Tataristan Cumhuriyeti (Tatarca: Tatarstan Cömhüriyäte, Rusça: Респу́блика Татарста́н), Rusya'ya bağlı ve Volga Federal Bölgesi'nin coğrafi sınırları içinde bulunan federal yapıdır. Rusya Federasyonu 2010 yılı nüfus sayımına göre 3.786.488 nüfusu ve 67.836 km2 alanı olan petrol ve maden zengini devlettir.
Tataristan Federal Bölgesi Респу́блика Татарста́н Tatarstan Cömhüriyäte — Татарстан Җөмһүрияте | |||||
| |||||
Milli Marş: Tataristan Cumhuriyeti Ulusal Marşı | |||||
Konum | |||||
Tataristan | |||||
Yönetim | |||||
Ülke: | Rusya | ||||
Federâl Bölge: | Volga Federal Bölgesi | ||||
Ekonomik Bölge: | |||||
Başkent: | Kazan | ||||
Bölge Başkanı: | Rüstem Minnihanov | ||||
Yasama organı: | |||||
Anayasa: | |||||
Genel bilgiler | |||||
Yüzölçüm: | 67.836 km² (26.192 sq mi) | ||||
Nüfus: | 3.786.400 (06/2010) | ||||
- Şehir nüfusu: | 2.790.661 | ||||
- Köy nüfusu: | 988.604 | ||||
- Yoğunluk: | 56 /km² (145 /sq mi) | ||||
Diğer bilgiler | |||||
Dili: | Tatarca, Rusça | ||||
Kuruluş tarihi: | 30 Ağustos 1990 | ||||
Kodu: | 90 | ||||
ISO 3166-2:RU: | RU-TA |
6. yüzyılda Hazar Türkleri tarafından kurulmuş Hazar İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla batıya ve kuzeye göç eden Kıpçak boyuna dahil bir Türk kavmi olan Bulgarlar Kağan Asparuk komutasında batıya giderek bugünkü Bulgaristan'ın temelini atarak Tuna Nehri havzasında Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu, kuzeye giden Bulgarlar ise Volga Bulgarya devletini kurmuşlardır. Bu iki devleti kuran Türklerin ataları bugünkü Tatarlar ve Çuvaşlar sayılmaktadır. Tataristan bölgesi 1922 yılına kadar Bulgaristan olarak anılmaktaydı.
Tataristan Adı
Tataristan devletinin adına kaynaklık eden “Tatar” adını, tarihte asıl meşhur eden Altın Orda Devleti olmasına rağmen, bu ad, komşuları (bilhassa Ruslar) tarafından ve eski, batılı yazarlar tarafından, bazen Asya’daki bütün Türkleri adlandırmak üzere kullanılmıştır. İşte bu devletin yıkılması ile ortaya çıkan hanlıklar da (Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan, Nogay, Sibir hanlıkları) Avrupalılar ve Ruslar tarafından, genellikle Tatar hanlıkları olarak bilinse de, bu bölgedeki Türkler, bu adı, ancak 19. asır sonunda kullanmaya başlamışlardır.
Hakas Türkleri de Tatar anlamında kendilerine "Tadar" demektedirler.[] Tuva Türkleri arasında soyadı olarak da kullanılan sülale adı Tatar manasında kullanılmaktadır.
Etimoloji
Tatar + istan: Tatar “Halk adı”; -stan “Farsça son ek; ülke, bölge” bu ek Türkçeye istan olarak geçmiştir.
Konum
Tataristan Cumhuriyeti, Doğu Avrupa’da, ile İdil (İtil, Volga) nehrinin birleştiği yerde bulunmaktadır.
Ülke, İdil Nehri (Tatarca: İdel) havzasının orta kesiminde yer almaktadır. Moskova'nın yaklaşık 800 kilometre doğusunda, 68 bin kilometrekare büyüklüğünde, İdil ile Çulman nehirlerinin birleştiği noktanın çevresinde yer alır.
Tarih
Eski Tarih
Bir Türk boyu olan Bulgarlar, Büyük Bulgarya devletinin parçalanmasıyla MS 7. asırda (665 yılı ve civarı) bu bölgeye yerleşmeye başladılar. Bölgenin halklarından Fin-Ugorları (Çeremiş, Mordva, , Votyak kavimleri vb.) da idarelerine alan Bulgarların bu bölgede Hunlardan, Sabarlardan, Uzlardan ve Hazarlardan da bazı kalıntılar buldukları muhakkaktır. Bulgarlar bölgede dokuzuncu asırda bir devlet kurdular. 922 yılında İslamiyet’i resmen kabul ettiler.
Tatarlar, İdil boyunda kurulan Bulgar devletinden başlayarak, Altın Orda ve onun devamı olan hanlıklar içinde, bilhassa Kıpçak Türklerinin karışımı hâlinde teşekkül etmişlerdir.
Altın Orda ve Hanlıklar
13. yüzyılda Moğol istilasından sonra bölgede Altın Orda Devleti’nin hâkimiyeti kuruldu. On altıncı asrın hemen başında Altın Orda Devleti yıkıldı ve hâkim olduğu bölgelerde Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan, Sibir hanlıkları ve bağımsız Nogay Uruğları ortaya çıktı. Uzun mücadelelerden sonra Ruslar, Kazan Hanlığı’nı yıkarak bölgeye hâkim oldular (13 Ekim 1552). 1552 tarihi başta Tatarlar olmak üzere, Kuzey Türkleri için önemli bir tarihtir. Bu tarihten sonra evre evre Rusların doğuya doğru ilerleme hareketleri sistematik bir şekilde devam etmiştir. 1552'de Kazan'ın düşmesiyle başlayan Rus yayılması 1885'te Batı Türkistan'ın işgaliyle tamamlanmıştır.
On sekizinci asırda Müslüman Tatarlar içinden hatırı sayılır bir kesim, Rusların siyasi, iktisadi ve dinî baskıları yüzünden yurtlarını terk ederek bugünkü Başkurdistan'a Urallar’a ve ötesine göç etmek mecburiyetinde kaldı. 1552 yılında Kazan Hanlığı'nın Korkunç İvan tarafından yıkılmasından beri, Tatarların Kazan'a nehir ve ulaşım yollarına yakın yerlere yerleşmeleri yasaklanmıştı. Müslümanlıktan vazgeçmeyen Tatar halkı, köylerde yaşamaya mahkûm edilmişti. Bu dönemde kontrolden uzak olması sebebiyle Tatarlardan bazı gruplar Başkurt ve Mordovların yaşadığı bölgelere yerleştiler. Buralarda gizli mektepler açtılar.
1774'te çıkan Pugaçev İsyanı sonunda Tatarlar, Ruslardan birtakım dinî ve ticarî serbestlik aldılar. 1789'da yayınlanan bir kararnameyle Orenburg'da müftülük kuruldu ve İslamiyet resmen Ruslar tarafından tanınmış oldu. Bu durum ancak yarım asır sürdü. 1860'lı yıllarda Tatarlar devletin Hristiyanlaştırma ve Ruslaştırma politikalarına ufak çapta isyanlarla cevap verdiler. Bir kısmı da çeşitli bölgelere ve Anadolu'ya göç ettiler. Fakat buna taviz vermediler.
Aydınlanma Yılları
19 yüzyılda Tataristan'ın da bulunduğu İdil muhiti, Türk Dünyası içinde Ceditçilik yani yenileşme, aydınlanma hareketlerinin merkezi konumuna gelmiştir. İdil-Ural Tatarları arasında aydınlanma fikirlerini başta Abdünnasır Kursavi, , gibi kültür ve eğitim adamları öne sürmüşlerdir. Lakin 18. yüzyıl sonlarıyla 19. yüzyıl başlarında aydınlanma fikirlerinin yaygınlık kazanmasını sağlayacak sosyal-iktisadî ve kültürel-ideolojik şartlar gerekli derecede oluşmadığından, bu fikirler halk arasında yayılmamış, geniş bir yankı bulmamıştır. 19. yüzyılın ortasında Tatarlar arasında aydınlanma fikirleri, yeniden gelişmeye başlamış ve bu devrede yaygınlık kazanmıştır. Bu yıllarda Tatar aydınlanmasının Şehabeddin Mercani, ve Kayyum Nasıri gibi temsilcilerinin fikirleri ve uygulamaları yaygınlık kazanmıştır.
İdil bölgesi Türk toplumunun yenileşmesi için fikirler gelişmiştir. Batılı tarzda eğitim görenler, Tatar halkının eğitimde ilerlemesi için batılı tarzın Tatar mektep ve medreselerine sokulması için girişimlerde bulundular. "" denen Avrupa'daki okullar gibi yazı tahtası, öğretmenin kürsü ve sandalyesi, öğrencilerin de sıraları olmalı, sınıflar gerekli olan tablo ve haritalarla donatılmalıydı. Bu fikri savunanlara "ceditçi" dendi.
1917 İhtilali
1917 İhtilali Rusya'da çarlığın devrilmesine ve geniş politik faaliyetlere sebep oldu. Bütün Rusya Müslümanlarının İttifakı toplandı ve ilk defa çarın tayin etmediği bir müftü seçildi. 1917 Haziran ayında Kazan'da toplanan kurultaydaysa “İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk-Tatarlarının” medeni muhtariyeti ilan edildi. Ardından 120 kişilik Millet Meclisi için seçimler yapıldı. Bu meclis 29 Kasım 1917'de İdil Ural Devleti projesini ilan etti. Bu devlet 1918'de Bolşevikler tarafından ortadan kaldırıldı.
İhtilalden sonra, diğer bazı alanlarda olduğu gibi Tatar yazılı kültürü de kan kaybetmeye başlar. Millî bağımsızlık duygusuyla yazdıkları eserlerle halkı aydınlatmayı amaçlayan ve ihtilali tasvip etmeyen Ayaz İshaki, Sadri Maksudi Arsal, , gibi aydınlar ülkelerinden göçmeye mecbur kalırlar. Bu durum Tataristan’da birçok alanı etkileyecek büyük kayıplar doğuracaktır.
Bolşevikler 'ni kurduklarını açıkladılar. 23 Mart 1919'da Başkurt, 27 Mayıs 1920'de de Tatar ÖSSC kuruldu. Böylece 'nin yerine iki ufak muhtar cumhuriyetin kurulması bölgede Türk birliğinin parçalanmasına sebep oldu. Yirmili yılların başında ülkede diktatörlüğün güçlenmesi ve bütün hayatın zorla ideolojik zincirler altına alınması neticesinde, yazarların da sanat hürriyeti günden güne daralır, yazılan eserlerin değeri sadece sınıf mücadelesi ilkesi gözlüğünden değerlendirilmeye başlanır.
Bugünkü Tataristan
Sovyetler Birliği'nin dağılması sürecinde, 30 Ağustos 1990'da Tataristan da, tam siyasi bağımsızlığını ilan etti. Rusya'dan ayrılma niyetini bildirince, Rusya Parlamentosu buna ret cevabı verdi. Bu bağımsızlık hiçbir devlet tarafından tanınmamıştır. 15 Şubat 1994 tarihinde Rusya Federasyonu başkabın Boris Yeltsin ile Tataristan Cumhuriyeti başkanı M. Şamiyev arasında imzalanan anlaşma ile Tataristan Cumhuriyeti resmen Rusya Federasyonu içerisinde Tataristan Cumhuriyeti olarak bir federal yapı niteliğini kazanmıştır. Söz lkonusu anlaşma daha sonra 'i tarafından kabul edilmiş, Tataristan anayasasının 1. maddesi anlaşma doğrultusunda değiştirilmiştir.
1992 yılında ülkede referandum ile yeni anayasa oylanmış ve % 62 kabul oyu ile kabul edilmiştir. 15 Şubat 1994 tarihinde Tataristan Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasında kurumların konu ve yetkilerinin sınırlandırılmasına dair antlaşma imzalanmıştır.
Coğrafya
Tataristan Cumhuriyeti, federasyon içinde Kirov Oblastı (kuzey); Udmurtya Cumhuriyeti (kuzey/kuzeydoğu); Başkurdistan Cumhuriyeti (doğu/güneydoğu); Orenburg Oblastı (güneydoğu), Samara Oblastı (güney); Ulyanovsk Oblastı (güney/güneybatı); Çuvaşistan Cumhuriyeti (batı); Mari El Cumhuriyeti (batı/kuzeybatı) bölge ve cumhuriyetleriyle komşudur. Güneydoğu yönünde Kazakistan ile Tataristan arasında Orenburg Oblastı yer almaktadır.
Tataristan toprakları genelde alçak ve engebelidir. İdil Nehrinin batısında yüksekliği 235 metreye ulaşan arazi İdil Tepelerinin en kuzey ucunu meydana getirir. Doğuda Ural Dağları’na doğru yükselen bölgenin güneydoğusunda, yaklaşık 338 m yükseklikteki Bügülme-Belebey Platosu yer alır. İdil Nehri bölge topraklarının batı ucundan kuzey-güney doğrultusunda akar. Toprakların büyük bölümünü İdil'in bir kolu olan Çulman Nehri sular. Nokrat ve Ak İdil nehirleri Çulman Nehri’nin en önemli kollarıdır.
Zaman Dilimi
Tataristan Cumhuriyeti, Moskova zaman diliminin (UTC+3) içindedir.
Nehirler
Tataristan’da yer alan en büyük akarsulardır. İdil ve Çulman, bu akarsular içinde en büyükleridir.
Göller
Dağlıklar
- Bügülme-Belebey dağlığı
- İdil dağlığı
- Vyatka dağlığı
Doğal Kaynaklar
Tataristan, petrol, doğalgaz, alçı kaynakları bakımından oldukça zengindir. Ülkede bir milyar ton petrol rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir.
İklim
Tataristan'da kara iklimi hâkimdir. Kışlar uzun ve sert, yazlar ise sıcak geçer. Senelik yağış miktarı ortalama 420–510 mm'dir. En çok yağış yaz aylarında görülür. Kar kalınlığının 60 santimetreye ulaştığı olur.
Cumhuriyet topraklarının % 16'sı ormanlarla kaplıdır. Nehir kenarlarındaki taşkın ovalarında geniş çayırlar yer alır.
- Ocak ayı sıcaklık ortalaması: −16 °C (3.2 °F)
- Temmuz ayı sıcaklık ortalaması: 19 °C (66.2 °F)
İdari Birimler
Tataristan Cumhuriyeti idari yapılanmasında 43 rayon (idari bölge) ve 20 civarında şehir bulunmaktadır. Başkent Kazan, 1.000 yıllık bir şehirdir ve ilginç mimarîsiyle ilgi çekmektedir. Ülkede nüfus ve etkinlik olarak öne çıkmış başlıca şehirler şunlardır:
Şehirler
- Alabuga
- Arça
- Aznakay
- Bavlı
- Bolgar
- Bua
- Çistay
- Elmet (Almetyevsk)
- Kazan
- Leninogorsk
- Mendeleyevsk
- Nurlat
- Tüben Kama
- Yar Çallı
- Yeşil Özen
- Zey
Demografi
Ana madde: Tataristan Nüfusu
- Nüfus: 3.779.265 (2002)
- Şehir: 2.790.661 (%73,8)
- Kırsal: 988.604 (%26,2)
- Erkek: 1.749.050 (%46,3)
- Kadın: 2.030.215 (%53,7)
- 1 erkeğe karşılık kadın sayısı: 1.161
- Yaş ortalaması: 36.5 yıl
- Şehir: 35.7 yıl
- Kırsal: 38.7 yıl
- Erkek: 33.8 yıl
- Kadın: 38.8 yıl
- Ev sahibi sayısı: 1.305.360 (3.747.267 kişide)
- Şehir: 970.540 (2.762.818 kişide)
- Kırsal: 334.820 (984.449 kişide)
- Hayata dair istatistikler
Kaynak: Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi
Doğum | Ölüm | Doğum oranı | Ölüm oranı | |
---|---|---|---|---|
1970 | 47.817 | 25.622 | 15.2 | 8.1 |
1975 | 55.095 | 29.686 | 16.6 | 9.0 |
1980 | 54.272 | 32.758 | 15.7 | 9.5 |
1985 | 64.067 | 34.622 | 18.1 | 9.8 |
1990 | 56.277 | 36.219 | 15.4 | 9.9 |
1991 | 50.160 | 37.266 | 13.6 | 10.1 |
1992 | 44.990 | 39.148 | 12.1 | 10.6 |
1993 | 41.144 | 44.291 | 11.0 | 11.9 |
1994 | 41.811 | 48.613 | 11.2 | 13.0 |
1995 | 39.070 | 48.592 | 10.4 | 12.9 |
1996 | 38.080 | 45.731 | 10.1 | 12.1 |
1997 | 37.268 | 46.270 | 9.9 | 12.3 |
1998 | 37.182 | 45.153 | 9.8 | 11.9 |
1999 | 35.073 | 46.679 | 9.3 | 12.3 |
2000 | 35.446 | 49.723 | 9.4 | 13.1 |
2001 | 35.877 | 50.119 | 9.5 | 13.2 |
2002 | 38.178 | 51.685 | 10.1 | 13.7 |
2003 | 38.461 | 52.263 | 10.2 | 13.8 |
2004 | 38.661 | 51.322 | 10.3 | 13.6 |
2005 | 36.967 | 51.841 | 9.8 | 13.8 |
2006 | 37.303 | 49.218 | 9.9 | 13.1 |
2007 | 40.892 | 48.962 | 10.9 | 13.0 |
2008 | 44.290 | 48.952 | 11.8 | 13.0 |
Etnik Gruplar
Milletler
Ülkede bugün en büyük oran açısından 2 milyon Tatar kökenli, bir buçuk milyon kadar Rus kökenli insanın yaşadığı belirtilmektedir. Bu iki etnik yapı dışında ülkede, çoklukla Tatarca konuşan Çuvaşlar, Çirmişler ve Udmurtlar yaşar. Ukraynalılar, Mordvinler ve Başkurt Türkleri de Tataristan’daki hatırı sayılır azınlık gruplarındandırlar.
Rusya Federasyonu 2002 Nüfus Sayımı’na göre Tataristan Cumhuriyeti’ndeki nüfusun etnik dağılımı şu şekildedir:
- Tatarlar %52,92
- Ruslar %39,49
- Çuvaşlar %3,35
- Udmurtlar %0,64
- Ukraynalılar %0,64
- Mordvinler %0,63
- Çirmişler %0,50
- Kereşenler %0,50
- Başkurt Türkleri %0,39
- Azerbaycan Türkleri %0,26
- Beyaz Ruslar %0,16
- Ermeniler %0,16
- Özbek Türkleri %0,13
- Tacikler %0,1
- Yahudiler %0,09
- Almanlar %0,08
- Kazak Türkleri %0,05
- Gürcüler %0,05
- Moldovlar %0,03
- Romlar %0,02
- Lezgiler %0,02
- 800 kişiden az olan gruplar %0,02
Geçmişten günümüze nüfus dağılımının sayımlardan yansıması şu şekildedir:
1926 Sayımı | 1939 Sayımı | 1959 Sayımı | 1970 Sayımı | 1979 Sayımı | 1989 Sayımı | 2002 Sayımı | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Tatarlar | 1.263.383 (%48,7) | 1.421.514 (%48,8) | 1.345.195 (%47,2) | 1.536.430 (%49,1) | 1.641.603 (%47,6) | 1.765.404 (%48,5) | 2.000.116 (%52,9) |
Ruslar | 1.118.834 (%43,1) | 1.250.667 (%42,9) | 1.252.413 (%43,9) | 1.382.738 (%42,4) | 1.516.023 (%44) | 1.575.361 (%43,3) | 1.492.602 (%39,5) |
Çuvaşlar | 127.330 (%4,9) | 138.935 (%4,8) | 143.552 (%5) | 153.496 (%4,9) | 147.088 (%4,3) | 134.221 (%3,7) | 126.532 (%3,3) |
Diğerleri | 84.485 (%3,3) | 104.161 (%3,6) | 109.257 (%3,8) | 112.574 (%3,6) | 140.698 (%4,1) | 166.756 (%4,6) | 160.015 (%4,2) |
Tatarlar
Bölgede yaşayan Tatarlara, Kazan veya İdil Tatarları ismi de verilir. Dünyada kendisini bu halkın üyesi sayan yedi milyon kadar kişi bulunmaktadır. Ancak bunların dörtte biri (1/4'ü) Tataristan'da yaşamaktadır. 1989 sayımına göre Tataristan’da 1.765.404 olan bu sayı, bütün SSCB’de toplam 6.645.588’dir.
Tataristan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Tataristan’ın millî fikrini Bez buldırabız! (Oldururuz: Biz yapabiliriz/Bizim elimizden her şey gelir!) şeklinde belirtmiştir.
Dinler
Tatarların tamamına yakını Müslüman’dır. Kereşenler olarak bilinen küçük bir Tatar grubu ise Ortodoks’tur. Ülkede özellikle tarihten günümüze dek Tatarlar üzerine sağlanmaya çalışılan bölünme ve Ruslaştırma, Ortodokslaştırma girişimlerinin pek başarılı olamadığı; Tatarların her şeye rağmen dil ve dinleri bağlı kaldıkları söylenebilir. Tataristan’da yaşayan farklı etnik grup olarak Karatay Mordvinleri gösterilebilir. 100 civarında bir sayıda olan Karatay Mordvinleri, Mordvince sözler barındıran bir Tatarca konuşurlar.
Diller
Tataristan Cumhuriyeti’nin resmî dilleri Tatarca ve Rusçadır. Ülkede 2002 Rusya Federal Yasasına (Rusya Federasyonu İnsanlarının Dillerinde) göre resmî alfabe Kiril alfabesidir. Tatarlar içinde yüksek bir orandaki kesimin Kiril harflerine karşı olduğu belirtilmektedir.
Ülkede az olmakla beraber halk arasında Başkurt Türkçesi, Çuvaşça, Mordvin dilleri de kullanılmaktadır.
Eğitim
Eğitim Rusça ve Tatarca yapılmaktadır. İlk ve orta öğretimde Rusça ile Tatarca, yüksek öğrenimde ise Rusça kullanılır. Ülkede okuma-yazma bilmeyen yoktur. Ülkede 13 üniversitede, 70.000 öğrenci bulunmaktadır. Kazan Devlet Üniversitesi, Rusya Federasyonu'nun ikinci en eski üniversitesidir. Kazan Devlet Üniversitesi 1804'te kurulmuştur. Üniversiteye bağlı 17 fakülte vardır.
Tataristan'da büyük öneme sahip yükseköğrenim kurumları Kazan Devlet Üniversitesi, , , , ve Rusya İslam Üniversitesi'dir. Bu üniversite ve enstitülerin hepsi Kazan'da yer alır.
- Ayrıca bakınız: Tatar-Türk Lisesi
Siyasî Yapı
Cumhurbaşkanlığı
Tataristan yönetiminin başında cumhurbaşkanı yer alır. Tataristan Cumhurbaşkanı Rüstem Minnihanov'dur. 25 Mart 2010’da görevine başlamıştır.
’na göre cumhurbaşkanı sadece Tataristan halkı tarafından seçilebilir. Ancak Rusya Federasyonu yasalarına göre bu yasa belirsiz bir tarihe kadar askıya alınmıştır. Rusya’daki cumhurbaşkanlığı seçim yasasına göre yöneticiler, yerel meclisler tarafından seçilebilirler ve söz konusu yönetici adayları sadece cumhurbaşkanlığı olarak seçilebilirler. Rusya Federasyonu’nda 21 Aralık 2021 tarihinde imzalanan Bölgesel Yönetim Kanunu kapsamında Tataristan Cumhuriyeti resmen ortadan kaldırıldı. Putin tarafından onaylanan yasa gereği, “Tataristan Cumhurbaşkanı” yerine artık “Tataristan Bölge Başkanı” kullanılacak. Tataristan’ın zaten var olmayan özerkliği de bu yasayla ortadan kaldırılmış oldu.
Meclis
Tek kamaralı, 100 sandalyeli cumhuriyet meclisi olan ’ndaki (Tatarca: Tatarstan Respublikasınıñ Däwlät Şurası) yerlerden 50’si siyasi partilere, diğer 50’si yerel yönetime aittir. Tataristan devlet şûrasının başkanlığını 27 Mayıs 1998’den beri (Tatarca: Färit Möxämmätşin) yürütmektedir.
Siyasî Statü
Tataristan Federal Bölgesi, Rusya'nın federal bir bölgesidir. Tataristan Federal Bölgesi ile Rusya Federasyonu arasındaki ilişkiler, yetki düzenlemeleri, idari düzenlemeler Tataristan Federal Bölgesi Anayasası’nda hassas bir şekilde belirtilmiştir. Anayasanın birinci maddesi Rusya ile Tataristan arasında imzalanana anlaşma doğrultusunda değiştirilmiştir.
- Ayrıca bakınız: Tataristan Cumhuriyeti Anayasası {İngilizce}4 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kültür
Cumhuriyet, geçmişten günümüze gelen üç kültür (Türk, Slav, Fin-Ugor) ve iki dinin (İslam, Ortodoksluk) tarihî ve kültürel mirasına sahiptir. Bu miras bugün ülkedeki üniversitelerde, müzelerde, tiyatrolarda, kütüphanelerde çeşitli boyut ve yönleriyle irdelenmektedir.
Ülkedeki ana kütüphaneler Kazan Devlet Üniversitesi Bilim Kütüphanesi ve ’dir. Cumhuriyet çapında öneme sahip iki, yerel olarak da 90 müze bulunmaktadır. Yakın geçmişte açılmış birkaç müze söz konusudur.
Tataristan’da 12 tiyatro enstitüsü/kurumu vardır., ülkenin millî orkestrasıdır.
Ekonomi
Tataristan, Rusya Federasyonu’ndaki ülkeler içinde ekonomik gelişkinliği en üst düzeyde olan cumhuriyetlerden biridir. Cumhuriyet, federasyon içinde büyük endüstri kuruluşlarının, otoyolların, doğu ve batı, kuzey ve güney bağlantı yollarının bulunduğu bir konumda bulunur.
Yakıt ve petrokimya endüstrisi (ham petrol, sentetik kauçuk, lâstikler, polietilen ve petrol ürünleri) Tataristan’ın endüstriyel görünümünü belirler. Ülkede helikopter, uçak, uçak motoru, TIR, otomobil, kompresör ve petro-gaz pompalama donanımları, yüksek teknolojiye sahip elektrikli cihaz üretimi yapan mühendislik girişimleri, şirketler bulunmaktadır. Tataristan Cumhuriyeti yılda yaklaşık 32 milyon ton ham petrol üretmektedir. Kamaz markasının kamyon üretiminin %24’ü Tataristan’a aittir. Ülkenin petrokimya şirketlerinin polietilen, sentetik kauçuk ve otomobil lâstiği üretim miktarı Federasyon içinde üçüncü sıradadır.
2008 yılında Tataristan Cumhuriyeti’nin gayri safi bölgesel hasılası %7.1 (karşılaştırılabilir fiyatlarda) oranında artarak 930 milyar Ruble olmuştur. 2008 yılı endüstri sonuçları, yerli mal üretimi iş ve hizmetlerinde %4.3 artışla yaklaşık 910 milyar Ruble olduğu belirtilmiştir. 2008 yılı, ülkede büyük bir atılımın olduğu yıldır. Brüt tarım üretimi %9.3 oranında artarak 124 milyar Ruble olmuştur. Federasyonda fiyatlar açısından Krasnodar Krayı’ndan sonra ev eşyası sevkinde, 6.2 milyon ton ile ikinci sırada yer almıştır. Tataristan’ın ülke dışına yaptığı ekonomik bağlantılar, ülke ekonomisi açısından büyük bir önemdedir.
Ülkenin en büyük tabii zenginliği petrol ve doğal gazdır. Petrol ve doğal gaz Elmet, Leninogorsk, , Mendeleyev şehirlerinde çıkarılır. Çıkarılan petrol boru hattıyla Moskova, Perm, , Kuybişev, Yaroslavl, ve Başkurdistan'daki rafinerilere gönderilir. Petrol ve doğal gaz sanayisinin yanında kimya ve petrokimya sanayisi de gelişmiştir. Kimya fabrikalarında polietilen, aseton, sentetik kauçuk, film gibi dört bine yakın kimyevi madde imal edilmektedir. Ayrıca Kazan'da uçak, bilgisayar, kamyon ve dizel motor fabrikaları vardır.
Ülkede tarım faaliyetleri eski Sovyetler Birliği’nin diğer bölümlerinde olduğu gibi devlet çiftliği (Sovhoz) ve kolektif çiftlikler (Kolhoz) tarafından yürütülür. Başlıca tarım ürünleri çavdar, buğday, mısır, keten, şeker pancarıdır. Ayrıca sebzecilik ve meyvecilikle, hayvancılık ve buna bağlı olarak mandıracılık gelişmiştir.
Ulaşım
Tataristan'da ulaşımda nehirlerden faydalanılır. Irmak limanlarıyla Moskova ve İdil Nehri havzasının diğer şehirlere düzenli yolcu taşımacılığı yapılır. Demiryolu ulaşımı fazla gelişmemiştir. Ülkenin kuzeybatı ve güneydoğu ucundan Moskova ve Urallara uzanan iki ana hat geçer. Birçok merkeze karayolu bağlantısı vardır. Ülkede birçok otoyol vardır.
Resmî Tatiller ve Anma Günleri
- Yeni Yıl Tatili: 1, 2, 3, 4, 5 Ocak
- Anavatan Savunma Günü: 23 Şubat
- Dünya Kadınlar Günü: 8 Mart
- Bahar ve Emek Tatili: 1 Mayıs
- Zafer Günü: 9 Mayıs
- Rusya Günü: 12 Haziran
- Tataristan Cumhuriyeti Günü: 30 Ağustos
- Millî Birlik Günü: 4 Kasım
- Tataristan Cumhuriyeti Anayasası Günü: 6 Kasım
Tataristan Cumhuriyeti’ne özgü dinî tatiller:
- Noel: 7 Ocak
- Kurban Bayramı: İlgili günler
- Ramazan Bayramı İlgili günler
Bu günler resmî tatil kapsamındadır ve bu tarihlerde işler tatil edilir.
Bunların dışında Sabantoy ve da Tataristan’daki önemli panayır zamanlarındadır. Özellikle Sabantoy etkinlikleri ülkenin sınırlarını da aşan bir ün kazanmıştır. 2008 yılındaki Sabantoy etkinlikleri 21 Haziran’da başlamıştır.
Tataristan Cumhuriyeti yasasına (Tataristan Cumhuriyeti’ndeki Tatiller ve Anma Günleri) göre ana dili günü her yıl 26 Nisan’da kutlanır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Численность населения России, субъектов Российской Федерации в составе федеральных округов, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов – районных центров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более человек". 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2010.
- ^ (İngilizce). Tataristan Cumhuriyeti Başkanlık Yönetimi. 2011-2017. 16 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017.
- ^ a b Declaration on the State Sovereignty of the Tatar Soviet Socialist Republic 19 Ocak 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Tataristan Cumhuriyeti Resmî Sitesi - Bağımsızlık Bildirgesi
- ^ (PDF) (Rusça). Rusya Federal İstatistik Hizmetleri Sitesi. 2010. s. 115. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017.
- ^ a b Prof. Dr. Mustafa Öner, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yayınları, Ankara, 1998, s. XXIX
- ^ Ahmet Temir, Tatar Sözünün Menşei Hakkında, Kazan dergisi, 3. Sayı, İstanbul, 1971, s. 41-44
- ^ Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2002, s. 203
- ^ Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2002, s. 207
- ^ a b Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2002, s. 208
- ^ "Ercan Alkaya, Tatar Türklerinin Kullandığı Türkçe Kişi Adları Üzerine Bir Değerlendirme, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11. Cilt, 1. Sayı, Elazığ, s. 117" (PDF). 26 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
- ^ Üzbek Bayçura, Tatarca-Bulgarca Bazı Dilbilim Verilerine Göre Kazan Tatarlarının Menşei (çev: Dilek Elçin), TKA., XII. / 1.-2., 1984, s. 186-198
- ^ "Abdullah Gündoğdu, Kasım Hanlığı ve Sayın Bulat (Simeon Begbulatoviç) Han, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Ankara Üniversitesi Yayını, 2. Cilt, 3. Sayı, Ankara, 2005, s. 26" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
- ^ Prod. Dr. Ahmet Bican Ercilasun, Tarihten Geleceğe Türk Dili 25 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi
- ^ Tatar Edebiyatı Tarihi, SSSR Fener Akademiyesi, Kazan Filialı G. İbrahimov İsimindeki Tél, Edebiyat hem Tarih İnstitutı, 2. Cilt, Kazan, 1985, s. 482-483
- ^ Yahya Abdullin, "(“Kazan Utları” yazısından aktarma)" Tanzimat ve İdil-Ural Tatarları Arasında Aydınlanma Hareketi, İlmî Araştırmalar-1, İstanbul, 1995, s. 175
- ^ "Alsu Kamalieva, Ayaz İshaki'nin Eserlerinde Eğitim, Turkish Studies, Volume 4/3 Spring 2009, Erzincan, 2009, s. 1266" (PDF). 21 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
- ^ "Erdal Şahin - Stalin Dönemi Siyasetinin Kazan Tatar Türkleri Kültürüne Etkileri, Stalin ve Türk Dünyası, Edt. Emine Gürsoy-Naskali, Liaisan Şahin, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2007, s. 233" (PDF). 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
- ^ "Erdal Şahin - Stalin Dönemi Siyasetinin Kazan Tatar Türkleri Kültürüne Etkileri, Stalin ve Türk Dünyası, Edt. Emine Gürsoy-Naskali, Liaisan Şahin, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2007, s. 234" (PDF). 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
- ^ Yalquzaq 17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Bağımsızlık ilanı: 30 Ağustos 1990
- ^ HaberAkademi[] Bağımsızlık tarihi bilgisi
- ^ Assembly of European Regions - The Tatarstan Republic: A short presentation[] Tataristan Hakkında Kısa Tanıtım {İngilizce}
- ^ (PDF) (İngilizce). Minority Right Information System. ss. 1-5. 4 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017.
- ^ (PDF) (İngilizce). Tataristan Cumhuriyeti Başkanlık Yönetimi. 4 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017.
- ^ Tatarstan Respublikası Konstitutsiyesi[] Anayasa {Tatarca}
- ^ Tataristan Cumhuriyeti Resmî Sitesi - Antlaşma 14 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . {İngilizce}
- ^ Tataristan Cumhuriyeti Resmî Sitesi - Ekonomi 26 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . {İngilizce}
- ^ Tatar The language of the largest minority in Russia 13 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . American Association of Teachers of Turkic {İngilizce}
- ^ "Rusya Federasyonu Bölgelerindaki Etnik Dağılım" (XLS). 2002 Rusya Federasyonu Genel Nüfus Sayımı. 2002. 17 Şubat 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Mart 2010.
- ^ a b Nadir Devlet, Türk Dünyasının Demografik ve Ekonomik Yapısına Toplu Bir Bakış, TDEK, 1. Cilt, s. 61
- ^ Президент Татарстанның милли идеясен - "Булдырабыз!" дип билгеләде 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . {Tatarca}
- ^ "Tatars as Meso-Nation" (PDF). Hokkaido University. 5 Haziran 2007 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Mart 2007.
- ^ "Strasbourg Court To Hear On Lawsuit Promoting Tatar Latin Alphabet". 18 Haziran 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mart 2010.
- ^ Верховный суд РТ признал республиканский закон о латинице недействительным, но спикер татарстанского парламента Фарид Мухаметшин считает этот вопрос открытым 20 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
- ^ . 18 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2010.
- ^ a b (İngilizce). Tataristan Cumhuriyeti Başkanlık Yönetimi Sitesi. 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2017.
- ^ a b Tataristan Cumhuriyeti Resmî Sitesi - Tatiller ve Anma Günleri 24 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . {İngilizce}
- Gönül Pultar, "Tataristan Cumhuriyeti'ni Tanımak", Radikal, 20.02.2009, s. 15.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Tataristan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- {Tatarca}
- Tataristan Cumhurbaşkanlığı Resmî Sitesi 23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . {Tatarca}
- Tataristan Cumhuriyeti Anayasası[] {Tatarca}
- Tataristan Hükümeti Resmî Sitesi 9 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . {Tatarca}
- {Tatarca}
- {Tatarca}
- Kazan millenium 2 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . {Tatarca}
- Universiade Kazan 20133 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tataristan Cumhuriyeti Tatarca Tatarstan Comhuriyate Rusca Respu blika Tatarsta n Rusya ya bagli ve Volga Federal Bolgesi nin cografi sinirlari icinde bulunan federal yapidir Rusya Federasyonu 2010 yili nufus sayimina gore 3 786 488 nufusu ve 67 836 km2 alani olan petrol ve maden zengini devlettir Tataristan Federal Bolgesi Respu blika Tatarsta n Tatarstan Comhuriyate Tatarstan ҖomһүriyateBayrakMilli Mars Tataristan Cumhuriyeti Ulusal MarsiKonumTataristan Federal BolgesiTataristanYonetimUlke RusyaFederal Bolge Volga Federal BolgesiEkonomik Bolge Baskent KazanBolge Baskani Rustem MinnihanovYasama organi Anayasa Genel bilgilerYuzolcum 67 836 km 26 192 sq mi Nufus 3 786 400 06 2010 Sehir nufusu 2 790 661 Koy nufusu 988 604 Yogunluk 56 km 145 sq mi Diger bilgilerDili Tatarca RuscaKurulus tarihi 30 Agustos 1990Kodu 90ISO 3166 2 RU RU TA 6 yuzyilda Hazar Turkleri tarafindan kurulmus Hazar Imparatorlugu nun yikilmasiyla batiya ve kuzeye goc eden Kipcak boyuna dahil bir Turk kavmi olan Bulgarlar Kagan Asparuk komutasinda batiya giderek bugunku Bulgaristan in temelini atarak Tuna Nehri havzasinda Birinci Bulgar Imparatorlugu nu kuzeye giden Bulgarlar ise Volga Bulgarya devletini kurmuslardir Bu iki devleti kuran Turklerin atalari bugunku Tatarlar ve Cuvaslar sayilmaktadir Tataristan bolgesi 1922 yilina kadar Bulgaristan olarak anilmaktaydi Tataristan AdiTataristan devletinin adina kaynaklik eden Tatar adini tarihte asil meshur eden Altin Orda Devleti olmasina ragmen bu ad komsulari bilhassa Ruslar tarafindan ve eski batili yazarlar tarafindan bazen Asya daki butun Turkleri adlandirmak uzere kullanilmistir Iste bu devletin yikilmasi ile ortaya cikan hanliklar da Kazan Kirim Kasim Astrahan Nogay Sibir hanliklari Avrupalilar ve Ruslar tarafindan genellikle Tatar hanliklari olarak bilinse de bu bolgedeki Turkler bu adi ancak 19 asir sonunda kullanmaya baslamislardir Hakas Turkleri de Tatar anlaminda kendilerine Tadar demektedirler kaynak belirtilmeli Tuva Turkleri arasinda soyadi olarak da kullanilan sulale adi Tatar manasinda kullanilmaktadir Etimoloji Tatar istan Tatar Halk adi stan Farsca son ek ulke bolge bu ek Turkceye istan olarak gecmistir KonumTataristan Cumhuriyeti Dogu Avrupa da ile Idil Itil Volga nehrinin birlestigi yerde bulunmaktadir Ulke Idil Nehri Tatarca Idel havzasinin orta kesiminde yer almaktadir Moskova nin yaklasik 800 kilometre dogusunda 68 bin kilometrekare buyuklugunde Idil ile Culman nehirlerinin birlestigi noktanin cevresinde yer alir TarihIdil Bulgarlarindan kalma kucuk minareEski Tarih Bir Turk boyu olan Bulgarlar Buyuk Bulgarya devletinin parcalanmasiyla MS 7 asirda 665 yili ve civari bu bolgeye yerlesmeye basladilar Bolgenin halklarindan Fin Ugorlari Ceremis Mordva Votyak kavimleri vb da idarelerine alan Bulgarlarin bu bolgede Hunlardan Sabarlardan Uzlardan ve Hazarlardan da bazi kalintilar bulduklari muhakkaktir Bulgarlar bolgede dokuzuncu asirda bir devlet kurdular 922 yilinda Islamiyet i resmen kabul ettiler Tatarlar Idil boyunda kurulan Bulgar devletinden baslayarak Altin Orda ve onun devami olan hanliklar icinde bilhassa Kipcak Turklerinin karisimi halinde tesekkul etmislerdir Altin Orda ve Hanliklar Altin Orda Devleti ne ait seramik isciligi ornekleri olan kap kacak Devlet Tarih Muzesi Moskova 13 yuzyilda Mogol istilasindan sonra bolgede Altin Orda Devleti nin hakimiyeti kuruldu On altinci asrin hemen basinda Altin Orda Devleti yikildi ve hakim oldugu bolgelerde Kazan Kirim Kasim Astrahan Sibir hanliklari ve bagimsiz Nogay Uruglari ortaya cikti Uzun mucadelelerden sonra Ruslar Kazan Hanligi ni yikarak bolgeye hakim oldular 13 Ekim 1552 1552 tarihi basta Tatarlar olmak uzere Kuzey Turkleri icin onemli bir tarihtir Bu tarihten sonra evre evre Ruslarin doguya dogru ilerleme hareketleri sistematik bir sekilde devam etmistir 1552 de Kazan in dusmesiyle baslayan Rus yayilmasi 1885 te Bati Turkistan in isgaliyle tamamlanmistir On sekizinci asirda Musluman Tatarlar icinden hatiri sayilir bir kesim Ruslarin siyasi iktisadi ve dini baskilari yuzunden yurtlarini terk ederek bugunku Baskurdistan a Urallar a ve otesine goc etmek mecburiyetinde kaldi 1552 yilinda Kazan Hanligi nin Korkunc Ivan tarafindan yikilmasindan beri Tatarlarin Kazan a nehir ve ulasim yollarina yakin yerlere yerlesmeleri yasaklanmisti Muslumanliktan vazgecmeyen Tatar halki koylerde yasamaya mahkum edilmisti Bu donemde kontrolden uzak olmasi sebebiyle Tatarlardan bazi gruplar Baskurt ve Mordovlarin yasadigi bolgelere yerlestiler Buralarda gizli mektepler actilar Kazan Hanligi ve baslica sehirleriKazan da bulunan Suyembike KulesiTataristan milli kahramani Kazan hanlarindan Suyembike 1774 te cikan Pugacev Isyani sonunda Tatarlar Ruslardan birtakim dini ve ticari serbestlik aldilar 1789 da yayinlanan bir kararnameyle Orenburg da muftuluk kuruldu ve Islamiyet resmen Ruslar tarafindan taninmis oldu Bu durum ancak yarim asir surdu 1860 li yillarda Tatarlar devletin Hristiyanlastirma ve Ruslastirma politikalarina ufak capta isyanlarla cevap verdiler Bir kismi da cesitli bolgelere ve Anadolu ya goc ettiler Fakat buna taviz vermediler Aydinlanma Yillari Ilahiyat alimi tarihci Sehabeddin MercaniUnlu sair yazar ve yayimci Abdullah Tukay 19 yuzyilda Tataristan in da bulundugu Idil muhiti Turk Dunyasi icinde Ceditcilik yani yenilesme aydinlanma hareketlerinin merkezi konumuna gelmistir Idil Ural Tatarlari arasinda aydinlanma fikirlerini basta Abdunnasir Kursavi gibi kultur ve egitim adamlari one surmuslerdir Lakin 18 yuzyil sonlariyla 19 yuzyil baslarinda aydinlanma fikirlerinin yayginlik kazanmasini saglayacak sosyal iktisadi ve kulturel ideolojik sartlar gerekli derecede olusmadigindan bu fikirler halk arasinda yayilmamis genis bir yanki bulmamistir 19 yuzyilin ortasinda Tatarlar arasinda aydinlanma fikirleri yeniden gelismeye baslamis ve bu devrede yayginlik kazanmistir Bu yillarda Tatar aydinlanmasinin Sehabeddin Mercani ve Kayyum Nasiri gibi temsilcilerinin fikirleri ve uygulamalari yayginlik kazanmistir Idil bolgesi Turk toplumunun yenilesmesi icin fikirler gelismistir Batili tarzda egitim gorenler Tatar halkinin egitimde ilerlemesi icin batili tarzin Tatar mektep ve medreselerine sokulmasi icin girisimlerde bulundular denen Avrupa daki okullar gibi yazi tahtasi ogretmenin kursu ve sandalyesi ogrencilerin de siralari olmali siniflar gerekli olan tablo ve haritalarla donatilmaliydi Bu fikri savunanlara ceditci dendi 1917 Ihtilali 1917 Ihtilali Rusya da carligin devrilmesine ve genis politik faaliyetlere sebep oldu Butun Rusya Muslumanlarinin Ittifaki toplandi ve ilk defa carin tayin etmedigi bir muftu secildi 1917 Haziran ayinda Kazan da toplanan kurultaydaysa Ic Rusya ve Sibirya Musluman Turk Tatarlarinin medeni muhtariyeti ilan edildi Ardindan 120 kisilik Millet Meclisi icin secimler yapildi Bu meclis 29 Kasim 1917 de Idil Ural Devleti projesini ilan etti Bu devlet 1918 de Bolsevikler tarafindan ortadan kaldirildi Ihtilalden sonra diger bazi alanlarda oldugu gibi Tatar yazili kulturu de kan kaybetmeye baslar Milli bagimsizlik duygusuyla yazdiklari eserlerle halki aydinlatmayi amaclayan ve ihtilali tasvip etmeyen Ayaz Ishaki Sadri Maksudi Arsal gibi aydinlar ulkelerinden gocmeye mecbur kalirlar Bu durum Tataristan da bircok alani etkileyecek buyuk kayiplar doguracaktir Bolsevikler ni kurduklarini acikladilar 23 Mart 1919 da Baskurt 27 Mayis 1920 de de Tatar OSSC kuruldu Boylece nin yerine iki ufak muhtar cumhuriyetin kurulmasi bolgede Turk birliginin parcalanmasina sebep oldu Yirmili yillarin basinda ulkede diktatorlugun guclenmesi ve butun hayatin zorla ideolojik zincirler altina alinmasi neticesinde yazarlarin da sanat hurriyeti gunden gune daralir yazilan eserlerin degeri sadece sinif mucadelesi ilkesi gozlugunden degerlendirilmeye baslanir Bugunku Tataristan Sovyetler Birligi nin dagilmasi surecinde 30 Agustos 1990 da Tataristan da tam siyasi bagimsizligini ilan etti Rusya dan ayrilma niyetini bildirince Rusya Parlamentosu buna ret cevabi verdi Bu bagimsizlik hicbir devlet tarafindan taninmamistir 15 Subat 1994 tarihinde Rusya Federasyonu baskabin Boris Yeltsin ile Tataristan Cumhuriyeti baskani M Samiyev arasinda imzalanan anlasma ile Tataristan Cumhuriyeti resmen Rusya Federasyonu icerisinde Tataristan Cumhuriyeti olarak bir federal yapi niteligini kazanmistir Soz lkonusu anlasma daha sonra i tarafindan kabul edilmis Tataristan anayasasinin 1 maddesi anlasma dogrultusunda degistirilmistir 1992 yilinda ulkede referandum ile yeni anayasa oylanmis ve 62 kabul oyu ile kabul edilmistir 15 Subat 1994 tarihinde Tataristan Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasinda kurumlarin konu ve yetkilerinin sinirlandirilmasina dair antlasma imzalanmistir CografyaTataristan Cumhuriyeti Tataristan Cumhuriyeti federasyon icinde Kirov Oblasti kuzey Udmurtya Cumhuriyeti kuzey kuzeydogu Baskurdistan Cumhuriyeti dogu guneydogu Orenburg Oblasti guneydogu Samara Oblasti guney Ulyanovsk Oblasti guney guneybati Cuvasistan Cumhuriyeti bati Mari El Cumhuriyeti bati kuzeybati bolge ve cumhuriyetleriyle komsudur Guneydogu yonunde Kazakistan ile Tataristan arasinda Orenburg Oblasti yer almaktadir Tataristan topraklari genelde alcak ve engebelidir Idil Nehrinin batisinda yuksekligi 235 metreye ulasan arazi Idil Tepelerinin en kuzey ucunu meydana getirir Doguda Ural Daglari na dogru yukselen bolgenin guneydogusunda yaklasik 338 m yukseklikteki Bugulme Belebey Platosu yer alir Idil Nehri bolge topraklarinin bati ucundan kuzey guney dogrultusunda akar Topraklarin buyuk bolumunu Idil in bir kolu olan Culman Nehri sular Nokrat ve Ak Idil nehirleri Culman Nehri nin en onemli kollaridir Zaman Dilimi Tataristan Cumhuriyeti Moskova zaman diliminin UTC 3 icindedir Nehirler Dunyaca unlu Idil NehriKuybisev Baraj Golu Kazan yakinlari Tataristan da yer alan en buyuk akarsulardir Idil ve Culman bu akarsular icinde en buyukleridir Ak Idil Ik Culman Idil Volga Goller Kuybisev GoluDagliklar Bugulme Belebey dagligi Idil dagligi Vyatka dagligiDogal Kaynaklar Tataristan petrol dogalgaz alci kaynaklari bakimindan oldukca zengindir Ulkede bir milyar ton petrol rezervi bulundugu tahmin edilmektedir Iklim Tataristan da kara iklimi hakimdir Kislar uzun ve sert yazlar ise sicak gecer Senelik yagis miktari ortalama 420 510 mm dir En cok yagis yaz aylarinda gorulur Kar kalinliginin 60 santimetreye ulastigi olur Cumhuriyet topraklarinin 16 si ormanlarla kaplidir Nehir kenarlarindaki taskin ovalarinda genis cayirlar yer alir Ocak ayi sicaklik ortalamasi 16 C 3 2 F Temmuz ayi sicaklik ortalamasi 19 C 66 2 F Idari BirimlerTataristan Cumhuriyeti idari yapilanmasinda 43 rayon idari bolge ve 20 civarinda sehir bulunmaktadir Baskent Kazan 1 000 yillik bir sehirdir ve ilginc mimarisiyle ilgi cekmektedir Ulkede nufus ve etkinlik olarak one cikmis baslica sehirler sunlardir Kazan da Nurullah CamiiTramvay ve Troleybus Kazan Yar Calli sehri girisiTuben Kama daki en buyuk camiElmet sehrinden gorunumSehirler Alabuga Arca Aznakay Bavli Bolgar Bua Cistay Elmet Almetyevsk Kazan Leninogorsk Mendeleyevsk Nurlat Tuben Kama Yar Calli Yesil Ozen ZeyDemografiAna madde Tataristan Nufusu Nufus 3 779 265 2002 Sehir 2 790 661 73 8 Kirsal 988 604 26 2 Erkek 1 749 050 46 3 Kadin 2 030 215 53 7 1 erkege karsilik kadin sayisi 1 161 Yas ortalamasi 36 5 yil Sehir 35 7 yil Kirsal 38 7 yil Erkek 33 8 yil Kadin 38 8 yil Ev sahibi sayisi 1 305 360 3 747 267 kiside Sehir 970 540 2 762 818 kiside Kirsal 334 820 984 449 kiside Hayata dair istatistikler Kaynak Rusya Federal Devlet Istatistik Servisi Dogum Olum Dogum orani Olum orani1970 47 817 25 622 15 2 8 11975 55 095 29 686 16 6 9 01980 54 272 32 758 15 7 9 51985 64 067 34 622 18 1 9 81990 56 277 36 219 15 4 9 91991 50 160 37 266 13 6 10 11992 44 990 39 148 12 1 10 61993 41 144 44 291 11 0 11 91994 41 811 48 613 11 2 13 01995 39 070 48 592 10 4 12 91996 38 080 45 731 10 1 12 11997 37 268 46 270 9 9 12 31998 37 182 45 153 9 8 11 91999 35 073 46 679 9 3 12 32000 35 446 49 723 9 4 13 12001 35 877 50 119 9 5 13 22002 38 178 51 685 10 1 13 72003 38 461 52 263 10 2 13 82004 38 661 51 322 10 3 13 62005 36 967 51 841 9 8 13 82006 37 303 49 218 9 9 13 12007 40 892 48 962 10 9 13 02008 44 290 48 952 11 8 13 0Etnik GruplarMilletler Ulkede bugun en buyuk oran acisindan 2 milyon Tatar kokenli bir bucuk milyon kadar Rus kokenli insanin yasadigi belirtilmektedir Bu iki etnik yapi disinda ulkede coklukla Tatarca konusan Cuvaslar Cirmisler ve Udmurtlar yasar Ukraynalilar Mordvinler ve Baskurt Turkleri de Tataristan daki hatiri sayilir azinlik gruplarindandirlar Rusya Federasyonu 2002 Nufus Sayimi na gore Tataristan Cumhuriyeti ndeki nufusun etnik dagilimi su sekildedir Tatarlar 52 92 Ruslar 39 49 Cuvaslar 3 35 Udmurtlar 0 64 Ukraynalilar 0 64 Mordvinler 0 63 Cirmisler 0 50 Keresenler 0 50 Baskurt Turkleri 0 39 Azerbaycan Turkleri 0 26 Beyaz Ruslar 0 16 Ermeniler 0 16 Ozbek Turkleri 0 13 Tacikler 0 1 Yahudiler 0 09 Almanlar 0 08 Kazak Turkleri 0 05 Gurculer 0 05 Moldovlar 0 03 Romlar 0 02 Lezgiler 0 02 800 kisiden az olan gruplar 0 02 Gecmisten gunumuze nufus dagiliminin sayimlardan yansimasi su sekildedir 1926 Sayimi 1939 Sayimi 1959 Sayimi 1970 Sayimi 1979 Sayimi 1989 Sayimi 2002 SayimiTatarlar 1 263 383 48 7 1 421 514 48 8 1 345 195 47 2 1 536 430 49 1 1 641 603 47 6 1 765 404 48 5 2 000 116 52 9 Ruslar 1 118 834 43 1 1 250 667 42 9 1 252 413 43 9 1 382 738 42 4 1 516 023 44 1 575 361 43 3 1 492 602 39 5 Cuvaslar 127 330 4 9 138 935 4 8 143 552 5 153 496 4 9 147 088 4 3 134 221 3 7 126 532 3 3 Digerleri 84 485 3 3 104 161 3 6 109 257 3 8 112 574 3 6 140 698 4 1 166 756 4 6 160 015 4 2 Tatarlar Bolgede yasayan Tatarlara Kazan veya Idil Tatarlari ismi de verilir Dunyada kendisini bu halkin uyesi sayan yedi milyon kadar kisi bulunmaktadir Ancak bunlarin dortte biri 1 4 u Tataristan da yasamaktadir 1989 sayimina gore Tataristan da 1 765 404 olan bu sayi butun SSCB de toplam 6 645 588 dir Tataristan Cumhuriyeti Cumhurbaskani Tataristan in milli fikrini Bez buldirabiz Oldururuz Biz yapabiliriz Bizim elimizden her sey gelir seklinde belirtmistir Dinler Tatarlarin tamamina yakini Musluman dir Keresenler olarak bilinen kucuk bir Tatar grubu ise Ortodoks tur Ulkede ozellikle tarihten gunumuze dek Tatarlar uzerine saglanmaya calisilan bolunme ve Ruslastirma Ortodokslastirma girisimlerinin pek basarili olamadigi Tatarlarin her seye ragmen dil ve dinleri bagli kaldiklari soylenebilir Tataristan da yasayan farkli etnik grup olarak Karatay Mordvinleri gosterilebilir 100 civarinda bir sayida olan Karatay Mordvinleri Mordvince sozler barindiran bir Tatarca konusurlar Diller Tataristan Cumhuriyeti nin resmi dilleri Tatarca ve Ruscadir Ulkede 2002 Rusya Federal Yasasina Rusya Federasyonu Insanlarinin Dillerinde gore resmi alfabe Kiril alfabesidir Tatarlar icinde yuksek bir orandaki kesimin Kiril harflerine karsi oldugu belirtilmektedir Ulkede az olmakla beraber halk arasinda Baskurt Turkcesi Cuvasca Mordvin dilleri de kullanilmaktadir EgitimKazan Devlet Universitesi ana binasi Egitim Rusca ve Tatarca yapilmaktadir Ilk ve orta ogretimde Rusca ile Tatarca yuksek ogrenimde ise Rusca kullanilir Ulkede okuma yazma bilmeyen yoktur Ulkede 13 universitede 70 000 ogrenci bulunmaktadir Kazan Devlet Universitesi Rusya Federasyonu nun ikinci en eski universitesidir Kazan Devlet Universitesi 1804 te kurulmustur Universiteye bagli 17 fakulte vardir Tataristan da buyuk oneme sahip yuksekogrenim kurumlari Kazan Devlet Universitesi ve Rusya Islam Universitesi dir Bu universite ve enstitulerin hepsi Kazan da yer alir Ayrica bakiniz Tatar Turk LisesiSiyasi YapiMintimer Seymiyev Tataristan in birinci cumhurbaskanidir Cumhurbaskanligi Tataristan yonetiminin basinda cumhurbaskani yer alir Tataristan Cumhurbaskani Rustem Minnihanov dur 25 Mart 2010 da gorevine baslamistir na gore cumhurbaskani sadece Tataristan halki tarafindan secilebilir Ancak Rusya Federasyonu yasalarina gore bu yasa belirsiz bir tarihe kadar askiya alinmistir Rusya daki cumhurbaskanligi secim yasasina gore yoneticiler yerel meclisler tarafindan secilebilirler ve soz konusu yonetici adaylari sadece cumhurbaskanligi olarak secilebilirler Rusya Federasyonu nda 21 Aralik 2021 tarihinde imzalanan Bolgesel Yonetim Kanunu kapsaminda Tataristan Cumhuriyeti resmen ortadan kaldirildi Putin tarafindan onaylanan yasa geregi Tataristan Cumhurbaskani yerine artik Tataristan Bolge Baskani kullanilacak Tataristan in zaten var olmayan ozerkligi de bu yasayla ortadan kaldirilmis oldu Meclis Tek kamarali 100 sandalyeli cumhuriyet meclisi olan ndaki Tatarca Tatarstan Respublikasinin Dawlat Surasi yerlerden 50 si siyasi partilere diger 50 si yerel yonetime aittir Tataristan devlet surasinin baskanligini 27 Mayis 1998 den beri Tatarca Farit Moxammatsin yurutmektedir Siyasi Statu Tataristan Federal Bolgesi Rusya nin federal bir bolgesidir Tataristan Federal Bolgesi ile Rusya Federasyonu arasindaki iliskiler yetki duzenlemeleri idari duzenlemeler Tataristan Federal Bolgesi Anayasasi nda hassas bir sekilde belirtilmistir Anayasanin birinci maddesi Rusya ile Tataristan arasinda imzalanana anlasma dogrultusunda degistirilmistir Ayrica bakiniz Tataristan Cumhuriyeti Anayasasi Ingilizce 4 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde KulturCumhuriyet gecmisten gunumuze gelen uc kultur Turk Slav Fin Ugor ve iki dinin Islam Ortodoksluk tarihi ve kulturel mirasina sahiptir Bu miras bugun ulkedeki universitelerde muzelerde tiyatrolarda kutuphanelerde cesitli boyut ve yonleriyle irdelenmektedir Ulkedeki ana kutuphaneler Kazan Devlet Universitesi Bilim Kutuphanesi ve dir Cumhuriyet capinda oneme sahip iki yerel olarak da 90 muze bulunmaktadir Yakin gecmiste acilmis birkac muze soz konusudur Tataristan da 12 tiyatro enstitusu kurumu vardir ulkenin milli orkestrasidir EkonomiUlkede Tupolev Tu 214 tipi ucak uretimi yapilmaktadirKamaz uretimi bir kamyonPetrol Tataristan in zenginligi Bir Tatneft benzin istasyonu Tataristan Rusya Federasyonu ndaki ulkeler icinde ekonomik geliskinligi en ust duzeyde olan cumhuriyetlerden biridir Cumhuriyet federasyon icinde buyuk endustri kuruluslarinin otoyollarin dogu ve bati kuzey ve guney baglanti yollarinin bulundugu bir konumda bulunur Yakit ve petrokimya endustrisi ham petrol sentetik kaucuk lastikler polietilen ve petrol urunleri Tataristan in endustriyel gorunumunu belirler Ulkede helikopter ucak ucak motoru TIR otomobil kompresor ve petro gaz pompalama donanimlari yuksek teknolojiye sahip elektrikli cihaz uretimi yapan muhendislik girisimleri sirketler bulunmaktadir Tataristan Cumhuriyeti yilda yaklasik 32 milyon ton ham petrol uretmektedir Kamaz markasinin kamyon uretiminin 24 u Tataristan a aittir Ulkenin petrokimya sirketlerinin polietilen sentetik kaucuk ve otomobil lastigi uretim miktari Federasyon icinde ucuncu siradadir 2008 yilinda Tataristan Cumhuriyeti nin gayri safi bolgesel hasilasi 7 1 karsilastirilabilir fiyatlarda oraninda artarak 930 milyar Ruble olmustur 2008 yili endustri sonuclari yerli mal uretimi is ve hizmetlerinde 4 3 artisla yaklasik 910 milyar Ruble oldugu belirtilmistir 2008 yili ulkede buyuk bir atilimin oldugu yildir Brut tarim uretimi 9 3 oraninda artarak 124 milyar Ruble olmustur Federasyonda fiyatlar acisindan Krasnodar Krayi ndan sonra ev esyasi sevkinde 6 2 milyon ton ile ikinci sirada yer almistir Tataristan in ulke disina yaptigi ekonomik baglantilar ulke ekonomisi acisindan buyuk bir onemdedir Ulkenin en buyuk tabii zenginligi petrol ve dogal gazdir Petrol ve dogal gaz Elmet Leninogorsk Mendeleyev sehirlerinde cikarilir Cikarilan petrol boru hattiyla Moskova Perm Kuybisev Yaroslavl ve Baskurdistan daki rafinerilere gonderilir Petrol ve dogal gaz sanayisinin yaninda kimya ve petrokimya sanayisi de gelismistir Kimya fabrikalarinda polietilen aseton sentetik kaucuk film gibi dort bine yakin kimyevi madde imal edilmektedir Ayrica Kazan da ucak bilgisayar kamyon ve dizel motor fabrikalari vardir Ulkede tarim faaliyetleri eski Sovyetler Birligi nin diger bolumlerinde oldugu gibi devlet ciftligi Sovhoz ve kolektif ciftlikler Kolhoz tarafindan yurutulur Baslica tarim urunleri cavdar bugday misir keten seker pancaridir Ayrica sebzecilik ve meyvecilikle hayvancilik ve buna bagli olarak mandiracilik gelismistir UlasimTataristan da ulasimda nehirlerden faydalanilir Irmak limanlariyla Moskova ve Idil Nehri havzasinin diger sehirlere duzenli yolcu tasimaciligi yapilir Demiryolu ulasimi fazla gelismemistir Ulkenin kuzeybati ve guneydogu ucundan Moskova ve Urallara uzanan iki ana hat gecer Bircok merkeze karayolu baglantisi vardir Ulkede bircok otoyol vardir Resmi Tatiller ve Anma GunleriYeni Yil Tatili 1 2 3 4 5 Ocak Anavatan Savunma Gunu 23 Subat Dunya Kadinlar Gunu 8 Mart Bahar ve Emek Tatili 1 Mayis Zafer Gunu 9 Mayis Rusya Gunu 12 Haziran Tataristan Cumhuriyeti Gunu 30 Agustos Milli Birlik Gunu 4 Kasim Tataristan Cumhuriyeti Anayasasi Gunu 6 Kasim Tataristan Cumhuriyeti ne ozgu dini tatiller Noel 7 Ocak Kurban Bayrami Ilgili gunler Ramazan Bayrami Ilgili gunler Bu gunler resmi tatil kapsamindadir ve bu tarihlerde isler tatil edilir Bunlarin disinda Sabantoy ve da Tataristan daki onemli panayir zamanlarindadir Ozellikle Sabantoy etkinlikleri ulkenin sinirlarini da asan bir un kazanmistir 2008 yilindaki Sabantoy etkinlikleri 21 Haziran da baslamistir Tataristan Cumhuriyeti yasasina Tataristan Cumhuriyeti ndeki Tatiller ve Anma Gunleri gore ana dili gunu her yil 26 Nisan da kutlanir Ayrica bakinizIdil Tatarlari Tatarlar listesi Tataristan muzigiKaynakca Chislennost naseleniya Rossii subektov Rossijskoj Federacii v sostave federalnyh okrugov rajonov gorodskih poselenij selskih naselyonnyh punktov rajonnyh centrov i selskih naselyonnyh punktov s naseleniem 3 tysyachi i bolee chelovek 8 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2010 Ingilizce Tataristan Cumhuriyeti Baskanlik Yonetimi 2011 2017 16 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2017 a b Declaration on the State Sovereignty of the Tatar Soviet Socialist Republic 19 Ocak 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tataristan Cumhuriyeti Resmi Sitesi Bagimsizlik Bildirgesi PDF Rusca Rusya Federal Istatistik Hizmetleri Sitesi 2010 s 115 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2017 a b Prof Dr Mustafa Oner Bugunku Kipcak Turkcesi TDK Yayinlari Ankara 1998 s XXIX Ahmet Temir Tatar Sozunun Mensei Hakkinda Kazan dergisi 3 Sayi Istanbul 1971 s 41 44 Prof Dr Ibrahim Kafesoglu Turk Milli Kulturu Otuken Nesriyat Istanbul 2002 s 203 Prof Dr Ibrahim Kafesoglu Turk Milli Kulturu Otuken Nesriyat Istanbul 2002 s 207 a b Prof Dr Ibrahim Kafesoglu Turk Milli Kulturu Otuken Nesriyat Istanbul 2002 s 208 Ercan Alkaya Tatar Turklerinin Kullandigi Turkce Kisi Adlari Uzerine Bir Degerlendirme Firat Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11 Cilt 1 Sayi Elazig s 117 PDF 26 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Mart 2010 Uzbek Baycura Tatarca Bulgarca Bazi Dilbilim Verilerine Gore Kazan Tatarlarinin Mensei cev Dilek Elcin TKA XII 1 2 1984 s 186 198 Abdullah Gundogdu Kasim Hanligi ve Sayin Bulat Simeon Begbulatovic Han Modern Turkluk Arastirmalari Dergisi Ankara Universitesi Yayini 2 Cilt 3 Sayi Ankara 2005 s 26 PDF 10 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Mart 2010 Prod Dr Ahmet Bican Ercilasun Tarihten Gelecege Turk Dili 25 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cukurova Universitesi Turkoloji Arastirmalari Merkezi Tatar Edebiyati Tarihi SSSR Fener Akademiyesi Kazan Filiali G Ibrahimov Isimindeki Tel Edebiyat hem Tarih Instituti 2 Cilt Kazan 1985 s 482 483 Yahya Abdullin Kazan Utlari yazisindan aktarma Tanzimat ve Idil Ural Tatarlari Arasinda Aydinlanma Hareketi Ilmi Arastirmalar 1 Istanbul 1995 s 175 Alsu Kamalieva Ayaz Ishaki nin Eserlerinde Egitim Turkish Studies Volume 4 3 Spring 2009 Erzincan 2009 s 1266 PDF 21 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Mart 2010 Erdal Sahin Stalin Donemi Siyasetinin Kazan Tatar Turkleri Kulturune Etkileri Stalin ve Turk Dunyasi Edt Emine Gursoy Naskali Liaisan Sahin Kaknus Yayinlari Istanbul 2007 s 233 PDF 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Mart 2010 Erdal Sahin Stalin Donemi Siyasetinin Kazan Tatar Turkleri Kulturune Etkileri Stalin ve Turk Dunyasi Edt Emine Gursoy Naskali Liaisan Sahin Kaknus Yayinlari Istanbul 2007 s 234 PDF 5 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Mart 2010 Yalquzaq 17 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bagimsizlik ilani 30 Agustos 1990 HaberAkademi olu kirik baglanti Bagimsizlik tarihi bilgisi Assembly of European Regions The Tatarstan Republic A short presentation olu kirik baglanti Tataristan Hakkinda Kisa Tanitim Ingilizce PDF Ingilizce Minority Right Information System ss 1 5 4 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2017 PDF Ingilizce Tataristan Cumhuriyeti Baskanlik Yonetimi 4 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2017 Tatarstan Respublikasi Konstitutsiyesi olu kirik baglanti Anayasa Tatarca Tataristan Cumhuriyeti Resmi Sitesi Antlasma 14 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Tataristan Cumhuriyeti Resmi Sitesi Ekonomi 26 Aralik 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Tatar The language of the largest minority in Russia 13 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde American Association of Teachers of Turkic Ingilizce Rusya Federasyonu Bolgelerindaki Etnik Dagilim XLS 2002 Rusya Federasyonu Genel Nufus Sayimi 2002 17 Subat 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Mart 2010 a b Nadir Devlet Turk Dunyasinin Demografik ve Ekonomik Yapisina Toplu Bir Bakis TDEK 1 Cilt s 61 Prezident Tatarstannyn milli ideyasen Buldyrabyz dip bilgelәde 18 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tatarca Tatars as Meso Nation PDF Hokkaido University 5 Haziran 2007 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Mart 2007 Strasbourg Court To Hear On Lawsuit Promoting Tatar Latin Alphabet 18 Haziran 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mart 2010 Verhovnyj sud RT priznal respublikanskij zakon o latinice nedejstvitelnym no spiker tatarstanskogo parlamenta Farid Muhametshin schitaet etot vopros otkrytym 20 Mayis 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca 18 Haziran 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Mart 2010 a b Ingilizce Tataristan Cumhuriyeti Baskanlik Yonetimi Sitesi 15 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Nisan 2017 a b Tataristan Cumhuriyeti Resmi Sitesi Tatiller ve Anma Gunleri 24 Eylul 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Gonul Pultar Tataristan Cumhuriyeti ni Tanimak Radikal 20 02 2009 s 15 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Tataristan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Tatarca Tataristan Cumhurbaskanligi Resmi Sitesi 23 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tatarca Tataristan Cumhuriyeti Anayasasi olu kirik baglanti Tatarca Tataristan Hukumeti Resmi Sitesi 9 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tatarca Tatarca Tatarca Kazan millenium 2 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tatarca Universiade Kazan 20133 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde