Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Nisan 2023) () |
Türkiye Komünist Partisi, 1920 yılında kurulan, Türkiye'de faaliyet göstermiş komünist siyasi parti.
| Türkiye Komünist Partisi | |
|---|---|
 | |
| Kısaltma | TKP |
| (Genel sekreter) | Ethem Nejat |
| Kurucu | Mustafa Suphi |
| Kuruluş tarihi | 10 Eylül 1920 |
| Kapanış tarihi | 1987 |
| Bölünme |
|
| Ardılı | Türkiye Birleşik Komünist Partisi |
| Gençlik kolu | İlerici Gençler Derneği |
| İdeoloji | Komünizm |
| Siyasi pozisyon | Aşırı sol |
İlk yıllar
Osmanlı İmparatorluğu döneminde sosyalist gruplar olmasına rağmen bunlar geniş kitle örgütlerine dönüşememişlerdi. Bu gruplar genelde küçük ve sosyalist düşüncenin taşıyıcıları oldular. Özellikle Selanik ve İstanbul merkezli idiler. Bir kısmı kurulacak olan TKP'ye katılmıştır. Özellikle de Şefik Hüsnü'nün liderlik ettiği Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası (TİÇSF) bunlardan biridir.
Mustafa Suphi ve 15'ler
İttihat ve Terakki hükûmetine muhalefetten dolayı 1913'te Sinop'a sürgün edilen Mustafa Suphi buradan Rusya'ya kaçtı ve orada Ruslara esir düştü. Esirliği sırasında tanıştığı mahkûm devrimcilerin ve Ekim Devrimi'nden sonra Bolşevizmin etkisi ile 1918 yılında Sosyalist Müslüman Doğu Halklar Kurultayının ardından sürgündeki askerler ve Türkiye'deki gruplarla beraber 10 Eylül 1920'de Bakü'de yapılan kongre ile TKP kuruldu. Mustafa Suphi ve arkadaşları Anadolu'da gerçekleşen Türk Kurtuluş Savaşı'na destek vermek için önce Mustafa Kemal ile irtibat sağlamışlardır. Mustafa Kemal'in daveti ile Ankara'ya gelmek için yola çıkmışlardır. TKP'nin Azerbaycan'da oluşturulmuş bir grup silahlı birliği de Kurtuluş Savaşı'nı desteklemek için gönderilmişlerdir. []
TKP üyelerinin yurda girmeleri ile protestolar gerçekleşmiştir. Kimi kaynaklarda bu protestoların 9. Kolordu Komutanı Kâzım Karabekir tarafından tertiplendiği iddia edilmektedir. Kars ve Erzurum'dan sonra Kazım Karabekir'in yönlendirmesi ile Trabzon'a geçmişlerdir. Mustafa Suphilerin amacı buradan deniz yoluyla ile Samsun'a geçip Ankara'ya ulaşmaktır. Kazım Karabekir'in ise kendilerini Rusya'ya geri göndermek istediği iddia edilmektedir. Tekneleri Karadeniz'e açıldıktan sonra Trabzon kabadayılarından Yahya Kahya ve adamları arkadan yetişip Mustafa Suphi ve arkadaşlarını öldürmüşlerdir. Bazı iddialara göre ise planlayan kişi Kazım Karabekir idi. Başka bir iddia ise bizzat Stalin'in Sultan Galiyev ve ulusal komünistler ile hücre kurduğu iddiasıyla Mustafa Suphi'yi o dönem desteklediği Enver ve İttihatçıların tertibiyle ortadan kaldırmış olabileceğidir. Zira daha sonra Stalin tarafından yargılanan Sultan Galiyev'e yöneltilen suçlamalardan biri Mustafa Suphi'yle birlikte yasa dışı Pan-Türkist ve Turancı bir fraksiyon kurduğu iddiasıydı. []
Bu cinayeti işleyenlere karşı tepkiler artınca Kahya Yahya, Sivas'ta kurulan göstermelik bir mahkemede 'yargılanır' ve 'delil' yetersizliğinden beraat eder. Kahya Trabzon'a döndüğünde üzerindeki baskılar devam edince, suç ortaklarını tehdit etmeye başlar. Sağda solda 'Sanki bütün işlerde ben tek başına mı idim. Daha üstüme varırlarsa her şeyi olduğu gibi ortaya dökerim' demesi Kahya Yahya'nın arkasındaki güçleri rahatsız eder. Kahya'nın ortadan kaldırılmasına karar verilir. Bir süre sonra Trabzon kışlasına yakın bir yerde Kahya Yahya, adamlarıyla birlikte pusuya düşürülür ve Muhafız Alay Komutanı İsmail Hakkı Tekçe tarafından öldürülür.
TKP'nin kurucu başkanı Mustafa Suphi ve (aralarında genel sekreter Ethem Nejat'ın da bulunduğu) on dört yoldaşının 28/29 Ocak 1921'de Trabzon açıklarında öldürülmesi TKP'nin siyasi iktidara karşı yasa dışı mücadelesinin de başlangıcını oluşturdu.[] Aralık 1920'de Ankara'da TKP'nin yasal örgütlenmesi olarak kurulan fakat Ocak 1921'de kapatılan Türkiye Halk İştirakiyun Fırkasının (THİF) 1922 yazında tekrar kısa bir süre yasal faaliyet göstermesi dışında, 1920'li ve 1930'lu yıllarda TKP çalışmalarını yasa dışı olarak sürdürmek zorunda kaldı. 15 Ağustos 1922'de hükûmetin yasaklaması üzerine Ankara'da gizli olarak gerçekleştirilen THİF'in 1. ve TKP'nin 2. Kongresinde Genel Sekreterliğe Salih Hacıoğlu getirildi. Kongreden yaklaşık üç hafta sonra 12 Eylül 1922'de Ankara Hükûmeti TKP'yi tekrar yasakladı.
Baskı yılları
Yasal çalışma olanağı ortadan kaldırılan TKP'nin 3. kongresi 31 Aralık 1924-1 Ocak 1925'te İstanbul Akaretler'de gizli olarak toplandı ve Şefik Hüsnü genel sekreterliğe getirildi. Kongreden sonra Şeyh Said İsyanı'nı gerekçe gösteren hükûmet Takrir-i Sükun kanununu çıkartarak ülkedeki CHP harici tüm siyasi oluşumları kapattı. Çok geniş tutuklamalar ve yargılamalar yapıldı. 1925'te yapılan tutuklamaların yol açtığı dağınıklığı, kargaşayı durdurmak üzere, 1926 yılının Mayıs ayında Şefik Hüsnü'nün girişimiyle Viyana'da bir parti konferansı yapıldı.[]
Yeni bir faaliyet programının taslağı hazırlandı ve Vedat Nedim Tör genel sekreterliğe getirildi. Parti işçi sınıfı içerisinde belli bir örgütlenme yakalamış olmasına rağmen (tütün işçileri ve demir yolu işçileri), partideki iç problemler partinin daha güçlü bir etki yaratmasının önüne geçti. Vedat Nedim Tör bu dönemde Kemalizm ile uzlaşarak ılımlı bir politika izleme yanlısıydı. Nitekim TKP'ye yönelik 1927 Tevkifatı sonucu Vedat Nedim Tör ve Şevket Süreyya Aydemir partiden ayrıldı ve daha sonra Kemalist Kadro dergisini çıkardı. Öte yandan bu dönemde partiye ve komünizm davasına önemli katkılarda bulunan komünist şair Nâzım Hikmet liderliğinde Pavli Adası Konferansı toplamış olan ve Kemalizme ve burjuvaziye karşı proleter devrimci mücadelenin yükseltilmesini savunan muhalefet grubu da Komintern temsilcisi olarak ülkeye dönen Şefik Hüsnü tarafından partiden ihraç edilerek yeni bir yönetim oluşturuldu.[]
II. Dünya Savaşı ve sonrası
Parti 1940'ların başında yeniden örgütlendi. 'in Teşkilat Sekreterliğinde II. Dünya Savaşı boyunca faşizm karşıtı bir politika izledi ve 1950'lere kadar Şefik Hüsnü liderliğinde faaliyetlerine devam etti. Türkiye'nin çok partili demokrasiye geçiş sürecinde önce Mayıs 1946'da TKP içindeki bir grup tarafından Türkiye Sosyalist Partisi (TSP), ardından Merkez Komitesi kararıyla Haziran 1946'da Şefik Hüsnü liderliğinde Türkiye Sosyalist Emekçi ve Köylü Partisi (TSEKP) kuruldu. Fakat TKP'nin bu yasal çalışma girişime de çok kısa ömürlü olup iki parti de Aralık 1946'da yasaklandı.
1951 tutuklamaları ve Şefik Hüsnü'nün 1959 yılında hapis sonrası sürgüne gönderildiği Manisa’da ölmesi ardından Zeki Baştımar 1961'de yurt dışına çıkarak partiyi yurt dışında yeniden örgütlemeye başlamasına dek geçen dönemde yurt dışındaki faaliyetler TKP'nin dış temsilcisi İsmail Bilen tarafından yönetildi. Bu yurt dışı faaliyetlerine en büyük katkıyı ise 1950 seçimlerini kazanan Demokrat Parti tarafından çıkarılan afla önce cezaevinden çıkan, sonra da 1951 yazında öldürüleceği endişesiyle ülkeyi terk eden Nâzım Hikmet yapmaktaydı. Bu faaliyetlerin ana unsuru ise, Moskova Radyosu, Budapeşte Radyosu, Sofya Radyosu vb. Türkçe servislerine ilaveten, 1958'de yayına başlayan Bizim Radyo oldu.
1960'lar: Yükselen sosyalist hareket
1962 yılında Zeki Baştımar TKP MK Dış Büro Birinci Sekreteri olarak Nisan 1962’de Leipzig’de TKP'nin yurt dışı aktifleriyle bir toplantı düzenledi. Leipzig Konferansı da denilen bu toplantıya katılanlar; Zeki Baştımar, İsmail Bilen, Nâzım Hikmet, Abidin Dino, Bilal Şen, Hayk Açıkgöz, Sabiha Sertel, Aram Pehlivanyan, Vartan İhmalyan, Fahri Erdinç, Gün Benderli ve Yıldız Sertel idi. Bu toplantıda Zeki Baştımar isim vermeksizin bir yandan önceki TKP Genel Sekreteri Şefik Hüsnü'ye yönelik olarak partiyi 1946'da legal faaliyete geçirerek polis sızmasına yol açmak ve Sovyetler'deki Stalin kültünün TKP'ye de parti liderinin emirlerine körü körüne itaat şeklinde yansıması eleştirilerinde bulunurken, bir yandan ülke içindeki TKP yöneticilerinden Reşat Fuat Baraner ve Mihri Belli'yi "likidatörlük" ve "provokatörlük" ile suçladı.
Türkiye'de 1960'ların en önemli siyasi olaylarından biri, Türkiye İşçi Partisinin (TİP) kuruluşu ve ülke genelinde yarattığı etkiydi. Bu dönemde TKP'nin gerek ülke içindeki gerekse yurt dışındaki kadroları TİP'i desteklediler.
Yakub Demir’in Merkez Komitesi Birinci Sekreterliği döneminde, 1960’ların ilk yarısında Yurdun Sesi ve Yeni Çağ dergileri, 1967’den itibaren TKP’nin Sesi radyosu, 1970’ten itibaren Durum bülteni yayınlanmaya başladı. 1965’ten itibaren kadro yetiştirmek üzere Moskova’ya ve Bulgaristan'daki parti okuluna öğrenci grupları gönderilmeye yeniden başlandı. 1967’den itibaren Batı Avrupa ülkelerindeki Türk göçmenler ve öğrenciler arasında örgütlenme çalışmaları başlatıldı, legal örgütler kurulması ve yayınlar çıkarılmasına gidildi.
1965’te yaşanan tartışma ve ayrılıkların ardından TKP Dış Bürosu küçülerek Zeki Baştımar, İsmail Bilen ve Aram Pehlivanyan'dan oluştu.
1970'ler: Atılım dönemi
Kasım 1971'de Zeki Baştımar’ın beyin kanaması ve kısmi felç geçirmesi ve bir yıl sonra bunun tekrarlaması ardından, Mart 1973'te Doğu Almanya'da doktorların iş göremez raporu vermesi üzerine Mayıs 1973’te görevinden alındı ve Kasım 1974’te öldü.
İsmail Bilen'in TKP Genel Sekreteri olması ile birlikte TKP ülke içinde örgütlenme faaliyetlerine hız verdi. Bu ise TKP'nin, başta 12 Mart döneminden sonra 1975'te yeniden kurulan TİP olmak üzere, 1960'larda ülke içinde baş gösteren çeşitli sosyalist gruplarla rekabete girmesine yol açtı. İlk olarak, başta Maden-İş sendikası olmak üzere, DİSK'ten TİP'liler tasfiye olup TKP kadroları etkin konumlara geldi. Daha sonra özellikle Maocu gruplarla çatışmalar ve ölümler oldu.
1970'li yıllar boyunca TKP, tarihinin en hızlı gelişme dönemlerinden birini yaşadı. Sendika (DİSK), gençlik (İGD), memur, köylü, kooperatif ve kadın (İKD) hareketi içinde kitleselleşti. 1974 başında Atılım gazetesi yayınlanmaya başladı. Yeni bir program ve tüzük hazırlanıp 1977'de Moskova'da yapılan ve Konya Konferansı olarak duyurulan parti konferansında onaylandı. 1 Mayıs İşçi Bayramı'nın kitlesel olarak kutlanmasında, Devlet Güvenlik Mahkemelerine karşı direnişte, 141-142. maddelerin kaldırılması kampanyasında, barış hareketinin örgütlenmesinde, uluslararası dayanışma kampanyalarının düzenlenmesinde önemli rol oynadı.[]
1978 sonrasında İşçinin Sesi adlı yayın organı olan İngiltere parti örgütü ile merkez arasındaki anlaşmazlıklar Emperyalizmin Zayıf Halkası Türkiye adlı broşürü ve diğer yayınlarında partinin silahlı halk ayaklanmasına hazırlanması gerektiğini savunan MK üyesi Rıza Yürükoğlu liderliğinde İngiltere parti örgütünün TKP ile ilişkilerinin kesilmesiyle sonuçlandı. Bu ayrılık ve rekabet de bazı şiddetli çatışmalara ve ölümlere yol açtı.[]
1980'ler: Askeri darbe ve TBKP
12 Eylül Darbesi ardından tüm diğer sosyalist hareketler gibi TKP de ağır yara aldı. 1981'de TKP'nin yurt içindeki bir Politbüro üyesi ve birkaç Merkez Komite üyesi dahil, kadrolarının büyük bölümü tutuklandı. MK üyesi Mustafa Hayrullahoğlu ve bazı diğer TKP üyeleri işkence altında öldü. Bu dönemde TKP bir yandan kadrolarının büyük bölümünü yurt dışına çıkarmayı, bir yandan başta İstanbul olmak üzere askeri diktatörlük koşullarında faaliyetlerini sürdürmeyi başardı. 1983'te TKP Genel Sekreterliğine Nabi Yağcı seçildi ve 40 yıllık aradan sonra 5. Kongre yapıldı.
1980'den beri devam eden TİP ile birlik görüşmelerinde önemli ilerleme kaydedilmesi üzerine Ekim 1987'de Brüksel yapılan bir basın toplantısı ile TİP Genel Başkanı Behice Boran ile TKP Genel Sekreteri Nabi Yağcı, iki partinin Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) adı altında birleşmeye karar verdiğini duyurdular. Bu basın toplantısının hemen ardından Behice Boran'ın ölmesi üzerine TİP Genel Sekreteri Nihat Sargın ve TKP Genel Sekreteri Nabi Yağcı, TBKP'nin yasal bir parti olarak kurulması için yurda dönme kararını açıkladılar. İki genel sekreter İstanbuil Yeşilköy Havalimanı'nda tutuklanarak Ankara DGM'de yargılanmaya başladılar. Bu sırada yurt dışında TKP'nin 6. Kongresi ve TİP'in 8. Kongresi yapılarak, her iki partiden eşit sayıda delegenin katılımıyla Türkiye Birleşik Komünist Partisi 1. Kongresi toplandı.
İki genel sekreter 2,5 yıl tutuklu kaldıktan sonra, yurt içinde ve dışında tepkilerin sürekli arttığı, Türk Ceza Kanunu'nun 141–142 ve 163. maddelerinin kaldırılması için TBMM içinde mutabakat oluştuğu bir ortamda Mayıs 1990'da serbest bırakıldılar ve 4 Haziran 1990'da resmi dilekçelerini teslim ederek Türkiye Halk İştirakiyyun Fırkası adıyla yasal olarak kurulmuş komünist partisinin 1922'de yasaklanmasından sonra Türkiye'nin ilk yasal komünist partisini kurdular.
TBKP, Ocak 1991'de gerçekleşen 1. Kongresinde "sosyalistlerin geniş birliği" çalışmaları doğrultusunda aldığı kararla Sosyalist Birlik Partisi (SBP) oluşumuna katıldı.
Ardından, 16 Temmuz 1991'de o dönem başkanlığını Yekta Güngör Özden'in yaptığı, üyeleri arasında Ahmet Necdet Sezer, Haşim Kılıç gibi isimlerin bulunduğu Anayasa Mahkemesi tarafından TBKP oy birliğiyle kapatıldı.
Ayrılıklar
İşçinin Sesi grubunun Türkiye Komünist Partisi tarafından tasfiye edilmesi üzerine Şubat 1980'de TKP (İşçinin Sesi) kurulur ve TKP'den ayrılık yaşanır. Aynı yıl 1980'de başka bir grup TKP'den bölünerek (TKP-DK) adlı yasadışı siyasi partiyi kurarlar.
Tarihsel mirasçılar
- 1996 yılında TBKP ve SBP süreçlerine muhalif olan 10 Eylül grubu farklı çevrelerin de birleşimiyle, 1974 yılında TKP'nin yasal alanda sesini duyurmak için çıkarılan ancak 1980 yılında sıkıyönetim komutanlığı emriyle kapatılanÜrün Sosyalist Dergi ile aynı adı taşıyan bir dergiyi 1997'de yayınlamaya başladı.
- 11 Kasım 2001'de Sosyalist İktidar Partisi gerçekleştirdiği olağanüstü kongresiyle Türkiye Komünist Partisi adını aldı. Fakat Sosyalist İktidar grubu, TİP'in TKP ile birleşmesine karşı çıkmış ve parti içerisinde (TİP) hizip oluşturmuştur. Kuruluş tarihi olarak 10 Eylül 1920’de gerçekleştirilen Bakü Kongresi’ni esas aldığını ilan eden parti, Türkiye'de komünist ve devrimci hareketin 1920'den günümüze ulaşan bütünsel tarihinin mirasçısı olduğunu iddia etti. Bu sürecin öncesinde ve sonrasında geçmişte TKP saflarında mücadele etmiş fakat partiden tasfiye edilmiş (oportünist, revizyonist, Kemalist ithamlar) birçok kişi yeniden partili mücadeleye katıldı. 2002 yılında "Paranın Saltanatı Varsa Halkın TKP'si Var!" sloganı ile ilk defa seçimlere giren parti 2014 yılında ikiye bölündü. Ayrılan gruplar geçici bir protokolle HTKP ve KP adını aldı. TKP'nin ismi ve amblemini devlet eliyle koruma altına alındı.
- 2001 yılında Sosyalist İktidar Partisi'nin yaptığı kongreyle kurulan TKP içinde yaşanan ayrışlardan kurulan TKH (Türkiye Komünist Hareketi) 1920'de kurulan TKP'nin tarihsel mirasçılardan birisi olduğu ifade etmektedir.
- 2011 yılında Ürün Sosyalist Dergi çevresi ve TBKP öncesinde Türkiye Komünist Partisi, İKD, İGD, Maden-İş, Birlik Dayanışma Hareketi içerisinde mücadele etmiş üyeler birleşerek Suphi'den Bilen'e Gelenek Yaşıyor Girişimi'ni kurdu ve girişim TKP "Kurucular Kurulu" olarak partileşmeye gideceğini ilan etti.
- 6 Şubat 2012 Pazartesi, yasal olarak TKP'nin kurulması için dilekçe verildi. Fakat aynı isimde başka bir yasal parti olduğu gerekçesi ile bakanlık dilekçeyi kabul etmedi. Bakanlığın dilekçeyi kabul etmemesi nedeniyle aynı gün Toplumcu Kurtuluş Partisi adıyla yasal parti başvurusunda bulunuldu. 15 Şubat 2012 tarihinde kurucular kurulunun aldığı karar ile Toplumcu Kurtuluş Partisi'nin tüzüğünün birinci maddesi değiştirilerek partinin adı Türkiye Komünist Partisi olarak değiştirdiğini duyurdu ve bu değişikliği Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na bildirdi
- 15 Nisan 2012'de, yaşanan şiddet olaylarının medya tarafından "sol içi şiddet" olarak yayınlaması ve 1 mayıs öncesi bir provakosyana yer verilmemesi için partinin adını TKP 1920 olarak değiştirdiğini açıkladı.
Liderler galerisi
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
,
TKP MK Genel Sekreteri
(1929-46) -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Kaynakça
- ^ Günaydın Gazetesi, 4 Aralık 1977
- ^ Ömer Ağın[]
- ^ TKP kadroları 1927 Adana Demiryolu Grevinde önemli roller oynamışlardır.
- ^ . 2 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2012.
- ^ . 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ (PDF). web.archive.org. 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2023.
- ^ . 5 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2015.
- ^ . 29 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2012.
- ^ . 30 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012.
- ^ . 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2015.
- ^ . 26 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2012.
- ^ . 14 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020.
- ^ a b . 14 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2020.
- ^ . 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2012.
- ^ . 27 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2012.
- ^ . 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2012.
Dış bağlantılar
- Yurdun Sesi, TKP Merkez Komitesi Dış Bürosu Dergisi (1963-73) 6 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Atılım, Türkiye Komünist Partisi Merkez Komitesi organı (1974-87) 24 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Durum, Türkiye Komünist Partisi Merkez Komitesi bülteni (1970-80) 6 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Yeni Çağ, dünya komünist ve işçi partilerinin teori ve enformasyon dergisi Barış ve Sosyalizm Sorunları’nın Türkçesi (1964-87) 6 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Turkiye Komunist Partisi 1920 haber gazete kitap akademik JSTOR Nisan 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Turkiye Komunist Partisi 1920 yilinda kurulan Turkiye de faaliyet gostermis komunist siyasi parti Turkiye Komunist PartisiKisaltmaTKPGenel sekreterEthem NejatKurucuMustafa SuphiKurulus tarihi10 Eylul 1920Kapanis tarihi1987BolunmeTKP Iscinin Sesi Subat 1980 1980 ArdiliTurkiye Birlesik Komunist PartisiGenclik koluIlerici Gencler DernegiIdeolojiKomunizmSiyasi pozisyonAsiri solTurkiye Komunist Partisi kuruculari Genel Baskan Mustafa Suphi sag ve Genel Sekreter Ethem Nejat orta Ilk yillarOsmanli Imparatorlugu doneminde sosyalist gruplar olmasina ragmen bunlar genis kitle orgutlerine donusememislerdi Bu gruplar genelde kucuk ve sosyalist dusuncenin tasiyicilari oldular Ozellikle Selanik ve Istanbul merkezli idiler Bir kismi kurulacak olan TKP ye katilmistir Ozellikle de Sefik Husnu nun liderlik ettigi Turkiye Isci ve Ciftci Sosyalist Firkasi TICSF bunlardan biridir Mustafa Suphi ve 15 ler Ittihat ve Terakki hukumetine muhalefetten dolayi 1913 te Sinop a surgun edilen Mustafa Suphi buradan Rusya ya kacti ve orada Ruslara esir dustu Esirligi sirasinda tanistigi mahkum devrimcilerin ve Ekim Devrimi nden sonra Bolsevizmin etkisi ile 1918 yilinda Sosyalist Musluman Dogu Halklar Kurultayinin ardindan surgundeki askerler ve Turkiye deki gruplarla beraber 10 Eylul 1920 de Baku de yapilan kongre ile TKP kuruldu Mustafa Suphi ve arkadaslari Anadolu da gerceklesen Turk Kurtulus Savasi na destek vermek icin once Mustafa Kemal ile irtibat saglamislardir Mustafa Kemal in daveti ile Ankara ya gelmek icin yola cikmislardir TKP nin Azerbaycan da olusturulmus bir grup silahli birligi de Kurtulus Savasi ni desteklemek icin gonderilmislerdir kaynak belirtilmeli TKP uyelerinin yurda girmeleri ile protestolar gerceklesmistir Kimi kaynaklarda bu protestolarin 9 Kolordu Komutani Kazim Karabekir tarafindan tertiplendigi iddia edilmektedir Kars ve Erzurum dan sonra Kazim Karabekir in yonlendirmesi ile Trabzon a gecmislerdir Mustafa Suphilerin amaci buradan deniz yoluyla ile Samsun a gecip Ankara ya ulasmaktir Kazim Karabekir in ise kendilerini Rusya ya geri gondermek istedigi iddia edilmektedir Tekneleri Karadeniz e acildiktan sonra Trabzon kabadayilarindan Yahya Kahya ve adamlari arkadan yetisip Mustafa Suphi ve arkadaslarini oldurmuslerdir Bazi iddialara gore ise planlayan kisi Kazim Karabekir idi Baska bir iddia ise bizzat Stalin in Sultan Galiyev ve ulusal komunistler ile hucre kurdugu iddiasiyla Mustafa Suphi yi o donem destekledigi Enver ve Ittihatcilarin tertibiyle ortadan kaldirmis olabilecegidir Zira daha sonra Stalin tarafindan yargilanan Sultan Galiyev e yoneltilen suclamalardan biri Mustafa Suphi yle birlikte yasa disi Pan Turkist ve Turanci bir fraksiyon kurdugu iddiasiydi kaynak belirtilmeli Bu cinayeti isleyenlere karsi tepkiler artinca Kahya Yahya Sivas ta kurulan gostermelik bir mahkemede yargilanir ve delil yetersizliginden beraat eder Kahya Trabzon a dondugunde uzerindeki baskilar devam edince suc ortaklarini tehdit etmeye baslar Sagda solda Sanki butun islerde ben tek basina mi idim Daha ustume varirlarsa her seyi oldugu gibi ortaya dokerim demesi Kahya Yahya nin arkasindaki gucleri rahatsiz eder Kahya nin ortadan kaldirilmasina karar verilir Bir sure sonra Trabzon kislasina yakin bir yerde Kahya Yahya adamlariyla birlikte pusuya dusurulur ve Muhafiz Alay Komutani Ismail Hakki Tekce tarafindan oldurulur TKP nin kurucu baskani Mustafa Suphi ve aralarinda genel sekreter Ethem Nejat in da bulundugu on dort yoldasinin 28 29 Ocak 1921 de Trabzon aciklarinda oldurulmesi TKP nin siyasi iktidara karsi yasa disi mucadelesinin de baslangicini olusturdu kaynak belirtilmeli Aralik 1920 de Ankara da TKP nin yasal orgutlenmesi olarak kurulan fakat Ocak 1921 de kapatilan Turkiye Halk Istirakiyun Firkasinin THIF 1922 yazinda tekrar kisa bir sure yasal faaliyet gostermesi disinda 1920 li ve 1930 lu yillarda TKP calismalarini yasa disi olarak surdurmek zorunda kaldi 15 Agustos 1922 de hukumetin yasaklamasi uzerine Ankara da gizli olarak gerceklestirilen THIF in 1 ve TKP nin 2 Kongresinde Genel Sekreterlige Salih Hacioglu getirildi Kongreden yaklasik uc hafta sonra 12 Eylul 1922 de Ankara Hukumeti TKP yi tekrar yasakladi Baski yillari Parti tarafindan 1 Mayis Isci Bayrami icin basilan bildiri Yasal calisma olanagi ortadan kaldirilan TKP nin 3 kongresi 31 Aralik 1924 1 Ocak 1925 te Istanbul Akaretler de gizli olarak toplandi ve Sefik Husnu genel sekreterlige getirildi Kongreden sonra Seyh Said Isyani ni gerekce gosteren hukumet Takrir i Sukun kanununu cikartarak ulkedeki CHP harici tum siyasi olusumlari kapatti Cok genis tutuklamalar ve yargilamalar yapildi 1925 te yapilan tutuklamalarin yol actigi daginikligi kargasayi durdurmak uzere 1926 yilinin Mayis ayinda Sefik Husnu nun girisimiyle Viyana da bir parti konferansi yapildi kaynak belirtilmeli Yeni bir faaliyet programinin taslagi hazirlandi ve Vedat Nedim Tor genel sekreterlige getirildi Parti isci sinifi icerisinde belli bir orgutlenme yakalamis olmasina ragmen tutun iscileri ve demir yolu iscileri partideki ic problemler partinin daha guclu bir etki yaratmasinin onune gecti Vedat Nedim Tor bu donemde Kemalizm ile uzlasarak ilimli bir politika izleme yanlisiydi Nitekim TKP ye yonelik 1927 Tevkifati sonucu Vedat Nedim Tor ve Sevket Sureyya Aydemir partiden ayrildi ve daha sonra Kemalist Kadro dergisini cikardi Ote yandan bu donemde partiye ve komunizm davasina onemli katkilarda bulunan komunist sair Nazim Hikmet liderliginde Pavli Adasi Konferansi toplamis olan ve Kemalizme ve burjuvaziye karsi proleter devrimci mucadelenin yukseltilmesini savunan muhalefet grubu da Komintern temsilcisi olarak ulkeye donen Sefik Husnu tarafindan partiden ihrac edilerek yeni bir yonetim olusturuldu kaynak belirtilmeli II Dunya Savasi ve sonrasi Parti 1940 larin basinda yeniden orgutlendi in Teskilat Sekreterliginde II Dunya Savasi boyunca fasizm karsiti bir politika izledi ve 1950 lere kadar Sefik Husnu liderliginde faaliyetlerine devam etti Turkiye nin cok partili demokrasiye gecis surecinde once Mayis 1946 da TKP icindeki bir grup tarafindan Turkiye Sosyalist Partisi TSP ardindan Merkez Komitesi karariyla Haziran 1946 da Sefik Husnu liderliginde Turkiye Sosyalist Emekci ve Koylu Partisi TSEKP kuruldu Fakat TKP nin bu yasal calisma girisime de cok kisa omurlu olup iki parti de Aralik 1946 da yasaklandi 1951 tutuklamalari ve Sefik Husnu nun 1959 yilinda hapis sonrasi surgune gonderildigi Manisa da olmesi ardindan Zeki Bastimar 1961 de yurt disina cikarak partiyi yurt disinda yeniden orgutlemeye baslamasina dek gecen donemde yurt disindaki faaliyetler TKP nin dis temsilcisi Ismail Bilen tarafindan yonetildi Bu yurt disi faaliyetlerine en buyuk katkiyi ise 1950 secimlerini kazanan Demokrat Parti tarafindan cikarilan afla once cezaevinden cikan sonra da 1951 yazinda oldurulecegi endisesiyle ulkeyi terk eden Nazim Hikmet yapmaktaydi Bu faaliyetlerin ana unsuru ise Moskova Radyosu Budapeste Radyosu Sofya Radyosu vb Turkce servislerine ilaveten 1958 de yayina baslayan Bizim Radyo oldu 1960 lar Yukselen sosyalist hareket1962 yilinda Zeki Bastimar TKP MK Dis Buro Birinci Sekreteri olarak Nisan 1962 de Leipzig de TKP nin yurt disi aktifleriyle bir toplanti duzenledi Leipzig Konferansi da denilen bu toplantiya katilanlar Zeki Bastimar Ismail Bilen Nazim Hikmet Abidin Dino Bilal Sen Hayk Acikgoz Sabiha Sertel Aram Pehlivanyan Vartan Ihmalyan Fahri Erdinc Gun Benderli ve Yildiz Sertel idi Bu toplantida Zeki Bastimar isim vermeksizin bir yandan onceki TKP Genel Sekreteri Sefik Husnu ye yonelik olarak partiyi 1946 da legal faaliyete gecirerek polis sizmasina yol acmak ve Sovyetler deki Stalin kultunun TKP ye de parti liderinin emirlerine koru korune itaat seklinde yansimasi elestirilerinde bulunurken bir yandan ulke icindeki TKP yoneticilerinden Resat Fuat Baraner ve Mihri Belli yi likidatorluk ve provokatorluk ile sucladi Turkiye de 1960 larin en onemli siyasi olaylarindan biri Turkiye Isci Partisinin TIP kurulusu ve ulke genelinde yarattigi etkiydi Bu donemde TKP nin gerek ulke icindeki gerekse yurt disindaki kadrolari TIP i desteklediler Yakub Demir in Merkez Komitesi Birinci Sekreterligi doneminde 1960 larin ilk yarisinda Yurdun Sesi ve Yeni Cag dergileri 1967 den itibaren TKP nin Sesi radyosu 1970 ten itibaren Durum bulteni yayinlanmaya basladi 1965 ten itibaren kadro yetistirmek uzere Moskova ya ve Bulgaristan daki parti okuluna ogrenci gruplari gonderilmeye yeniden baslandi 1967 den itibaren Bati Avrupa ulkelerindeki Turk gocmenler ve ogrenciler arasinda orgutlenme calismalari baslatildi legal orgutler kurulmasi ve yayinlar cikarilmasina gidildi 1965 te yasanan tartisma ve ayriliklarin ardindan TKP Dis Burosu kuculerek Zeki Bastimar Ismail Bilen ve Aram Pehlivanyan dan olustu 1970 ler Atilim donemiKasim 1971 de Zeki Bastimar in beyin kanamasi ve kismi felc gecirmesi ve bir yil sonra bunun tekrarlamasi ardindan Mart 1973 te Dogu Almanya da doktorlarin is goremez raporu vermesi uzerine Mayis 1973 te gorevinden alindi ve Kasim 1974 te oldu Ismail Bilen in TKP Genel Sekreteri olmasi ile birlikte TKP ulke icinde orgutlenme faaliyetlerine hiz verdi Bu ise TKP nin basta 12 Mart doneminden sonra 1975 te yeniden kurulan TIP olmak uzere 1960 larda ulke icinde bas gosteren cesitli sosyalist gruplarla rekabete girmesine yol acti Ilk olarak basta Maden Is sendikasi olmak uzere DISK ten TIP liler tasfiye olup TKP kadrolari etkin konumlara geldi Daha sonra ozellikle Maocu gruplarla catismalar ve olumler oldu 1970 li yillar boyunca TKP tarihinin en hizli gelisme donemlerinden birini yasadi Sendika DISK genclik IGD memur koylu kooperatif ve kadin IKD hareketi icinde kitlesellesti 1974 basinda Atilim gazetesi yayinlanmaya basladi Yeni bir program ve tuzuk hazirlanip 1977 de Moskova da yapilan ve Konya Konferansi olarak duyurulan parti konferansinda onaylandi 1 Mayis Isci Bayrami nin kitlesel olarak kutlanmasinda Devlet Guvenlik Mahkemelerine karsi direniste 141 142 maddelerin kaldirilmasi kampanyasinda baris hareketinin orgutlenmesinde uluslararasi dayanisma kampanyalarinin duzenlenmesinde onemli rol oynadi kaynak belirtilmeli 1978 sonrasinda Iscinin Sesi adli yayin organi olan Ingiltere parti orgutu ile merkez arasindaki anlasmazliklar Emperyalizmin Zayif Halkasi Turkiye adli brosuru ve diger yayinlarinda partinin silahli halk ayaklanmasina hazirlanmasi gerektigini savunan MK uyesi Riza Yurukoglu liderliginde Ingiltere parti orgutunun TKP ile iliskilerinin kesilmesiyle sonuclandi Bu ayrilik ve rekabet de bazi siddetli catismalara ve olumlere yol acti kaynak belirtilmeli 1980 ler Askeri darbe ve TBKP12 Eylul Darbesi ardindan tum diger sosyalist hareketler gibi TKP de agir yara aldi 1981 de TKP nin yurt icindeki bir Politburo uyesi ve birkac Merkez Komite uyesi dahil kadrolarinin buyuk bolumu tutuklandi MK uyesi Mustafa Hayrullahoglu ve bazi diger TKP uyeleri iskence altinda oldu Bu donemde TKP bir yandan kadrolarinin buyuk bolumunu yurt disina cikarmayi bir yandan basta Istanbul olmak uzere askeri diktatorluk kosullarinda faaliyetlerini surdurmeyi basardi 1983 te TKP Genel Sekreterligine Nabi Yagci secildi ve 40 yillik aradan sonra 5 Kongre yapildi 1980 den beri devam eden TIP ile birlik gorusmelerinde onemli ilerleme kaydedilmesi uzerine Ekim 1987 de Bruksel yapilan bir basin toplantisi ile TIP Genel Baskani Behice Boran ile TKP Genel Sekreteri Nabi Yagci iki partinin Turkiye Birlesik Komunist Partisi TBKP adi altinda birlesmeye karar verdigini duyurdular Bu basin toplantisinin hemen ardindan Behice Boran in olmesi uzerine TIP Genel Sekreteri Nihat Sargin ve TKP Genel Sekreteri Nabi Yagci TBKP nin yasal bir parti olarak kurulmasi icin yurda donme kararini acikladilar Iki genel sekreter Istanbuil Yesilkoy Havalimani nda tutuklanarak Ankara DGM de yargilanmaya basladilar Bu sirada yurt disinda TKP nin 6 Kongresi ve TIP in 8 Kongresi yapilarak her iki partiden esit sayida delegenin katilimiyla Turkiye Birlesik Komunist Partisi 1 Kongresi toplandi Iki genel sekreter 2 5 yil tutuklu kaldiktan sonra yurt icinde ve disinda tepkilerin surekli arttigi Turk Ceza Kanunu nun 141 142 ve 163 maddelerinin kaldirilmasi icin TBMM icinde mutabakat olustugu bir ortamda Mayis 1990 da serbest birakildilar ve 4 Haziran 1990 da resmi dilekcelerini teslim ederek Turkiye Halk Istirakiyyun Firkasi adiyla yasal olarak kurulmus komunist partisinin 1922 de yasaklanmasindan sonra Turkiye nin ilk yasal komunist partisini kurdular TBKP Ocak 1991 de gerceklesen 1 Kongresinde sosyalistlerin genis birligi calismalari dogrultusunda aldigi kararla Sosyalist Birlik Partisi SBP olusumuna katildi Ardindan 16 Temmuz 1991 de o donem baskanligini Yekta Gungor Ozden in yaptigi uyeleri arasinda Ahmet Necdet Sezer Hasim Kilic gibi isimlerin bulundugu Anayasa Mahkemesi tarafindan TBKP oy birligiyle kapatildi AyriliklarIscinin Sesi grubunun Turkiye Komunist Partisi tarafindan tasfiye edilmesi uzerine Subat 1980 de TKP Iscinin Sesi kurulur ve TKP den ayrilik yasanir Ayni yil 1980 de baska bir grup TKP den bolunerek TKP DK adli yasadisi siyasi partiyi kurarlar Tarihsel mirascilar1996 yilinda TBKP ve SBP sureclerine muhalif olan 10 Eylul grubu farkli cevrelerin de birlesimiyle 1974 yilinda TKP nin yasal alanda sesini duyurmak icin cikarilan ancak 1980 yilinda sikiyonetim komutanligi emriyle kapatilanUrun Sosyalist Dergi ile ayni adi tasiyan bir dergiyi 1997 de yayinlamaya basladi 11 Kasim 2001 de Sosyalist Iktidar Partisi gerceklestirdigi olaganustu kongresiyle Turkiye Komunist Partisi adini aldi Fakat Sosyalist Iktidar grubu TIP in TKP ile birlesmesine karsi cikmis ve parti icerisinde TIP hizip olusturmustur Kurulus tarihi olarak 10 Eylul 1920 de gerceklestirilen Baku Kongresi ni esas aldigini ilan eden parti Turkiye de komunist ve devrimci hareketin 1920 den gunumuze ulasan butunsel tarihinin mirascisi oldugunu iddia etti Bu surecin oncesinde ve sonrasinda gecmiste TKP saflarinda mucadele etmis fakat partiden tasfiye edilmis oportunist revizyonist Kemalist ithamlar bircok kisi yeniden partili mucadeleye katildi 2002 yilinda Paranin Saltanati Varsa Halkin TKP si Var slogani ile ilk defa secimlere giren parti 2014 yilinda ikiye bolundu Ayrilan gruplar gecici bir protokolle HTKP ve KP adini aldi TKP nin ismi ve amblemini devlet eliyle koruma altina alindi 2001 yilinda Sosyalist Iktidar Partisi nin yaptigi kongreyle kurulan TKP icinde yasanan ayrislardan kurulan TKH Turkiye Komunist Hareketi 1920 de kurulan TKP nin tarihsel mirascilardan birisi oldugu ifade etmektedir 2011 yilinda Urun Sosyalist Dergi cevresi ve TBKP oncesinde Turkiye Komunist Partisi IKD IGD Maden Is Birlik Dayanisma Hareketi icerisinde mucadele etmis uyeler birleserek Suphi den Bilen e Gelenek Yasiyor Girisimi ni kurdu ve girisim TKP Kurucular Kurulu olarak partilesmeye gidecegini ilan etti 6 Subat 2012 Pazartesi yasal olarak TKP nin kurulmasi icin dilekce verildi Fakat ayni isimde baska bir yasal parti oldugu gerekcesi ile bakanlik dilekceyi kabul etmedi Bakanligin dilekceyi kabul etmemesi nedeniyle ayni gun Toplumcu Kurtulus Partisi adiyla yasal parti basvurusunda bulunuldu 15 Subat 2012 tarihinde kurucular kurulunun aldigi karar ile Toplumcu Kurtulus Partisi nin tuzugunun birinci maddesi degistirilerek partinin adi Turkiye Komunist Partisi olarak degistirdigini duyurdu ve bu degisikligi Yargitay Cumhuriyet Bassavciligi na bildirdi 15 Nisan 2012 de yasanan siddet olaylarinin medya tarafindan sol ici siddet olarak yayinlamasi ve 1 mayis oncesi bir provakosyana yer verilmemesi icin partinin adini TKP 1920 olarak degistirdigini acikladi Liderler galerisiMustafa Suphi TKP MK Baskani 1920 21 Ethem Nejat TKP MK Genel Sekreteri 1920 21 Salih Hacioglu TKP MK Genel Sekreteri 1922 25 Sefik Husnu Deymer TKP MK Genel Sekreteri 1925 26 1946 59 Vedat Nedim Tor TKP MK Genel Sekreteri 1926 27 TKP MK Genel Sekreteri 1929 46 Zeki Bastimar TKP MK 1 Sekreteri 1962 73 Ismail Bilen TKP MK Genel Sekreteri 1973 83 TKP Baskani 1983 Nabi Yagci TKP MK Genel Sekreteri 1983 87 Kaynakca Gunaydin Gazetesi 4 Aralik 1977 Omer Agin olu kirik baglanti TKP kadrolari 1927 Adana Demiryolu Grevinde onemli roller oynamislardir 2 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2012 30 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Haziran 2020 PDF web archive org 15 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 12 Kasim 2023 5 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Subat 2015 29 Subat 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Mayis 2012 30 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Temmuz 2012 13 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Nisan 2015 26 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2012 14 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Ekim 2020 a b 14 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Ekim 2020 4 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2012 27 Nisan 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2012 10 Mayis 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mayis 2012 Dis baglantilarYurdun Sesi TKP Merkez Komitesi Dis Burosu Dergisi 1963 73 6 Aralik 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Atilim Turkiye Komunist Partisi Merkez Komitesi organi 1974 87 24 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Durum Turkiye Komunist Partisi Merkez Komitesi bulteni 1970 80 6 Aralik 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yeni Cag dunya komunist ve isci partilerinin teori ve enformasyon dergisi Baris ve Sosyalizm Sorunlari nin Turkcesi 1964 87 6 Aralik 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde