin kurucusu Osman Bey in amcalarindan birinin adi Sungur Tigin dir Nigde de 1335 yilinda tarafindan yaptirilmis olan Sungur Bey camii ve turbesi bulunmaktadir Yine Nigde de Emir ul umera Seyfeddin Sungur Aga tarafindan 1335 yilinda yaptirilan Sungurbey Kutuphanesi bulunmakta olup gunumuzde Nigde Il Halk Kutuphanesi olarak adlandirilmistir Nigde de Sungurbey Mahallesi de vardir Corum un ilcelerinden birisi de Sungurlu dur Van in Caldiran ilcesine bagli bir yerlesim yeri Mugla nin Goktepe bucagina bagli bir yerlesim yeri Hatay in Kislak bucagina bagli bir yerlesim yeri Sungur olarak gecmektedir Sungur adi Kasgarli Mahmud un Arap Dunyasina Turk dili ogretmek icin yazmis oldugu Divanu Lugati t Turk adli yazma eserde Oguz boylarinda uran arma sembol simge olarak kullanilmistir Dogan turu kuslar icinde Ak Sungur adli kusu Azerbaycan Turkcesinde sunkar Kazak Turkcesinde ise Ak Sunkar olarak bilinir Kartal dogan atmaca gibi yirtici kuslarin ve altturlerinin tamami Eski Turk kulturunde onemli bir yere sahiptir Sungur veya Sonkur ya da Sunkar veya Sumkar bu kuslar arasinda yer almaktadir Turk Dil Kurumu Tarama Sozlugu nde sungur kelimesinin Osmanli literatur kaynaklarina gore karsiligi olarak sunkur sungar suknur kelimelerini gormekteyiz ki akdogan kusu manasinda kullanilmistir Kaynakca YerelNet org tr 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2015 Wikipedia contributors 2020 Sungur Vikisozluk Ozgur Sozluk Retrieved 20 07 Kasim 25 2020 from tr wiktionary org w index php title Sungur amp oldid 3610222 Turk Dil Kurumu Tarama Sozlugu Divani Lugati Turk teki manasi http www turansam org kitaplar KasgarliMahmutDivaniLugatitTurk pdf 7 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sungur adinin anlamlari 1 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Nisan 2020 Kaplankiran Dilek Kaplankiran Ibrahim 13 Mart 2017 Turkish Studies Ankara ss 217 250 doi 10 7827 TurkishStudies 11329 ISSN 1308 2140 10 Kasim 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Oguzlarin Tarihi Oguzlar Turkmenler Prof Dr Faruk Sumer Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi yayinlari 5 basim sayfa 197 Osmanli Arsivleri http www devletarsivleri gov tr Handlers hhFile ashx Id 45d0f5ad 1f99 4fa4 94a4 d04c9e965bcb 14 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde http gallica bnf fr ark 12148 bpt6k116202f f156 13 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde sayfa 124 Say Eski Turk dilinde tasli su yatagi anlaminda kullanilir Sibiryadaki Say an daglari misal verilebilir Arsivlenmis kopya 3 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 https www turansam org makale php id 1675 1 Agustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Azerbaycan Turkcesi bir roportaj ornegi ile karsilastirma https www nufusune com 80858 yozgat sorgun sungur mahallesi nufusu 16 Ocak 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Guncel Nufus verileri Butun Yonleriyle Sorgun 1990 Durali Dogan Arsivlenmis kopya 20 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Kasim 2020 https www turansam org makale php id 117 24 Kasim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kirgiz Turkleri Tarihinin Kaynaklari Fatih ALPARSLAN Arsivlenmis kopya 6 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Aralik 2011