Türkiye'deki Arnavutlar

Türkiye'deki Arnavutlar, (Arnavutça: Shqiptarët në Turqi) Türkiye'de ikamet eden etnik Arnavut vatandaşlarıdır; genelde Balkan Savaşları'nın başlamasından sonra, Karadağ ve Arnavutluk'tan gelen Arnavutlarla birlikte Sırp ve Yunan zulmünden kaçan Kosovalı / Makedon ve Tosk Çam Arnavutlardan oluşmaktadır.Türkiye Milli Güvenlik Kurulu'nun (MGK) 2008 yılında hazırladığı bir raporda, Türkiye'de yaklaşık 1,3 milyon Arnavut kökenli insanın yaşadığı ve 500.000'den fazlasının kendi atalarını, dilini ve kültürünü tanıdığı tahmin ediliyor. Ancak Türkiye'de Arnavut kökenli ve kökene sahip kişilerin sayısının 5 milyona çıktığını öne süren başka tahminler de var. Bir zamanlar 21. Waffen-SS Dağ Tümeni Skanderbeg'de görev yapan Arnavut Gaziler, 1953-1968 yıllarında aileleriyle birlikte Yugoslavya'dan Türkiye'ye göç etmişlerdir.

Türkiye'deki Arnavutlar

Shqiptarët në Turqi
Türkiye'de Arnavutça konuşanların anadile göre dağılımı, 1965 Türkiye nüfus sayım
Toplam nüfus
Türkiye 500,000 - 5,000,000
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Amasya (il), Ankara (il), Artvin (il), Bursa (il) (Marmara Bölgesi), Hatay (il), İstanbul (il), İzmir (il), Kırklareli (il), Sakarya (il), Samsun (il) ve Tokat (il)
Diller
Türkçe, Arnavutça
Din
İslam (Sünnilik · Bektaşîlik)
İlgili etnik gruplar
Arnavut diasporası

Demografi

Türkiye'de Arnavutça konuşan nüfus

Yıl	İlk dil olarak	İkinci dil olarak	Toplam	Türkiye'nin nüfusu	Toplam konuşmacıların yüzdesi
1927	21.774	-	21.774	13.629.488	0.16
1935	14.496	26.161	40.657	16.157.450	0,25
1945	14.165	17.701	31.866	18.790.174	0.17
1950	16.079	-	16.079	20.947.188	0,08
1955	10.893	25.898	36.791	24.064.763	0,15
1960	12.000	37.144	49.144	27.754.820	0,18
1965	12.832	40.688	53.520	31.391.421	0.17

1965 nüfus sayımında ana dil olarak Arnavutça konuşanların oranı oransal olarak en çok Bursa (%0,3), Sakarya (%0,2), Tokat (%0,2) ve İstanbul'da (%0,2) görülmektedir.

Doğu Anadolu'daki üç Türk üniversitesindeki akademisyenlerin 2008 yılında Milli Güvenlik Kurulu için hazırladığı rapora göre, Türkiye'de yaklaşık 1.300.000 Arnavut asıllı insan yaşamaktadır. Bu araştırmaya göre 500.000'den fazla Arnavut soyundan gelenler hâlâ kendi atalarını ve/veya dillerini, kültürlerini ve geleneklerini tanımaktadır. 2011 yılında yapılan bir ankete göre Türkiye'de %0,2 veya yaklaşık 150.000 kişi kendisini Arnavut olarak tanımlamaktadır.

Türkiye'deki Arnavut nüfusuna ilişkin olarak 3-4 milyon kişiden toplam 5 milyona kadar değişen sayılarda başka tahminler de bulunulmaktadır; ancak bunların çoğu artık tam veya kısmi Arnavut soyundan gelen Arnavutçayı akıcı bir şekilde konuşamayan Türk vatandaşlarıdır. (bkz. Alman Amerikanlar). Bunun nedeni, Türkiye'deki Arnavut diasporası arasında meydana gelen çeşitli derecelerdeki dilsel ve/veya kültürel asimilasyondur. Bununla birlikte, İstanbul'daki gibi Türkiye'deki Arnavut topluluğunun büyük bir kısmı, kendine özgü Arnavut kimliğini korumuştur.

Tarih

Köprülü Mehmed Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nun Sadrazamı (17. yüzyılın ortaları) ve güçlü siyasi Köprülü ailesi hanedanının kurucusu

İskender Bey'in direnişinin sona ermesinin ardından Arnavutluk'ta takip eden Osmanlı dönemi büyük bir değişimle karakterize edilmiştir. Osmanlı hükûmetinde İmrahor İlyas Bey, Hamza Kastrioti, Koca Davud Paşa, Zağanos Paşa, Köprülü Mehmed Paşa (Köprülü sadrazam ailesinin başı), Buşatlı ailesi, Berkinzâde Süleyman Paşa, Ethem Paşa, Nezim Frakulla, Haxhi Shekreti, Hasan Zyko Kamberi, Gusinyeli Ali Paşa, Kavalalı Mehmed Ali Paşa ve Rumeli'deki en güçlü Müslüman Arnavut hükümdarlarından biri haline gelen Tepedelenli Ali Paşa gibi pek çok Arnavut, önemli mevkiler elde etmişlerdir. Bu nedenle, eski Osmanlı İmparatorluğu'nun bazı bölgelerinde, Anadolu gibi bölgelerde, Osmanlı yönetimi ve askeriyesi nedeniyle hatırı sayılır miktarda Arnavut varlığı olmuştur.

Türkiye'de Arnavut diasporasının göçü ve oluşumu

Birinci Aşama: İşgücü ve diğer göçler (16. yüzyıl-20. yüzyılın başları)

Arnavut ciğeri, yüzyıllar boyunca Anadolu'da çalışan Arnavut kasaplarından ortaya çıkan İstanbul Türk ciğer yemeği

Türkiye'deki Arnavut diasporası, Osmanlı döneminde ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında ekonomik nedenlerle göç ve daha sonra Balkan ülkelerinde Arnavutların yaşadığı ayrımcılık ve şiddet gibi sosyopolitik koşullar nedeniyle oluşmuştur. Arnavutların ilk yoğunlaşmalarından biri, II. Mehmed'in Arnavutları İstanbul'a getirip Arnavutköy adını verdikleri yere yerleştirdiği 1468 yılına dayanmaktadır.

Arnavutların Türkiye'ye göçü üç farklı evrede gerçekleşmiştir. Bunlardan ilki, Arnavutların Osmanlı bürokratları, mevsimlik işçiler ya da o zamanki başkent İstanbul'a ve Marmara bölgesinin yakınlarına çekilen orduda görev yaptıkları Osmanlı dönemidir. Kuzeybatı Anadolu'ya yapılan bu Arnavut göçleri esas olarak 16. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Bu gruptaki Arnavut toplumu üyeleri çoğunlukla Türk toplumuna asimile olmuş, az sayıda kişi kendilerini Arnavut olarak görmüştür.

Arnavutlar da diğer Balkan halklarıyla birlikte Anadolu'ya mevsimlik veya kalıcı yerleşimle sonuçlanan işçi göçü gerçekleştirmişlerdir. Bu Arnavutların zaman zaman İstanbul'da işsiz olması ve sıklıkla birbirlerine yakın yaşamaları, Osmanlı yetkililerinin büyük bir işsiz grubunun toplumsal karışıklığa neden olma potansiyeline sahip olduğu konusunda endişe duymasına neden olmuştur. 18. yüzyılda yaşanan sosyo-politik kriz nedeniyle Osmanlı elitleri, alt sınıftaki Arnavutların eşkıyalığın yanı sıra diğer suçlara yatkın olduğu ve bu görüşlerin gölge oyunu Karagöz ve Hacivat oyunlarıyla Türk popüler kültürüne de yansıdığı yönünde bir ön yargı gelişmiştir. Pek çok Osmanlı padişahı, Arnavutların İstanbul'a göçünü yasaklayan fermanlar çıkarmıştır; bu, zaman zaman Osmanlı yetkililerinin şehirdeki Arnavut kümelerini dağıtmasına ve diğerlerini anayurtlarına geri göndermesine yol açmış; bu eylemler daha sonra Marmara bölgesinde gerçekleştirilmiştir. İstanbul'daki ve daha az bir ölçüde İzmir'deki Arnavut topluluğu, 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan Arnavut entelijansiyası aracılığıyla, Arnavut milliyetçi özlemlerinin şekillenmesinde ve üretilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Örneğin, Başkimi (Birlik) grubu İstanbul'da, Anadolu ve Balkanlar'ın çeşitli kent merkezlerinde Arnavut sosyo-politik haklarını, Arnavut dili eğitiminin, yayıncılığının ve edebiyatının gelişimini teşvik eden şubeler açmıştır.

Şemseddin Sâmi, Osmanlı-Arnavut aydını

Ayrıca Balkan Arnavutçası konuşan veya kültürel bir alandan gelen ve çoğunlukla Kosova ve Makedonya'daki şehirli seçkinleremensup olan ve Anadolu'ya göç eden ve her zaman Arnavutluk kavramıyla özdeşleşmeyen bazı insanlar da olmuştur. Bunun yerine 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın başlarında Osmanlı Türkçesi bakış açısını benimsediler ve kendilerini Türk veya Osmanlı Türkçesi konuşan vatandaşlar olarak adlandırmaya başlamışlardır.Toplumdilbilim asimilasyonun etkileri nedeniyle Arnavut milliyetçiliğini destekleyenler Anadolu'ya göç konusunda endişelendiler ve bu yolculuğa çıkan alt sınıflardan Arnavutları aşağıladılar. Bu grubun çağdaş zamanlardaki soyundan gelenlerin Arnavut dili hakkında akıcılığa veya bilgiye sahip olup olmadığı veya ne dereceye kadar olduğu bilinmemektedir. Arnavut göçünün etkileri, Arnavutların adını taşıyan yer adları, mutfaktaki Arnavut ciğeri yemeği ve Arnavut inadı gibi karakter özellikleri gibi Türk kültürünü etkilemiştir.

İkinci Aşama: Savaşlar ve zorunlu nüfus hareketleri (1878-1944)

Ahmed İzzet Paşa, Osmanlı Sadrazamı, Dışişleri Bakanı ve Orgeneral, Türk Kurtuluş Savaşı katılımcısı

İkinci aşama, 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, Osmanlı İmparatorluğu'nun çatışmalar nedeniyle dağılması nedeniyle Arnavutların çoğunlukla zulümden kaçtığı ve mülteci haline geldiği dönemdir. Arnavutlar, 1878 yılında Sırp ordusu tarafından sınır dışı edilerek Niş Sancağı'ndan kaçarak Samsun bölgesine yerleşmişlerdir.Yunanistan, Sırbistan, Karadağ ve Bulgaristan'ın Osmanlı İmparatorluğu'na karşı yaptığı Balkan Savaşları (1912-1913) Arnavut diasporasını genişletmiştir. Çok sayıda Müslüman mülteci, Osmanlı yetkililerinin yiyecek, barınak, kişisel kayıt ve belge sağlama konusundaki yeteneklerini ve kaynaklarını aşacak şekilde İstanbul ve Anadolu'ya gelmiştir. Bu Arnavutların torunları Türkiye'deki Arnavut topluluğunun en büyük bölümünü oluşturmaktadırlar.

Kosova ve Makedonya'nın demografisini bilen Osmanlı yetkilileri, Doğu Trakya ve Anadolu'ya göç eden kayıtsız mültecilerin büyük bir kısmının Arnavut olduğunu ve bunların çoğunun Karacabey, Edremit, Değirmendere, Karamürsel, Mustafakemalpaşa ve Bursa gibi kent merkezlerinde toplandığını kaydetmişlerdir.Debre'nin Sırbistan tarafından ele geçirilmesi, buradaki birçok Arnavut'un İstanbul'a kaçmasına neden olmuştur. Gelen Arnavut mültecilerin yerel Ortodoks Rumlara karşı, onları köylerden tahliye ederek ve topraklarını alarak toplumsal şiddet uyguladığına değinen çok sayıda Osmanlı resmi yetkilisi ve basın raporu mevcuttur. Osmanlı İmparatorluğu'nun yeni Jön Türk (İTC) hükûmeti, I. Dünya Savaşı sırasındaki demografik durumu daha geniş Marmara bölgesi etrafında yeniden yapılandırmaya çalışmıştır.

Savaşın başlangıcında Arnavutların Anadolu'ya göçü, zaten çok sayıda bulundukları ve bölgenin jeostratejik önemi nedeniyle yetkililer tarafından Arnavutlara yasaklanan vilayetlere (İstanbul, Edirne, Hüdavendigâr) ve sancaklara (Çatalca, Kale-i-Sultaniye, İzmit ve Gelibolu) doğru devam etmiştir. Jön Türk hükûmeti Arnavutları bir araya geldiklerinde eşkıyalığa ve şiddete eğilimli olarak görüyordu ve dağılma yoluyla devlete yönelik tehditleri zayıflatmaya çalışıyordu. Jön Türk hükûmeti, Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan ettikten sonra Arnavutlara, özellikle de bu sürece dahil olan Hristiyan Arnavutlara karşı güvensizdi ve ülkeye gelmeleri yasaklandı. Osmanlı hükûmeti tarafından yeni varış yerleri Arnavut göçmenler için Ankara, Konya'ya doğru yeniden yerleşimle birlikte Sivas, Diyarbakır, Elazığ, Kayseri, Adana ve diğer yerlere yönlendirilirken, bu önlemler birkaç istisna dışında Marmara bölgesindeki yerleşik Arnavutlar için de uygulanmıştır.

Arnavutlar, sadık Müslüman Türkçe konuşan vatandaşlar yaratmak amacıyla dilsel ve kültürel asimilasyon için koşullar yaratmak amacıyla Anadolu'ya yeniden yerleşmeye hazırlanan imparatorluktaki birçok Müslüman halktan birisidir. Osmanlı hükûmet yetkilileri bu politikayı bazı bölgelerde uyguladılar ve bazı karar alma otoritelerinin Balkan Arnavut dil veya kültür alanından gelmesi nedeniyle Arnavutların bir bölgedeki sosyo-politik önemini anlayarak diğer yerlerde bundan kaçındılar. Bazı Arnavut göçmenler, hükûmetin yeniden yerleşim hamlelerine direnmişlerdir.

Kâzım Özalp, subay, daha sonra Orgeneral; politikacı ve Türk Kurtuluş Savaşı'nın önde gelen isimlerinden

Arnavutluk'un bağımsızlığından sonra, İşkodra, Tiran veya Kosova'daki Arnavut elitleri Arnavutluk Cumhuriyeti için çalışma seçeneğine sahipken, Yunan ve Sırp Makedonya'daki Arnavut elitlerinin kendilerine ihtiyaç duyan bir evi veya hükûmeti veya aile, iş veya diğer Balkan ağları yoktu bu nedenle Anadolu'ya taşındılar. Çok sayıda mülteciden oluşan Arnavut topluluğu, 1914-1918 yılları arasında coğrafi olarak parçalanmış durumdaydı ve Çerkesler gibi diğer daha yerleşik toplulukların aksine, Doğu Cephesi'ne dayalı Osmanlı paramiliter oluşumlarına pek entegre değildiler. Arnavutlar bu yapılar için olası üye olarak görülüyordu ve Osmanlı seçkinlerinden, daha önce Balkanlar'da İttihat ve Terakki ile ilişkileri olan veya daha sonra Anadolu'ya katılan bazı Arnavutlar, Arnavutları askere almak için çalıştılar.

I. Dünya Savaşı sonunda Bursa ve Mustafakemalpaşa bölgesindeki paramiliter oluşumlardaki Arnavutlar Türk Milliyetçilerinin yanında yer almışlardılar. Arnavut silahlı grupları, Güney Marmara bölgesindeki yerel çıkarlar ve ailevi rekabetler nedeniyle Laz ve Gürcü paramiliter güçlere karşı savaşırken, Arnavut paramiliter güçleri Hristiyan köylerine saldırıyordu ve Osmanlı yetkililerinin daha geniş alan üzerinde çok az veya hiç kontrolü yoktu. Arnavut ve Çerkes paramiliter güçleri arasında da çatışmalar yaşanmıştır; bu paramiliter güçler, Arnavutların Marmara bölgesindeki mülklerini yağmalamış ve talan etmiştir. Eyalet meselelerine odaklanan bazı Çerkes paramiliter gruplar, 1920'de Kurtuluş Savaşı sırasında gelen Yunan askerî güçleriyle işbirliği yapmış ve Arnavut paramiliter güçler onlara karşı savaşmıştır. Bafra bölgesinde de Arnavut paramiliter güçler faaliyet göstermekteydi. Eski İstanbul Arnavut diasporası, Anadolu'ya yeni gelen Arnavutların içinde bulunduğu kötü duruma pek ilgi göstermemişlerdir. Bunun yerine, Osmanlı Anadolu topraklarının işgaline kayıtsız kalmışlar ve 1920'lerin başında Yugoslavya'nın Arnavut egemenliğine tecavüzüyle bağlantılı olarak esas olarak Balkan Arnavutluk meseleleriyle ilgilenmişlerdir.

1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur ve Trakya üzerinden Arnavut göçü hız kesmeden devam etmiştir ve Türkiye, Arnavut mültecileri devletin tahsis ettiği bölgelere yerleştirmekte veya yasaklı olarak sınıflandırılan bölgelere gitmelerini engellemekte zorlanmıştır. Türk hükûmeti bunun yerine Türkleri ve Balkanlardaki diğer Müslümanları tercih etmiş ve Millet Meclisi, Sırp ve Yugoslav pasaportu taşıyan Arnavutların Türkiye'ye girişini yasaklamıştır. Türkiye Cumhuriyeti, Arnavutları Türkiye'nin istediği bölgelerine çıkarma, dağıtma ve yeniden yerleştirme hakkını saklı tutmuştur. Önceki Jön Türk hükûmetinin aksine, başkent İstanbul'un Ankara'ya devredilmesi ve bölgenin stratejik önemini kaybetmesi nedeniyle Arnavutların yeni cumhuriyet yetkilileri tarafından Güney Marmara bölgesine yerleşmeleri yasaklanmamıştır. Türkiye, Arnavut toplumuna hareket özgürlüğü tanıyarak, hâlihazırda mevcut olan Arnavutları Türk toplumuna entegre etmeye çalışmıştır. Yerel Türk idare yetkilileri Arnavutların yeniden yerleştirilmesi konusunda farklı görüşlere sahipken, Antalya, Kocaeli ve Çatalca gibi bazı iller yardımı reddederken, Iğdır ve Adana gibi diğerleri ise Arnavut mültecileri kabul etmeye istekli olduklarını ifade etmişlerdir. Çatalca, Niğde, Kırklareli, Kastamonu ve Osmaniye gibi pek çok bölgede yeni kurulan Arnavut toplulukları, çoğunluğu Kosova ve Makedonya'dan gelen Arnavut mültecilerden oluşuyordu; bazıları tüccar, devlet memuru olarak çalışıyor, bazıları ise eşkıyalık yapıyordu.

Hayrullah Fişek, Türk ordusunda subay ve Milli Savunma Bakanlığı Müsteşarı

Bazı Türk yetkilileri, resmi yazışmalarda hem köklü toplulukların hem de Türkiye'nin bazı bölgelerinde yaşayan yeni gelenlerin Arnavut numaralarını bildirdiler. Diğer Türk yetkililer, Arnavut topluluklarının birçok Türk köyünde, kasabasında ve mahallesinde yoğunlaşarak yaşadığını ve çoğu zaman nüfusun en az yüzde 10'unu oluşturduğunu belirtti.İzmir, uzun süredir yerleşik bir nüfustan oluşan en fazla Arnavut'a sahipti bölgeydi; bunlardan bazıları savaş sırasında Yunan askerî güçleri tarafından yerlerinden edilmiş ve yeni gelenler terk edilmiş Yunan mülklerine yerleşmiş, bazıları Isparta ve Niğde civarında Anadolu'nun iç kesimlerine taşınmış ve eski Ermeni mülkleri onlara verilmişti. İstanbul'da Türk yetkililer, başta Kosova ve Makedonya olmak üzere Arnavutların kalacağı ve diğerlerinin de Anadolu'ya yerleştirileceği isim listelerini ve diğer aile ayrıntılarını derledi. İstanbul bölgesindeki Arnavutlar, İzmir bölgesine yerleşmeyi tercih ediyorlardı.

Türk devletinde, Arnavut mülteciler ve göçmenler hakkında konumları, sayıları ve nüfus yüzdeleri ve nereye yerleşebilecekleri konusunda ayrıntıları içeren geniş bir yazışmalar ve idari belgeler külliyatı oluşmuştur. Diğer idari belgelerde Türk yetkililerin savaş sırasında kayıt dışı olan veya adı bilinmeyen diğer Arnavutların izini kaybettikleri belirtmektedir. Devlet memurları, tüccarlar, toprak sahipleri, esnaflar, memurlar ve subaylar olarak istihdam edilen entegre Arnavutlar, Türk devleti belgelerinde çok az yer almaktadır ve dikkatler daha ziyade devleti tehdit edebilecek topluluklar olarak görülen Arnavut mültecilere ve yoksullara yönelmiştir. Devam eden Arnavut göçü, Türk hükûmeti tarafından olumsuz değerlendirilmiş; çünkü Arnavutlar, göç yasasında (1926) Araplar, Kürtler ve Roman nüfusların yanında üçüncü kademeye yerleştirilmiş; bunlar yıkıcı ve istenmeyen, vatandaşlığa alınmaları yasaklanan kişiler olarak görülmüştü.

Galatasaray futbol kulübünün kurucusu Ali Sami Yen

Arnavutluk, Türkiye'de ekonomik ve siyasi sorunlar yaşayan büyük Arnavut nüfusunun çıkarlarının korunmasına yönelik kaygılar ve kaygılar olan Türkiye ile devletlerarası ilişkileri geliştirmeye ve ilerletmeye çalışmıştır. Arnavutluk-Türkiye ikili ilişkileri bağlamında her iki ülke, Arnavutluk'taki Türk vatandaşlarının ve Türkiye'deki Arnavut vatandaşlarının mülkiyet ve vatandaşlık haklarının korunmasına ilişkin hükümler içeren Vatandaşlık Anlaşması'nı (1923) imzalamış, ancak Lozan Antlaşması nedeniyle Ankara Hristiyan Arnavutlarla ilgili protokolleri desteklememiştir.

1923'teki Lozan Antlaşması, dilsel veya diğer farklılıklara dayanmayan, dini bağlılığa göre yapılan Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesini resmileştirdi.Rıza Nur gibi üst düzey Türk yetkililerin Arnavutlar hakkında olumsuz görüşleri vardı ve onların Yunanistan'ın kabul ettiği Türkiye'ye yapılacak nüfus mübadelesinin dışında tutulması için baskı yapıyordu. Yunan temsilciler, Arnavutların yalnızca Çamlık ile sınırlı olduğunu belirtti ve Türk yetkililere, Yunanistan'dan yalnızca Epir ve diğer bölgelerden Türkçe konuşanların gönderileceğine dair söz verdiler.Preveze, Yanya ve Florina'dan gelenlerin yanı sıra Çamlık'dan da binlerce Arnavut Türkiye'ye geldi; bunlar Bursa çevresine ve daha geniş Güney Marmara bölgesine yerleştiler ve Türkiye'nin savaş sırasında yıkılan yerleşimleri yeniden inşa etme çabalarının bir parçasıydı. Arnavutluk, Ankara'yı, Yunan olarak kabul edilen Ortodoks Arnavutları Yunanistan ile yapılan nüfus mübadelesinin dışında bırakmaya ve Türkiye'deki mal ve varlıklarını korumaya ikna etmeye çalıştı ve başarısız oldu. Türkiye, Lozan Antlaşması'ndaki sözleşmelerin otomatik olarak tüm Ortodoksları Rum olarak tanımladığını ve bireysel gruplar veya davalar için bu durumun geri alınamayacağını iddia etmiştir.

Tiran ayrıca, Yunanistan'la yapılan nüfus mübadelesi sırasında Türkiye'ye gelen ve zor ekonomik koşullar altında yaşayan Müslüman Arnavutların, isterlerse Arnavutluk'a göç etmelerine izin verilmesinden de endişe duyuyormuştur. Çamlıklı Arnavutlara bu hakkı tanıyan düzenleme, Yugoslavya'dan Türkiye'ye gelen Arnavutların da Arnavutluk'a göç etme seçeneğini de kapsamaktaydı. Örneğin, Debre'den Türkiye'ye kaçan bazı Arnavutlar, 1920'lerde kentsel nüfusun önemli bir kesimi haline geldikleri Arnavutluk'a ve başkenti Tiran'a göç etmişlerdir. Rıza Nur gibi Türk yetkililer, Arnavutların mübadele anlaşmasına aykırı olarak Türk olarak gelmelerinden ve İzmit'in batısında kaliteli topraklar olarak kabul edilen Kartal, Pendik ve Erenköy gibi bölgelere ve Ankara'ya yerleştirildiklerinden duydukları hoşnutsuzluğu dile getirmişlerdir. Nüfus mübadelesi sırasında gelenlerin soyundan gelen Arnavutlar halen İstanbul'un Erenköy ve Kartal bölgelerinde ve ayrıca Mudanya başta olmak üzere Bursa'nın bazı kasabalarında yaşamaktadır. Mübadele sırasında sınırın Yunanistan tarafındaki Arnavut Devoll bölgesinin karşısındaki köylerden ve Kesriye bölgesindeki köylerden Arnavutlar Türkiye'ye gelmiştir.

Rıza Nur, suçu, Arnavutları Anadolu'nun diğer bölgelerinden İzmir'e yerleşmeye teşvik ettiği dönemde İzmir valisi olarak görev yapan, Atatürk'ün yakın arkadaşı ve Yanya doğumlu Arnavut Abdülhalik Renda'ya yüklemiştir. Jandarma teşkilatı ve yerel yetkililer tarafından hazırlanan resmi Türk hükûmeti raporlarında, Anadolu'nun iç kesimlerinden Bursa, Eskişehir, Konya gibi yerlerden ve Türkiye'nin Ege kıyılarına, özellikle de İzmir'e doğru seyahat eden çok sayıda Arnavut'tan bahsedilmektedir. Türk yetkililer Arnavutların "burayı Arnavutluk haline getireceklerine" dair kaygılarını dile getirmişlerdir. Arnavutlar yasadışı yollardan Türkiye'ye gelmeye devam ediyordu ve asıl varış noktaları İzmir'di. Kosova'da 1918-1923 yılları arasında Yugoslav devletinin Sırplaştırma politikaları sonucunda çoğunluğu Müslüman olan 30.000 ila 40.000 arası Arnavut İzmir ve Anadolu bölgelerine göç etmiştir.

1925'ten itibaren Yugoslavya, Müslümanların göçüne izin vermek için Türkiye ile bir anlaşma yapmaya çalışmış; Arnavutluk bunun Arnavutların Türkiye'nin nüfusun az olduğu bölgelerine yeniden yerleşmek üzere Balkanlar'dan çıkarılmasını gerektireceğinden endişe etmiştir. Türkiye, Yugoslavya'dan Anadolu'ya gelen Arnavutlara ilgisizliğini Arnavutluk'a yineleyerek, konunun esas olarak Vardar Makedonya'sındaki etnik Türklerle ilgili olduğunu belirtmiştir. 1920'lerin ortalarına gelindiğinde, Türkiye'de çok sayıda Arnavut mülteci mevcuttu ve Arnavutluk ile işbirliği yapma ve Arnavutların Yugoslavya'dan göçünü durdurma konusunda bir anlayış oluşmuş ve bu on yılın geri kalanında önemli ölçüde azalmıştır.

Yugoslavya'nın Ankara büyükelçiliği'nin 1919-1940 yılları için derlediği veriler, Yugoslavya'dan Türkiye'ye 215.412 Arnavut'un göç ettiğini göstermektedir. 1923 ile 1939 yılları arasında yaklaşık 115.000 Yugoslav vatandaşı Türkiye'ye göç etmiş ve hem Yugoslav hem de Türk kaynakları bu nüfus grubunun çoğunu Arnavutların oluşturduğunu kaydetmiştir. Arnavutluk ve Kosova'dan gelen Arnavut akademisyenler, Arnavut mültecilerin sayısını 300.000'den yüz binlerceye çıkararak, onların baskı nedeniyle Yugoslavya'yı terk ettiklerini belirtilmektedir. 1918-1941 döneminde göç eden Kosovalı Arnavutlar için Balkanlar dışındaki bilim adamlarının verdiği diğer tahminler 90.000 ile 150.000 veya 200.000-300.000 arasındadır. Bu konuya ilişkin Türk Dışişleri Bakanlığı arşivine bugüne kadar erişim sağlanamamıştır ve bu nedenle iki savaş arası dönemde Türkiye'ye gelen Arnavutların toplam sayısını belirlemek zordur.

Türkiye, bu Arnavutları Doğu Anadolu'da Yozgat, Elazığ ve Diyarbakır gibi bölgelere yerleştirmeye çalışırken, pek çok Arnavut sonunda Eskisehir, Kocaeli, Tekirdağ, İzmir, Bursa ve İstanbul'a yerleşmiştir. Yugoslavya'da, topraklara el konulması ve Kosova'daki Sırp sömürgecilere yeniden dağıtılmasının yanı sıra, Kosova ve kuzeybatı Makedonya'da faaliyet gösteren silahlı Arnavut Kachak direniş hareketi ile Yugoslav yetkililer arasındaki savaşın da aralarında bulunduğu çeşitli nedenlerle Arnavutlar Türkiye'ye göç etmişlerdir. Yugoslav yetkililer, Arnavutları düşman bir nüfus olarak görmüş ve Yugoslavya'daki varlıklarını azaltmayı tercih ederken, Türkiye de nüfus mübadelesi sırasında Anadolu'nun daha önce Yunanca ve Türkçe konuşan konuşan Ortodoks Hristiyanlarından boşaltılan bölgelerini yeniden doldurmak istiyordu.

1933 yılında Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, Belgrad'daki Yugoslav Dışişleri Bakanlığı'na birçok ziyarette bulunarak, Yugoslavya'nın Güney Sırbistan olarak belirlenen bölgesinden Anadolu'ya Müslümanların tehciri konusunu görüşmüştür. Dışişleri Bakanı Aras ve Yugoslav Milan Stojadinović, beş yıl süren görüşmelerin ardından Müslüman Türklerin, Türkiye'ye göçüne ilişkin bir sözleşme imzalamışlardır. Anlaşmada, Türkçenin akıcı olması, Romanların hariç tutulması ve göç süreci için Kosova ve Batı Makedonya'daki belediyelerin öncelikli alınması gibi yönetmelik ve gereksinimlere uygun olarak 1939-1944 döneminde 40.000 ailenin yeniden yerleştirilmesi önerisine atıfta bulunuluyordu. Yugoslavya'da sınır dışı edilen kişilerin mülklerinin tasfiye edilmesi yönündeki tedbirlerin ana hedefi kırsal topluluklardı.Selanik limanından Anadolu'ya yapılacak yolculuk, durumu denetleyecek bir Türk-Yugoslav ortak komisyonu ile büyük ölçüde Türkiye tarafından finanse edilecekti.

O döneme ait arşiv ve basılı belgeler, anlaşmanın yazılı içeriği ve amacı açısından yanıltıcı ve aldatıcı bir metin olduğunu gösteriyor; zira sonuç, Arnavut nüfusunun Türkiye'ye taşınması yönündeydi. Atatürk, ikili sözleşme müzakereleri sırasında Yugoslav yetkililerle görüşmüş ve daha sonra anlaşmayı onaylanmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunmuştur. Atatürk'ün ölümünden beş ay önce, Temmuz 1938'de TBMM anlaşmayı onaylamayı reddetmiş ve II. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla konu yeniden açılmamıştır. Arnavutların tek nüfus haline geldiği ya da tek nüfus olduğu köylere yerleşenlerin dili çeşitli derecelerde korunurken, etnik açıdan karışık bölgelerde dilin korunması artık geçerliliğini yitirmiştir.

Üçüncü Aşama: 1945-2000'ler

İlhan Cavcav, işadamı ve Gençlerbirliği futbol kulübü başkanı

Arnavutların Türkiye'ye göçünün üçüncü aşaması, II. Dünya Savaşı sonrası 1999 yılına kadar olan dönemi kapsamaktadır. Bu dönemdeki Arnavut göçmenler Yugoslavya'dan, özellikle de 1950'ler ve 1970'ler arasındaki Kosova'dan geliyordu; bunun nedeni, devletin Arnavutlara kendilerini Türk ilan etmeleri ve Türkiye'ye göç etmeleri konusunda uyguladığı ayrımcılık ve/veya baskıydı. II. Dünya Savaşı ve Yugoslavya-Arnavutluk bölünmesinin ardından Yugoslav yetkililer, Arnavutluk ve Kosova Arnavutları arasındaki bağları küçümsemeye ve Arnavutlar arasında Türkçe eğitimi ve Türkiye'ye göçü teşvik eden bir "Türkleştirme" politikası uygulamaya çalışmışlardır. 1953 yılında Yugoslav Devlet Başkanı Josip Broz Tito ile Arnavutların Anadolu'ya göçünü teşvik eden Türkiye'nin dışişleri bakanı Fuat Köprülü arasında 1938 Konvansiyonunu yeniden canlandıran bir anlaşmaya varılmıştır.

Türkiye'ye zorunlu göç artmış ve Klejda Mulaj'ın 1953-1957 yılları için belirttiği rakamlar, Yugoslavya'dan ayrılan 195.000 Arnavut ve 1966 yılı için ise yaklaşık 230.000 kişi şeklindedir. Tim Judah'ın aktardığı rakamlar, 1952 ile 1967 yılları arasında yaklaşık 175.000 Müslüman'ın Yugoslavya'dan göç ettiğini ve bunların birçoğunun Makedonca konuşan Müslümanlar (Torbeşler), Boşnaklar ve etnik Türkler yanında göçmenlerin çoğunluğunun Arnavut olduğunu tahmin edilmektedir. Tarihçi , 1953 ile 1966 yılları arasında Türkiye'ye giden Arnavutların sayısını 100.000 olarak tahmin etmektedir. Göçün artmasında rol oynayan faktörler, Yugoslav polis şefi Aleksandar Ranković'in başkanlık ettiği ve resmi olarak Arnavut milliyetçiliğini dizginlemeyi amaçladığı belirtilen bir kampanya yoluyla Arnavut nüfusuna yönelik gözdağı ve baskıdır. Ranković'in kontrolü altındaki Kosova, Türkiye tarafından "Beyefendilerin Anlaşmasını" uygulayacak kişi olarak görülüyordu. Bu durum 1966 yılında Ranković'in görevinden alınmasıyla sona ermiştir. Yugoslavya'dan gelen bu Arnavutların birçoğu İzmir, Gemlik ve Aydın gibi şehir merkezlerine yerleşmiştir. Komünizmin çöküşüyle birlikte 1992'den sonra Arnavutluk'tan Türkiye'ye bazı Arnavutlar gelmiştir. 1999'da bazı Arnavutlar Kosova'daki çatışmalardan kaçarak Türkiye'ye gelmiştir Bu üçüncü gruptaki Arnavutlar çoğunlukla Türkiye'nin batı bölgelerindeki büyük kent merkezlerine yerleşmişlerdir.

Bugün Türkiye'deki Arnavutlar ve Balkan Arnavutlarıyla ulusötesi bağlantılar

İstanbul'un tarihi Arnavutköy mahallesi, 15. yüzyılda Sultan II. Mehmed'in Arnavutları şehre getirmesiyle kurulmuştur. Bugün İstanbul'un Arnavut halkı ayrı bir Arnavut kimliğine ve kültürüne sahip.

Candan Erçetin, kısmen Arnavut kökenli şarkıcı, söz yazarı ve Galatasaray futbol kulübünün başkan yardımcısı

Demet Evgar, kısmen Arnavut asıllı Türk oyuncu.

Türkiye'de Arnavutça dil okulları bulunmaktadır. Türk-Arnavut Kardeşlik Kültür ve Dayanışma Derneği, kültürel geceler ve folklor festivallerine ev sahipliği yaparak Arnavut kültür ve geleneklerini korumayı amaçlamaktadır. Merkezi Bayrampaşa'da bulunan bu kuruluşun Küçükçekmece ile Ankara ve Bursa illerinde üç şubesi bulunmaktadır. Ayrıca yıl boyunca Arnavutça dil dersleri verip ve Arnavutluk'un bağımsızlığını anma kutlamaları düzenlemektedir.

Arnavutlar Türkiye'nin sivil yaşamında aktiftirler. Türkiye'de Arnavutlar, yerel ve ulusal kültür derneklerine üyelik yoluyla Türk siyasetine katılmaktadırlar. Bu kuruluşlar arasında dini açıdan daha muhafazakar olan Rumeli Türk Derneği, etno-milliyetçi Türk-Arnavut Kardeşliği ve daha toplum odaklı olan Sakarya Arnavutları Kültür ve Dayanıșma Derneği yer almaktadır. Arnavutlar, farklı siyasi partilere mensup olmalarına rağmen Türk parlamentosunda Türkler ve Kürtlerden sonra en çok temsil edilen üçüncü etnik milletvekili grubudur. Ülkedeki Arnavut diasporası, Kosova'nın bağımsızlığının Türkiye tarafından tanınması için Türk hükûmetine kulis yapmışlardır.

Arnavutluk ve Kosova'nın Türkiye ile devlet ilişkileri, Türkiye'deki Arnavut nüfus ile Balkanlardaki Arnavutların karşılıklı yakın bağlarını sürdürmesi nedeniyle dostane ve yakındır ve ayrıca Türkiye'nin Arnavutluk ve Kosova ile yakın sosyo-politik, kültürel, ekonomik ve askeri bağları sürdürmektedir. II. Dünya Savaşı sonrası bağlamda, özellikle Kosova ve Makedonya'dan göç eden Arnavutlar, Türkiye'deki akrabalarıyla daha yakın aile temasına sahipler ve bunun tersi de, Anadolu'ya göçleri çok daha erken gerçekleşen Arnavutluk'tan gelenlere göre daha yakındırlar. Türkiye, Arnavutluk'un Balkanlar'daki jeopolitik çıkarlarını desteklemektedir. 2010'larda yapılan Gallup anketlerinde Türkiye, Arnavutluk, Kosova ve önemli bir Arnavut azınlığın bulunduğu Makedonya Cumhuriyeti'nde halkın büyük çoğunluğu arasında olumlu imaja sahip dost bir ülke olarak görülmektedir.

Türkiye'de önemli bir nüfus grubunu oluşturan Arnavutlar, pek çok tüccar, subay, işçi, memur, eğitimci ve aydınla Türk toplumuna ve devletine katkıda bulunmuşlardır.

Türk hükûmeti, 2016 yılında "Türkiye'de yaşayan diller ve aksanlar" adlı devlet projesi kapsamında Arnavutça dilini okullarında seçmeli ders olarak kabul etmiş ve derslerin 2018'de başlayacağını, ilk olarak Balkan kökenli halkının yaşadığı bölgelerde pilot uygulama yapılacağını duyurmuştur. İlk Arnavutça dili sınıfı, 2018 yılında Türk ve Arnavutluk eğitim bakanları İsmet Yılmaz ve 'nın katılımı ile İzmir bölgesindeki bir okulda açılmıştır.

Türkiye'deki Çam Arnavutları

Türkiye'deki Müslüman Çamlar, Arnavutluk'tan sonra ikinci büyük Çam topluluğunu oluşturmaktadır. Bu topluluk iki Dünya Savaşından sonra kurulmuştur. I. Dünya Savaşı'ndan sonra, Çamlar nüfus mübadelesi sırasında Türkiye'ye gitmek zorunda kalmışlar, ve II. Dünya Savaşı'ndan sonra Yunanistan'dan Çam Arnavutlarının sürgün edilmesi sonrası anti-komünist duyguları nedeniyle Arnavutluk yerine Türkiye'yi tercih etmesiyle başka bir göç dalgası izlemiştir.

Türkiye'deki Müslüman Çamların kesin sayısı bilinmemektedir, ancak çeşitli tahminler bunların sayısının Türkiye'de yaşayan 1,3 ila 6 milyon Arnavutluk toplam nüfusa karşılık 80.000 ila 100.000 arasında olduğu sonucuna göstermektedir. Çamlık İnsan Hakları Derneği, Arnavut bilincini ve bölgesel Çam geleneklerini sürdürmelerine rağmen çoğunun dilsel olarak asimile edildiğini belirtmektedir. Türkiye'de önemli sayıda Çam, kökenlerini korumak amacıyla soyadlarını Çam olarak değiştirmiştir. Arnavutların hakları için mücadele eden "Arnavut-Türk Kardeşlik Derneği" bünyesinde örgütlenmektedirler.

Albanofon Romanca

Türkiye'de, Adana ve Gaziantep'te kendilerini Arnavut olarak tanımlayan ve demircilik, metal işçiliği ve demir işçiliği gibi işlerde çalışan, Arnavutça konuşan Romanlardan oluşan küçük topluluklar bulunmaktadır. Balkan savaşları (1912-1913) nedeniyle Güney Avrupa'da Osmanlı egemenliğinin çökmesi, atalarının Türkiye'ye göç etmesine ve yerleşmesine neden olmuştur.

Türkiye'de Ünlü Arnavutlar

Detaylı liste için bakınız: Türkiye Arnavutları Listesi

Ayrıca bakınız

• Arnavutluk-Türkiye ilişkileri
• Kosova-Türkiye ilişkileri
• Osmanlı döneminde Arnavutluk

Kaynakça

Özel

1. ^ ^{a b c d e f} Saunders 2011, s. 98.
2. ^ ^{a b c} "Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!". 6 Haziran 2008. 9 Şubat 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Eylül 2010. 
3. ^ ^{a b c} Yenigun 2009, s. 184. "Turkey contains 5-6 million Albanians (more than in the Balkan area)"
4. ^ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p} Geniş & Maynard 2009, ss. 553–555. "Taking a chronological perspective, the ethnic Albanians currently living in Turkey today could be categorized into three groups: Ottoman Albanians, Balkan Albanians, and twentieth century Albanians. The first category comprises descendants of Albanians who relocated to the Marmara and Aegean regions as part of the Ottoman Empire's administrative structure. Official Ottoman documents record the existence of Albanians living in and around Istanbul (Constantinople), Iznik (Nicaea), and Izmir (Smyrna). For example, between the fifteenth and eighteenth centuries Albanian boys were brought to Istanbul and housed in Topkapı Palace as part of the devşirme system (an early Ottoman practice of human tribute required of Christian citizens) to serve as civil servants and Janissaries. In the 1600s Albanian seasonal workers were employed by these Albanian Janissaries in and around Istanbul and Iznik, and in 1860 Kayserili Ahmet, the governor of Izmir, employed Albanians to fight the raiding Zeybeks. Today, the descendants of Ottoman Albanians do not form a community per se, but at least some still identify as ethnically Albanian. However, it is unknown how many, if any, of these Ottoman Albanians retain Albanian language skills. The second category of ethnic Albanians living in modern Turkey is composed of people who are the descendants of refugees from the Balkans who because of war were forced to migrate inwards towards Eastern Thrace and Anatolia in the late nineteenth and early twentieth centuries as the Ottoman Empire dissolved. These Balkan Albanians are the largest group of ethnic Albanians living in Turkey today, and can be subcategorized into those who ended up in actual Albanian-speaking communities and those who were relocated into villages where they were the only Albanian-speaking migrants. Not surprisingly, the language is retained by some of the descendants from those of the former, but not those of the latter. The third category of ethnic Albanians in Turkey comprises recent or twentieth century migrants from the Balkans. These recent migrants can be subcategorized into those who came from Kosovo in the 1950s–1970s, those who came from Kosovo in 1999, and those who came from the Republic of Albania after 1992. All of these in the third category know a variety of modern Albanian and are mostly located in the western parts of Turkey in large metropolitan areas. Our research focuses on the history of migration and community formation of the Albanians located in the Samsun Province in the Black Sea region around 1912–1913 who would fall into the second category discussed above (see Figure 1). Turkish census data between 1927 and 1965 recorded the presence of Albanian speakers in Samsun Province, and the fieldwork we have been conducting in Samsun since September 2005 has revealed that there is still a significant number of Albanians living in the city and its surrounding region. According to the community leaders we interviewed, there are about 30,000–40,000 ethnic Albanian Turkish citizens in Samsun Province. The community was largely rural, located in the villages and engaged in agricultural activities until the 1970s. After this time, gradual migration to urban areas, particularly smaller towns and nearby cities has been observed. Long-distance rural-to-urban migration also began in later years mostly due to increasing demand for education and better jobs. Those who migrated to areas outside of Samsun Province generally preferred the cities located in the west of Turkey, particularly metropolitan areas such as Istanbul, Izmir and Bursa mainly because of the job opportunities as well as the large Albanian communities already residing in these cities. Today, the size of the Albanian community in Samsun Province is considered to be much smaller and gradually shrinking because of outward migration. Our observation is that the Albanians in Samsun seem to be fully integrated into Turkish society, and engaged in agriculture and small trading businesses. As education becomes accessible to the wider society and modernization accelerates transportation and hence communication of urban values, younger generations have also started to acquire professional occupations. Whilst a significant number of people still speak Albanian fluently as the language in the family, they have a perfect command of the Turkish language and cannot be distinguished from the rest of the population in terms of occupation, education, dress and traditions. In this article, we are interested in the history of this Albanian community in Samsun. Given the lack of any research on the Albanian presence in Turkey, our questions are simple and exploratory. When and where did these people come from? How and why did they choose Samsun as a site of resettlement? How did the socio-cultural characteristics of this community change over time? It is generally believed that the Albanians in Samsun Province are the descendants of the migrants and refugees from Kosovo who arrived in Turkey during the wars of 1912–13. Based on our research in Samsun Province, we argue that this information is partial and misleading. The interviews we conducted with the Albanian families and community leaders in the region and the review of Ottoman history show that part of the Albanian community in Samsun was founded through three stages of successive migrations. The first migration involved the forced removal of Muslim Albanians from the Sancak of Nish in 1878; the second migration occurred when these migrants’ children fled from the massacres in Kosovo in 1912–13 to Anatolia; and the third migration took place between 1913 and 1924 from the scattered villages in Central Anatolia where they were originally placed to the Samsun area in the Black Sea Region. Thus, the Albanian community founded in the 1920s in Samsun was in many ways a reassembling of the demolished Muslim Albanian community of Nish. This trajectory of the Albanian community of Nish shows that the fate of this community was intimately bound up with the fate of the Ottoman Empire in the Balkans and the socio-cultural composition of modern Turkey still carries on the legacy of its historical ancestor."
5. ^ "The Post-Second World War Immigration of the Yugoslav Muslims to Turkey (1953-1968)". 2012.  Eksik ya da boş |url= ()Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler ()
6. ^ Fuat Dündar, Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar, 2000
7. ^ Milliyet, Türkiyedeki Kürtlerin Sayısı. 2008-06-06.
8. ^ ^{a b c} "Albanians in Turkey celebrate their cultural heritage 31 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Today's Zaman. 21 August 2011. Retrieved 17 July 2015.
9. ^ (PDF). 9 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
10. ^ Kreiser, Klaus (2009). Istanbul: ein historischer Stadtführer. Verlag CH Beck. s. 20. ISBN .  "Europäische Migranten sind verantwortlich für Ortsnamen wie Arnavutköy («Albanerdorf»)"
11. ^ Çebi, Emrin (2017). "The role of Turkish NGOs in social cohesion of Syrians". Turkish Journal of Middle Eastern Studies (Special Issue-1 Middle East and Migration): 87-107. doi:10.26513/tocd.312245 .  "Some examples of prominent migrations such as migration of Albanians who were placed in Arnavutköy in 1468"
12. ^ ^{a b} Coşkun, Burhanettin; Yolcu, Tuğba (28–29 Nisan 2016). "Küreselleşen dünyada göç sorunları ve Türkiye'nin bölgesel rolü [Migration issues in the globalizing world and Turkey's regional role]". Aralik University: 97. 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Haziran 2019.  "İlk defa Türkiye'ye Fatih Sultan Mehmet zamanında getirilen Arnavutlar, 1468 senesinde İstanbul’un Arnavutköy semtine yerleştirilmişlerdir. Arnavutköy, 1468 yılında Arnavut göçmenler tarafından oluşturulmuştur. Kültürümüzün temel taşlarından olan semtlere (Arnavutköy, Arnavutkaldırımı), yemeklerimize (Arnavut ciğeri), kişilik özelliklerine (Arnavut inadı) adını verdiğimiz Arnavutların, Anadolu’ya ilk göçleri, yaşadıkları Arnavutluk toprağının Osmanlı Devleti yönetimine geçmesiyle başlamıştır."
13. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 32.
14. ^ ^{a b c} Gingeras 2009, s. 33.
15. ^ Gingeras 2009, ss. 33–34.
16. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 194.
17. ^ ^{a b} Gingeras 2009, ss. 31–32, 34.
18. ^ Gingeras 2009, s. 34.
19. ^ Kia, Mehrdad (2011). Daily Life in the Ottoman Empire. ABC-CLIO. s. 225. ISBN .  "As with their political and administrative practices, the Ottomans managed to assimilate the best of the culinary traditions they encountered and merge them with their own cooking customs and practices in such a way as to bring about the enrichment of their own cuisine. In this fashion, Albanian liver (Arnavut cigeri)... were assimilated into the Ottoman Turkish cuisine"
20. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 35.
21. ^ Gingeras 2009, ss. 35–36.
22. ^ ^{a b} Clayer, Nathalie (2005). "The Albanian students of the Mekteb-i Mülkiye: Social networks and trends of thought". Özdalga, Elisabeth (Ed.). Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy. Routledge. ss. 306-307. ISBN . 
23. ^ Gingeras 2009.
24. ^ ^{a b c} Gingeras 2009, s. 47.
25. ^ Gingeras 2009, ss. 49–51.
26. ^ Gingeras 2009, ss. 47–48.
27. ^ Gingeras 2009, ss. 48–49.
28. ^ Gingeras 2009, ss. 49–51, 146.
29. ^ Gingeras 2009, s. 49.
30. ^ Gingeras 2009, ss. 64–65.
31. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 64.
32. ^ Gingeras 2009, s. 80.
33. ^ Gingeras 2009, s. 88.
34. ^ Gingeras 2009, ss. 88–89.
35. ^ Gingeras 2009, ss. 121, 133.
36. ^ Gingeras 2009, s. 233.
37. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 133.
38. ^ Gingeras 2009, ss. 148–149.
39. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 148.
40. ^ ^{a b c} Gingeras 2009, s. 150.
41. ^ Gingeras 2009, ss. 151–152.
42. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 153.
43. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 155.
44. ^ Gingeras 2009, ss. 155–156.
45. ^ Gingeras 2009, ss. 156–157.
46. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 157.
47. ^ Gingeras 2009, s. 147.
48. ^ Musaj 2013, s. 232.
49. ^ Musaj 2013, ss. 234–236.
50. ^ ^{a b} Baltsiotis 2011. para. 28-29; footnote 48.
51. ^ Gingeras 2009, ss. 158–160.
52. ^ Gingeras 2009, s. 158.
53. ^ Gingeras 2009, s. 158. "Greek authorities ultimately followed through on the deportation of thousands of Muslims from the Çamëria, together with tens of thousands of others from Larissa, Langada, Drama, Vodina, Serez, Edessa, Florina, Kilkis, Kavala, and Salonika."; p. 159.
54. ^ Musaj 2013, ss. 237–239.
55. ^ Musaj 2013, s. 241.
56. ^ Musaj 2013, ss. 236–237, 240.
57. ^ ^{a b c d e} Gingeras 2009, s. 164.
58. ^ Gingeras 2009, ss. 160–161.
59. ^ ^{a b} Fabbe, Kristin (18 Ekim 2007). "Defining Minorities and Identities - Religious Categorization and State-Making Strategies in Greece and Turkey" (PDF). Washington, United States of America: Presentation at: The Graduate Student Pre-Conference in Turkish and Turkic Studies University of Washington. s. 49. 19 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 25 Ekim 2023. 
60. ^ Yildirim 2006, s. 121.
61. ^ De Rapper, Gilles (2012). "Blood and Seed, Trunk and Hearth: Kinship and Common Origin in southern Albania". Hemming, Andreas; Kera, Gentiana; Pandelejmoni, Enriketa (Ed.). Albania: Family, Society and Culture in the 20th century. LIT Verlag Münster. ss. 80-81. ISBN . 
62. ^ Sintès, Pierre (2010). "Construction des discours d'appartenance en migration: l'exemple des Albanais en Grèce". Anatoli. 1. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ekim 2023. . para. 5.
63. ^ ^{a b c d} Gingeras 2009, s. 160.
64. ^ ^{a b} Iseni, Bashkim (2008). La question nationale en Europe du Sud-Est: genèse, émergence et développement de l'indentité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine. Peter Lang. ss. 312-313. ISBN . 
65. ^ ^{a b} Musaj 2013, ss. 244–246.
66. ^ Musaj 2013, s. 247.
67. ^ Qirezi 2017, s. 47
68. ^ Gingeras 2009, s. 161.
69. ^ ^{a b} Mulaj 2008, s. 69
70. ^ Leurdijk, Dick; Zandee, Dick (2001). Kosovo: from crisis to crisis. Routledge. s. 14. ISBN . 
71. ^ Gingeras 2009, ss. 161–162.
72. ^ Judah 2008, ss. 45–46.
73. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 162.
74. ^ Gingeras 2009, ss. 162–163.
75. ^ ^{a b c d} Gingeras 2009, s. 163.
76. ^ Judah 2008, s. 46.
77. ^ Daskalovski 2003, s. 20.
78. ^ Emmert & Ingrao 2013, s. 94.
79. ^ ^{a b c d e} Mulaj, Klejda (2008). Politics of ethnic cleansing: nation-state building and provision of in/security in twentieth-century Balkans. Lexington Books. s. 45. ISBN . 
80. ^ ^{a b c d e} Qirezi, Arben (2017). "Settling the self-determination dispute in Kosovo". Mehmeti, Leandrit I.; Radeljić, Branislav (Ed.). Kosovo and Serbia: Contested Options and Shared Consequences. University of Pittsburgh Press. s. 50. ISBN . 
81. ^ Judah 2008, s. 52.
82. ^ ^{a b c d e} Berisha, Mal (Kasım 2000). Diaspora Shqiptare në Turqi (Arnavutça). New York: ACCL Publishing. s. 13. 
83. ^ Hale 2002, s. 265.
84. ^ Kreiser, Klaus (2009). Istanbul: ein historischer Stadtführer. Verlag CH Beck. s. 20. ISBN .  "Europäische Migranten sind verantwortlich für Ortsnamen wie Arnavutköy («Albanerdorf»)"
85. ^ ^{a b c} Tabak, Hüsrev (03 Mart 2013). "Albanian awakening: The worm has turned! 17 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Today's Zaman. Retrieved 17 July 2015.
86. ^ ^{a b} Gingeras 2009, s. 237.
87. ^ ^{a b c d} Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Petrovic162 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: )
88. ^ Schmidt-Neke 2014, s. 15.
89. ^ "Genci Muçaj: Albania enjoys magnificent relations with Turkey 3 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .". Koha Jonë. 14 Mart 2015. Retrieved 17 Temmuz 2015.
90. ^ Öktem 2011, s. 158. "This assertion holds particularly true for Kosovo and Macedonia, where most remaining Albanians and Turks are in close contact with family members living in Turkey, and even more so for Bulgaria and Greece, where channels of interaction with Turkey are very intensive. It is less so the case for Albania and Bosnia-Herzegovina, where emigration to Turkey occurred mostly in earlier stages, not between the post-war years and the 1990s."
91. ^ Gingeras 2009, s. 165.
92. ^ ^{a b} Buyuk, Hamdi Firat (18 Nisan 2018). "Pioneer Albanian Class Starts in Turkish School". Balkan Insight. 18 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ekim 2023. 
93. ^ Vickers, Miranda. The Cham Issue - Where to Now? (PDF) (İngilizce). Defence Academy of the United Kingdom. 9 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2012. 
94. ^ Roudometof 2002, s. 182.
95. ^ Mai, Nicola; Schwandner-Sievers, Stephanie (2005). Russell, King (Ed.). The New Albanian Migration. Sussex, UK: Sussex Academic Press. s. 87. ISBN . 978-1-903900-78-9. Erişim tarihi: 31 Mart 2009. 
96. ^ Bollati, Sali; Vehbi Bajrami (Haziran 2005). "Interview with the head of Chameria organization / Bollati: Chameria today" (Arnavutça ve İngilizce). New York, United States of America. Iliria Newspaper. 
97. ^ ^{a b} Tarlan, Kemal Vural, (Ed.) (2017), (PDF), Kırkayak Kültür Sanat ve Doğa Derneği, s. 21, 18 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 21 Haziran 2018 

Genel

• Baltsiotis, Lambros (2011). "The Muslim Chams of Northwestern Greece: The grounds for the expulsion of a "non-existent" minority community". European Journal of Turkish Studies. 12. 
• Bayar, Yeşim (2014). Formation of the Turkish Nation-state, 1920-1938. New York: Palgrave Macmillan. ISBN . 
• Daskalovski, Židas (2003). "Claims to Kosovo: Nationalism and Self-determination". Bieber, Florian; Daskalovski, Židas (Ed.). Understanding the war in Kosovo. Londra: Psychology Press. ss. 13-30. ISBN . 
• Emmert, Thomas; Ingrao, Charles (2013). Conflict in Southeastern Europe at the End of the Twentieth Century: A "Scholars' Initiative" Assesses Some of the Controversies. New York: Routledge. ISBN . 
• Geniş, Şerife; Maynard, Kelly Lynne (2009). "Formation of a Diasporic Community: The history of migration and resettlement of Muslim Albanians in the Black Sea Region of Turkey". Middle Eastern Studies. 45 (4): 553-569. doi:10.1080/00263200903009619. 
• Gingeras, Ryan (2009). Sorrowful Shores: Violence, Ethnicity, and the End of the Ottoman Empire 1912-1923. Oxford: Oxford University Press. ISBN . 
• Hale, William (2002). Turkish foreign policy, 1774-2000. Londra: Frank Cass. ISBN . 
• Hale, William M.; Çarkoğlu, Ali (2008). The Politics of Modern Turkey: Major issues and themes in contemporary Turkish politics. Routledge. ISBN . 
• Judah, Tim (2008). Kosovo: What everyone needs to know. Oxford: Oxford University Press. ISBN . 
• Musaj, Fatmira (2013). "Marrëdhëniet shqiptaro-turke (1925-1928) [Albanian-Turkish relations (1925-1928)]". Gjurmime Albanologjike (43): 231-252. 
• Öktem, Kerem (2011). "Between emigration, de-Islamization and the nation-state: Muslim communities in the Balkans today". Southeast European and Black Sea Studies. 11 (2): 155-171. doi:10.1080/14683857.2011.587249. 
• Petrović, Žarko; Reljić, Dušan (2011). "Turkish interests and involvement in the Western Balkans: A score-card" (PDF). Insight Turkey. 13 (3): 159-172. 
• Roudometof, Victor (2002). Collective memory, national identity, and ethnic conflict: Greece, Bulgaria, and the Macedonian question. Greenwood Publishing Group. ISBN . 
• Saunders, Robert A. (2011). Ethnopolitics in Cyberspace: The Internet, Minority Nationalism, and the Web of Identity. Lanham: Lexington Books. ISBN . 
• Schmidt-Neke, Michael (2014). "A burden of Legacies: The transformation of Albanian's political system". Pichler, Robert (Ed.). Legacy and Change: Albanian Transformation from Multidisciplinary Perspectives. Münster: LIT Verlag. ss. 13-30. ISBN . 
• Yenigun, Cuneyt (2009). (PDF). SDU Faculty of Arts and Sciences Journal of Social Sciences. 2: 175-185. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
• Yildirim, Onur (2006). Diplomacy and displacement: Reconsidering the Turco-Greek exchange of populations, 1922–1934. New York: Routledge. ISBN .