Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lüksemburg veya resmî adıyla Lüksemburg Büyük Dukalığı (Lüksemburgca: Groussherzogtum Lëtzebuerg), Batı Avrupa'da, denize kıyısı olmayan küçük bir devlettir. Toprakları Belçika, Fransa ve Almanya ile çevrelenmiştir. Başkenti ve en büyük şehri, ülkeyle aynı adı taşıyan Lüksemburg'dur. Yüzölçümü yaklaşık olarak 2.586 kilometrekaredir. 2019 verilerine göre 626.108 nüfusuyla Avrupa'nın en az nüfuslu ülkelerinden biridir.
Lüksemburg Groussherzogtum Lëtzebuerg Lüksemburg Büyük Dukalığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Lüksemburg | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Lüksemburgca Almanca Fransızca | ||||||||
| Demonim | Lüksemburglu | ||||||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter dukalık anayasal monarşi | ||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 2.586 km2 (179.) | ||||||||
• Su (%) | Önemsiz | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• 2019 tahminî |  602.010 | ||||||||
• 2019 sayımı | 605.405 | ||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2021 tahminî | ||||||||
• Toplam | 78,309 milyar $ (101.) | ||||||||
• Kişi başına | 122.740 $ (1..) | ||||||||
| GSYİH (nominal) | 2021 tahminî | ||||||||
• Toplam | 84,077 milyar $ (65.) | ||||||||
• Kişi başına | 131.782 $ (1.) | ||||||||
| Gini (2018) | ▲ 33.2 orta · 19. | ||||||||
| İGE (2019) | 0.916 çok yüksek · 23. | ||||||||
| Para birimi | Euro (€, EUR) | ||||||||
| Zaman dilimi | UTC+1 (OAS) | ||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+2 (OAYS) | ||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||
| Telefon kodu | 352 | ||||||||
| İnternet alan adı | .lu3 | ||||||||
Ülkede parlamenter temsilî demokrasi ile birlikte anayasal krallık sistemi vardır. Grandük unvanını taşıyan bir monark tarafından yönetilir. Eski dönemlerden günümüze ayakta olan en büyük dukalıktır. Ülke son derece gelişmiş bir ekonomiye sahiptir ve kişi başına düşen millî gelir ortalamasında IMF ve Dünya Bankası verilerine göre birinci sırada yer alır. Tarihî ve stratejik önemi kurulduğu Roma dönemine dek uzanır.
Lüksemburg; Avrupa Birliği'nin, NATO'nun, OECD'nin, Birleşmiş Milletler'in, Benelüks Topluluğu'nun ve Batı Avrupa Birliği'nin kurucu üyelerindendir. Ülkenin başkenti ve aynı zamanda en büyük yerleşim birimi olan Lüksemburg, Avrupa Birliği ile ilgili pek çok sayıda kurum, kuruluş ve dairenin genel merkezine ev sahipliği yapmaktadır.
Lüksemburg, Roma ve Cermen kültürlerinin kesiştiği bir noktada yer alır ve bu iki uygarlığın da ülkenin kültürel yapılanmasında büyük payı vardır. Lüksemburgca, Almanca ve Fransızca olmak üzere üç resmî dilin bulunduğu ülke laik bir devlet yapılanmasına sahip olsa da Lüksemburg halkının büyük çoğunluğu Roma Katolik Kilisesi'ne bağlıdır.
Tarihçe
Bu küçük ülkenin tarihi 963'te Kont Siegfried'in Lütteburg Kalesi'ni kurdurmasıyla başlar. 15. yüzyılda 4 Kutsal Roma Cermen imparatoru Lüksemburg'dan seçilmiştir. Bunlardan I. Karl, Lüksemburg'u 1354'te dükalığa dönüştürmüştür. 1443'te Bourbon Hanedanının eline geçen ve yüzyıllarca yabancı ülkelerin egemenliğinde yaşayan dükalık Bourbon hanedanından Marie'nin Avusturya İmparatoru I. Maximillian ile evlenmesi sonucu Habsburglara geçmiştir.
Habsburgların bölünmesi ile Lüksemburg ailenin İspanyol koluna geçti. 1684'te Fransa Kralı XIV. Louis tarafından ele geçirildi. 1697'de Habsburgların geri aldığı ülke, 1794'te yine Fransız işgaline uğradı. 1815'e kadar Fransız egemenliği altında kalan ülke Viyana Kongresi'nde bağımsız bir büyük dükalık olarak Hollanda'ya geçmiştir. 1830 Ayaklanması'ndan sonra Belçika'nın bir parçası haline gelmiştir.
Fransız İmparatoru III. Napoléon'un ele geçirme girişiminin başarısızlığa uğramasından sonra, 1827'de bağımsızlığa kavuşan Lüksemburg Büyük Dükalığı büyük devletlerin himayesi altına alınmış ve Dükalık'ta, 1868'de üstünde birçok değişiklikler yapılmasına rağmen günümüzde de geçerli olan anayasa kullanılmaktadır. O tarihten itibaren yansızlık politikası uygulamasına karşın her iki dünya savaşında da Alman işgalinde kalan Lüksemburg, 1947 Mart'ında Belçika ve Hollanda'yla iktisat ve gümrük birliği Benelüks'ü oluşturmuş, 1949'da NATO'ya, 1957'de Avrupa Ekonomik Topluluğuna üye olmuştur.
Başkenti Lüksemburg, 2007 Avrupa kültür başkenti seçildi. Ayrıca kişi başına düşen yıllık millî gelirde dünyada ilk sıradadır (81.000$ 2006 tahmini). Diğer ülkelere nazaran zengin bir toplum olması; ülke topraklarının küçük olması ve çekirdek bir ülke olarak yaşaması ile doğru orantılıdır.
Bunların dışında, Lüksemburg, dünyada hâlen bağımsız olarak varlığını sürdüren ve dükalık sistemiyle yönetilen tek devlettir.
Yönetim ve politika
Ülkede parlamenter temsilî demokrasi ile anayasal krallık sistemi vardır. 1868 Anayasası ışığında, yürütme gücü grandük ve çeşitli görevlere atanmış birkaç bakandan oluşan Bakanlar Kurulunun yükümlülüğündedir. Hükûmet başkanı, grandükün onayını aldığı sürece yasama konularında değişiklik yapma ya da yeni yasalar hazırlama yetkisine sahiptir.
Lüksemburg Ulusal Meclisinin temsilcileri, 5 yılda bir yenilenen seçimlerle işbaşına gelirler ve halk tarafından doğrudan seçilirler. 4 seçim bölgesinden toplam 60 milletvekili ülkenin tek meclisli parlamentosuna girer ve yasama yetkisini elinde bulundurur. Ülke Konseyi (Conseil d'État) adı verilen birim ise grandük tarafından atanan 21 sıradan vatandaştan oluşur ve bu üyeler,Temsilciler Meclisine görüş ve önerilerini sunma hakkına sahiptirler.
Ülkede, Esch-sur-Alzette, Lüksemburg ve Diekirch şehirlerinde olmak üzere üç genel mahkeme; Lüksemburg ve Diekirch'da iki bölge mahkemesi, temyiz ve fesih mahkemelerinden oluşan Yüksek Adalet Divanı bulunmaktadır. Ayrıca idari mahkeme ve anayasa mahkemesi de kurulmuştur ve bu mahkemeler de başkentte yer alır.
İdari yapılanma
Lüksemburg; Diekirch, Grevenmacher ve Lüksemburg olmak üzere 3 ile bölünmüştür. Bu üç il kendi içinde toplam 12 kantona ve bu kantonlar da 16 komüne ayrılmıştır. Ülkedeki komünlerden 12'si şehir statüsüne sahiptir ve bunlar içinde en büyüğü başkent Lüksemburg'dur
Şehirler
Askeriye
Lüksemburg'un NATO görevlerine göndermek ve ülke içinde savunma gücünü sağlamak amacıyla oluşturduğu küçük bir ordusu vardır. Yaklaşık 900 kişiden oluşan ülke ordusuna katılım, 1967 yılından bu yana isteğe bağlıdır. Denize çıkışı olmayan Lüksemburg'un donanması da bulunmamaktadır.
Askerî havacılık kuvvetleri de olmayan Lüksemburg, buna karşın NATO'nun 17 adet savaş uçağının sahibi olarak kaydedilmiştir.Belçika ile yapılan iki taraflı antlaşmalar ışığında iki ülke ortaklaşa olarak bugün kullanımda olan bir askerî kargo uçağını finanse etti.
Coğrafya ve iklim
Lüksemburg, Avrupa'daki en küçük ülkelerden biridir ve dünyadaki 194 bağımsız devlet içinde yüzölçümü bakımından 175. sıradadır. Ülkenin toplam yüzölçümü yaklaşık 2.586 kilometrekaredir ve en geniş noktasında 82 kilometre uzunluğunda, 57 kilometre genişliğindedir. Lüksemburg doğusunda, Almanya'nın Renanya-Palatina ve Saarland eyaletleri ile güneyde Fransa'nın Lorraine bölgesiyle komşudur. Batısında ve kuzeyinde Belçika'nın Almanca konuşulan bölgeleri ve Lüksemburg ile Liège illeriyle çevrilidir.
Ülkenin kuzey ucunda Ardenler uzanır. Yoğun ormanlarla kaplı bu bölgeye Ösling (Lüksemburgca: Éislek) adı verilir. Bu bölge engebeli arazi yapısına sahiptir ve ülkenin en yüksek tepesi olan 560 metrelik Kneiff da burada yer alır. Bu bölge çok seyrek nüfuslanmıştır. Burada yer alan tek kasaba olan Wiltz, nüfusu 4 bini biraz aşan bir yerleşim birimidir.
Ülkenin güney bölümü ise olarak adlandırılmaktadır ve Ösling'e göre daha yoğun nüfuslanmıştır. Bu bölge daha çeşitlidir ve coğrafi olarak 5 alt bölgeye ayrılabilir. Lüksemburg platosu, ülkenin orta-güney bölümünde yer alır. Burada geniş, düz bir alanda kumtaşı oluşumları gözlenir. bölümü, ülkenin doğusunda yer alır ve sarp kayalıklar, yoğun ormanlarla kaplıdır. , ülkenin en alçak kesimleridir. Güneydoğu sınırına yakın bir noktadadır. ise ülkenin en güneyinde ve güneybatısında yer alır. Bu bölge Lüksemburg'da sanayinin en önemli merkezlerinin ve ülkenin en büyük şehirlerinin bulunduğu yerdir.
Lüksemburg-Almanya sınırı, üç akarsu ile belirlenir: Moselle Nehri, Sauer Nehri ve Our Nehri. Ülkede yer alan diğer önemli akarsular Alzette Nehri, Attert Nehri, Clerve Nehri ve Wiltz Nehri'dir. Sauer ve Attert nehirlerinin vadiler Ösling ve Gutland arasındaki sınırı oluşturur.
Lüksemburg Köppen iklim sınıflandırmasında Cfb ile sınıflandırılan Batı Avrupa deniz iklimine sahiptir. Özellikle yaz sonlarında yoğun miktarda yağış alır.
Nüfus bilgileri
Etnik yapı
Lüksemburg'un yerli halkı Kelt kökenli; ancak Fransız-Alman ırkları ile karışıktır. 20. yüzyılda artan göç oranları ve göçmen sayısıyla Belçika, Fransa, Almanya, İtalya ve büyük çoğunluğu da Portekiz'den olmak üzere binlerce kişi ülkeye giriş yapmıştır. 2001 nüfus sayımlarında ülkede Portekiz vatandaşlığına sahip 58.657 kişi yaşadığı belirtilmiştir. Yugoslav Savaşları'nın başladığı dönemden beri Lüksemburg, Bosna-Hersek, Karadağ ve Sırbistan'dan büyük oranda göç almıştır. Her yıl ortalama 10 bin göçmen alan Lüksemburg'a son dönemde yapılan göçler büyük oranda Avrupa Birliği üyesi ülkelerden ve Doğu Avrupa ülkelerinden yapılmaktadır. 2000 yılı verilerine göre ülkede 162.000 göçmen vardır ve toplam nüfusun %37'sini oluşturmaktadırlar. Bunun yanı sıra ülkede sığınma hakkı istemiyle başvuranlar da dâhil, toplam 5 bin kayıt dışı göçmen olduğu sanılmaktadır.
Diller
Lüksemburg'da, Lüksemburgca, Fransızca ve Almanca olmak üzere üç resmî dil vardır. Lüksemburgca resmî dillerden biri olmasının yanı sıra dükalığın ulusal dili olarak kabul görmekte ve hemen hemen tüm Lüksemburglular tarafından bilinmektedir. Lüksemburgca, Almanya sınırında, Almanların konuştuğu lehçeye yakın bir dildir ancak Fransızcadan yoğun biçimde etkilenmiştir.
Ülkedeki resmî dillerin üçü de çeşitli alanlarda birinci dil olarak kullanılmaktadır. Lüksemburgca günlük hayatta konuşulan dil olma özelliğine sahiptir ancak yazılı dilde pek kullanılmamaktadır. Resmî yazışmaların büyük bölümü Fransızca yapılır ancak okullarda en çok öğretilen dil ise Almancadır. Basın-yayın organlarının büyük çoğunluğunun ve ülkedeki Katolik Kilisesi'nin de dili Almancadır.
Lüksemburg'da eğitim de üç-dillidir. İlköğretimin ilk yılları Lüksemburgca yapılır. Daha sonra kullanılan dil Almanca olarak değişir. Ortaöğretimde ise öğretim dili Fransızcaya döner. Ancak ülkede ortaöğretimden mezun olabilmek için ülkenin üç resmî dilinde de yeterlilik belgesi gerektiğinden ülkede okul bitirme diploması almadan eğitim kurumlarını terk edenlerin sayısı oldukça yüksektir. Özellikle göçmen ailelerin çocukları bu konuda büyük güçlüklerle karşılaşmaktadırlar.
Ülkenin üç resmî dilinin yanı sıra, İngilizce de eğitim süresince öğretilmektedir. Bunun dışında, Portekizce ve İtalyanca ülkedeki en büyük azınlık dilleridir.
İnançlar
Lüksemburg laik bir devlet olmasına karşın, devlet bazı inançları resmî olarak tanır. Böylece devlet dinî işlerde yönetimde söz sahibi olur ve din adamlarının atanmasında rol oynar. Bunun karşılığında, dinî kurumların giderleri ve din adamlarının ücretleri ödenir. Günümüzde Lüksemburg'da tanınmış inançlar Katolik Kilisesi, Rum Ortodoks Kilisesi, Rus Ortodoks Kilisesi, Yahudilik, Anglikanizm, Protestanlık ve İslam'dır.
Lüksemburg'da 1980 yılından beri devletin dinî inançlara ve eylemlere ilişkin istatistiksel bilgi toplaması yasaklanmıştır.
CIA'in 2000 yılı için yaptığı tahminlere göre Lüksemburg halkının %87'si Katolik Kilisesi'ne bağlı iken kalan %13'ü de Protestanlık, Rum Ortodoks, Yahudilik ve İslam inançlarına mensup ya da dinsizdir.
Lüksemburg'da inançlar konusunda en güncel istatistik sonuçları Avrobarometre'nin 2005 yılında yürüttüğü çalışmalar sonucu elde edilenlerdir. Buna göre, Lüksemburg vatandaşlarının %44'ü tanrının varlığına inandığını, %22'si bir özel ruh ya da yaşam kaynağının olduğunu düşündüğünü, %22'si de herhangi bir tanrı ya da kutsal varlığa inanmadığını belirtmiştir.
Ekonomi
Lüksemburg ekonomisi istikrarlı, yüksek gelirli, büyüme hızı yüksek bir ekonomidir. Ülkede enflasyon ve işsizlik oranları son derece düşüktür. 1960 yılına dek çeliğin egemen olduğu sanayi sektörü, son dönemlerde çeşitlenmiş ve kimyasallarla kauçuk işlemenin payı artmıştır. Ülke Amerika Birleşik Devletleri'nden sonra dünyanın en büyük ikinci yatırım fonu merkezi ve avro alanı içindeki en önemli bireysel bankacılık merkezidir. Avrupa'nın en önde gelen sigorta şirketlerinin merkezidir.
Bununla birlikte Lüksemburg hükûmeti son dönemlerde bir internet hamlesi gerçekleştirmiş ve bunun üzerine Skype, eBay ve Jajah gibi tanınmış internet şirketleri yerel ya da uluslararası genel merkezlerini Lüksemburg'a taşımışlardır.
Ülkede tarım çok küçük oranda genelde ailelerin işlettiği çiftliklerde yapılmaktadır. Lüksemburg özellikle Benelüks Birliği'nin diğer iki üyesi Belçika ve Hollanda ile sıkı ticari ve ekonomik ilişkiler geliştirmiştir. Avrupa Birliği'nin de üyesi olan ülke Avrupa Birliği'nin ortak pazar uygulamasından da yararlanmaktadır. kişibaşına düşen yıllık millî gelir ortalamasında dünyada birinci sıradadır.Ülkelere göre yaşam kalitesi sıralamasında 4. sıradadır. 2006 yılında ülkede işsizlik oranı %4,8 olarak ölçülmüştür. 2005-2006 yılları arasında ilk kez uluslararası büyüme hızlarının düşük olmasından dolayı ülke ekonomisi carî açık vermiştir.
Ulaşım
Lüksemburg'da karayolu, Demiryolu ve havayolu taşımacılığı hizmetleri son derece gelişmiştir. Son yıllarda özellikle karayolu ağı önemli ölçüde yenilenmiş ve 147 kilometre uzunluğunda otoyolla başkent komşu ülkelere bağlanmıştır. Başkenti, Paris'e bağlayan yüksek hızlı demiryolu hattının kullanıma girmesi ile şehir garı yenilenmiş ve son dönemde Lüksemburg-Findel Havalimanı'na yeni bir yolcu terminali eklenmiştir. Yakın gelecekte başkentte şehiriçi ulaşımda cadde tramvayı ve komşu şehirlerle bağlantı içinde hafif metro hatları yapılması düşünülmektedir.
Ülkede, 2019 yazında yirmi yaş altı bireylere ücretsiz yapılmış toplu ulaşım düzeni, 1 Mart 2020 tarihi itibarıyla yurt dışına giden trenler ve bütün birinci sınıf biletler hariç olmak üzere, bu yolculuğu isteyenler yıllık 660 euro ödemeye devam edecek, herkese ücretsiz hizmet vermeye başladı. Ücretsiz binişlerde geçerli bir kimlik göstermek yeterli olacak.
Kültür ve sanat
Lüksemburg, tarihi boyunca kültürel bağlamda komşularının gölgesinde kalmış, uzun yıllar bir tarım ülkesi olarak anılmış ancak kendine özgü birtakım folklorik gelenekler geliştirmiştir. Ülkede büyük çoğunluğu başkent Lüksemburg'da bulunan pek çok müze vardır. Ulusal Tarih ve Sanat Müzesi, , Grandük Jean Modern Sanat Müzesi ve Diekirch'deki ülkenin en bilinen müzelerindendir. Eski ve iyi korunmuş kaleleriyle başkent Lüksemburg UNESCO'nun dünya kültür mirası listesinde yer almaktadır.
Lüksemburg'dan, ressam ve ile fotoğraf sanatçısı Edward Steichen gibi dünyaca tanınmış sanatçılar yetişmiştir. Steichen'ın The Family of Man adlı sergisi Clervaux'da kalıcı olarak sergilenmektedir.
Başkent Lüksemburg, 1995 ve 2007 yıllarında olmak üzere iki kez Avrupa Kültür Başkenti olma özelliğini taşıyan tek şehirdir. 2007 yılında Avrupa Kültür Başkenti'nin Büyük Lüksemburg Dükalığı, Almanya'nın Renanya-Palatina ve Saarland eyaletleri ile Fransa'nın Lorraine bölgesini kapsayan sınırötesi bir alan olması kararlaştırıldı. Böylece bölgelerarası ilişkilerin artırılması, geliştirilmesi ve karşılıklı görüş alışverişi sağlanması amaçlandı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ocak 2020.
- ^ . ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2019.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ . 7 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2009.
- ^ . 4 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016.
- ^ (PDF). Service central de législation. 2005. 25 Eylül 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2006.
- ^ . Conseil d'Etat. 9 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2006.
- ^ . Aeroflight.co.uk. 8 Eylül 2005. 29 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2006.
- ^ . Stadtklima (Urban Climate). 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2007.
- ^ CIA World Factbook: Luxembourg 17 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Erişim tarihi 14 Ekim 2007.
- ^ (Fransızca) "Population totale par nationalité 1875 - 2001". . 17 Ekim 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2007.
- ^ Amanda Levinson. (PDF). Centre on Migration, Policy and Society, University of Oxford. 2 Eylül 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2006.
- ^ (Fransızca) (PDF). Service Information et Presse. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ . Tel2l - Teacher Education by Learning through two languages, University of Navarra. 26 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2007.
- ^ "Immigration in Luxembourg: New Challenges for an Old Country". Migration Information Source. 28 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Haziran 2007.
- ^ (Fransızca) . www.wort.lu. 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2007.
- ^ (Fransızca) (PDF). Service central de législation. 7 Mart 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2006.
- ^ a b "World Factbook - Luxembourg". Central Intelligence Agency. 19 Aralık 2006. 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ocak 2007.
- ^ "Eurobarometer on Social Values, Science and technology 2005 - page 11" (PDF). 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Mayıs 2007.
- ^ "World Life Quality Index 2005" (PDF). Economist Intelligence Unit. 2005. 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Temmuz 2006.
- ^ "Euro-zone unemployment down to 8.1%". Eurostat. 3 Mayıs 2006. 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Temmuz 2006.
- ^ "Economic Survey of Luxembourg 2006". OECD. 2006. 18 Mart 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Temmuz 2006.
- ^ tr.euronews.com kaynağından 24 Şubat 2020 tarihinde arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Lüksemburg ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Devlet
- Resmî devlet sitesi26 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Büyük Lüksemburg Dükalığı portali27 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Hükûmet başkanı ve bakanlar kurulu26 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Luksemburg veya resmi adiyla Luksemburg Buyuk Dukaligi Luksemburgca Groussherzogtum Letzebuerg Bati Avrupa da denize kiyisi olmayan kucuk bir devlettir Topraklari Belcika Fransa ve Almanya ile cevrelenmistir Baskenti ve en buyuk sehri ulkeyle ayni adi tasiyan Luksemburg dur Yuzolcumu yaklasik olarak 2 586 kilometrekaredir 2019 verilerine gore 626 108 nufusuyla Avrupa nin en az nufuslu ulkelerinden biridir LuksemburgGroussherzogtum Letzebuerg Luksemburg Buyuk DukaligiBayrak ArmaSlogan Luksemburgca Oldugumuz gibi kalmak istiyoruz Milli mars Ons Heemecht Anavatanimiz source source track track Kraliyet marsi 1Baskent ve en buyuk sehirLuksemburgResmi dil ler Luksemburgca Almanca FransizcaDemonimLuksemburgluHukumetUniter parlamenter dukalik anayasal monarsi Buyuk DukaDuk Henri BasbakanLuc FriedenTarihce Fransa Imparatorlugu ndan9 Haziran 1815 19 Nisan 1839 11 Mayis 1867 Bitisi23 Kasim 1890Yuzolcumu Toplam2 586 km2 179 Su OnemsizNufus 2019 tahmini602 010 2019 sayimi605 405GSYIH SAGP 2021 tahmini Toplam78 309 milyar 101 Kisi basina122 740 1 GSYIH nominal 2021 tahmini Toplam84 077 milyar 65 Kisi basina131 782 1 Gini 2018 33 2 orta 19 IGE 2019 0 916 cok yuksek 23 Para birimiEuro EUR Zaman dilimiUTC 1 OAS Yaz YSU UTC 2 OAYS Trafik akisisagTelefon kodu352Internet alan adi lu3 Ulkede parlamenter temsili demokrasi ile birlikte anayasal krallik sistemi vardir Granduk unvanini tasiyan bir monark tarafindan yonetilir Eski donemlerden gunumuze ayakta olan en buyuk dukaliktir Ulke son derece gelismis bir ekonomiye sahiptir ve kisi basina dusen milli gelir ortalamasinda IMF ve Dunya Bankasi verilerine gore birinci sirada yer alir Tarihi ve stratejik onemi kuruldugu Roma donemine dek uzanir Luksemburg Avrupa Birligi nin NATO nun OECD nin Birlesmis Milletler in Beneluks Toplulugu nun ve Bati Avrupa Birligi nin kurucu uyelerindendir Ulkenin baskenti ve ayni zamanda en buyuk yerlesim birimi olan Luksemburg Avrupa Birligi ile ilgili pek cok sayida kurum kurulus ve dairenin genel merkezine ev sahipligi yapmaktadir Luksemburg Roma ve Cermen kulturlerinin kesistigi bir noktada yer alir ve bu iki uygarligin da ulkenin kulturel yapilanmasinda buyuk payi vardir Luksemburgca Almanca ve Fransizca olmak uzere uc resmi dilin bulundugu ulke laik bir devlet yapilanmasina sahip olsa da Luksemburg halkinin buyuk cogunlugu Roma Katolik Kilisesi ne baglidir TarihceBu kucuk ulkenin tarihi 963 te Kont Siegfried in Lutteburg Kalesi ni kurdurmasiyla baslar 15 yuzyilda 4 Kutsal Roma Cermen imparatoru Luksemburg dan secilmistir Bunlardan I Karl Luksemburg u 1354 te dukaliga donusturmustur 1443 te Bourbon Hanedaninin eline gecen ve yuzyillarca yabanci ulkelerin egemenliginde yasayan dukalik Bourbon hanedanindan Marie nin Avusturya Imparatoru I Maximillian ile evlenmesi sonucu Habsburglara gecmistir Luksemburg Buyuk Dukalik Sarayi Habsburglarin bolunmesi ile Luksemburg ailenin Ispanyol koluna gecti 1684 te Fransa Krali XIV Louis tarafindan ele gecirildi 1697 de Habsburglarin geri aldigi ulke 1794 te yine Fransiz isgaline ugradi 1815 e kadar Fransiz egemenligi altinda kalan ulke Viyana Kongresi nde bagimsiz bir buyuk dukalik olarak Hollanda ya gecmistir 1830 Ayaklanmasi ndan sonra Belcika nin bir parcasi haline gelmistir Fransiz Imparatoru III Napoleon un ele gecirme girisiminin basarisizliga ugramasindan sonra 1827 de bagimsizliga kavusan Luksemburg Buyuk Dukaligi buyuk devletlerin himayesi altina alinmis ve Dukalik ta 1868 de ustunde bircok degisiklikler yapilmasina ragmen gunumuzde de gecerli olan anayasa kullanilmaktadir O tarihten itibaren yansizlik politikasi uygulamasina karsin her iki dunya savasinda da Alman isgalinde kalan Luksemburg 1947 Mart inda Belcika ve Hollanda yla iktisat ve gumruk birligi Beneluks u olusturmus 1949 da NATO ya 1957 de Avrupa Ekonomik Topluluguna uye olmustur Baskenti Luksemburg 2007 Avrupa kultur baskenti secildi Ayrica kisi basina dusen yillik milli gelirde dunyada ilk siradadir 81 000 2006 tahmini Diger ulkelere nazaran zengin bir toplum olmasi ulke topraklarinin kucuk olmasi ve cekirdek bir ulke olarak yasamasi ile dogru orantilidir Bunlarin disinda Luksemburg dunyada halen bagimsiz olarak varligini surduren ve dukalik sistemiyle yonetilen tek devlettir Yonetim ve politikaLuksemburg un illeri Ulkede parlamenter temsili demokrasi ile anayasal krallik sistemi vardir 1868 Anayasasi isiginda yurutme gucu granduk ve cesitli gorevlere atanmis birkac bakandan olusan Bakanlar Kurulunun yukumlulugundedir Hukumet baskani grandukun onayini aldigi surece yasama konularinda degisiklik yapma ya da yeni yasalar hazirlama yetkisine sahiptir Luksemburg Ulusal Meclisinin temsilcileri 5 yilda bir yenilenen secimlerle isbasina gelirler ve halk tarafindan dogrudan secilirler 4 secim bolgesinden toplam 60 milletvekili ulkenin tek meclisli parlamentosuna girer ve yasama yetkisini elinde bulundurur Ulke Konseyi Conseil d Etat adi verilen birim ise granduk tarafindan atanan 21 siradan vatandastan olusur ve bu uyeler Temsilciler Meclisine gorus ve onerilerini sunma hakkina sahiptirler Ulkede Esch sur Alzette Luksemburg ve Diekirch sehirlerinde olmak uzere uc genel mahkeme Luksemburg ve Diekirch da iki bolge mahkemesi temyiz ve fesih mahkemelerinden olusan Yuksek Adalet Divani bulunmaktadir Ayrica idari mahkeme ve anayasa mahkemesi de kurulmustur ve bu mahkemeler de baskentte yer alir Idari yapilanma Luksemburg Diekirch Grevenmacher ve Luksemburg olmak uzere 3 ile bolunmustur Bu uc il kendi icinde toplam 12 kantona ve bu kantonlar da 16 komune ayrilmistir Ulkedeki komunlerden 12 si sehir statusune sahiptir ve bunlar icinde en buyugu baskent Luksemburg dur SehirlerAskeriyeLuksemburg askerleri Luksemburg un NATO gorevlerine gondermek ve ulke icinde savunma gucunu saglamak amaciyla olusturdugu kucuk bir ordusu vardir Yaklasik 900 kisiden olusan ulke ordusuna katilim 1967 yilindan bu yana istege baglidir Denize cikisi olmayan Luksemburg un donanmasi da bulunmamaktadir Askeri havacilik kuvvetleri de olmayan Luksemburg buna karsin NATO nun 17 adet savas ucaginin sahibi olarak kaydedilmistir Belcika ile yapilan iki tarafli antlasmalar isiginda iki ulke ortaklasa olarak bugun kullanimda olan bir askeri kargo ucagini finanse etti Cografya ve iklimEn buyuk kentler Luksemburg Esch sur Alzette Dudelange ve Differdange Luksemburg Avrupa daki en kucuk ulkelerden biridir ve dunyadaki 194 bagimsiz devlet icinde yuzolcumu bakimindan 175 siradadir Ulkenin toplam yuzolcumu yaklasik 2 586 kilometrekaredir ve en genis noktasinda 82 kilometre uzunlugunda 57 kilometre genisligindedir Luksemburg dogusunda Almanya nin Renanya Palatina ve Saarland eyaletleri ile guneyde Fransa nin Lorraine bolgesiyle komsudur Batisinda ve kuzeyinde Belcika nin Almanca konusulan bolgeleri ve Luksemburg ile Liege illeriyle cevrilidir Ulkenin kuzey ucunda Ardenler uzanir Yogun ormanlarla kapli bu bolgeye Osling Luksemburgca Eislek adi verilir Bu bolge engebeli arazi yapisina sahiptir ve ulkenin en yuksek tepesi olan 560 metrelik Kneiff da burada yer alir Bu bolge cok seyrek nufuslanmistir Burada yer alan tek kasaba olan Wiltz nufusu 4 bini biraz asan bir yerlesim birimidir Alscheid kirsali Ulkenin guney bolumu ise olarak adlandirilmaktadir ve Osling e gore daha yogun nufuslanmistir Bu bolge daha cesitlidir ve cografi olarak 5 alt bolgeye ayrilabilir Luksemburg platosu ulkenin orta guney bolumunde yer alir Burada genis duz bir alanda kumtasi olusumlari gozlenir bolumu ulkenin dogusunda yer alir ve sarp kayaliklar yogun ormanlarla kaplidir ulkenin en alcak kesimleridir Guneydogu sinirina yakin bir noktadadir ise ulkenin en guneyinde ve guneybatisinda yer alir Bu bolge Luksemburg da sanayinin en onemli merkezlerinin ve ulkenin en buyuk sehirlerinin bulundugu yerdir Luksemburg Almanya siniri uc akarsu ile belirlenir Moselle Nehri Sauer Nehri ve Our Nehri Ulkede yer alan diger onemli akarsular Alzette Nehri Attert Nehri Clerve Nehri ve Wiltz Nehri dir Sauer ve Attert nehirlerinin vadiler Osling ve Gutland arasindaki siniri olusturur Luksemburg Koppen iklim siniflandirmasinda Cfb ile siniflandirilan Bati Avrupa deniz iklimine sahiptir Ozellikle yaz sonlarinda yogun miktarda yagis alir Nufus bilgileriEtnik yapi Luksemburg un yerli halki Kelt kokenli ancak Fransiz Alman irklari ile karisiktir 20 yuzyilda artan goc oranlari ve gocmen sayisiyla Belcika Fransa Almanya Italya ve buyuk cogunlugu da Portekiz den olmak uzere binlerce kisi ulkeye giris yapmistir 2001 nufus sayimlarinda ulkede Portekiz vatandasligina sahip 58 657 kisi yasadigi belirtilmistir Yugoslav Savaslari nin basladigi donemden beri Luksemburg Bosna Hersek Karadag ve Sirbistan dan buyuk oranda goc almistir Her yil ortalama 10 bin gocmen alan Luksemburg a son donemde yapilan gocler buyuk oranda Avrupa Birligi uyesi ulkelerden ve Dogu Avrupa ulkelerinden yapilmaktadir 2000 yili verilerine gore ulkede 162 000 gocmen vardir ve toplam nufusun 37 sini olusturmaktadirlar Bunun yani sira ulkede siginma hakki istemiyle basvuranlar da dahil toplam 5 bin kayit disi gocmen oldugu sanilmaktadir Diller Luksemburg Luksemburg da Luksemburgca Fransizca ve Almanca olmak uzere uc resmi dil vardir Luksemburgca resmi dillerden biri olmasinin yani sira dukaligin ulusal dili olarak kabul gormekte ve hemen hemen tum Luksemburglular tarafindan bilinmektedir Luksemburgca Almanya sinirinda Almanlarin konustugu lehceye yakin bir dildir ancak Fransizcadan yogun bicimde etkilenmistir Ulkedeki resmi dillerin ucu de cesitli alanlarda birinci dil olarak kullanilmaktadir Luksemburgca gunluk hayatta konusulan dil olma ozelligine sahiptir ancak yazili dilde pek kullanilmamaktadir Resmi yazismalarin buyuk bolumu Fransizca yapilir ancak okullarda en cok ogretilen dil ise Almancadir Basin yayin organlarinin buyuk cogunlugunun ve ulkedeki Katolik Kilisesi nin de dili Almancadir Luksemburg da egitim de uc dillidir Ilkogretimin ilk yillari Luksemburgca yapilir Daha sonra kullanilan dil Almanca olarak degisir Ortaogretimde ise ogretim dili Fransizcaya doner Ancak ulkede ortaogretimden mezun olabilmek icin ulkenin uc resmi dilinde de yeterlilik belgesi gerektiginden ulkede okul bitirme diplomasi almadan egitim kurumlarini terk edenlerin sayisi oldukca yuksektir Ozellikle gocmen ailelerin cocuklari bu konuda buyuk gucluklerle karsilasmaktadirlar Ulkenin uc resmi dilinin yani sira Ingilizce de egitim suresince ogretilmektedir Bunun disinda Portekizce ve Italyanca ulkedeki en buyuk azinlik dilleridir Inanclar Luksemburg laik bir devlet olmasina karsin devlet bazi inanclari resmi olarak tanir Boylece devlet dini islerde yonetimde soz sahibi olur ve din adamlarinin atanmasinda rol oynar Bunun karsiliginda dini kurumlarin giderleri ve din adamlarinin ucretleri odenir Gunumuzde Luksemburg da taninmis inanclar Katolik Kilisesi Rum Ortodoks Kilisesi Rus Ortodoks Kilisesi Yahudilik Anglikanizm Protestanlik ve Islam dir Luksemburg da 1980 yilindan beri devletin dini inanclara ve eylemlere iliskin istatistiksel bilgi toplamasi yasaklanmistir CIA in 2000 yili icin yaptigi tahminlere gore Luksemburg halkinin 87 si Katolik Kilisesi ne bagli iken kalan 13 u de Protestanlik Rum Ortodoks Yahudilik ve Islam inanclarina mensup ya da dinsizdir Luksemburg da inanclar konusunda en guncel istatistik sonuclari Avrobarometre nin 2005 yilinda yuruttugu calismalar sonucu elde edilenlerdir Buna gore Luksemburg vatandaslarinin 44 u tanrinin varligina inandigini 22 si bir ozel ruh ya da yasam kaynaginin oldugunu dusundugunu 22 si de herhangi bir tanri ya da kutsal varliga inanmadigini belirtmistir EkonomiLuksemburg ekonomisi istikrarli yuksek gelirli buyume hizi yuksek bir ekonomidir Ulkede enflasyon ve issizlik oranlari son derece dusuktur 1960 yilina dek celigin egemen oldugu sanayi sektoru son donemlerde cesitlenmis ve kimyasallarla kaucuk islemenin payi artmistir Ulke Amerika Birlesik Devletleri nden sonra dunyanin en buyuk ikinci yatirim fonu merkezi ve avro alani icindeki en onemli bireysel bankacilik merkezidir Avrupa nin en onde gelen sigorta sirketlerinin merkezidir Bununla birlikte Luksemburg hukumeti son donemlerde bir internet hamlesi gerceklestirmis ve bunun uzerine Skype eBay ve Jajah gibi taninmis internet sirketleri yerel ya da uluslararasi genel merkezlerini Luksemburg a tasimislardir Ulkede tarim cok kucuk oranda genelde ailelerin islettigi ciftliklerde yapilmaktadir Luksemburg ozellikle Beneluks Birligi nin diger iki uyesi Belcika ve Hollanda ile siki ticari ve ekonomik iliskiler gelistirmistir Avrupa Birligi nin de uyesi olan ulke Avrupa Birligi nin ortak pazar uygulamasindan da yararlanmaktadir kisibasina dusen yillik milli gelir ortalamasinda dunyada birinci siradadir Ulkelere gore yasam kalitesi siralamasinda 4 siradadir 2006 yilinda ulkede issizlik orani 4 8 olarak olculmustur 2005 2006 yillari arasinda ilk kez uluslararasi buyume hizlarinin dusuk olmasindan dolayi ulke ekonomisi cari acik vermistir Ulasim Luksemburg da karayolu Demiryolu ve havayolu tasimaciligi hizmetleri son derece gelismistir Son yillarda ozellikle karayolu agi onemli olcude yenilenmis ve 147 kilometre uzunlugunda otoyolla baskent komsu ulkelere baglanmistir Baskenti Paris e baglayan yuksek hizli demiryolu hattinin kullanima girmesi ile sehir gari yenilenmis ve son donemde Luksemburg Findel Havalimani na yeni bir yolcu terminali eklenmistir Yakin gelecekte baskentte sehirici ulasimda cadde tramvayi ve komsu sehirlerle baglanti icinde hafif metro hatlari yapilmasi dusunulmektedir Ulkede 2019 yazinda yirmi yas alti bireylere ucretsiz yapilmis toplu ulasim duzeni 1 Mart 2020 tarihi itibariyla yurt disina giden trenler ve butun birinci sinif biletler haric olmak uzere bu yolculugu isteyenler yillik 660 euro odemeye devam edecek herkese ucretsiz hizmet vermeye basladi Ucretsiz binislerde gecerli bir kimlik gostermek yeterli olacak Kultur ve sanatEdward Steichen Luksemburglu fotografci ve ressam Luksemburg tarihi boyunca kulturel baglamda komsularinin golgesinde kalmis uzun yillar bir tarim ulkesi olarak anilmis ancak kendine ozgu birtakim folklorik gelenekler gelistirmistir Ulkede buyuk cogunlugu baskent Luksemburg da bulunan pek cok muze vardir Ulusal Tarih ve Sanat Muzesi Granduk Jean Modern Sanat Muzesi ve Diekirch deki ulkenin en bilinen muzelerindendir Eski ve iyi korunmus kaleleriyle baskent Luksemburg UNESCO nun dunya kultur mirasi listesinde yer almaktadir Luksemburg dan ressam ve ile fotograf sanatcisi Edward Steichen gibi dunyaca taninmis sanatcilar yetismistir Steichen in The Family of Man adli sergisi Clervaux da kalici olarak sergilenmektedir Baskent Luksemburg 1995 ve 2007 yillarinda olmak uzere iki kez Avrupa Kultur Baskenti olma ozelligini tasiyan tek sehirdir 2007 yilinda Avrupa Kultur Baskenti nin Buyuk Luksemburg Dukaligi Almanya nin Renanya Palatina ve Saarland eyaletleri ile Fransa nin Lorraine bolgesini kapsayan sinirotesi bir alan olmasi kararlastirildi Boylece bolgelerarasi iliskilerin artirilmasi gelistirilmesi ve karsilikli gorus alisverisi saglanmasi amaclandi Ayrica bakinizII Dunya Savasi nda Luksemburg un Alman isgaliKaynakca a b c d World Economic Outlook Database October 2019 IMF org International Monetary Fund 13 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Ocak 2020 ec europa eu Eurostat 8 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2019 Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 Aralik 2020 ss 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Aralik 2020 7 Temmuz 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Ekim 2009 4 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Agustos 2016 PDF Service central de legislation 2005 25 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 23 Temmuz 2006 Conseil d Etat 9 Mart 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Temmuz 2006 Aeroflight co uk 8 Eylul 2005 29 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Temmuz 2006 Stadtklima Urban Climate 22 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Nisan 2007 CIA World Factbook Luxembourg 17 Kasim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim tarihi 14 Ekim 2007 Fransizca Population totale par nationalite 1875 2001 17 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Temmuz 2007 Amanda Levinson PDF Centre on Migration Policy and Society University of Oxford 2 Eylul 2006 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2006 Fransizca PDF Service Information et Presse 27 Eylul 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Tel2l Teacher Education by Learning through two languages University of Navarra 26 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Haziran 2007 Immigration in Luxembourg New Challenges for an Old Country Migration Information Source 28 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Haziran 2007 Fransizca www wort lu 22 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Temmuz 2007 Fransizca PDF Service central de legislation 7 Mart 2008 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Agustos 2006 a b World Factbook Luxembourg Central Intelligence Agency 19 Aralik 2006 17 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ocak 2007 Eurobarometer on Social Values Science and technology 2005 page 11 PDF 21 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 5 Mayis 2007 World Life Quality Index 2005 PDF Economist Intelligence Unit 2005 29 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Temmuz 2006 Euro zone unemployment down to 8 1 Eurostat 3 Mayis 2006 12 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Temmuz 2006 Economic Survey of Luxembourg 2006 OECD 2006 18 Mart 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Temmuz 2006 tr euronews com kaynagindan 24 Subat 2020 tarihinde arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2020 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Luksemburg ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir DevletResmi devlet sitesi26 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Buyuk Luksemburg Dukaligi portali27 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hukumet baskani ve bakanlar kurulu26 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde