Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tek parti rejimi, devlet yönetimiyle özdeşleşen bir siyasi partinin tek başına yasama meclisi ve hükûmeti oluşturduğu rejimlere verilen addır. Mutlak hakim tek parti dışındaki tüm partiler ya yasa dışıdır ya da tek parti rejiminde partiler bulunuyorsa da; bu partiler seçimlere yalnızca sınırlı ve kontrollü katılım hakkına sahiptir. Ülkede başka siyasi partilerin kurulmasının yasak olmadığı, mecliste yürütme ve yasamada farklı partilerin koltuk sahibi olabildiği ancak devletin tek partiyle yönetildiği de facto durumlara ise tek parti yönetimi denir.
|
Kavram
Parti-devlet bütünleşmesine dayanan tek parti rejimi, modern diktatörlüklere özgü bir yönetim biçimidir. Eski diktatörler genellikle muhaliflerini susturmak ve halkı siyaset alanının dışına itmekle yetinmişlerdir. 20. yüzyıl popülist diktatörleri ise, iktidarı "halktan alma" efsanesini korumaya gayret etmişler, siyasi uyarı ve propaganda işlevlerini en küçük toplum birimine kadar örgütlemeyi hedeflemişler, plebisitler veya benzeri oylama yöntemleriyle "halkın onayını" almaya büyük önem vermişlerdir. Halkı uyarmak ve yönlendirmek görevini üstlenen Parti, bundan ötürü olağanüstü önem kazanarak bazen devletin asli kurumlarının (ordu, polis ve bürokrasinin) dahi önüne geçmiştir.
Tek partili sistemler kendi içerisinde hukuki durumlarına göre üçe ayrılırlar.
- Gerçek (Reel) Tek Partili Sistemler: Hukuken ve fiilen sadece bir parti siyasi yaşama egemen bulunmaktadır. Bu partinin dışında başka partilerin kurulmasına kesin asla izin verilmez. Başka partiler yasaklanmıştır ve kurulmaları halinde illegal olarak görülürler. Geçici bir sistem değil, tek parti uygulamasının daimi olması öngörülür.
- Otoriter tek partiler: Genellikle ulusal entegrasyonu ve bütünleşmeyi, iktisadi kalkınmayı gerçekleştirme veya çağdaşlaşma gibi belirli hedeflere yönelirler. İdeolojik yönleri baskın değildir. Kimi zamanda bir liderin meşruiyetini ve otoritesini desteklemek amacı güderler. Örneğin bazı Arap ülkelerindeki Baas Partileri gibi.
- Totaliter tek partiler: Kapsayıcı bir ideolojiye dayanırlar. Parti, ideolojinin gereklerine göre yeni bir toplum modeli oluşturmayı amaçlar. Bu amaca ulaşabilmek için de, sosyal yaşamı tümüyle kontrol altında bulundurma hakkını kendinde görür. Her tür ekonomik, sosyal ve siyasal faaliyete müdahale eder. Komünist ve faşist tek partiler totaliter tek partilerin en bilinen örnekleridir ve bu ülkelerde başka partilerin kurulmasına izin verilmediği gibi toplum tek bir ideolojiye bağlanmaya çalışılır.
- Hegemonyacı Tek Partili Sistemler: Görünüşte birden çok parti vardır fakat bu şekli bir uygulamadan ileri gitmez. Çünkü mutlak üstünlüğü bulunan parti dışında başka partilerin varlığına izin verilse de bunlar asla gerçek anlamda muhalefet partileri değildir. O yüzden diğer partiler “uydu partiler” (peyk partiler) olarak nitelenirler. Bu küçük uydu partilerin asıl egemen güç olan hegemonyacı parti karşısında rekabet etmeleri ve iktidarın el değiştirmesi mümkün değildir. Örneğin Çin Halk Cumhuriyeti'nde asal güç durumundaki Çin Komünist Partisi'nin dışında başka partilerin kurulmasına izin verilmiştir. Ancak bunlar çoğulcu/demokratik sistemlerdeki muhalefet partilerinden farklıdırlar. Çünkü buradaki uydu partiler iktidar partisinin karşısında onun muhalifi değil, destekleyicisi olarak yanındadırlar. Bu nedenle görünüşte çok partili gerçekte ise tek partili sistem vardır. Bazı görüşlere göre gerçek birçoğulcu demokrasiye geçişin ara formudur.
Ayrıca bu sınıflandırmanın dışında sistemin geçici olmasına veya demokratikliğine bakılarak başka alt türler de eklenebilmektedir.
- Geçici Tek Partili Sistemler: Ülke içerisinde oluşan bir kriz ortamını hızlı kararlar maksadıyla düzeltmek veya yeni kurulmuş rejimlerde yeni bir sistem oluşturulmadan önceki geçici süreçlerdir.
- Baskın Tek Partili Sistemler: Gerçekte çok partili ve çoğulcu bir uygulama vardır ve aslında tek partili bir rejim olarak sınıflandırmak doğru değildir. Çünkü Birden çok parti yasal olarak bulunur ve eşit (vaya dengeli) şartlar altında faaliyet gösterirler. Ancak içlerinden birisi, sürekli olarak topladığı oy ve parlamentoda sağladığı çoğunluk bakımından diğerlerine oranla çok daha güçlü ve üstündür. Örneğin Hindistan Ulusal Kongre Partisi. Sistem demokratik olduğu için diğer (veya küçük) partiler de muhalefet görevlerini serbestçe yerine getirirler (hegemonyacı sistemin aksine).
Örnekler
Mevcut tek parti rejimleri
| Ülke | Parti | Tek Parti Rejimin Kabulü |
|---|---|---|
 Kuzey Kore | Kore İşçi Partisi | 1948 |
 Çin | Çin Komünist Partisi | 1949 |
 Küba Cumhuriyeti | Küba Komünist Partisi | 1959 |
 Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti | 1975 | |
 Sahra Arap Demokratik Cumhuriyeti | Polisario Cephesi | 1975 |
 Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti | Vietnam Komünist Partisi | 1976 |
 Kamboçya | Kamboçya Halk Partisi | 1979 |
 Eritre | 1991 |
Eski tek parti rejimleri
Baskı ortamında yapılan 1912 seçimlerinden tek parti olarak çıkan ve Haziran 1913'ten sonra meclisteki tekil muhaliflerin çoğunu tasfiye eden İttihat ve Terakki yönetimi (1913-1918), bazı bakımlardan modern tarihin ilk tek parti rejimi sayılabilir. Rusya'da Kasım 1917'deki devrim ile yönetime el koyan ve bir ay sonraki Duma seçimlerinde diğer partileri tasfiye eden Bolşevik Parti yönetimi, genellikle tek parti rejimlerinin dünyadaki ilk örneği olarak kabul edilir. İtalya'da Mussolini önderliğinde 1922'de iktidara gelen Faşist Parti, 1925'te diğer partileri yasaklayarak tek parti rejimini resmîleştirmiştir. Türkiye'de 8 Nisan 1923'te seçilen ikinci Türkiye Büyük Millet Meclisine sadece bir partinin katılmasına izin verilmiş, Kasım 1924'te kurulan muhalefet partisinin Mart 1925'te kapatılmasıyla tek parti düzeni resmi nitelik kazanmıştır; 1950'de Demokrat Parti'nin iktidara gelişi ile sona ermiştir.
Türkiye
Siyasi partilerin katılmadığı 1908 seçimlerinden sonra, İttihat ve Terakki Fırkasının çeşitli baskı ve zorbalık yöntemleriyle Mecliste mutlak çoğunluğu elde ettiği 1912 seçimleri ("Sopalı Seçim" olarak anılır[]) Türkiye'de ilk tek partili rejim denemesinin başlangıcıdır.
1913'te İttihat ve Terakki yönetimi belli başlı muhaliflerini idam ve diğerlerini hapsetmek suretiyle siyasi alanda mutlak egemenliğini kurdu. 1919 Kasım ayında yapılan son Mebusan seçimlerinde de, İttihat ve Terakki geleneklerini sürdüren Müdafaa-yı Hukuk teşkilatı, Anadolu illerinden sadece kendi yandaşlarının seçilmesini sağladı. Seçilmeyi başaran muhalif mebuslar, 12 Ocak 1920'de toplanabilen meclisi boykot ettiler.
1920'de toplanan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde nispeten özgür bir tartışma ortamı korundu ve 1922'de birbirine muhalif iki grup oluşabildi. (Bak. Birinci Grup, İkinci Grup).
Nisan 1923'te yapılan İkinci Meclis seçimlerine sadece Birinci Grup üyeleri arasından devlet başkanı Mustafa Kemal Paşa'nın oluşturduğu tek listenin katılmasına izin verildi. Seçime katılmayı deneyen bağımsız adaylar çeşitli baskılarla çekilmeye zorlandılar[]. Sonuçta resmi aday listesi dışında iki veya üç bağımsız aday Meclise girebildi. 1923'te Cumhuriyet Halk Fırkası/Partisi'nin kurulmasından sonra, 1927, 1931, 1935, 1939 ve 1943 genel seçimlerine sadece CHP listesi katıldı. CHP'nin 1927 Tüzüğü uyarınca aday listeleri partinin "değişmez genel başkanı" sıfatıyla Cumhurbaşkanı Atatürk—1938'den sonra "Milli Şef" İsmet İnönü—tarafından belirlendi ve ilan edildi.
1930 yılında Atatürk'ün girişimiyle bir muhalif parti (Serbest Fırka) kurma denemesi yapıldıysa da, Serbest Fırka kuruluşundan 3 ay sonra kendini feshetti.
İkinci Dünya Savaşı sonunda, ufukta beliren Sovyetler Birliği tehdidine karşı ABD ve İngiltere'nin diplomatik desteğini kazanmak amacıyla Türkiye tek parti düzenine son verme kararını aldı[]. 1 Kasım 1945'te İnönü TBMM açış konuşmasında Atatürk'ün de nihai amacının demokrasiye geçmek olduğunu belirterek, '... Tek eksiğimiz hükûmet partisinin karşısında başka parti bulunmamasıdır,' dedi. Aralık ayında CHP'den ayrılan bir grup milletvekili 7 Ocak 1946'de Demokrat Parti'yi kurdular. 1946'nın ilk aylarında birçok yeni parti kuruldu ise de, bunların birçoğu hükûmet tarafından kapatıldı. Örneğin Türkiye Komünist Partisi'yle bağlantılı Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi (TSEKP) ve Türkiye Sosyalist Partisi (TSP) gibi sol partiler açılır açılmaz yasaklandı.
21 Temmuz 1946 seçimlerinde Türkiye'nin ilk çok partili tek dereceli seçimleri yapıldı. Ancak bu seçimde de 1912'de olduğu gibi sandık sonuçları güvenli bir şekilde meclise yansımadı. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde ise DP büyük çoğunlukla seçimi kazanarak iktidara geçti.
Türkiye'de 1950 dönemeci, dünyada tek partili bir rejimin savaş veya ihtilal gibi kanlı olaylar olmaksızın serbest seçimlerle sona erdirilmesinin, çok az sayıda, hatta tek örneğidir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Özel
- ^ Yrd. Doç. Dr. Ahmet Kuyaş; Prof. Dr. Feroz Ahmad; Yrd. Doç. Dr. Ahmet Ersoy; Prof. Dr. Cemal Kafadar; Doç. Dr. M. Asım Karaömerlioğlu; Prof. Dr. Şevket Pamuk; Prof. Dr. Zafer Toprak; Prof. Dr. Mete Tunçay; Özgür Türesay; Jean-Michel Lambin; Annette Becker; Odile Louage; Marie-Anne Matard-Bonucci; Jean-François Sirinelli; Jean Vassort; Jean-Luc Villette; Nicolas Werth; José Zimniak (Aralık 2006). Tarih 1839-1939 [Histoire Première] (1. bas.). İstanbul: TÜSİAD. s. 362. ISBN .
- ^ TEZİÇ, Erdoğan, Anayasa, s. 341. "Ara Sistem"
- ^ 1912 seçimlerinin ayrıntılı analizi için Ali Birinci, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergâh Yay. s. 120-157. Ayrıca Cemal Kutay, Türkiye İstiklal ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, cilt 20, İstanbul 1962.
- ^ Bu konudaki zengin literatürün özeti için İsmail Hami Danişmend, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Türkiye Yay. 1972, IV.397-401 ve 402-406.
- ^ Ali Fuat Türkgeldi, Görüp İşittiklerim, s. 272 vd.; Mahmut Goloğlu, Üçüncü Meşrutiyet, özellikle sf. 48 vd. Rauf Orbay, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e (Hatıralar), haz. Cemal Kutay, III.294 vd. seçimin Sivas ve Ankara'da planlanışına dair ilgi çekici detaylar verir.
- ^ Kâzım Karabekir, İstiklal Harbimizin Esasları, s. 138.
- ^ Bak. Mete Tunçay, Türkiye'de Tek Parti Rejiminin Kurulması, Yurt Yay. 1981, s. 55-57. Tunçay bağımsız aday Emin (Sazak) Bey'in seçiliş öyküsünü anlatır. Kadirbeyoğlu'nun seçilişinin öyküsü için karş. Ahmet Demirel, Birinci Meclis'te Muhalefet, İletişim Yay. 1995, s. 575-582.
- ^ 1924 Aralığında yapılan ara seçimlerde de, Bursa'dan bağımsız aday olan (Sakallı) Nurettin Paşa milletvekili seçilmiştir. (Mete Tunçay, a.g.e., s. 117-120) Atatürk döneminde, CHP'ye muhalif olarak seçilen başka bağımsız milletvekili yoktur.
- ^ Tüzüğün tam metni için Tunçay, a.g.e. sf. 382. Tartışma için bak. İsmail Beşikçi, Cumhuriyet Halk Fırkası'nın 1927 Tüzüğü, Yurt Yay. 1991, sf 73-80
- ^ Serbest Fırka'nın ayrıntılı öyküsü için Ahmet Ağaoğlu, Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yay. 1994 (yazımı 1938).
- Genel
- Parti Sistemleri ve Türkiyedeki Uygulamalar, Murat Yanık, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tek parti rejimi devlet yonetimiyle ozdeslesen bir siyasi partinin tek basina yasama meclisi ve hukumeti olusturdugu rejimlere verilen addir Mutlak hakim tek parti disindaki tum partiler ya yasa disidir ya da tek parti rejiminde partiler bulunuyorsa da bu partiler secimlere yalnizca sinirli ve kontrollu katilim hakkina sahiptir Ulkede baska siyasi partilerin kurulmasinin yasak olmadigi mecliste yurutme ve yasamada farkli partilerin koltuk sahibi olabildigi ancak devletin tek partiyle yonetildigi de facto durumlara ise tek parti yonetimi denir gtd Yonetim bicimlerine gore devletler1 Tam baskanlik sistemli cumhuriyetler2 Yari baskanlik sistemli cumhuriyetler2 Parlamento guvenine tabi olan veya olmayan yasama organi tarafindan secilen veya atanan bir yurutme baskaninin bulundugu cumhuriyetler Parlamenter sistemli cumhuriyetler2 Parlamenter anayasal monarsiler Ayri bir hukumet baskanina sahip olan ancak kraliyet ailesinin hala onemli bir yurutme ve veya yasama yetkisine sahip oldugu anayasal monarsiler Mutlak monarsiler Tek parti devletleri Anayasal hukumlerin askiya alindigi ulkeler Ornegin askeri diktatorlukler Yukaridaki sistemlerin hicbirine uymayan ulkeler Ornegin gecici hukumetler 1Bu harita Vikipedi deki Yonetim bicimlerine gore ulkeler listesi maddesine gore derlendi Kaynaklar icin oraya bakiniz 2Anayasal olarak cok partili cumhuriyet olarak kabul edilen birkac devlet ulke disindakiler tarafindan genel olarak otoriter devletler olarak tanimlanmaktadir Bu harita sadece de jure yonetim bicimini gosterir de facto demokrasi derecesini gostermez KavramParti devlet butunlesmesine dayanan tek parti rejimi modern diktatorluklere ozgu bir yonetim bicimidir Eski diktatorler genellikle muhaliflerini susturmak ve halki siyaset alaninin disina itmekle yetinmislerdir 20 yuzyil populist diktatorleri ise iktidari halktan alma efsanesini korumaya gayret etmisler siyasi uyari ve propaganda islevlerini en kucuk toplum birimine kadar orgutlemeyi hedeflemisler plebisitler veya benzeri oylama yontemleriyle halkin onayini almaya buyuk onem vermislerdir Halki uyarmak ve yonlendirmek gorevini ustlenen Parti bundan oturu olaganustu onem kazanarak bazen devletin asli kurumlarinin ordu polis ve burokrasinin dahi onune gecmistir Tek partili sistemler kendi icerisinde hukuki durumlarina gore uce ayrilirlar Gercek Reel Tek Partili Sistemler Hukuken ve fiilen sadece bir parti siyasi yasama egemen bulunmaktadir Bu partinin disinda baska partilerin kurulmasina kesin asla izin verilmez Baska partiler yasaklanmistir ve kurulmalari halinde illegal olarak gorulurler Gecici bir sistem degil tek parti uygulamasinin daimi olmasi ongorulur Otoriter tek partiler Genellikle ulusal entegrasyonu ve butunlesmeyi iktisadi kalkinmayi gerceklestirme veya cagdaslasma gibi belirli hedeflere yonelirler Ideolojik yonleri baskin degildir Kimi zamanda bir liderin mesruiyetini ve otoritesini desteklemek amaci guderler Ornegin bazi Arap ulkelerindeki Baas Partileri gibi Totaliter tek partiler Kapsayici bir ideolojiye dayanirlar Parti ideolojinin gereklerine gore yeni bir toplum modeli olusturmayi amaclar Bu amaca ulasabilmek icin de sosyal yasami tumuyle kontrol altinda bulundurma hakkini kendinde gorur Her tur ekonomik sosyal ve siyasal faaliyete mudahale eder Komunist ve fasist tek partiler totaliter tek partilerin en bilinen ornekleridir ve bu ulkelerde baska partilerin kurulmasina izin verilmedigi gibi toplum tek bir ideolojiye baglanmaya calisilir Hegemonyaci Tek Partili Sistemler Gorunuste birden cok parti vardir fakat bu sekli bir uygulamadan ileri gitmez Cunku mutlak ustunlugu bulunan parti disinda baska partilerin varligina izin verilse de bunlar asla gercek anlamda muhalefet partileri degildir O yuzden diger partiler uydu partiler peyk partiler olarak nitelenirler Bu kucuk uydu partilerin asil egemen guc olan hegemonyaci parti karsisinda rekabet etmeleri ve iktidarin el degistirmesi mumkun degildir Ornegin Cin Halk Cumhuriyeti nde asal guc durumundaki Cin Komunist Partisi nin disinda baska partilerin kurulmasina izin verilmistir Ancak bunlar cogulcu demokratik sistemlerdeki muhalefet partilerinden farklidirlar Cunku buradaki uydu partiler iktidar partisinin karsisinda onun muhalifi degil destekleyicisi olarak yanindadirlar Bu nedenle gorunuste cok partili gercekte ise tek partili sistem vardir Bazi goruslere gore gercek bircogulcu demokrasiye gecisin ara formudur Ayrica bu siniflandirmanin disinda sistemin gecici olmasina veya demokratikligine bakilarak baska alt turler de eklenebilmektedir Gecici Tek Partili Sistemler Ulke icerisinde olusan bir kriz ortamini hizli kararlar maksadiyla duzeltmek veya yeni kurulmus rejimlerde yeni bir sistem olusturulmadan onceki gecici sureclerdir Baskin Tek Partili Sistemler Gercekte cok partili ve cogulcu bir uygulama vardir ve aslinda tek partili bir rejim olarak siniflandirmak dogru degildir Cunku Birden cok parti yasal olarak bulunur ve esit vaya dengeli sartlar altinda faaliyet gosterirler Ancak iclerinden birisi surekli olarak topladigi oy ve parlamentoda sagladigi cogunluk bakimindan digerlerine oranla cok daha guclu ve ustundur Ornegin Hindistan Ulusal Kongre Partisi Sistem demokratik oldugu icin diger veya kucuk partiler de muhalefet gorevlerini serbestce yerine getirirler hegemonyaci sistemin aksine OrneklerMevcut tek parti rejimleri Ulke Parti Tek Parti Rejimin KabuluKuzey Kore Kore Isci Partisi 1948Cin Cin Komunist Partisi 1949Kuba Cumhuriyeti Kuba Komunist Partisi 1959Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti 1975Sahra Arap Demokratik Cumhuriyeti Polisario Cephesi 1975Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti Vietnam Komunist Partisi 1976Kambocya Kambocya Halk Partisi 1979Eritre 1991Eski tek parti rejimleri Baski ortaminda yapilan 1912 secimlerinden tek parti olarak cikan ve Haziran 1913 ten sonra meclisteki tekil muhaliflerin cogunu tasfiye eden Ittihat ve Terakki yonetimi 1913 1918 bazi bakimlardan modern tarihin ilk tek parti rejimi sayilabilir Rusya da Kasim 1917 deki devrim ile yonetime el koyan ve bir ay sonraki Duma secimlerinde diger partileri tasfiye eden Bolsevik Parti yonetimi genellikle tek parti rejimlerinin dunyadaki ilk ornegi olarak kabul edilir Italya da Mussolini onderliginde 1922 de iktidara gelen Fasist Parti 1925 te diger partileri yasaklayarak tek parti rejimini resmilestirmistir Turkiye de 8 Nisan 1923 te secilen ikinci Turkiye Buyuk Millet Meclisine sadece bir partinin katilmasina izin verilmis Kasim 1924 te kurulan muhalefet partisinin Mart 1925 te kapatilmasiyla tek parti duzeni resmi nitelik kazanmistir 1950 de Demokrat Parti nin iktidara gelisi ile sona ermistir Turkiye Siyasi partilerin katilmadigi 1908 secimlerinden sonra Ittihat ve Terakki Firkasinin cesitli baski ve zorbalik yontemleriyle Mecliste mutlak cogunlugu elde ettigi 1912 secimleri Sopali Secim olarak anilir kaynak belirtilmeli Turkiye de ilk tek partili rejim denemesinin baslangicidir 1913 te Ittihat ve Terakki yonetimi belli basli muhaliflerini idam ve digerlerini hapsetmek suretiyle siyasi alanda mutlak egemenligini kurdu 1919 Kasim ayinda yapilan son Mebusan secimlerinde de Ittihat ve Terakki geleneklerini surduren Mudafaa yi Hukuk teskilati Anadolu illerinden sadece kendi yandaslarinin secilmesini sagladi Secilmeyi basaran muhalif mebuslar 12 Ocak 1920 de toplanabilen meclisi boykot ettiler 1920 de toplanan Birinci Turkiye Buyuk Millet Meclisi nde nispeten ozgur bir tartisma ortami korundu ve 1922 de birbirine muhalif iki grup olusabildi Bak Birinci Grup Ikinci Grup Nisan 1923 te yapilan Ikinci Meclis secimlerine sadece Birinci Grup uyeleri arasindan devlet baskani Mustafa Kemal Pasa nin olusturdugu tek listenin katilmasina izin verildi Secime katilmayi deneyen bagimsiz adaylar cesitli baskilarla cekilmeye zorlandilar kaynak belirtilmeli Sonucta resmi aday listesi disinda iki veya uc bagimsiz aday Meclise girebildi 1923 te Cumhuriyet Halk Firkasi Partisi nin kurulmasindan sonra 1927 1931 1935 1939 ve 1943 genel secimlerine sadece CHP listesi katildi CHP nin 1927 Tuzugu uyarinca aday listeleri partinin degismez genel baskani sifatiyla Cumhurbaskani Ataturk 1938 den sonra Milli Sef Ismet Inonu tarafindan belirlendi ve ilan edildi 1930 yilinda Ataturk un girisimiyle bir muhalif parti Serbest Firka kurma denemesi yapildiysa da Serbest Firka kurulusundan 3 ay sonra kendini feshetti Ikinci Dunya Savasi sonunda ufukta beliren Sovyetler Birligi tehdidine karsi ABD ve Ingiltere nin diplomatik destegini kazanmak amaciyla Turkiye tek parti duzenine son verme kararini aldi kaynak belirtilmeli 1 Kasim 1945 te Inonu TBMM acis konusmasinda Ataturk un de nihai amacinin demokrasiye gecmek oldugunu belirterek Tek eksigimiz hukumet partisinin karsisinda baska parti bulunmamasidir dedi Aralik ayinda CHP den ayrilan bir grup milletvekili 7 Ocak 1946 de Demokrat Parti yi kurdular 1946 nin ilk aylarinda bircok yeni parti kuruldu ise de bunlarin bircogu hukumet tarafindan kapatildi Ornegin Turkiye Komunist Partisi yle baglantili Turkiye Sosyalist Emekci ve Koylu Partisi TSEKP ve Turkiye Sosyalist Partisi TSP gibi sol partiler acilir acilmaz yasaklandi 21 Temmuz 1946 secimlerinde Turkiye nin ilk cok partili tek dereceli secimleri yapildi Ancak bu secimde de 1912 de oldugu gibi sandik sonuclari guvenli bir sekilde meclise yansimadi 14 Mayis 1950 secimlerinde ise DP buyuk cogunlukla secimi kazanarak iktidara gecti Turkiye de 1950 donemeci dunyada tek partili bir rejimin savas veya ihtilal gibi kanli olaylar olmaksizin serbest secimlerle sona erdirilmesinin cok az sayida hatta tek ornegidir Ayrica bakinizOncu partiKaynakcaOzel Yrd Doc Dr Ahmet Kuyas Prof Dr Feroz Ahmad Yrd Doc Dr Ahmet Ersoy Prof Dr Cemal Kafadar Doc Dr M Asim Karaomerlioglu Prof Dr Sevket Pamuk Prof Dr Zafer Toprak Prof Dr Mete Tuncay Ozgur Turesay Jean Michel Lambin Annette Becker Odile Louage Marie Anne Matard Bonucci Jean Francois Sirinelli Jean Vassort Jean Luc Villette Nicolas Werth Jose Zimniak Aralik 2006 Tarih 1839 1939 Histoire Premiere 1 bas Istanbul TUSIAD s 362 ISBN 9944 405 03 5 TEZIC Erdogan Anayasa s 341 Ara Sistem 1912 secimlerinin ayrintili analizi icin Ali Birinci Hurriyet ve Itilaf Firkasi Dergah Yay s 120 157 Ayrica Cemal Kutay Turkiye Istiklal ve Hurriyet Mucadeleleri Tarihi cilt 20 Istanbul 1962 Bu konudaki zengin literaturun ozeti icin Ismail Hami Danismend Izahli Osmanli Tarihi Kronolojisi Turkiye Yay 1972 IV 397 401 ve 402 406 Ali Fuat Turkgeldi Gorup Isittiklerim s 272 vd Mahmut Gologlu Ucuncu Mesrutiyet ozellikle sf 48 vd Rauf Orbay Osmanli dan Cumhuriyet e Hatiralar haz Cemal Kutay III 294 vd secimin Sivas ve Ankara da planlanisina dair ilgi cekici detaylar verir Kazim Karabekir Istiklal Harbimizin Esaslari s 138 Bak Mete Tuncay Turkiye de Tek Parti Rejiminin Kurulmasi Yurt Yay 1981 s 55 57 Tuncay bagimsiz aday Emin Sazak Bey in secilis oykusunu anlatir Kadirbeyoglu nun secilisinin oykusu icin kars Ahmet Demirel Birinci Meclis te Muhalefet Iletisim Yay 1995 s 575 582 1924 Araliginda yapilan ara secimlerde de Bursa dan bagimsiz aday olan Sakalli Nurettin Pasa milletvekili secilmistir Mete Tuncay a g e s 117 120 Ataturk doneminde CHP ye muhalif olarak secilen baska bagimsiz milletvekili yoktur Tuzugun tam metni icin Tuncay a g e sf 382 Tartisma icin bak Ismail Besikci Cumhuriyet Halk Firkasi nin 1927 Tuzugu Yurt Yay 1991 sf 73 80 Serbest Firka nin ayrintili oykusu icin Ahmet Agaoglu Serbest Firka Hatiralari Iletisim Yay 1994 yazimi 1938 GenelParti Sistemleri ve Turkiyedeki Uygulamalar Murat Yanik Istanbul Universitesi Hukuk Fakultesi