Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kış, Dünya'nın kutup bölgeleri ile Ilıman kuşak bölgelerinde yılın en soğuk mevsimidir. Çoğunlukla tropikal kuşakta oluşmaz. Her yıl, sonbahardan sonra ve ilkbahardan önce gelir. Kış, Dünya'nın eksen eğikliği sebebiyle her bir yarım küresinin Güneş'ten uzaklaşması sayesinde oluşur. Çeşitli kültürler, farklı tarihleri kışın başlangıcı olarak tanımlar ve bazıları hava durumuna dayalı bir tanım kullanırlar. Kuzey yarımkürede kışken, Güney yarımkürede yazdır ya da tam tersidir. Çoğu bölgede, kış dondurucu soğuklar ve karla ilişkilendirilir. Kış gündönümü anı, Güneş'in Kuzey veya Güney Kutbu'na göre yüksekliğinin en negatif değerinde olduğu andır (yani Güneş, kutuptan ölçüldüğünde ufkun en altındadır). Bu durumun görüldüğü gün, en kısa gündüzü ve en uzun gecesi olan gündür ve kış gündönümünden sonraki günlerde, geceler kısalır ve gündüzler uzar. Kutup bölgelerinin dışındaki en erken gün batımı ve en geç gün doğumu tarihleri, kış gündönümü tarihinden farklıdır ve bunlar, yıl boyunca Dünya'nın eliptik yörüngesinin neden olduğu, güneş günündeki değişiklik nedeniyle enlemlere bağlıdır (inceleyin, Analemma).
Etimoloji
Kış sözcüğü, Eski Türkçeden günümüze kadar ulaşmıştır. Göktürk Yazıtlarında da kelime aynı anlama gelecek şekilde kullanılır.
Oluşum
Dünya ekseninin yörünge düzlemine göre eğimi, havanın oluşumunda büyük rol oynar. Dünya yörünge düzlemine 23.44 ° 'lik bir açıyla eğilir ve Dünya yörüngesinde hareket ederken, farklı enlemlerin doğrudan Güneş'e bakmasına neden olur. Bu fark, mevsimlerin oluşmasına neden olur. Kuzey yarım kürede kışken, Güney yarım küre Güneş'e daha doğrudan bakar (yani güneş ışınları daha çok gelir) ve bu nedenle Kuzey yarım küreden daha yüksek sıcaklıklara maruz kalır. Tam tersine, Güney yarım kürede kış, Kuzey yarım kürenin Güneş'e daha eğimli olduğu zaman meydana gelir. Dünyadaki bir gözlemcinin bakış açısı ile, kış Güneşi, yaz Güneşinden daha düşük bir maksimum yüksekliğe sahiptir.
Her iki yarım kürede de kış zamanında, Güneş'in daha düşük yüksekliği, güneş ışığının Dünya'ya eğik bir açıyla çarpmasına neden olur. Bu nedenle, Dünya'nın her yüzey alanına birim başı daha düşük miktarda güneş ışığı çarpar. Ayrıca, Güneş ışığı atmosferde daha uzun bir mesafe kat etmeli ve atmosferin daha fazla ısıyı dağıtmasına izin vermelidir. Bu etkilerle karşılaştırıldığında, Dünya ile Güneş arasındaki değişken uzaklık (uzaklığın değişmesi Dünya'nın eliptik yörüngesinin sonucudur) göz ardı edilebilir. Kuzeyde kar yağışına meyilli enlemlerde meteorolojik kışın (dondurucu sıcaklıklar) görünmesi yüksekliğe bağlı olarak oldukça değişkendir, ayrıca pozisyonunun deniz rüzgarlarına ve yağış miktarına karşı olması da.
Meteorolojik Hesaplama
Meteorolojik hesaplama, meteorologlar tarafından kayıt tutma amacıyla "hassas hava durumu modellerine" dayalı olarak kullanılan kış mevsimini ölçme yöntemidir, bu nedenle meteorolojik kışın başlangıcı enleme göre değişir. Kış, meteorologlar tarafından genellikle en düşük ortalama sıcaklıklarına sahip üç takvim ayı olarak tanımlanır. Kuzey yarım kürede Aralık, Ocak, Şubat aylarına denk gelirken, Güney yarım kürede Haziran, Temmuz, Ağustos aylarına denk gelir. Mevsimin tipik olarak en soğuk ortalama sıcaklıkları Kuzey yarım kürede Ocak ve Şubat'ta, Güney yarım kürede Haziran, Temmuz ya da Ağustos'ta görülür. Kış mevsiminde gece hakimdir ve bazı bölgelerde kış, kalıcı kar örtüsü veya buharlaşmayı engelleyen düşük sıcaklıklarla birlikte yüksek yağış oranları nedeniyle en yüksek yağış oranının yanı sıra uzun süreli rutubete sahiptir. Kuzey yarım küredeki kar ve buz birikimleri, oradaki büyük kara kütleleri nedeniyle genellikle kışla ilişkilendirilir. Güney yarım kürede, daha deniz iklimi ve 40 ° güneydeki görece toprak eksikliği, kışları daha ılıman hale getirir; bu nedenle, Güney yarım kürenin yerleşim bölgelerinde kar ve buz daha az yaygındır. Bu bölgede, kar her yıl belirli bölgelerde oluşur, And Dağları, Avustralya'daki Büyük Bölme Sırası ve Yeni Zelanda dağları gibi. Antarktika'da kar yıl boyunca görülür.
Türkiye'de Kış
Eski dilde Zemheri (Arapça zamharīr زمهرير "kışın 22 Aralıkta başlayan en soğuk günleri, karakış, erbain" sözcüğünden alıntıdır.) ismiyle de anılırdı. Türkiye'de kış ilk olarak Kuzey Doğu Anadolu Bölgesi'nde başlayarak batıya doğru ilerler. Türkiye'de karlı gün en çok Doğu Anadolu Bölgesi'ndedir. Kış mevsiminde hava sıcaklığı çoğu bölgelerde sıfırın altına iner ve don olayı gerçekleşir. Türkiye'de ağır kış koşullarına en çok Doğu Anadolu Bölgesi'nde rastlanmaktadır. Örneğin Erzurum'da kar kalınlığı bazı yıllarda 1 metreye kadar ulaşmaktadır. Erzurum ve yöresinde hava sıcaklığı da - 35 °C derecelere kadar düşmektedir. Kış mevsiminde insanlar burada daha kalın ve yünlü kıyafetleri giymeyi tercih ederler. Akdeniz'de kışlar nispeten daha sakin geçer, don gibi olaylar yok denecek kadar azdır. Akdeniz ikliminde kış daha çok yağışlı geçer, en çok kış mevsiminde yağış alır. Karadeniz'de de kış daha çok yağışlı geçer, Doğu'daki gibi sert bir kış söz konusu değildir. Ayrıca kar sayesinde de canlılık kazanır. Kış turizmine örnek olarak Uludağ, Erciyes Dağı, Palandöken Kayak Merkezi vb. örnekler verilebilir.
Ekolojik Hareketler ve Dengeler
Kışın ekolojik hesaplaması, sabit tarihlerin kullanılmasından kaçınılması nedeniyle takvime dayalı hesaplamalardan farklılık gösterir. Bu, yılın bu dönemi için geleneksel olarak hibernal terimini kullanan çoğu ekolojist tarafından tanınan altı mevsimden biridir (diğer ekolojik mevsimler prevernal, ilkbahar, estival, serotinal ve sonbahardır). Kış uykusu mevsimi, her yıl Dünya'nın ılıman bölgelerindeki yerel ve bölgesel iklimlere göre tarihleri değişen biyolojik uykunun ana dönemine denk gelir. Çiğdem gibi çiçekli bitkilerin ortaya çıkması, ılıman ılıman iklimlerde Ocak ayının sonlarına doğru ekolojik kış mevsiminden önceki mevsime geçişin işareti olabilir.
Kışın sert şartlarında hayatta kalabilmek için birçok canlı, kışı geçirmek üzere farklı davranışsal ve morfolojik adaptasyonlar geliştirmiştir:
- Göç, kışın göçmen kuşlar gibi hayvanlar üzerinde yaygın bir etkisidir. Bazı kelebekler de mevsimsel olarak göç ederler.
- Hazırda bekletme, kış aylarında metabolik aktivitenin azalması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Bazı hayvanlar kışın "uyur" ve ancak sıcak havalar geri geldiğinde dışarı çıkarlar. Örneğin sincaplar, kurbağalar, yılanlar ve yarasalar.
Bazı hayvanlar kış için yiyecek depolar ve tamamen kış uykusuna yatmak yerine bununla yaşarlar. Bu durum sincaplar, kunduzlar, kokarcalar, porsuklar ve rakunlar için de geçerlidir .
- Bazı hayvanların renk ve kas yapısında değişiklik olduğunda direnç gözlemlenir. Kürkün veya tüylerin rengi beyaza döner (karla karıştırılması için) ve böylece yıl boyunca gizemli rengini korur. Örneğin: kaya ptarmiganı, kutup tilkisi, gelincik, ve .
- Bazı kürklü memelilerin kürkleri kış aylarında daha kalınlaşır; bu, kürkün ısı tutma kalitesini artırır. Daha sonra daha iyi soğumaya izin vermek için kış mevsiminin ardından kürk dökülür.
- Kar aynı zamanda hayvanların davranışlarını da etkiler. Birçoğu karın içine girerek karın yalıtım özelliklerinden yararlanır. Fareler ve tarla fareleri genellikle kar tabakasının altında yaşar.
İnsanlar ve Kış
İnsanlar soğuğa karşı hassastırlar, buna örnek olarak Hipotermi, Kar körlüğü, norovirüs, mevsimsel depresyon gibi örnekler verilebilir. Buz üzerinde kayma ve düşen buz sarkıtları, soğuk ve karlı hava ile ilişkili diğer sağlık sorunlarıdır. Ayrıca kışla ilişkili en yaygın hastalıklardan biri de griptir.
Mitoloji
Fars kültüründe kış gündönümü, Yaldā (doğum anlamına gelir) olarak adlandırılır ve binlerce yıldır kutlanır. Dünyadaki ışığı, iyiliği ve gücü sembolize eden Mithra'nın doğumunun arifesi olarak anılır.
Yunan mitolojisinde, Hades Persephone'yi karısı olması için kaçırmıştır. Zeus, Hades'e Persephone'yi Dünya'nın tanrıçası ve Persephone'nin annesi olan Demeter'a geri getirmesini emreder. Ancak, Hades Persephone'yi ölülerin yemeğini yemesini sağlamıştı, bu yüzden Zeus, Persephone'nin Demeter ile altı ay ve Hades ile altı ay geçireceğine karar vermiştir. Kızının Hades ile olduğu zamanlarda, Demeter despresyona girmiş ve bunun sonucunda kışa sebep olmuştur.
Galler mitolojisinde Gwyn ap Nudd, Creiddylad adında bir kızı kaçırmıştır. 1 Mayıs'ta sevgilisi Gwythr ap Greidawl, Gwyn ile onu geri kazanmak için savaşmıştır. Aralarındaki savaş, yaz ve kış arasındaki mücadeleyi temsil etmiştir.
Kaynakça
- https://www.etimolojiturkce.com/kelime/zemheri 24 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Kasım 2023.
| Wikimedia Commons'ta Kış ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
 | Meteoroloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kis Dunya nin kutup bolgeleri ile Iliman kusak bolgelerinde yilin en soguk mevsimidir Cogunlukla tropikal kusakta olusmaz Her yil sonbahardan sonra ve ilkbahardan once gelir Kis Dunya nin eksen egikligi sebebiyle her bir yarim kuresinin Gunes ten uzaklasmasi sayesinde olusur Cesitli kulturler farkli tarihleri kisin baslangici olarak tanimlar ve bazilari hava durumuna dayali bir tanim kullanirlar Kuzey yarimkurede kisken Guney yarimkurede yazdir ya da tam tersidir Cogu bolgede kis dondurucu soguklar ve karla iliskilendirilir Kis gundonumu ani Gunes in Kuzey veya Guney Kutbu na gore yuksekliginin en negatif degerinde oldugu andir yani Gunes kutuptan olculdugunde ufkun en altindadir Bu durumun goruldugu gun en kisa gunduzu ve en uzun gecesi olan gundur ve kis gundonumunden sonraki gunlerde geceler kisalir ve gunduzler uzar Kutup bolgelerinin disindaki en erken gun batimi ve en gec gun dogumu tarihleri kis gundonumu tarihinden farklidir ve bunlar yil boyunca Dunya nin eliptik yorungesinin neden oldugu gunes gunundeki degisiklik nedeniyle enlemlere baglidir inceleyin Analemma Kisin Almanya nin Schwarzwald bolgesinde uzeri kar ile kaplanmis bir kayin goruntusu EtimolojiKis sozcugu Eski Turkceden gunumuze kadar ulasmistir Gokturk Yazitlarinda da kelime ayni anlama gelecek sekilde kullanilir OlusumMevsimler IlkbaharYazSonbaharKisDonence Dunya ekseninin yorunge duzlemine gore egimi havanin olusumunda buyuk rol oynar Dunya yorunge duzlemine 23 44 lik bir aciyla egilir ve Dunya yorungesinde hareket ederken farkli enlemlerin dogrudan Gunes e bakmasina neden olur Bu fark mevsimlerin olusmasina neden olur Kuzey yarim kurede kisken Guney yarim kure Gunes e daha dogrudan bakar yani gunes isinlari daha cok gelir ve bu nedenle Kuzey yarim kureden daha yuksek sicakliklara maruz kalir Tam tersine Guney yarim kurede kis Kuzey yarim kurenin Gunes e daha egimli oldugu zaman meydana gelir Dunyadaki bir gozlemcinin bakis acisi ile kis Gunesi yaz Gunesinden daha dusuk bir maksimum yukseklige sahiptir Her iki yarim kurede de kis zamaninda Gunes in daha dusuk yuksekligi gunes isiginin Dunya ya egik bir aciyla carpmasina neden olur Bu nedenle Dunya nin her yuzey alanina birim basi daha dusuk miktarda gunes isigi carpar Ayrica Gunes isigi atmosferde daha uzun bir mesafe kat etmeli ve atmosferin daha fazla isiyi dagitmasina izin vermelidir Bu etkilerle karsilastirildiginda Dunya ile Gunes arasindaki degisken uzaklik uzakligin degismesi Dunya nin eliptik yorungesinin sonucudur goz ardi edilebilir Kuzeyde kar yagisina meyilli enlemlerde meteorolojik kisin dondurucu sicakliklar gorunmesi yukseklige bagli olarak oldukca degiskendir ayrica pozisyonunun deniz ruzgarlarina ve yagis miktarina karsi olmasi da Meteorolojik HesaplamaDunyanin yil icindeki hareketi sonucunda karla kapli alanlarin degisimini gosteren bir hareketli resim Meteorolojik hesaplama meteorologlar tarafindan kayit tutma amaciyla hassas hava durumu modellerine dayali olarak kullanilan kis mevsimini olcme yontemidir bu nedenle meteorolojik kisin baslangici enleme gore degisir Kis meteorologlar tarafindan genellikle en dusuk ortalama sicakliklarina sahip uc takvim ayi olarak tanimlanir Kuzey yarim kurede Aralik Ocak Subat aylarina denk gelirken Guney yarim kurede Haziran Temmuz Agustos aylarina denk gelir Mevsimin tipik olarak en soguk ortalama sicakliklari Kuzey yarim kurede Ocak ve Subat ta Guney yarim kurede Haziran Temmuz ya da Agustos ta gorulur Kis mevsiminde gece hakimdir ve bazi bolgelerde kis kalici kar ortusu veya buharlasmayi engelleyen dusuk sicakliklarla birlikte yuksek yagis oranlari nedeniyle en yuksek yagis oraninin yani sira uzun sureli rutubete sahiptir Kuzey yarim kuredeki kar ve buz birikimleri oradaki buyuk kara kutleleri nedeniyle genellikle kisla iliskilendirilir Guney yarim kurede daha deniz iklimi ve 40 guneydeki gorece toprak eksikligi kislari daha iliman hale getirir bu nedenle Guney yarim kurenin yerlesim bolgelerinde kar ve buz daha az yaygindir Bu bolgede kar her yil belirli bolgelerde olusur And Daglari Avustralya daki Buyuk Bolme Sirasi ve Yeni Zelanda daglari gibi Antarktika da kar yil boyunca gorulur Turkiye de KisEski dilde Zemheri Arapca zamharir زمهرير kisin 22 Aralikta baslayan en soguk gunleri karakis erbain sozcugunden alintidir ismiyle de anilirdi Turkiye de kis ilk olarak Kuzey Dogu Anadolu Bolgesi nde baslayarak batiya dogru ilerler Turkiye de karli gun en cok Dogu Anadolu Bolgesi ndedir Kis mevsiminde hava sicakligi cogu bolgelerde sifirin altina iner ve don olayi gerceklesir Turkiye de agir kis kosullarina en cok Dogu Anadolu Bolgesi nde rastlanmaktadir Ornegin Erzurum da kar kalinligi bazi yillarda 1 metreye kadar ulasmaktadir Erzurum ve yoresinde hava sicakligi da 35 C derecelere kadar dusmektedir Kis mevsiminde insanlar burada daha kalin ve yunlu kiyafetleri giymeyi tercih ederler Akdeniz de kislar nispeten daha sakin gecer don gibi olaylar yok denecek kadar azdir Akdeniz ikliminde kis daha cok yagisli gecer en cok kis mevsiminde yagis alir Karadeniz de de kis daha cok yagisli gecer Dogu daki gibi sert bir kis soz konusu degildir Ayrica kar sayesinde de canlilik kazanir Kis turizmine ornek olarak Uludag Erciyes Dagi Palandoken Kayak Merkezi vb ornekler verilebilir Ekolojik Hareketler ve DengelerKar ayakkabili tavsan yazlik kurkuyle Kar ayakkabili tavsan kislik kurkuyle Kisin ekolojik hesaplamasi sabit tarihlerin kullanilmasindan kacinilmasi nedeniyle takvime dayali hesaplamalardan farklilik gosterir Bu yilin bu donemi icin geleneksel olarak hibernal terimini kullanan cogu ekolojist tarafindan taninan alti mevsimden biridir diger ekolojik mevsimler prevernal ilkbahar estival serotinal ve sonbahardir Kis uykusu mevsimi her yil Dunya nin iliman bolgelerindeki yerel ve bolgesel iklimlere gore tarihleri degisen biyolojik uykunun ana donemine denk gelir Cigdem gibi cicekli bitkilerin ortaya cikmasi iliman iliman iklimlerde Ocak ayinin sonlarina dogru ekolojik kis mevsiminden onceki mevsime gecisin isareti olabilir Kisin sert sartlarinda hayatta kalabilmek icin bircok canli kisi gecirmek uzere farkli davranissal ve morfolojik adaptasyonlar gelistirmistir Goc kisin gocmen kuslar gibi hayvanlar uzerinde yaygin bir etkisidir Bazi kelebekler de mevsimsel olarak goc ederler Hazirda bekletme kis aylarinda metabolik aktivitenin azalmasi sonucu ortaya cikan bir durumdur Bazi hayvanlar kisin uyur ve ancak sicak havalar geri geldiginde disari cikarlar Ornegin sincaplar kurbagalar yilanlar ve yarasalar Bazi hayvanlar kis icin yiyecek depolar ve tamamen kis uykusuna yatmak yerine bununla yasarlar Bu durum sincaplar kunduzlar kokarcalar porsuklar ve rakunlar icin de gecerlidir Bazi hayvanlarin renk ve kas yapisinda degisiklik oldugunda direnc gozlemlenir Kurkun veya tuylerin rengi beyaza doner karla karistirilmasi icin ve boylece yil boyunca gizemli rengini korur Ornegin kaya ptarmigani kutup tilkisi gelincik ve Bazi kurklu memelilerin kurkleri kis aylarinda daha kalinlasir bu kurkun isi tutma kalitesini artirir Daha sonra daha iyi sogumaya izin vermek icin kis mevsiminin ardindan kurk dokulur Kar ayni zamanda hayvanlarin davranislarini da etkiler Bircogu karin icine girerek karin yalitim ozelliklerinden yararlanir Fareler ve tarla fareleri genellikle kar tabakasinin altinda yasar Insanlar ve KisInsanlar soguga karsi hassastirlar buna ornek olarak Hipotermi Kar korlugu norovirus mevsimsel depresyon gibi ornekler verilebilir Buz uzerinde kayma ve dusen buz sarkitlari soguk ve karli hava ile iliskili diger saglik sorunlaridir Ayrica kisla iliskili en yaygin hastaliklardan biri de griptir MitolojiFars kulturunde kis gundonumu Yalda dogum anlamina gelir olarak adlandirilir ve binlerce yildir kutlanir Dunyadaki isigi iyiligi ve gucu sembolize eden Mithra nin dogumunun arifesi olarak anilir Yunan mitolojisinde Hades Persephone yi karisi olmasi icin kacirmistir Zeus Hades e Persephone yi Dunya nin tanricasi ve Persephone nin annesi olan Demeter a geri getirmesini emreder Ancak Hades Persephone yi olulerin yemegini yemesini saglamisti bu yuzden Zeus Persephone nin Demeter ile alti ay ve Hades ile alti ay gecirecegine karar vermistir Kizinin Hades ile oldugu zamanlarda Demeter despresyona girmis ve bunun sonucunda kisa sebep olmustur Galler mitolojisinde Gwyn ap Nudd Creiddylad adinda bir kizi kacirmistir 1 Mayis ta sevgilisi Gwythr ap Greidawl Gwyn ile onu geri kazanmak icin savasmistir Aralarindaki savas yaz ve kis arasindaki mucadeleyi temsil etmistir Kaynakcahttps www etimolojiturkce com kelime zemheri 24 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 14 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Kasim 2023 Wikimedia Commons ta Kis ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Meteoroloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz