Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zehirlenme, kimyasal bir maddenin canlı organizma üzerindeki patolojik etkisidir. Görece küçük miktarlarda kimyasal ya da biyokimyasal etki gösteren zehir, süresi ve ağırlığı değişebilen bir hastalık haline ya da ölüme yol açar. Adli tıp uzmanları, zehirlenme olgularını 3 orijine ayırarak inceler:
- Kaza
- İntihar
- Cinayet
Zehirlenmelerin başlıca nedenleri ilaçlar, keyif verici maddeler, ev kaynaklı, doğal kaynaklı, besin kaynaklı, endüstriyel ve işyeri kaynaklı, tarımsal kaynaklı toksik maddeler ve kimyasal savaş ajanlarıdır. Zehirlenme nedeni olan maddelerin organizmaya girişi, gastrointestinal, solunum, deri, mukozalar, göz ve intravenöz yollardan olabilir. Genellikle karaciğerden metabolize olarak böbrekler ya da safra yolu ile atılırlar. İntihar orijinli zehirlenmelerde pestisidler ve antidepresanlar dikkati çeker. Ülkemizdeki zehirlenmelerin büyük bölümü kaza orijinli akut zehirlenme niteliğindedir; belirtiler kısa sürede ortaya çıkar ve tanıda güçlük çekilmez.
Kaza orijinli zehirlenmeler
- Açıkta bırakılan ilaç tabletlerinin çocuklar tarafından yenilmesi/yutulması
- Tarım ilacı (pestisid) torbalarına ya da şişelerine konulmuş gıda maddelerinin tüketilmesi
- Tatlı olan sıvı kimyasalların içeceklere karışması (etilen glikol)
- Metil alkol zehirlenmeleri
- Toplu taşıma araçlarının koltuklarındaki kirlilik (koltuklar üzerine konmuş kimyasal madde içeren kutulardan/torbalardan sızmalar)
- Duvar kağıtları ya da seramik eşyalardaki kimyasal maddelerin açığa çıkması
- Aşırı dozda tarım ilacı kullanılması
- Rafine (işlenmiş) yiyeceklerdeki katkı maddeleri
- Fabrika ve ev atıklarıyla kirlenmiş içme suları
- Aşırı doz ilaçların toksik etkilerine bağlı organ zararları
- Aşırı doz uyutucu-uyarıcı madde etkisi (örnek: eroin)
- Fitoterapi amacıyla kullanılan bitkilerden kaynaklanan zehirlenmeler
- Bozuk gıda maddelerinin neden olduğu bireysel ya da toplu zehirlenmeler
- Mantar zehirlenmeleri (amanita phalloides)
- Zehirlenme riski bulunan işyerlerinde gereken önlemlerin alınmaması
- Parazit hastalıklarının tedavisi için deriye tarım ilacı sürülmesi
- Fosil yakıtı kökenli zehirlenmeler (karbonmonoksid)
- Kuyu gazları zehirlenmeleri
- Kapalı ortamlardaki zehirli gazlar (soba kaçakları, havagazı, doğal gaz, ekzost gazı, vb)
Zehirlenmelerde genel etki mekanizmaları
Toksik maddelerin kimyasal etkileri hücre düzeyinde başlar. Hücrelerin reseptör bağlarının bozulması, hücre zarı işlevlerinin aksaması, enerji mekanizmasının bozulması, kalsiyum homeostazisinin etkilenmesi, hücre ölümleri ve hücrelerin genetik sistemindeki bozulmalar başlıcalarıdır. Zehirlenme olgularında saptanan başlıca klinik belirtiler aşağıdaki faktörlerin etkisine göre şekillenir:
Maddeye özgü faktörler
Toksik maddenin...
- Miktarı
- Etkinliği
- Biyoaktivitesi
- Enzimlere etkisi (uyarma ya da baskılama)
Hastaya özgü faktörler
- Geçirdiği hastalıklar
- Kullandığı ilaçlar
- Böbrek fonksiyonları bulguları
- Hastaneye gelme zamanı
Toksik sendrom (toksidrom)
Toksik sendrom (toksidrom), bir maddeyle karşı karşıya kalındıktan sonra, hastanın gözlenmesi sırasında görülen bulgu ve semptomların toplamıdır. Zehirlenme nedeni olan madde kesin olarak tanımlandığı zaman yararlıdır. Toksidromlardan örnekler:
- Kolinerjik sendrom: İshal, aşırı idrar, gözbebeğinde küçülme, bradikardi, bulantı, gözlerde yaşarma, tükürük salgısı artışı
- Sempatomimetik sendrom: Aşırı terleme ve dehidrayon, gözbebeğinde büyüme, taşikardi, hipertansiyon, hipertermi, kaslarda istemsiz kasılmalar
- Narkotik Sendrom: Gözbebeğinde küçülme, solunumda yavaşlama, bradikardi, hipotansiyon, koma
Zehir kapsamına giren maddeler
Korozif Kimyasal Maddeler
Genel hücre zehirleridir, yerel etkilidirler. Girdikleri ya da değdikleri yerdeki hücreleri proteinlerini pıhtılaştırırlar. Deride ve mukozalarda erozyonlara ve ülserlere neden olurlar. Asit ve alkaliler, antiseptikler (fenol, krezol, lizol), inorganik oksidanlar (permanganat, klorat) bu tür etki gösterirler. Bazılarının sistemik etkisi de vardır. Örnekler:
- Kana geçen oksalik asit, kan kalsiyumu ile suda erimeyen tuzlar yapar; hipokalsemi ve buna bağlı tetani görülür,
- Kana geçen fenol, karaciğer ve böbreklerde nekrozlar yapar; üremi ve ikter olur (hepatorenal sendrom),
- İnorganik oksidanlar hemoliz yaparlar.
Asitler: Asetik asit, formik asit, nitrik asit, pikrik asit, sülfat asidi, hidroklorik asit, fosforik asit, vb
- Doku proteinleriyle birleşerek asit proteinatlar yaparlar
- Hemoglobini hematine dönüştürürler
- Deri, mukoza, konjunktiva ülserleri
- Yutulursa yemek borusu ve mide kanaması
- Konsantre buharı solunursa gırtlak (glottis) ve akciğer ödemi
- Seyreltik asit buharının kronik solunmasında dişlerde erozyon, çene kemiklerinde nekroz, pnömoni
Alkaliler: Hidroksidler, çimento, etilaminler, dietilaminler, sodyum ve potasyum karbonat, sodyum fosfat, sodyum silikat, kalsiyum oksid, kalsiyum hidroksid
- Vücut proteinleriyle proteinatlar, yağ dokusuyla sabun oluştururlar
- Geniş nekrozlar
- Yutulduklarında özofagus-mide lezyonları, mide delinmesi
- Yutan kişilerde yemek borusu (özofagus) darlığı önemli sekel
Korozif gazlar: Azot oksidleri - NO, NO2, NO3, N2O5, N2O
- Saf NO solunmasında alyuvarlar bozulur (hemoglobin methemoglobine dönüşür)
- Kronik NO2 () solunmasında akciğer yangısı ()
- Kükürt oksidleri (SO2, SO3) akut zehirlenmelerinde güçlü akciğer ödemi ve lobüler pnömoni; smog yoluyla KOAH ve göz lezyonları (keratit, konjunktivit)
- Amonyak ve amonyum hidroksid gazları mukozalarda zedelenme, akciğer ödemi ve pnömoni
Fluor ve türevleri bileşikler:
- Fluor, fluor tuzları ve hidrojen flüorür buharlarının solunmasında akut akciğer ödemi ve pnömoni
- Azot trifluorür, hemoglobinin yapısını bozar.
- Bromin pentafluorür, karaciğer ve böbrek zararlarına yol açar
- Sodyum fluorür ve sodyum silikofluorür, solunum felci yapar
- Hidrojen fluorür, kandaki kalsiyumu bağlar, hipokalsemi bulguları saptanır
Klor ve türevleri: Çamaşır suyu (hipoklorid) akciğer ödemi yapar.
Metallerin ve Metal tuzlarının etkileri
Protoplazma zehirleri olan metaller ve metal tuzları genellikle kan dolaşımına karışarak sistemik etki gösterirler, organlarda birikebilirler.
Kadmiyum: Solunum yoluyla alındığında akut akciğer ödemi, akut kadmiyum pnömonisi gelişir. Ağızdan alındığında karaciğer ve böbrek zararları olur. Kronik kadmiyum zehirlenmeleri nefrotoksik etki yapar; ayrıca böbrek taşları (nefrolityaz), akciğerlerde fibrozis, prostat ve akciğer kanseri riski oluşur.
Krom: Akut zehirlenmelerde deri ve mukoza ülserleri, korozif yanıklar, karaciğer epitel hücrelerinde dejenerasyon ve nekrozlar saptanır. Kronik zehirlenme olgularında böbrek tubulus hücrelerinde dejenerasyon, üst solunum yolları yangıları, burun mukozasında krom delikleri oluşur; sigara içenlerde akciğer karsinomu riskini arttırır.
Bakır: Akut zehirlenmelerde dermatit, midede erozyonlar ve ülser, karaciğerde dejenerasyonlar görülür. Kronik zehirlenme akciğerde fibrozis ve kanser, karaciğerde dejeneratif değişiklikler ve siroz gelişebilir.
Nikel: Akut zehirlenme olgularında kontakt dermatit, hemorajik gastrit ve ülser, akut akciğer ödemi ve pnömoni gelişebilir. Dermatit, burun polipleri, nazal septum perforasyonları, akciğerde fibrozis ve kanser kronik nikel zehirlenmelerine özgü bulgulardır.
Cıva: Hücrelerin sülfidril içeren enzim sistemlerini bozar. Akut cıva zehirlenmelerinde ağız mukozası yangıları (stomatit), akciğer patolojileri (nekrotizan bronşiyolit, akut akciğer ödemi, pnömoni, pnömotoraks) ve mide-bağırsak erozyonları/ülserleri ve kanamaları ile böbrek patolojileri (akut tubuler nekroz, hemorajik glomerülonefrit) görülür. Kronik cıva zehirlenmesinde beyinde birikme bulguları önemlidir (Minimata hastalığı; beyincik atrofisi ve demans bulguları). Ayrıca, nefrotik sendrom, ülserli stomatit, dişetlerinde gri-yeşil çizgilenme, dişlerde dökülmeler görülür.
Kurşun: Akut zehirlenmelerde klinik tablo hızlı gelişir; beyin ödemi, beyin ve serebellum (beyincik) nekrozları, böbrek yetmezliği ile ölüm olabilir. Kronik kurşun zehirlenmelerinde hipokrom anemi, ateroskleroz, böbrek patolojileri (proksimal tubulus dejenenerasyonları, ), hipertansiyon ve kalp hipertrofisi, dişetlerinde mavi-siyah çizgilenme, abdominal kramplar, abortuslar, çocuklarda uzun kemiklerin uçlarında kurşun çizgileri, çocuklarda kurşun ensefalopatisi ve serebellum atrofisi, erişkinlerde periferik sinirlerde motor nöropatilere bağlı elbileği ve ayakbileği düşmesi sık görülür.
Arsenik: Akut arsenik zehirlenmesinde, ağız yoluyla alındığında hemorajik gastroenterit, karaciğer ve böbrek dejenerasyonları (ikter ve anüri), periferik nöropatiler gelişir. Arsin gazı solunumuyla akut akciğer ödemi ve hemoliz ile kısa sürede ölüme neden olur. Kronik zehirlenmelerde gövde derisinde su damlası şeklinde melanin artışı, ellerde ve ayaklarda hiperkeratoz (arsenik keratozu), kıllarda dökülmeler, dermatit bulguları, periferik sinir patolojileri (periferik nöropati, optik nörit), karaciğerde zararları ve karaciğerde angiosarkom, kalp yetmezliği, kronik nefrit, santral sinir sistemi lezyonları gelişebilir.
Fosfor: Akut fosfor zehirlenmelerinde sindirim kanalında hemorajik erozyonlar, seröz zarlarda peteşiyal kanamalar, fokal myokard nekrozları, karaciğer ve böbrek nekrozları, akut akciğer ödemi görülür. Karaciğerde yağlanma, kemiklerde (özellikle altçenede) osteomyelit, deriye temasla (sarı fosfor) geç iyileşen yanıklar kronik zehirlenmeslerin başlıca bulgularıdır.
Antimuan: Akut zehirlenmelerde akut hemorajik nefrit (böbrek yetmezliği), karaciğer zararları, hemoliz; kronik zehirlenmelerde ise deride püstüller oluşur.
Alkoller
Etil alkol: Akut etil alkol zehirlenmesi ölüme yol açabilir; karaciğerde fokal nekrozlar (akut alkolizm hepatiti) ve sarılık (ikter), kalpte alkolik myokardit gelişir. Nöropsikiyatrik bulguların oluşturduğu davranış ve hareket bozukluklarına “parti sendromu” ya da “sarhoşluk” nitelemesi yapılır.
Kronik alkolizm başlı başına bir hastalıktır. En önemli etki karaciğerde saptanır (alkolik hepatit ve siroz). Zieve sendromunda tabloya hemolitik anemi bulguları da eşlik eder. Kronik alkoliklerin e aşırı duyarlı olmaları ve proteinden eksik beslenmeleri karaciğer lezyonlarının güçlü olmasına yol açar. Sindirim kanalı ülserleri, pankreatit ve , karaciğer sirozundan primer karaciğer karsinomu çıkması, alkolik kardiyomyopati ve alkolik kronik alkoliklerde saptanan önemli hastalıklardır. Ağız, yemek borusu, mide ve pankreas karsinomu riski artar. Alkol alan gebelerde abortuslar, bebeklerinde zeka ve gelişme geriliği bulguları izlenir.
Beyin fonksiyonlarının giderek azalması, duygu ve düşünce dalgalanmaları, alkol paranoyası ve benzeri çok sayıda psikiyatrik bozukluk kronik alkolizmin kaçınılmaz sonuçlarıdır. Kronik alkoliklerde vitamin eksikliği nedeniyle oluşan önemli patolojiler saptanır:
- B1 vitamini (Tiamin) eksikliği: Wernicke ensefalopatisi + Korsakoff psikozu (Wernicke-Korsakoff sendromu)
- Folik asit (B9 vitamini) eksikliği: Kansızlık (megaloblastik anemi)
- B6 vitamini (Piridoksin) eksikliği: Kansızlık (sideroblastik anemi)
- A vitamini eksikliği: Göz patolojileri
Metil alkol: Sanayi alkolüdür. Etil alkolden çok daha ucuz olduğu için kaçak alkollü içki üretiminde kullanılır. Sindirim yoluyla alınmasından sonra kana geçer ve formik aside indirgenir. Bu madde retina hücrelerini ve optik siniri bozarak tam körlük yapar. Ağır zehirlenmelerde nörotoksik etki, metabolik asidoz, akut hemorajik pankreatit ve böbrekteki dejenerasyonlar ölümle sonlanır. Solunum yoluyla girdiğinde akciğerde ödem ve kanamalar olur.
Etilen glikol: Otolarda antifriz olarak kullanılan maddedir. Şekerli tadı nedeniyle çocuk zehirlenmeleri sıkça görülür. Kanda oksalik aside indirgenir, kalsiyumu bağlayarak hipokalsemi ve tetani yapar. Akciğer, kalp, böbrekler ve beyinde kalsiyum oksalat kristaller oluşur. Ağır zehirlenmeler metabolik asidozla ölüme neden olur.
Hidrokarbonlar
Gazyağı, benzin, benzen, toluen, ksilen, mazot, kerosen, madensel yağlar, terbentin başlıcalarıdır. Kalpte myokard nekrozu, geç dönemde nedenidir. Deride yanıklar, kontakt dermatiti, ekzema, nekroz oluşur. Sindirim kanalında gastrite ve erozyonlara, karaciğerde hepatosellüler nekroza, böbreklerde akut tubuler nekroza neden olabilir.
Tarım İlaçları (Pestisidler)
İnsektisidler: İnsektisidler sinekler, böcekler, vb zararlı canlılara karşı üretilmiş, bazıları oldukça güçlü zehirlerdir. Organofosfat ve Karbamat sınıfı insektisidler asetilkolinesteraz inhibisyonu yaparak solunum ve dolaşım durmasına neden olurlar. en önemli etkisi hipoksidir..
Rodentisidler: Fare zehirleri olarak bilinir; kemirgenlere karşı kullanılır. İçeriklerine göre farklı etkileri vardır:
- Talyum içerenler: Mitokondrial sistemi bozar
- içerenler: Kalp ve beyin işlevlerini etkiler
- Striknin içerenler : Motor sinirlerin iletisini bozar
- içerenler: Mide kanaması, kardiyovasküler ve solunum sistemi etkilenmesi, hepatorenal sendrom nedenidir
- Arsenik içerenler: Mide kanaması ve kardiyovasküler kollaps yapar
- Elementer fosfor içerenler: Kardiyovasküler kollapsa ve hepatorenal sendroma yol açar
Herbisidler (Parakuat): İstenmeyen (yabanıl) bitkileri yok ederek tarımda verimi arttırmak amacıyla kullanılır. Zehirlenmelerinde orofarinkste erozyon ve ülserler, farinkste fibrinli membranlar; yemek borusu delinmesi (özofagus perforasyonu); böbreklerde akut tubuler nekroz; akciğerlerde akut akciğer ödemi ve kanama, fibrozis; pankreas yangısı (pankreatit); karaciğerde ve adrenallerde nekroz; beyinde ödem görülür.
Zehir etkisi: Sistemlere ve Organlara Etkiler
Santral sinir sistemini etkileyenler
- Maddeler: Alkol, İlaçlar (barbitüratlar, antikonvülzanlar, antidepresanlar, antipsikotikler, salisilat, antikolinerjikler, MAO inhibitörleri, striknin), Opium alkaloidleri (eroin, morfin, kodein), , Mantarlar ( türler)
- Etkiler: Ani gelişen bilinç bozuklukları, Konvülsüyonlar, Beyin ödemi, Refleks değişiklikleri, Solunum depresyonu, Pupil değişiklikleri, Solunum arresti
Solunum sistemini etkileyenler
- Maddeler: Toksik gazlar, Siyanür, İlaçlar (salisilat, sedatifler), Alkol, Opium alkaloidleri (eroin, morfin, kodein), Kimyasal madde aspirasyonu
- Etkiler: Hipoksi ve/veya hiperkapni, Akciğer grafisinde infiltrasyon, Akut solunum sıkıntısı sendromu (ARDS), Respiratuvar asidoz, Solunum durması (arresti)
Kalp-Damar sistemini etkileyenler
- Maddeler: Alkol, Amfetaminler, İlaçlar (antikolinerjikler, salisilat, , teofilin, trisiklikler, beta reseptör antagonistleri, dijital, , sedatifler, antiaritmikler, antihipertansifler)
- Etkiler: EKG bozuklukları, aritmiler, bradikardi, taşikardi, hipotansiyon, hipertansiyon, A-V bloklar, kardiyak arrest
Karaciğeri etkileyenler
- Maddeler: Alkol, İlaçlar (asetaminofen, izoniyazid, rifampisin, tetrasiklin, NSAİD, kolşisin, halotan, eritromisin, karbamazepin, klorpromazin), Karbon tetraklorür, Zehirli mantarlar (amanita phalloides)
- Etkiler: Bilinç değişikliği, Ani başlayan sarılık, Karaciğer enzimlerinde ani ve ilerleyici bozukluk, Hipoglisemi, Karaciğer yetmezliği
Böbrekleri etkileyenler
- Maddeler: İlaçlar (analjezikler, , klorat, siklosporin), Zehirli mantarlar (amanita phalloides), Etilen glikol, Ağır metaller, Klorlu hidrokarbonlar, Arsin, Naftalen
- Etkiler: Böbrek yetmezliği ( ya da anüri, üremi), Metabolik asidoz, Hematüri, Hiperkalemi
Zehirlenme olgularında tedavi
Hastayla karşılaşan doktor hastaya ilk müdahale olarak neler yapacağını bilmelidir. Önce hasta sonra zehir tedavi edilmelidir. Tedavi olay yerinde başlamalı, acil serviste sürmeli ve gerekirse yoğun bakımda devam etmelidir. Tedaviyi belirleyecek olan doktor neleri bilmelidir?
- Tıbbi öyküyü
- Yaşamsal organların desteğinin önemini
- Destek tedavilerini
- Antidotları
- Sık görülen zehirlenmelerin farmakolojisini
- Toksik maddenin eliminasyon yöntemlerini
- Hasta ve yakınlarına yeterli emosyonel destek vermeyi, bilmelidir.
Tedavi şeklini belirleyecek olan doktor, güvenilir kaynaklardan tıbbi öyküyü almalı, hastanın hangi maddeyi, ne kadar, ne zaman, nasıl, neden aldığını araştırmalı, kaç kişinin zehirlendiğini ve ek başka bir madde alımını araştırmalıdır. Herhangi bir zehirlenme hastasıyla ilk karşılaşıldığında hastanın durumunun ön değerlendirilmesi için aşağıdaki sorulara yanıt aranmalıdır:
- Hasta komada mı?
- Solunum, kalp-damar ve böbrek fonksiyonları ne durumda?
- Sıvı-elektrolit, asit-baz durumu nasıl?
- Fizik ve laboratuvar inceleme sonuçları nasıl?
- Kanda toksik madde var mı ve varsa düzeyleri yüksek mi?
Zehirlenme tedavisi; semptomatik ve destekleyici tedavi, zehiri uzaklaştırma ve spesifik tedavi yöntemlerinden oluşur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k l m Klaassen CD (editor). Casarett & Doull’s Toxicology: The Basic Science of Poisons, 9th edition. McGraw-Hill, New York-Toronto-London-Milan, 2019
- ^ a b c d e Kumar V, Abbas AK, Aster JC. Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease. 9th edt., Elsevier Saunders, Philadelphia, 2015
- ^ a b c d e f g h T.C. Sağlık Bakanlığı. Birinci basamak zehirlenmeler tanı ve tedavi rehberleri, Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Baskanlığı, Yücel Ofset Matbaacılık, Ankara, 2007
- ^ a b c d e f g h i j k l Çöloğlu AS. Kimyasal Zararlara Bağlı Ölümler. Adli Tıp Ders Kitabı, s.183-229, Editörler: C.Çakalır, Z.Soysal, İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları, Rektörlük No.: 4165, Fakülte No.: 224, İ.Ü. Basımevi ve Film Merkezi, İstanbul, 1999
- ^ a b c d e f Karabıyık L. Zehirlenmeler, Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, PDF, 21.03.2020 [1][]
 | Hastalık ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Toksikoloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Zehirlenme kimyasal bir maddenin canli organizma uzerindeki patolojik etkisidir Gorece kucuk miktarlarda kimyasal ya da biyokimyasal etki gosteren zehir suresi ve agirligi degisebilen bir hastalik haline ya da olume yol acar Adli tip uzmanlari zehirlenme olgularini 3 orijine ayirarak inceler Kaza Intihar CinayetHashas Bitkisi Eroin zehirlenmesinin ham maddesiZehirli mantarlar Karaciger ve bobrek yetmezligiyle olume neden olurlar Zehirlenmelerin baslica nedenleri ilaclar keyif verici maddeler ev kaynakli dogal kaynakli besin kaynakli endustriyel ve isyeri kaynakli tarimsal kaynakli toksik maddeler ve kimyasal savas ajanlaridir Zehirlenme nedeni olan maddelerin organizmaya girisi gastrointestinal solunum deri mukozalar goz ve intravenoz yollardan olabilir Genellikle karacigerden metabolize olarak bobrekler ya da safra yolu ile atilirlar Intihar orijinli zehirlenmelerde pestisidler ve antidepresanlar dikkati ceker Ulkemizdeki zehirlenmelerin buyuk bolumu kaza orijinli akut zehirlenme niteligindedir belirtiler kisa surede ortaya cikar ve tanida gucluk cekilmez Kaza orijinli zehirlenmeler Acikta birakilan ilac tabletlerinin cocuklar tarafindan yenilmesi yutulmasi Tarim ilaci pestisid torbalarina ya da siselerine konulmus gida maddelerinin tuketilmesi Tatli olan sivi kimyasallarin iceceklere karismasi etilen glikol Metil alkol zehirlenmeleri Toplu tasima araclarinin koltuklarindaki kirlilik koltuklar uzerine konmus kimyasal madde iceren kutulardan torbalardan sizmalar Duvar kagitlari ya da seramik esyalardaki kimyasal maddelerin aciga cikmasi Asiri dozda tarim ilaci kullanilmasi Rafine islenmis yiyeceklerdeki katki maddeleri Fabrika ve ev atiklariyla kirlenmis icme sulari Asiri doz ilaclarin toksik etkilerine bagli organ zararlari Asiri doz uyutucu uyarici madde etkisi ornek eroin Fitoterapi amaciyla kullanilan bitkilerden kaynaklanan zehirlenmeler Bozuk gida maddelerinin neden oldugu bireysel ya da toplu zehirlenmeler Mantar zehirlenmeleri amanita phalloides Zehirlenme riski bulunan isyerlerinde gereken onlemlerin alinmamasi Parazit hastaliklarinin tedavisi icin deriye tarim ilaci surulmesi Fosil yakiti kokenli zehirlenmeler karbonmonoksid Kuyu gazlari zehirlenmeleri Kapali ortamlardaki zehirli gazlar soba kacaklari havagazi dogal gaz ekzost gazi vb Zehirlenmelerde genel etki mekanizmalariToksik maddelerin kimyasal etkileri hucre duzeyinde baslar Hucrelerin reseptor baglarinin bozulmasi hucre zari islevlerinin aksamasi enerji mekanizmasinin bozulmasi kalsiyum homeostazisinin etkilenmesi hucre olumleri ve hucrelerin genetik sistemindeki bozulmalar baslicalaridir Zehirlenme olgularinda saptanan baslica klinik belirtiler asagidaki faktorlerin etkisine gore sekillenir Maddeye ozgu faktorler Toksik maddenin Miktari Etkinligi Biyoaktivitesi Enzimlere etkisi uyarma ya da baskilama Hastaya ozgu faktorler Gecirdigi hastaliklar Kullandigi ilaclar Bobrek fonksiyonlari bulgulari Hastaneye gelme zamaniToksik sendrom toksidrom Toksik sendrom toksidrom bir maddeyle karsi karsiya kalindiktan sonra hastanin gozlenmesi sirasinda gorulen bulgu ve semptomlarin toplamidir Zehirlenme nedeni olan madde kesin olarak tanimlandigi zaman yararlidir Toksidromlardan ornekler Kolinerjik sendrom Ishal asiri idrar gozbebeginde kuculme bradikardi bulanti gozlerde yasarma tukuruk salgisi artisi Sempatomimetik sendrom Asiri terleme ve dehidrayon gozbebeginde buyume tasikardi hipertansiyon hipertermi kaslarda istemsiz kasilmalar Narkotik Sendrom Gozbebeginde kuculme solunumda yavaslama bradikardi hipotansiyon komaZehir kapsamina giren maddelerKorozif Kimyasal Maddeler Genel hucre zehirleridir yerel etkilidirler Girdikleri ya da degdikleri yerdeki hucreleri proteinlerini pihtilastirirlar Deride ve mukozalarda erozyonlara ve ulserlere neden olurlar Asit ve alkaliler antiseptikler fenol krezol lizol inorganik oksidanlar permanganat klorat bu tur etki gosterirler Bazilarinin sistemik etkisi de vardir Ornekler Kana gecen oksalik asit kan kalsiyumu ile suda erimeyen tuzlar yapar hipokalsemi ve buna bagli tetani gorulur Kana gecen fenol karaciger ve bobreklerde nekrozlar yapar uremi ve ikter olur hepatorenal sendrom Inorganik oksidanlar hemoliz yaparlar Asitler Asetik asit formik asit nitrik asit pikrik asit sulfat asidi hidroklorik asit fosforik asit vb Doku proteinleriyle birleserek asit proteinatlar yaparlar Hemoglobini hematine donustururler Deri mukoza konjunktiva ulserleri Yutulursa yemek borusu ve mide kanamasi Konsantre buhari solunursa girtlak glottis ve akciger odemi Seyreltik asit buharinin kronik solunmasinda dislerde erozyon cene kemiklerinde nekroz pnomoni Alkaliler Hidroksidler cimento etilaminler dietilaminler sodyum ve potasyum karbonat sodyum fosfat sodyum silikat kalsiyum oksid kalsiyum hidroksid Vucut proteinleriyle proteinatlar yag dokusuyla sabun olustururlar Genis nekrozlar Yutulduklarinda ozofagus mide lezyonlari mide delinmesi Yutan kisilerde yemek borusu ozofagus darligi onemli sekel Korozif gazlar Azot oksidleri NO NO2 NO3 N2O5 N2O Saf NO solunmasinda alyuvarlar bozulur hemoglobin methemoglobine donusur Kronik NO2 solunmasinda akciger yangisi Kukurt oksidleri SO2 SO3 akut zehirlenmelerinde guclu akciger odemi ve lobuler pnomoni smog yoluyla KOAH ve goz lezyonlari keratit konjunktivit Amonyak ve amonyum hidroksid gazlari mukozalarda zedelenme akciger odemi ve pnomoni Fluor ve turevleri bilesikler Fluor fluor tuzlari ve hidrojen fluorur buharlarinin solunmasinda akut akciger odemi ve pnomoni Azot trifluorur hemoglobinin yapisini bozar Bromin pentafluorur karaciger ve bobrek zararlarina yol acar Sodyum fluorur ve sodyum silikofluorur solunum felci yapar Hidrojen fluorur kandaki kalsiyumu baglar hipokalsemi bulgulari saptanir Klor ve turevleri Camasir suyu hipoklorid akciger odemi yapar Metallerin ve Metal tuzlarinin etkileri Protoplazma zehirleri olan metaller ve metal tuzlari genellikle kan dolasimina karisarak sistemik etki gosterirler organlarda birikebilirler Kadmiyum Solunum yoluyla alindiginda akut akciger odemi akut kadmiyum pnomonisi gelisir Agizdan alindiginda karaciger ve bobrek zararlari olur Kronik kadmiyum zehirlenmeleri nefrotoksik etki yapar ayrica bobrek taslari nefrolityaz akcigerlerde fibrozis prostat ve akciger kanseri riski olusur Krom Akut zehirlenmelerde deri ve mukoza ulserleri korozif yaniklar karaciger epitel hucrelerinde dejenerasyon ve nekrozlar saptanir Kronik zehirlenme olgularinda bobrek tubulus hucrelerinde dejenerasyon ust solunum yollari yangilari burun mukozasinda krom delikleri olusur sigara icenlerde akciger karsinomu riskini arttirir Bakir Akut zehirlenmelerde dermatit midede erozyonlar ve ulser karacigerde dejenerasyonlar gorulur Kronik zehirlenme akcigerde fibrozis ve kanser karacigerde dejeneratif degisiklikler ve siroz gelisebilir Nikel Akut zehirlenme olgularinda kontakt dermatit hemorajik gastrit ve ulser akut akciger odemi ve pnomoni gelisebilir Dermatit burun polipleri nazal septum perforasyonlari akcigerde fibrozis ve kanser kronik nikel zehirlenmelerine ozgu bulgulardir Civa Hucrelerin sulfidril iceren enzim sistemlerini bozar Akut civa zehirlenmelerinde agiz mukozasi yangilari stomatit akciger patolojileri nekrotizan bronsiyolit akut akciger odemi pnomoni pnomotoraks ve mide bagirsak erozyonlari ulserleri ve kanamalari ile bobrek patolojileri akut tubuler nekroz hemorajik glomerulonefrit gorulur Kronik civa zehirlenmesinde beyinde birikme bulgulari onemlidir Minimata hastaligi beyincik atrofisi ve demans bulgulari Ayrica nefrotik sendrom ulserli stomatit disetlerinde gri yesil cizgilenme dislerde dokulmeler gorulur Kursun Akut zehirlenmelerde klinik tablo hizli gelisir beyin odemi beyin ve serebellum beyincik nekrozlari bobrek yetmezligi ile olum olabilir Kronik kursun zehirlenmelerinde hipokrom anemi ateroskleroz bobrek patolojileri proksimal tubulus dejenenerasyonlari hipertansiyon ve kalp hipertrofisi disetlerinde mavi siyah cizgilenme abdominal kramplar abortuslar cocuklarda uzun kemiklerin uclarinda kursun cizgileri cocuklarda kursun ensefalopatisi ve serebellum atrofisi eriskinlerde periferik sinirlerde motor noropatilere bagli elbilegi ve ayakbilegi dusmesi sik gorulur Arsenik Akut arsenik zehirlenmesinde agiz yoluyla alindiginda hemorajik gastroenterit karaciger ve bobrek dejenerasyonlari ikter ve anuri periferik noropatiler gelisir Arsin gazi solunumuyla akut akciger odemi ve hemoliz ile kisa surede olume neden olur Kronik zehirlenmelerde govde derisinde su damlasi seklinde melanin artisi ellerde ve ayaklarda hiperkeratoz arsenik keratozu killarda dokulmeler dermatit bulgulari periferik sinir patolojileri periferik noropati optik norit karacigerde zararlari ve karacigerde angiosarkom kalp yetmezligi kronik nefrit santral sinir sistemi lezyonlari gelisebilir Fosfor Akut fosfor zehirlenmelerinde sindirim kanalinda hemorajik erozyonlar seroz zarlarda petesiyal kanamalar fokal myokard nekrozlari karaciger ve bobrek nekrozlari akut akciger odemi gorulur Karacigerde yaglanma kemiklerde ozellikle altcenede osteomyelit deriye temasla sari fosfor gec iyilesen yaniklar kronik zehirlenmeslerin baslica bulgularidir Antimuan Akut zehirlenmelerde akut hemorajik nefrit bobrek yetmezligi karaciger zararlari hemoliz kronik zehirlenmelerde ise deride pustuller olusur Alkoller Etil alkol Akut etil alkol zehirlenmesi olume yol acabilir karacigerde fokal nekrozlar akut alkolizm hepatiti ve sarilik ikter kalpte alkolik myokardit gelisir Noropsikiyatrik bulgularin olusturdugu davranis ve hareket bozukluklarina parti sendromu ya da sarhosluk nitelemesi yapilir Kronik alkolizm basli basina bir hastaliktir En onemli etki karacigerde saptanir alkolik hepatit ve siroz Zieve sendromunda tabloya hemolitik anemi bulgulari da eslik eder Kronik alkoliklerin e asiri duyarli olmalari ve proteinden eksik beslenmeleri karaciger lezyonlarinin guclu olmasina yol acar Sindirim kanali ulserleri pankreatit ve karaciger sirozundan primer karaciger karsinomu cikmasi alkolik kardiyomyopati ve alkolik kronik alkoliklerde saptanan onemli hastaliklardir Agiz yemek borusu mide ve pankreas karsinomu riski artar Alkol alan gebelerde abortuslar bebeklerinde zeka ve gelisme geriligi bulgulari izlenir Beyin fonksiyonlarinin giderek azalmasi duygu ve dusunce dalgalanmalari alkol paranoyasi ve benzeri cok sayida psikiyatrik bozukluk kronik alkolizmin kacinilmaz sonuclaridir Kronik alkoliklerde vitamin eksikligi nedeniyle olusan onemli patolojiler saptanir B1 vitamini Tiamin eksikligi Wernicke ensefalopatisi Korsakoff psikozu Wernicke Korsakoff sendromu Folik asit B9 vitamini eksikligi Kansizlik megaloblastik anemi B6 vitamini Piridoksin eksikligi Kansizlik sideroblastik anemi A vitamini eksikligi Goz patolojileri Metil alkol Sanayi alkoludur Etil alkolden cok daha ucuz oldugu icin kacak alkollu icki uretiminde kullanilir Sindirim yoluyla alinmasindan sonra kana gecer ve formik aside indirgenir Bu madde retina hucrelerini ve optik siniri bozarak tam korluk yapar Agir zehirlenmelerde norotoksik etki metabolik asidoz akut hemorajik pankreatit ve bobrekteki dejenerasyonlar olumle sonlanir Solunum yoluyla girdiginde akcigerde odem ve kanamalar olur Etilen glikol Otolarda antifriz olarak kullanilan maddedir Sekerli tadi nedeniyle cocuk zehirlenmeleri sikca gorulur Kanda oksalik aside indirgenir kalsiyumu baglayarak hipokalsemi ve tetani yapar Akciger kalp bobrekler ve beyinde kalsiyum oksalat kristaller olusur Agir zehirlenmeler metabolik asidozla olume neden olur Hidrokarbonlar Gazyagi benzin benzen toluen ksilen mazot kerosen madensel yaglar terbentin baslicalaridir Kalpte myokard nekrozu gec donemde nedenidir Deride yaniklar kontakt dermatiti ekzema nekroz olusur Sindirim kanalinda gastrite ve erozyonlara karacigerde hepatoselluler nekroza bobreklerde akut tubuler nekroza neden olabilir Tarim Ilaclari Pestisidler Insektisidler Insektisidler sinekler bocekler vb zararli canlilara karsi uretilmis bazilari oldukca guclu zehirlerdir Organofosfat ve Karbamat sinifi insektisidler asetilkolinesteraz inhibisyonu yaparak solunum ve dolasim durmasina neden olurlar en onemli etkisi hipoksidir Rodentisidler Fare zehirleri olarak bilinir kemirgenlere karsi kullanilir Iceriklerine gore farkli etkileri vardir Talyum icerenler Mitokondrial sistemi bozar icerenler Kalp ve beyin islevlerini etkiler Striknin icerenler Motor sinirlerin iletisini bozar icerenler Mide kanamasi kardiyovaskuler ve solunum sistemi etkilenmesi hepatorenal sendrom nedenidir Arsenik icerenler Mide kanamasi ve kardiyovaskuler kollaps yapar Elementer fosfor icerenler Kardiyovaskuler kollapsa ve hepatorenal sendroma yol acar Herbisidler Parakuat Istenmeyen yabanil bitkileri yok ederek tarimda verimi arttirmak amaciyla kullanilir Zehirlenmelerinde orofarinkste erozyon ve ulserler farinkste fibrinli membranlar yemek borusu delinmesi ozofagus perforasyonu bobreklerde akut tubuler nekroz akcigerlerde akut akciger odemi ve kanama fibrozis pankreas yangisi pankreatit karacigerde ve adrenallerde nekroz beyinde odem gorulur Zehir etkisi Sistemlere ve Organlara Etkiler Santral sinir sistemini etkileyenler Maddeler Alkol Ilaclar barbituratlar antikonvulzanlar antidepresanlar antipsikotikler salisilat antikolinerjikler MAO inhibitorleri striknin Opium alkaloidleri eroin morfin kodein Mantarlar turler Etkiler Ani gelisen bilinc bozukluklari Konvulsuyonlar Beyin odemi Refleks degisiklikleri Solunum depresyonu Pupil degisiklikleri Solunum arrestiSolunum sistemini etkileyenler Maddeler Toksik gazlar Siyanur Ilaclar salisilat sedatifler Alkol Opium alkaloidleri eroin morfin kodein Kimyasal madde aspirasyonu Etkiler Hipoksi ve veya hiperkapni Akciger grafisinde infiltrasyon Akut solunum sikintisi sendromu ARDS Respiratuvar asidoz Solunum durmasi arresti Kalp Damar sistemini etkileyenler Maddeler Alkol Amfetaminler Ilaclar antikolinerjikler salisilat teofilin trisiklikler beta reseptor antagonistleri dijital sedatifler antiaritmikler antihipertansifler Etkiler EKG bozukluklari aritmiler bradikardi tasikardi hipotansiyon hipertansiyon A V bloklar kardiyak arrestKaracigeri etkileyenler Maddeler Alkol Ilaclar asetaminofen izoniyazid rifampisin tetrasiklin NSAID kolsisin halotan eritromisin karbamazepin klorpromazin Karbon tetraklorur Zehirli mantarlar amanita phalloides Etkiler Bilinc degisikligi Ani baslayan sarilik Karaciger enzimlerinde ani ve ilerleyici bozukluk Hipoglisemi Karaciger yetmezligiBobrekleri etkileyenler Maddeler Ilaclar analjezikler klorat siklosporin Zehirli mantarlar amanita phalloides Etilen glikol Agir metaller Klorlu hidrokarbonlar Arsin Naftalen Etkiler Bobrek yetmezligi ya da anuri uremi Metabolik asidoz Hematuri HiperkalemiZehirlenme olgularinda tedaviHastayla karsilasan doktor hastaya ilk mudahale olarak neler yapacagini bilmelidir Once hasta sonra zehir tedavi edilmelidir Tedavi olay yerinde baslamali acil serviste surmeli ve gerekirse yogun bakimda devam etmelidir Tedaviyi belirleyecek olan doktor neleri bilmelidir Tibbi oykuyu Yasamsal organlarin desteginin onemini Destek tedavilerini Antidotlari Sik gorulen zehirlenmelerin farmakolojisini Toksik maddenin eliminasyon yontemlerini Hasta ve yakinlarina yeterli emosyonel destek vermeyi bilmelidir Tedavi seklini belirleyecek olan doktor guvenilir kaynaklardan tibbi oykuyu almali hastanin hangi maddeyi ne kadar ne zaman nasil neden aldigini arastirmali kac kisinin zehirlendigini ve ek baska bir madde alimini arastirmalidir Herhangi bir zehirlenme hastasiyla ilk karsilasildiginda hastanin durumunun on degerlendirilmesi icin asagidaki sorulara yanit aranmalidir Hasta komada mi Solunum kalp damar ve bobrek fonksiyonlari ne durumda Sivi elektrolit asit baz durumu nasil Fizik ve laboratuvar inceleme sonuclari nasil Kanda toksik madde var mi ve varsa duzeyleri yuksek mi Zehirlenme tedavisi semptomatik ve destekleyici tedavi zehiri uzaklastirma ve spesifik tedavi yontemlerinden olusur Ayrica bakinizZehirlenmeler listesi Zehir Antikor Zehirin tarihi Zehir davasi Hayvan zehriKaynakca a b c d e f g h i j k l m Klaassen CD editor Casarett amp Doull s Toxicology The Basic Science of Poisons 9th edition McGraw Hill New York Toronto London Milan 2019 a b c d e Kumar V Abbas AK Aster JC Robbins and Cotran Pathologic Basis of Disease 9th edt Elsevier Saunders Philadelphia 2015 a b c d e f g h T C Saglik Bakanligi Birinci basamak zehirlenmeler tani ve tedavi rehberleri Refik Saydam Hifzissihha Merkezi Baskanligi Yucel Ofset Matbaacilik Ankara 2007 a b c d e f g h i j k l Cologlu AS Kimyasal Zararlara Bagli Olumler Adli Tip Ders Kitabi s 183 229 Editorler C Cakalir Z Soysal Istanbul Universitesi Cerrahpasa Tip Fakultesi Yayinlari Rektorluk No 4165 Fakulte No 224 I U Basimevi ve Film Merkezi Istanbul 1999 a b c d e f Karabiyik L Zehirlenmeler Gazi Universitesi Tip Fakultesi PDF 21 03 2020 1 olu kirik baglanti Hastalik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz Toksikoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz