Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2021) () |
Hayvan, canlılar dünyasının ökaryotlar (Eukaryota) üst âlemindeki hayvanlar (Animalia) âleminde sınıflanan canlıların ortak adıdır. Arapça "canlı varlık" anlamındaki ḥayevān sözcüğünden Türkçeye geçmiş olan "hayvan" sözcüğü, günlük kullanımda esasen insan dışı, nefes alan ve hareket eden canlıları ifade etmek için kullanılsa da, biyolojik bağlamda insanı da içerir. Anadolu ağızlarında hayvan anlamında bav, bobos, böçü, çer, çokgal, dölük, evcimen, evlük, karaböcü, karaltı, medek, tereke, töm gibi sözcükler kullanılmaktadır.Hayvan sözcüğünün eş anlamlısı döngül sözcüğüdür. Hayvanlar âleminin bilimsel ve Latince adı olan "Animalia" terimi ise yine Latince olan ve "yaşayan" ya da "ruh" anlamına gelen animadan türetilmiş animal sözcüğünün çoğuludur. Hayvanlar âlemini tanımlayan bir başka Yunanca bilimsel terim de metazoa'dır (μετάζωα).
| Hayvanlar | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Ana bölümlenme | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Genellikle çevrelerine uyum sağlayan ve diğer canlılarla beslenen çok hücreliler âlemidir. Vücutları, embriyonun bazı metamorfozlar geçirmesiyle gelişir. Ökaryotik çok hücreli organizmalardır. Besinlerini genel olarak sindirerek alırlar.
Hayvanların birçoğu hareketlidir ve bitkilerde tipik olan bulunan kalın hücre duvarları genellikle yoktur. Embriyonik gelişim esnasında büyük ölçülerde hücresel göçler ve doku organizasyonları görülür. Üremeleri primer (birincil) olarak seksüeldir; diploit kromozom taşıyan dişi ve erkekler mayozla haploit kromozomlu gametleri, bunlar da birleşerek diploit zigotu oluşturur.
Yaklaşık 1 milyonu böcek olmak üzere 1,5 milyondan fazla hayvan türü tanımlanmıştır, fakat tanımlanmamış olanlarla birlikte 7 milyondan fazla hayvan türü olduğu tahmin edilmektedir.
Ayırıcı özellikleri
Hayvanları diğer canlılardan ayıran pek çok nitelik vardır. Hayvanlar hücre çekirdeklerine sahip (ökaryot) canlılardır ve çok hücrelidirler. Birçok hayvan güneş ışığını dolaylı yollardan kullanarak gelişir. Hayvanların tersine bitkiler bu ışığı fotosentez ile doğrudan basit şekerler üretmek için kullanır. Bu onları bakteriler ve protozoalardan ayırır. Hayvanlar dışbeslenendir (heterotrof), kendi besinlerini üretememeleri onları bitkiler ve alglerden ayırır. Hücre duvarlarının olmayışı da onları bitkiler, algler ve mantarlardan ayırır. Hayvanlar bazı yaşam evreleri dışında devingendirler. Birçok hayvan türü dölyatağında blastula evresinden geçer ki bu hayvanlara özgü bir evredir.
Üreme ve gelişme
Hemen hemen tüm hayvanlar çiftleşerek ürerler. Yetişkinler diploit ya da . Her birinin kendine has üreme hücresi vardır. Birçok hayvan çiftleşerek üremeye yatkındır.
Hayvanların üç üreme şekli vardır:
- İç üreme ve iç gelişme: Bu üreme ve şekli spermin yumurtaya girerek döllenmesi sonucu ve embriyonun anne karnında gelişmesiyle oluşur. Memelilerde görülür.
- İç üreme ve dış gelişme: Bu üreme ve gelişme şekli spermin yumurtaya girerek döllenip yumurtayla birlikte embriyonun dışarı çıkarak dışarıda gelişmesi sonucu oluşur. Kurbağalar ve balıklar hariç yumurtayla çoğalan hayvanlarda görülür.
- Dış üreme ve dış gelişme: Annenin döllenmemiş yumurtayı bıraktıktan sonra babanın o yumurtaları döllemesiyle embriyonun oluşup vücut dışında gelişmesiyle gerçekleşir. Kurbağalarda ve balıklarda görülür.
Basit sınıflandırma
- Agnotozoa - Basit hayvanlar
- Omurgasızlar
- Acrania - Kafatassızlar
- Hemichordata - Yarı sırtipliler
- Urochordata (Tunicata) - Tulumlular
- Cephalochordata - Başı kordalılar
- Craniata - Gerçek kafataslılar
Evrimsel tarih
Hayvanları temsil edebilecek ilk taşıllar, Güney Avustralya'daki 'nun 665 milyon yıllık kayalarında ortaya çıkar. Bu taşıllar, erken süngerler olarak yorumlanıyor. En eski hayvanlar, yaklaşık 610 milyon yıl önce, Kambriyen öncesinin sonlarına doğru Ediayakaran faunasında bulunur. Bu canlıların, hayvanların içinde olup olmadığı uzun süredir kuşkuluydu. Ama Dickinsonia fosillerinde hayvansal lipit kolesterolünün keşfi, bunların gerçekten de hayvanlar olabileceğini ortaya koyuyor. Hayvanların düşük oksijen koşulları altında ortaya çıktıkları düşünülür, bu da onların ilk önce bütünüyle oksijensiz solunum yoluyla yaşayabildiklerini ancak oksijenli solunum için uyarlandıkça çevrelerindeki oksijene bütünüyle bağımlı hale geldiklerini düşündürür.
Birçok hayvan şubesi, taşıl kayıtlarında ilk olarak yaklaşık 542 milyon yıl önce başlayan Kambriyen patlaması sırasında Burgess Şeyli gibi yataklarda ortaya çıkıyor. Bu kayaçlardaki şubeler arasında, yumuşakçalar, dallı bacaklılar, kütük ayaklılar, su ayıları, eklem bacaklılar, derisi dikenliler ve yarı sırtipliler bulunurken, ayrıca yırtıcı Anomalocaris gibi günümüzde soyu tükenmiş sayısız canlı da bulunur. Bu olayın görünen apansızlığı, tüm bu hayvanların aynı anda ortaya çıktıklarını göstermekten çok, taşıl kayıtlarının bir eseri olabilir.
İnsan haricinde hayvanlar
Hayvan hakları hareketinde, hayvan haklarından bahsederken, insanların da hayvan kategorisinde olduğunu vurgulamak için "İnsan harici hayvanlar" kalıbı kullanılır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Turner, Elizabeth C. (28 Temmuz 2021). "Possible poriferan body fossils in early Neoproterozoic microbial reefs". Nature (İngilizce): 1-5. doi:10.1038/s41586-021-03773-z. ISSN 1476-4687. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Temmuz 2021.
- ^ Kubbealtı Lugati
- ^ TDK Derleme Sözlüğü
- ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ Pamukkale Üniversitesi İngilizce Sözlük
- ^ Hani Astolin (2019), Türk'ün Gizlenen Bilgisini Arayan Türk
- ^ a b Bobrovskiy, Ilya; Hope, Janet M.; Ivantsov, Andrey; Nettersheim, Benjamin J.; Hallmann, Christian; Brocks, Jochen J. (21 Eylül 2018). "Ancient steroids establish the Ediacaran fossil Dickinsonia as one of the earliest animals". Science (İngilizce). 361 (6408): 1246-1249. doi:10.1126/science.aat7228. ISSN 0036-8075. (PMID) 30237355. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.
- ^ Maloof, Adam C.; Rose, Catherine V.; Beach, Robert; Samuels, Bradley M.; Calmet, Claire C.; Erwin, Douglas H.; Poirier, Gerald R.; Yao, Nan; Simons, Frederik J. (Eylül 2010). "Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia". Nature Geoscience (İngilizce). 3 (9): 653-659. doi:10.1038/ngeo934. ISSN 1752-0908. 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.
- ^ Shen, Bing; Dong, Lin; Xiao, Shuhai; Kowalewski, Michał (4 Ocak 2008). "The Avalon Explosion: Evolution of Ediacara Morphospace". Science (İngilizce). 319 (5859): 81-84. doi:10.1126/science.1150279. ISSN 0036-8075. (PMID) 18174439. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.
- ^ "Energy metabolism in anaerobic eukaryotes and Earth's late oxygenation". Free Radical Biology and Medicine (İngilizce). 140: 279-294. 20 Ağustos 2019. doi:10.1016/j.freeradbiomed.2019.03.030. ISSN 0891-5849. (PMC) 6856725 $2. (PMID) 30935869. 16 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Haziran 2021.
- ^ Maloof, Adam C.; Porter, Susannah M.; Moore, John L.; Dudás, Frank Ö; Bowring, Samuel A.; Higgins, John A.; Fike, David A.; Eddy, Michael P. (1 Kasım 2010). "The earliest Cambrian record of animals and ocean geochemical change". GSA Bulletin (İngilizce). 122 (11-12): 1731-1774. doi:10.1130/B30346.1. ISSN 0016-7606.
- ^ . www.dia.ucsb.edu. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021.
- ^ Conway-Morris, Simon (1 Aralık 2003). "The Cambrian "explosion" of metazoans and molecular biology: would Darwin be satisfied?". International Journal of Developmental Biology (İngilizce). 47 (7-8): 505-515. doi:10.1387/ijdb.14756326. ISSN 0214-6282. (PMID) 14756326. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Haziran 2021.
- ^ Canada, Royal Ontario Museum and Parks (10 Haziran 2011). . burgess-shale.rom.on.ca (İngilizce). 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021.
- ^ Portalı, Kaos GL-LGBTİ+ Haber. . Kaos GL - LGBTİ+ Haber Portalı. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2023.
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Animalia ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur![image]()
Vikitür'de Animalia ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Hayvan haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Hayvan canlilar dunyasinin okaryotlar Eukaryota ust alemindeki hayvanlar Animalia aleminde siniflanan canlilarin ortak adidir Arapca canli varlik anlamindaki ḥayevan sozcugunden Turkceye gecmis olan hayvan sozcugu gunluk kullanimda esasen insan disi nefes alan ve hareket eden canlilari ifade etmek icin kullanilsa da biyolojik baglamda insani da icerir Anadolu agizlarinda hayvan anlaminda bav bobos bocu cer cokgal doluk evcimen evluk karabocu karalti medek tereke tom gibi sozcukler kullanilmaktadir Hayvan sozcugunun es anlamlisi dongul sozcugudur Hayvanlar aleminin bilimsel ve Latince adi olan Animalia terimi ise yine Latince olan ve yasayan ya da ruh anlamina gelen animadan turetilmis animal sozcugunun coguludur Hayvanlar alemini tanimlayan bir baska Yunanca bilimsel terim de metazoa dir metazwa Hayvanlar Yasadigi donem araligi 665 0 myo Kriyojeniyen Gunumuz Had nArkeenProterozoyikFa Biyolojik siniflandirmaUst alem Eukaryota sirasiz Unikonta sirasiz Obazoa sirasiz Opisthokonta sirasiz Holozoa sirasiz FilozoaAlem Animalia Linnaeus 1758Ana bolumlenmeAna hayvan taksonlariPorifera Alt alem Eumetazoa Ctenophora Placozoa Cnidaria Bilateria sirasiz Kimberella Xenacoelomorpha Nephrozoa sirasiz Ust sube Deuterostomia Protostomia sirasiz Ust sube Ecdysozoa Ust sube LophotrochozoaSinonimlerMetazoa Choanoblastaea Gastrobionta Zooaea Euanimalia Animalae Genellikle cevrelerine uyum saglayan ve diger canlilarla beslenen cok hucreliler alemidir Vucutlari embriyonun bazi metamorfozlar gecirmesiyle gelisir Okaryotik cok hucreli organizmalardir Besinlerini genel olarak sindirerek alirlar Hayvanlarin bircogu hareketlidir ve bitkilerde tipik olan bulunan kalin hucre duvarlari genellikle yoktur Embriyonik gelisim esnasinda buyuk olculerde hucresel gocler ve doku organizasyonlari gorulur Uremeleri primer birincil olarak seksueldir diploit kromozom tasiyan disi ve erkekler mayozla haploit kromozomlu gametleri bunlar da birleserek diploit zigotu olusturur Yaklasik 1 milyonu bocek olmak uzere 1 5 milyondan fazla hayvan turu tanimlanmistir fakat tanimlanmamis olanlarla birlikte 7 milyondan fazla hayvan turu oldugu tahmin edilmektedir Dunyadaki hayvanlarin sistematik dagilisiAyirici ozellikleriHayvanlari diger canlilardan ayiran pek cok nitelik vardir Hayvanlar hucre cekirdeklerine sahip okaryot canlilardir ve cok hucrelidirler Bircok hayvan gunes isigini dolayli yollardan kullanarak gelisir Hayvanlarin tersine bitkiler bu isigi fotosentez ile dogrudan basit sekerler uretmek icin kullanir Bu onlari bakteriler ve protozoalardan ayirir Hayvanlar disbeslenendir heterotrof kendi besinlerini uretememeleri onlari bitkiler ve alglerden ayirir Hucre duvarlarinin olmayisi da onlari bitkiler algler ve mantarlardan ayirir Hayvanlar bazi yasam evreleri disinda devingendirler Bircok hayvan turu dolyataginda blastula evresinden gecer ki bu hayvanlara ozgu bir evredir Ureme ve gelismeHemen hemen tum hayvanlar ciftleserek urerler Yetiskinler diploit ya da Her birinin kendine has ureme hucresi vardir Bircok hayvan ciftleserek uremeye yatkindir Hayvanlarin uc ureme sekli vardir Ic ureme ve ic gelisme Bu ureme ve sekli spermin yumurtaya girerek dollenmesi sonucu ve embriyonun anne karninda gelismesiyle olusur Memelilerde gorulur Ic ureme ve dis gelisme Bu ureme ve gelisme sekli spermin yumurtaya girerek dollenip yumurtayla birlikte embriyonun disari cikarak disarida gelismesi sonucu olusur Kurbagalar ve baliklar haric yumurtayla cogalan hayvanlarda gorulur Dis ureme ve dis gelisme Annenin dollenmemis yumurtayi biraktiktan sonra babanin o yumurtalari dollemesiyle embriyonun olusup vucut disinda gelismesiyle gerceklesir Kurbagalarda ve baliklarda gorulur Basit siniflandirmaAgnotozoa Basit hayvanlar OmurgasizlarParazoa Gercek dokusu olmayanlarPlacozoa Porifera SungerlerEumetazoa Gercek dokusu olanlarRadiata Radial simetrili canlilar Bilateria Bilateral simetrili canlilar dd OmurgalilarAcrania KafatassizlarHemichordata Yari sirtipliler Urochordata Tunicata Tulumlular Cephalochordata Basi kordalilarCraniata Gercek kafataslilarAgnatha Cenesizler Gnathostomata Gercek cenelilerPisces Baliklar Tetrapoda Dort uyelilerAmphibia Iki yasamlilar Reptilia Surungenler Aves Kuslar Mammalia Memeliler dd dd dd Evrimsel tarihEdiyakaran faunasindan 635 542 myo Dickinsonia costata bilinen en eski hayvan turlerinden biridir Hayvanlari temsil edebilecek ilk tasillar Guney Avustralya daki nun 665 milyon yillik kayalarinda ortaya cikar Bu tasillar erken sungerler olarak yorumlaniyor En eski hayvanlar yaklasik 610 milyon yil once Kambriyen oncesinin sonlarina dogru Ediayakaran faunasinda bulunur Bu canlilarin hayvanlarin icinde olup olmadigi uzun suredir kuskuluydu Ama Dickinsonia fosillerinde hayvansal lipit kolesterolunun kesfi bunlarin gercekten de hayvanlar olabilecegini ortaya koyuyor Hayvanlarin dusuk oksijen kosullari altinda ortaya ciktiklari dusunulur bu da onlarin ilk once butunuyle oksijensiz solunum yoluyla yasayabildiklerini ancak oksijenli solunum icin uyarlandikca cevrelerindeki oksijene butunuyle bagimli hale geldiklerini dusundurur Anomalocaris canadensis yaklasik 542 milyon yil once baslayan Kambriyen patlamasinda ortaya cikan ve Burgess Seyli tasil yataklarinda bulunan bircok hayvan turunden biridir Bircok hayvan subesi tasil kayitlarinda ilk olarak yaklasik 542 milyon yil once baslayan Kambriyen patlamasi sirasinda Burgess Seyli gibi yataklarda ortaya cikiyor Bu kayaclardaki subeler arasinda yumusakcalar dalli bacaklilar kutuk ayaklilar su ayilari eklem bacaklilar derisi dikenliler ve yari sirtipliler bulunurken ayrica yirtici Anomalocaris gibi gunumuzde soyu tukenmis sayisiz canli da bulunur Bu olayin gorunen apansizligi tum bu hayvanlarin ayni anda ortaya ciktiklarini gostermekten cok tasil kayitlarinin bir eseri olabilir Insan haricinde hayvanlarHayvan haklari hareketinde hayvan haklarindan bahsederken insanlarin da hayvan kategorisinde oldugunu vurgulamak icin Insan harici hayvanlar kalibi kullanilir Ayrica bakinizHayvanlarin evrimiKaynakca Turner Elizabeth C 28 Temmuz 2021 Possible poriferan body fossils in early Neoproterozoic microbial reefs Nature Ingilizce 1 5 doi 10 1038 s41586 021 03773 z ISSN 1476 4687 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Temmuz 2021 Kubbealti Lugati TDK Derleme Sozlugu Es ve Yakin Anlamli Kelimeler Sozlugu Pamukkale Universitesi Ingilizce Sozluk Hani Astolin 2019 Turk un Gizlenen Bilgisini Arayan Turk a b Bobrovskiy Ilya Hope Janet M Ivantsov Andrey Nettersheim Benjamin J Hallmann Christian Brocks Jochen J 21 Eylul 2018 Ancient steroids establish the Ediacaran fossil Dickinsonia as one of the earliest animals Science Ingilizce 361 6408 1246 1249 doi 10 1126 science aat7228 ISSN 0036 8075 PMID 30237355 24 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Haziran 2021 Maloof Adam C Rose Catherine V Beach Robert Samuels Bradley M Calmet Claire C Erwin Douglas H Poirier Gerald R Yao Nan Simons Frederik J Eylul 2010 Possible animal body fossils in pre Marinoan limestones from South Australia Nature Geoscience Ingilizce 3 9 653 659 doi 10 1038 ngeo934 ISSN 1752 0908 2 Mayis 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Haziran 2021 Shen Bing Dong Lin Xiao Shuhai Kowalewski Michal 4 Ocak 2008 The Avalon Explosion Evolution of Ediacara Morphospace Science Ingilizce 319 5859 81 84 doi 10 1126 science 1150279 ISSN 0036 8075 PMID 18174439 24 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Haziran 2021 Energy metabolism in anaerobic eukaryotes and Earth s late oxygenation Free Radical Biology and Medicine Ingilizce 140 279 294 20 Agustos 2019 doi 10 1016 j freeradbiomed 2019 03 030 ISSN 0891 5849 PMC 6856725 2 PMID 30935869 16 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Haziran 2021 KB1 bakim PMC bicimi link Maloof Adam C Porter Susannah M Moore John L Dudas Frank O Bowring Samuel A Higgins John A Fike David A Eddy Michael P 1 Kasim 2010 The earliest Cambrian record of animals and ocean geochemical change GSA Bulletin Ingilizce 122 11 12 1731 1774 doi 10 1130 B30346 1 ISSN 0016 7606 www dia ucsb edu 7 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Haziran 2021 Conway Morris Simon 1 Aralik 2003 The Cambrian explosion of metazoans and molecular biology would Darwin be satisfied International Journal of Developmental Biology Ingilizce 47 7 8 505 515 doi 10 1387 ijdb 14756326 ISSN 0214 6282 PMID 14756326 24 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Haziran 2021 Canada Royal Ontario Museum and Parks 10 Haziran 2011 burgess shale rom on ca Ingilizce 8 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 21 Haziran 2021 Portali Kaos GL LGBTI Haber Kaos GL LGBTI Haber Portali 27 Eylul 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Nisan 2023 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Animalia ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikitur de Animalia ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur