Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yupik halkları ya da Yupik Eskimoları, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol İnuit halklarıdır.
  | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 | 1.400 (Sibirya Yupikleri) 23.000 (Alaska Yupikleri) 3.000 (Supikler) |
 | 1.700 1.750 (2002 sayımı) |
| Diller | |
| Din | |
| |
6 = Çukçi Rayonu (Чукотский район) ve Lavrentiya (Лаврентия; Eskimoca Ӄышы) kasabası. Rayonun kuzeydoğusundaki uzantı Naukan köyüdür
4 = Provideniya Rayonu (Провиденский район) ve Provideniya (Провидения ) kasabası. Bu rayonun kıyılarında Sirenik Yupikleri ile Sibirya (Çaplino) Yupikleri bulunur
Rusya Federasyonundaki Yupikler (Sibirya Yupikleri ve Naukan ile Sirenik Yupikleri) büyük ölçüde Çukçilerin kültürünü benimsemiş, hatta birçoğu zamanla Çukçileşmişlerdir. Çukçilerin ayrıldığı iki koldan biri olan Kıyı Çukçilerinin Çukçileşmiş Yupik olduğu tahmin edilir. 1.750 (2002 sayımı)
Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska'da St. Lawrence Adasındaki Sibirya Yupikleri, Alaska'da kültürel olarak İnyupiklere en yakın halktır.
Pasifik Yupikleri de denilen Supiklerin kültürü Aleutlarla aynıdır. Supikler, kültürel açıdan Aleutlara en çok benzeyen Eskimolardır. Günümüzde Alaska'daki Eskimoların üç kültür grubundan birini Aleutlar ile Supikler oluşturur. Ruslar, Aleutlar ile Supikleri bir tutup aynı adla (dönemin Rusçasıyla Алеутъ) anmışlardır.
Merkezi Alaskada yaşayan ve nüfuslarıyla en büyük Yupik grubunu oluşturan Alaska Yupikleri ya da yaygın adlarıyla Yupikler, kültürlerini en iyi korumuş olan gruptur. İngilizce bilmiyen Alaska yerlileri içinde 1993 yılında ilk sırayı % 42 lik oranla Yupikler çeker.
Adlandırma
Literatürde Yupikleri adlandırmak için iki terim kullanılır:
- Bunlardan en az kullanılanı Yuk (tekil)/Yuit (çoğul) kelimesidir ve daha çok Ruslarca tercih edilir. Yupik dillerinde 'insan' anlamına gelen yuk (şivesine göre: cuk ya da suk; pl: yuit, yuut, cuut) kelimesinden köken alır.
- En çok kullanılan yaygın adları Yupik kelimesidir. Yupik dillerinde 'gerçek insan' anlamına gelen yupik (ya da yupiaq ve şivesine göre: cupik, sugpiaq) kelimesi, 'insan' anlamına gelen yuk kelimesi ile 'gerçek' anlamına gelen -pik ya da -piaq ekinden türetilmiştir.
3.000 (Supikler) Paralel benzer adlandırma İnuit halklarında da görülür.
Yalnızca İnuit kolundan Eskimoların yaşadığı Kanada'da kendileri için "Eskimo" adını küçültücü bulup kullanılmasını yasal olarak engellerken, hem İnuit hem de Yupik kolundan Eskimoların yaşadığı Alaska'da ise kendilerine "Eskimo" denilmesinden rahatsızlık duymazlar.
Eskimo halkları içindeki yeri
- Eskimo - Aleut halkları
- Aleutlar
- Eskimolar
- Yupik halkları
- Sirenik Yupikleri (Bazen Yupiklerin dışında tutulur ve Eskimoların üçüncü grubunu oluşturur)
- Öz Yupik halkları
- İnuit halkları
- Yupik halkları
Nüfus
Alaska Yerli Dil Merkezine göre Eskimo-Aleut halklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:
| Halk | Etnik nüfus | Anadilini konuşabilen kişi sayısı |
| Supikler (Alaska) | 3.500 | 200 |
| Alaska Yupikleri (Alaska) | 25.000 | 10.400 |
| Sibirya Yupikleri (Alaska) | 1.400 | 1.000 |
| Sibirya Yupikleri (Rusya) | 900 | 300 |
Tarih
Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar Eskimo halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup (Eskimo ve Aleut) olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir.
Yupiklerin ataları muhtemelen Sibirya'nın Bering Boğazı ve Arktik Okyanusu kıyılarında büyük bir alanda yaşıyorlardı. Çukçi ile Koryak kabilelerinin kuzeye ilerlemesiyle günümüzde birbirinden kopuk adacıklar halinde kıyılara hapsolunmuştur. Kıyı Çukçilerinin (Anqallyt) büyük bir kısmı muhtemelen Çukçileşmiş Yupiklerdir.
Yupik ve İnuitlerin henüz ayrılmamış tek bir Eskimo halkı olduğu dönemler, bir başka deyişle İnuitlerin henüz Yupiklerden ayrışmadığı dönem Alaska Yarımadasında görülmektedir. Kodiak Adasında, günümüzde 42 kişinin yaşadığı (Supikçe Kal'uq) şehrinde yapılan arkeolojik kazılar şehrin 5000 yıldır insan yerleşimine açık olduğunu göstermektedir. Arkeolojik siteler yönünden gerçekten zengin olan Kodiak'ta tarihöncesine (prehistorik) ait 900 kadar site bulunur.
Sosyal yaşam
Aile
Köy odası
Köy odası (Yupikçe Qasgi ya da Qasgiq (sg) Qasgit (pl);Çupikçe Qaygiq (sg) Qaygit (pl);Nunivak Çupikçesi Kiiyar; Naukan Yupikçesi Qaygi; İnyupikçe Qargi (sg) Qargit (pl); İngilizce community house, traditional community house, communal men's house, men’s community house, men's house, ceremonial house, council house, dance house, communal gathering place): Alaska'da İnyupikler ile Yupiklerde görülen geleneksel yapı ve yapılanmadır. Yalnızca erkeklerce kullanılan, genelde yarı yarıya toprağa gömülü tek odalı geniş ve büyük evdir.
Geçmişte her klanın 200 ilâ 400 kişiyi alabilen yarısına kadar yere gömülü büyük toplumsal konutu (Ныӈлю/Nenglyu) bulunduğu için köy odası yapılanması Sibirya Yupiklerinde görülmez. Sibirya'daki Eskimolar içinde yalnızca Naukan Yupiklerinde görülür.
Şenlik ve Törenler
Avcılık ve toplayıcılık
Bütün Eskimo halkları gibi Yupik halkları da avcı ve toplayıcıdır.
Din
Şamanizm
Hıristiyanlık
Ayrıca bakınız
Dip notlar
- ^ a b c d . 28 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ "Asian Eskimo Language". 12 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ Peter P. Schweitzer & Patty A. Gray, The Chukchis and Siberian Yupiks of the Russian Far East
- ^ "Inupiaq and St. Lawrence Island Yupik" (İngilizce). Alaska Native Heritage Center. 14 Ocak 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ (PDF) (İngilizce). 17th Annual RTC Conference. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ "Alaska Native Heritage Center". 12 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ a b "Phillip Charette, Yup'ik People". 26 Aralık 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ M. Travis (1993), Bilingual-bicultural education programs:1992-1993, Alaska Department of Education, Juneau: AK
- ^ Yupiugukut
- ^ . 2 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ "Agayuliyararput Yup'ik Masks". 9 Ekim 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : We are Cup'it 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (= We are called Eskimo by Westerners. Although this is a term that some disapprove of, it does not bother us. There are many "Eskimo" groups, so nowadays we prefer to be identified as Cup'ig)
- ^ . 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
- ^ "Alutiiq Museum". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ "Qasgimi : In the Qasgi (Yupiklerde)". 2 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ "Subsistence-Nerangnaqsaraput". 23 Haziran 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ "Qaygiq (Men's House),by Dr. John Pingayak (Çupiklerde)". 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
- ^ . 30 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yupik halklari ya da Yupik Eskimolari Rusya da Cukci Yarimadasinin birbirinden ayri iki kiyisinda ve Amerika Birlesik Devletlerinde Alaska eyaletinde yasayan Eskimolarin ayrildigi iki ana koldan biri Diger kol Inuit halklaridir Yupik halklariMors dislerini tutan bir Sibirya Yupik kadini Nunivak Cupiklerinden kuzgun maskeli bir erkek 1929 Onemli nufusa sahip bolgeler1 400 Sibirya Yupikleri 23 000 Alaska Yupikleri 3 000 Supikler 1 700 1 750 2002 sayimi DillerYupikce Nunivak Cupikcesi Sibirya Yupikcesi Naukan Yupikcesi Supikce Sirenik Yupikcesi Ingilizce RuscaDinHristiyanlik Samanizm Michael E Krauss 2007 9 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Native languages of Alaska In The Vanishing Voices of the Pacific Rim Yupiugukut 28 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 2 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2010 28 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Asian Eskimo Language 12 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Peter P Schweitzer amp Patty A Gray The Chukchis and Siberian Yupiks of the Russian Far East PDF 15 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Cukotka Ozerk Okrugunda Yupik Eskimo cografyasi 6 Cukci Rayonu Chukotskij rajon ve Lavrentiya Lavrentiya Eskimoca Ӄyshy kasabasi Rayonun kuzeydogusundaki uzanti Naukan koyudur 4 Provideniya Rayonu Providenskij rajon ve Provideniya Provideniya kasabasi Bu rayonun kiyilarinda Sirenik Yupikleri ile Sibirya Caplino Yupikleri bulunur Rusya Federasyonundaki Yupikler Sibirya Yupikleri ve Naukan ile Sirenik Yupikleri buyuk olcude Cukcilerin kulturunu benimsemis hatta bircogu zamanla Cukcilesmislerdir Cukcilerin ayrildigi iki koldan biri olan Kiyi Cukcilerinin Cukcilesmis Yupik oldugu tahmin edilir 1 750 2002 sayimi Amerika Birlesik Devletlerine bagli Alaska da St Lawrence Adasindaki Sibirya Yupikleri Alaska da kulturel olarak Inyupiklere en yakin halktir Pasifik Yupikleri de denilen Supiklerin kulturu Aleutlarla aynidir Supikler kulturel acidan Aleutlara en cok benzeyen Eskimolardir Gunumuzde Alaska daki Eskimolarin uc kultur grubundan birini Aleutlar ile Supikler olusturur Ruslar Aleutlar ile Supikleri bir tutup ayni adla donemin Ruscasiyla Aleut anmislardir Merkezi Alaskada yasayan ve nufuslariyla en buyuk Yupik grubunu olusturan Alaska Yupikleri ya da yaygin adlariyla Yupikler kulturlerini en iyi korumus olan gruptur Ingilizce bilmiyen Alaska yerlileri icinde 1993 yilinda ilk sirayi 42 lik oranla Yupikler ceker AdlandirmaLiteraturde Yupikleri adlandirmak icin iki terim kullanilir Bunlardan en az kullanilani Yuk tekil Yuit cogul kelimesidir ve daha cok Ruslarca tercih edilir Yupik dillerinde insan anlamina gelen yuk sivesine gore cuk ya da suk pl yuit yuut cuut kelimesinden koken alir En cok kullanilan yaygin adlari Yupik kelimesidir Yupik dillerinde gercek insan anlamina gelen yupik ya da yupiaq ve sivesine gore cupik sugpiaq kelimesi insan anlamina gelen yuk kelimesi ile gercek anlamina gelen pik ya da piaq ekinden turetilmistir 3 000 Supikler Paralel benzer adlandirma Inuit halklarinda da gorulur Yalnizca Inuit kolundan Eskimolarin yasadigi Kanada da kendileri icin Eskimo adini kucultucu bulup kullanilmasini yasal olarak engellerken hem Inuit hem de Yupik kolundan Eskimolarin yasadigi Alaska da ise kendilerine Eskimo denilmesinden rahatsizlik duymazlar Eskimo halklari icindeki yeriEskimo Aleut halklari Aleutlar Eskimolar Yupik halklari Sirenik Yupikleri Bazen Yupiklerin disinda tutulur ve Eskimolarin ucuncu grubunu olusturur Oz Yupik halklari Sibirya Yupikleri Naukan Yupikleri Alaska Yupikleri Yupikler amp amp Nunivak Cupikleri Supikler Inuit halklari Inyupikler Bati Kanada Inuitleri Gronland InuitleriNufusAlaska Yerli Dil Merkezine gore Eskimo Aleut halklarinin nufusu ve anadillerini konusabilen kisi sayisi Halk Etnik nufus Anadilini konusabilen kisi sayisiSupikler Alaska 3 500 200Alaska Yupikleri Alaska 25 000 10 400Sibirya Yupikleri Alaska 1 400 1 000Sibirya Yupikleri Rusya 900 300TarihDil verileri ve arkeolojik kalintilar Eskimo halklarinin Bering Bogazi nin buzlarla kaplanip kara koprusu oldugu zamanlarda gunumuzden 10 000 yil once iki ayri etnik grup Eskimo ve Aleut olarak Alaska dan Kamcatka ya kadar olan bolgede bulunduklarini gostermektedir Eskimo ve Aleutlarin denizde avlanma tekniklerinin gelistirilmesinden once bolunduklerini gosteren dil verileri arasinda ok ve yay icin ortak kelimelerin bulunmasi bunun yaninda deniz avciligi terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farkli olmasi gosterilebilir Eskimo ve Aleutlar deniz avciligini birbirlerinden bagimsiz olarak gelistirmislerdir Yupiklerin atalari muhtemelen Sibirya nin Bering Bogazi ve Arktik Okyanusu kiyilarinda buyuk bir alanda yasiyorlardi Cukci ile Koryak kabilelerinin kuzeye ilerlemesiyle gunumuzde birbirinden kopuk adaciklar halinde kiyilara hapsolunmustur Kiyi Cukcilerinin Anqallyt buyuk bir kismi muhtemelen Cukcilesmis Yupiklerdir Yupik ve Inuitlerin henuz ayrilmamis tek bir Eskimo halki oldugu donemler bir baska deyisle Inuitlerin henuz Yupiklerden ayrismadigi donem Alaska Yarimadasinda gorulmektedir Kodiak Adasinda gunumuzde 42 kisinin yasadigi Supikce Kal uq sehrinde yapilan arkeolojik kazilar sehrin 5000 yildir insan yerlesimine acik oldugunu gostermektedir Arkeolojik siteler yonunden gercekten zengin olan Kodiak ta tarihoncesine prehistorik ait 900 kadar site bulunur Sosyal yasamAile Koy odasi Koy odasi Yupikce Qasgi ya da Qasgiq sg Qasgit pl Cupikce Qaygiq sg Qaygit pl Nunivak Cupikcesi Kiiyar Naukan Yupikcesi Qaygi Inyupikce Qargi sg Qargit pl Ingilizce community house traditional community house communal men s house men s community house men s house ceremonial house council house dance house communal gathering place Alaska da Inyupikler ile Yupiklerde gorulen geleneksel yapi ve yapilanmadir Yalnizca erkeklerce kullanilan genelde yari yariya topraga gomulu tek odali genis ve buyuk evdir Gecmiste her klanin 200 ila 400 kisiyi alabilen yarisina kadar yere gomulu buyuk toplumsal konutu Nyӈlyu Nenglyu bulundugu icin koy odasi yapilanmasi Sibirya Yupiklerinde gorulmez Sibirya daki Eskimolar icinde yalnizca Naukan Yupiklerinde gorulur Senlik ve TorenlerAvcilik ve toplayicilikButun Eskimo halklari gibi Yupik halklari da avci ve toplayicidir DinMaskeli bir erkek Nunivak 1927Nunivak davulu 1927Samanizm HiristiyanlikAyrica bakinizInuit Circumpolar Council Awa uq KatliamiDip notlar a b c d 28 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Asian Eskimo Language 12 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Peter P Schweitzer amp Patty A Gray The Chukchis and Siberian Yupiks of the Russian Far East Inupiaq and St Lawrence Island Yupik Ingilizce Alaska Native Heritage Center 14 Ocak 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2010 PDF Ingilizce 17th Annual RTC Conference 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Eylul 2010 Alaska Native Heritage Center 12 Agustos 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 a b Phillip Charette Yup ik People 26 Aralik 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 M Travis 1993 Bilingual bicultural education programs 1992 1993 Alaska Department of Education Juneau AK Yupiugukut 2 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Agayuliyararput Yup ik Masks 9 Ekim 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti We are Cup it 11 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde We are called Eskimo by Westerners Although this is a term that some disapprove of it does not bother us There are many Eskimo groups so nowadays we prefer to be identified as Cup ig 9 Kasim 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Kasim 2012 Alutiiq Museum 8 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Arsivlenmis kopya 25 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Qasgimi In the Qasgi Yupiklerde 2 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Subsistence Nerangnaqsaraput 23 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 Qaygiq Men s House by Dr John Pingayak Cupiklerde 25 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Eylul 2010 30 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Eylul 2010