Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arpa (Hordeum vulgare L.) buğdaygillerden taneleri malt ve yem olarak kullanılan önemli bir tahıl bitkisidir. Tarih öncesi devirlerdeki en önemli kültür bitkilerinden biri olmakla birlikte, ekonomik önemi olan bitkilerin başında gelmektedir.
| Hordeum vulgare | ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Arpa | ||||||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||
Türler | ||||||||||||||||||||||||
| 32 tür. |
Etimoloji
Türkçede arpa sözcüğüne ilk olarak, 9. yüzyıldan kalma Karabalgasun Yazıtı'nda rastlanmıştır ve Türkçede hem “bitki (Hordeum vulgare L.)” hem de “bu bitkinin ürünü olan tahıl” olmak üzere iki ayrı anlamda kullanılmaktadır.
Kökeni
Yaklaşık 10.500 yıl önce, bugünkü İsrail, Ürdün, Lübnan, batı Suriye, batı İran, Irak ile güneydoğu Türkiye’yi kapsayan ve Bereketli Hilal olarak isimlendirilen bölgede kültüre alındığı bilinmektedir. O zamanlarda ekimi yapılmakta olan arpa, bugün yabani arpa (Hordeum vulgare L. ssp. spontaneum (K. Koch.) Thell.) olarak da bilinen ve ilk defa Türkiye’de keşfedilmiş olan bir alt türdür. Bu alt türü, insanlar en az 18.000–19.000 yıldan beri, önemli bir besin kaynağı olarak kullanmaktadırlar. İnsanlar arpayı 10.000 yıl öncesinde Orta Doğu’dan başlayarak, 2.000 yıl öncesinde Çin’e kadar, dünyanın farklı yerlerinde ıslah etmişler böylece bugün kullanıln arpayı (Hordeum vulgare ssp. vulgare L.) elde etmişlerdir.
Üretim
Dünyada, tahıllar arasında üretimde mısır, buğday ve pirinçten sonra 4. sırada yer alır. 2008’de dünya genelinde toplam üretimi 157.644.721 ton olmuştur. Üretimde başı çeken ülkeler sırasıyla, Rusya, Ukrayna, Fransa, Almanya, Kanada ve İspanya’dır. Arpanın ekimi dünyada 56.774.297 hektarlık alana yapılmaktadır.
Kullanım alanları
Arpa neolitik dönemden itibaren milyonlarca insan tarafından önemli bir besin kaynağı olarak tüketilmiş olsa da, bugün daha çok hayvan yemi ve bira yapımında kullanılmaktadır. 1980’lerde Avrupa ve Amerika’da besin değerinin anlaşılmasıyla gıda sektörüne yeniden girmiştir. Ancak, Asya ve kuzey Afrika’daki bazı kültürlerde arpanın gıda sektöründeki yeri eski çağlardan beri değişmemiştir. Bunun yanı sıra, buğdayın ekilemediği kutup bölgelerinde ve yüksek dağlık bölgelerde arpa ekilerek besin maddesi olarak kullanılmaktadır. Bugün dünyada ekimi yapılan arpanın %65’i hayvan yemi olarak, %33’ü maltlık olarak bira ve viski yapımı ile biyodizel üretiminde, %2’si de insan besini olarak gıda endüstrisinde kullanılmaktadır. Türkiye'de ise tüketimin %90’ı hayvan yemi olarak, kalan kısmı maltlık olarak bira sanayinde ve gıda endüstrisinde kullanılmaktadır. Gıda endüstrisinde kullanılan oran çok düşük olup, bira sanayinde kullanılan oran her geçen yıl artmaktadır.
Hayvan yemi olarak kullanılan arpalarda protein oranının fazla olması gerekmektedir. Kavuzun fazla olması besleyicilik değerini düşürür. Bu nedenle, protein değeri yüksek ve kavuzca yoksul olan altı sıralı arpa, yemlik arpa olarak kullanmaktadırlar. Biralık arpalarda ise protein oranının düşük olması istenmektedir (%9 – 10,5). Bu amaçla, bira üretimi için gerekli olan malt iki sıralı beyaz arpalardan elde edilir
Kısa yaşam döngüsü, tek yıllık bir bitki olması ve genomunun yedi çift kromozomdan oluşması, arpayı moleküler çalışmalar için önemli bir model bitki yapmaktadır. Fizyolojik, morfolojik ve genetik açıdan büyük çeşitlilik göstermesi, geniş ölçüde genetik stokların ve haritaların bulunması ve kendi kendine döllenebilmesi sayesinde çok yönlü testlerin uygulanabilmesi, arpanın fizyolojik ve moleküler çalışmalar için önemini daha da arttırmaktadır.
Arpa, tarih boyunca maruz kaldığı gerek ıslah çalışmaları gerekse doğal seleksiyonlar sonucunda, tarımsal üretimini kolaylaştıracak fenotipik özellikler kazanmıştır. Bu fenotipik özelliklerin yanında, erken olgunlaşma ve stres koşullarına yüksek oranda uyum sağlayabilme gibi nitelikleri, kutuplardan ekvatoral bölgelere kadar tüm dünya çapında, ekime uygun bir ürün olmasını sağlamıştır. Bu stres koşulları, çok soğuk ve sert iklimleri, kuraklığı, alkali ve tuzlu topraklarda yetişmeyi kapsamaktadır. Bugün arpa, kuzey kutbundan tropik bölgelere, her türlü iklim koşulları altında yaygın bir şekilde ekili olmakla birlikte, ılıman bölge tarım ekonomilerinde kilit rol oynamaktadır. Bunun yanı sıra, yabani arpanın aşırı iklim koşullarına uyum sağlayabilme yeteneği ve henüz açığa çıkmamış olası uyum yeteneği göz önüne alındığında, gelecekte arpanın germplazm kaynaklarına başvurularak bu potansiyellerin kullanılabileceği düşünülmektedir.
Kaynakça
- ^ Aslıhan Temel, Gönül Kartal, Nermin Gözükırmızı (2008). "Genetic and Epigenetic Variations in Barley Calli Cultures". Biotechnology and Biotechnology Equipment. Cilt 22 (4). ss. 911-914.
- ^ a b c Daisuke Saisho and Michael D. Purugganan (2007). . Genetics. ss. 1765-1776. 24 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.|erişimtarihi=5 Şubat 2010 |arşivurl= |arşivtarihi=24 Aralık 2009 |ölüurl=hayır }}
- ^ a b c d A. Badr, K. Müller, R. Schäfer-Pregl, H. El Rabey, S. Effgen, H. H. Ibrahim, C. Pozzi, W. Rohde, and F. Salamini (2000). "On the Origin and Domestication History of Barley (Hordeum vulgare)". Molecular Biology and Evolution. ss. 499-510. 11 Nisan 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.
- ^ NİŞANYAN, S., 2004, Sözlerin Soyağacı, 3. edisyon, ADAM, İstanbul, 975-4187-436.
- ^ . 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.
- ^ a b c SALAMINI, F., ÖZKAN, H., BRANDOLINI, A., SCHÄFER-PREGL, R. and MARTIN, W., 2002, Genetics and Geography of Wild Cereal Domestication in the Near East, Nature Reviews Genetics, 3, 429-441.
- ^ a b BAIK, B.K., ULRICH, S.E., 2008, Barley for Food: Characteristics, Improvement, and Renewed Interest, Journal of Cereal Science, 48, 233–242.
- ^ a b c SCHULTE, D., CLOSE, T.J., GRANER, A., LANGRIDGE, P., MATSUMOTO, T., MUEHLBAUER, G., SATO, K., SCHULMAN, A.H., WAUGH, R., WISE, R.P. and STEIN, N., 2009, The International Barley Sequencing Consortium–At the Treshold of Efficient Access to the Barley Genome, Plant Physiology, 149, 142-147.
- ^ a b c d . 8 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.
- ^ a b SHAKHATREH, Y., HADDAH, N., ALRABABAH, M., GRANDO, S., CECCARELLI, S., 2009, Phenotipic Diversity in Wild Barley (Hordeum vulgare L. ssp. spontaneum (C. Koch) Thell.) Accessions Collected in Jordan, Genetic Resources amd Crop Evolution, Basımda.
- ^ a b c d POURKHEIRANDISH, M. and KOMATSUDA, T., 2007, The Importance of Barley Genetics and Domestication in a Global Perspective, Annals of Botany, 100 (7), 999-1008.
- ^ a b c d e . 14 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.
- ^ HAMAT, H., 1999, Isırgan (Urtica dioica L.) ve Arpa (Hordeum vulgare L.) Bitkilerinden Elde Edilen Ekstrelerin Bitkisel Tümörler Üzerine Etkilerinin Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi.
- ^ a b c d FORSTER, B.P., ELLIS, R.P., THOMAS., W.T.B., NEWTON, A.C., TUBEROSA, R., THIS, D., EL-ENEIN, R.A., BAHRİ, M.H. and BEN SALEM, M., 2000, The Development and Application of Molecular Markers for Abiotic Stress Tolerance In Barley, Journal of Experimental Botany, 51 (342), 19-27.
- ^ "FAO". 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.
- ^ LYONS, M., CARDLE, L., ROSTOKS, N., WAUGH, R., FLAVELL, A.J., 2008, Isolation, Analysis and Marker Utility of Novel Miniature Inverted Repeat Transposable Elements From the Barley Genome, Molecular Genetics and Genomics, 280, 275-285.
- ^ CHO, S., DREHER, M., 2001, Handbook of Dietary Fiber, CRC, New York, 082-4789-601.
- ^ . 9 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2010.
- ^ RODRIGUEZ, M., O’SULLIVAN, D., DONINI, P., PAPA, R., CHIAPPARINO, E., LEIGH, F. and ATTENE, G., 2006, Integration of Retrotransposons-Based Markers In a Linkage Map of Barley, Molecular Breeding, 17, 173-184.
- ^ KOORNNEEF, M., ALONSO-BLANCO, C. and PEETERS, A.J.M., 1997, Genetic Approaches in Plant Physiology, New Phytologist, 137, 1-8.
- ^ CASTIGLIONE, M.R., VENORA, G., RAVALLI, C., STOILOV, L., GECHEFF, K., CREMONINI, R., 2008, DNA Methylation and Chromosomal Rearrangements in Reconstructed Karyotypes of Hordeum vulgare L., Protoplasma, 232, 215-222.
- ^ DOLEŽEL, J., KUBALÁKOVÁ, M., PAUX, E., BARTOŠ, J. and FEUILLET, C., 2007, Chromose-Based Genomics in the Cereals, Chromosome Research, 15, 51-66.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Arpa Hordeum vulgare L bugdaygillerden taneleri malt ve yem olarak kullanilan onemli bir tahil bitkisidir Tarih oncesi devirlerdeki en onemli kultur bitkilerinden biri olmakla birlikte ekonomik onemi olan bitkilerin basinda gelmektedir Hordeum vulgareArpaBiyolojik siniflandirmaUst alem EukaryaAlem PlantaeAlt alem Damarli bitkiler Ust bolum Spermatophyta Tohumlu bitkiler Bolum Magnoliophyta Kapali tohumlular Sinif Liliopsida Tek cenekliler Alt sinif Takim PoalesFamilya Poaceae Bugdaygiller Alt familya PooideaeOymak Cins Hordeum L Turler32 tur Kabuklu solda ve kabugu soyulmus sagda arpa tohumlari EtimolojiTurkcede arpa sozcugune ilk olarak 9 yuzyildan kalma Karabalgasun Yaziti nda rastlanmistir ve Turkcede hem bitki Hordeum vulgare L hem de bu bitkinin urunu olan tahil olmak uzere iki ayri anlamda kullanilmaktadir KokeniYaklasik 10 500 yil once bugunku Israil Urdun Lubnan bati Suriye bati Iran Irak ile guneydogu Turkiye yi kapsayan ve Bereketli Hilal olarak isimlendirilen bolgede kulture alindigi bilinmektedir O zamanlarda ekimi yapilmakta olan arpa bugun yabani arpa Hordeum vulgare L ssp spontaneum K Koch Thell olarak da bilinen ve ilk defa Turkiye de kesfedilmis olan bir alt turdur Bu alt turu insanlar en az 18 000 19 000 yildan beri onemli bir besin kaynagi olarak kullanmaktadirlar Insanlar arpayi 10 000 yil oncesinde Orta Dogu dan baslayarak 2 000 yil oncesinde Cin e kadar dunyanin farkli yerlerinde islah etmisler boylece bugun kullaniln arpayi Hordeum vulgare ssp vulgare L elde etmislerdir UretimDunyada tahillar arasinda uretimde misir bugday ve pirincten sonra 4 sirada yer alir 2008 de dunya genelinde toplam uretimi 157 644 721 ton olmustur Uretimde basi ceken ulkeler sirasiyla Rusya Ukrayna Fransa Almanya Kanada ve Ispanya dir Arpanin ekimi dunyada 56 774 297 hektarlik alana yapilmaktadir Kullanim alanlariArpa neolitik donemden itibaren milyonlarca insan tarafindan onemli bir besin kaynagi olarak tuketilmis olsa da bugun daha cok hayvan yemi ve bira yapiminda kullanilmaktadir 1980 lerde Avrupa ve Amerika da besin degerinin anlasilmasiyla gida sektorune yeniden girmistir Ancak Asya ve kuzey Afrika daki bazi kulturlerde arpanin gida sektorundeki yeri eski caglardan beri degismemistir Bunun yani sira bugdayin ekilemedigi kutup bolgelerinde ve yuksek daglik bolgelerde arpa ekilerek besin maddesi olarak kullanilmaktadir Bugun dunyada ekimi yapilan arpanin 65 i hayvan yemi olarak 33 u maltlik olarak bira ve viski yapimi ile biyodizel uretiminde 2 si de insan besini olarak gida endustrisinde kullanilmaktadir Turkiye de ise tuketimin 90 i hayvan yemi olarak kalan kismi maltlik olarak bira sanayinde ve gida endustrisinde kullanilmaktadir Gida endustrisinde kullanilan oran cok dusuk olup bira sanayinde kullanilan oran her gecen yil artmaktadir Hayvan yemi olarak kullanilan arpalarda protein oraninin fazla olmasi gerekmektedir Kavuzun fazla olmasi besleyicilik degerini dusurur Bu nedenle protein degeri yuksek ve kavuzca yoksul olan alti sirali arpa yemlik arpa olarak kullanmaktadirlar Biralik arpalarda ise protein oraninin dusuk olmasi istenmektedir 9 10 5 Bu amacla bira uretimi icin gerekli olan malt iki sirali beyaz arpalardan elde edilir Kisa yasam dongusu tek yillik bir bitki olmasi ve genomunun yedi cift kromozomdan olusmasi arpayi molekuler calismalar icin onemli bir model bitki yapmaktadir Fizyolojik morfolojik ve genetik acidan buyuk cesitlilik gostermesi genis olcude genetik stoklarin ve haritalarin bulunmasi ve kendi kendine dollenebilmesi sayesinde cok yonlu testlerin uygulanabilmesi arpanin fizyolojik ve molekuler calismalar icin onemini daha da arttirmaktadir Arpa tarih boyunca maruz kaldigi gerek islah calismalari gerekse dogal seleksiyonlar sonucunda tarimsal uretimini kolaylastiracak fenotipik ozellikler kazanmistir Bu fenotipik ozelliklerin yaninda erken olgunlasma ve stres kosullarina yuksek oranda uyum saglayabilme gibi nitelikleri kutuplardan ekvatoral bolgelere kadar tum dunya capinda ekime uygun bir urun olmasini saglamistir Bu stres kosullari cok soguk ve sert iklimleri kurakligi alkali ve tuzlu topraklarda yetismeyi kapsamaktadir Bugun arpa kuzey kutbundan tropik bolgelere her turlu iklim kosullari altinda yaygin bir sekilde ekili olmakla birlikte iliman bolge tarim ekonomilerinde kilit rol oynamaktadir Bunun yani sira yabani arpanin asiri iklim kosullarina uyum saglayabilme yetenegi ve henuz aciga cikmamis olasi uyum yetenegi goz onune alindiginda gelecekte arpanin germplazm kaynaklarina basvurularak bu potansiyellerin kullanilabilecegi dusunulmektedir Kaynakca Aslihan Temel Gonul Kartal Nermin Gozukirmizi 2008 Genetic and Epigenetic Variations in Barley Calli Cultures Biotechnology and Biotechnology Equipment Cilt 22 4 ss 911 914 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b c Daisuke Saisho and Michael D Purugganan 2007 Genetics ss 1765 1776 24 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2010 erisimtarihi 5 Subat 2010 arsivurl arsivtarihi 24 Aralik 2009 oluurl hayir a b c d A Badr K Muller R Schafer Pregl H El Rabey S Effgen H H Ibrahim C Pozzi W Rohde and F Salamini 2000 On the Origin and Domestication History of Barley Hordeum vulgare Molecular Biology and Evolution ss 499 510 11 Nisan 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2010 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link NISANYAN S 2004 Sozlerin Soyagaci 3 edisyon ADAM Istanbul 975 4187 436 28 Mart 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2010 a b c SALAMINI F OZKAN H BRANDOLINI A SCHAFER PREGL R and MARTIN W 2002 Genetics and Geography of Wild Cereal Domestication in the Near East Nature Reviews Genetics 3 429 441 a b BAIK B K ULRICH S E 2008 Barley for Food Characteristics Improvement and Renewed Interest Journal of Cereal Science 48 233 242 a b c SCHULTE D CLOSE T J GRANER A LANGRIDGE P MATSUMOTO T MUEHLBAUER G SATO K SCHULMAN A H WAUGH R WISE R P and STEIN N 2009 The International Barley Sequencing Consortium At the Treshold of Efficient Access to the Barley Genome Plant Physiology 149 142 147 a b c d 8 Mart 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2010 a b SHAKHATREH Y HADDAH N ALRABABAH M GRANDO S CECCARELLI S 2009 Phenotipic Diversity in Wild Barley Hordeum vulgare L ssp spontaneum C Koch Thell Accessions Collected in Jordan Genetic Resources amd Crop Evolution Basimda a b c d POURKHEIRANDISH M and KOMATSUDA T 2007 The Importance of Barley Genetics and Domestication in a Global Perspective Annals of Botany 100 7 999 1008 a b c d e 14 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2010 HAMAT H 1999 Isirgan Urtica dioica L ve Arpa Hordeum vulgare L Bitkilerinden Elde Edilen Ekstrelerin Bitkisel Tumorler Uzerine Etkilerinin Arastirilmasi Yuksek Lisans Tezi Fen Bilimleri Enstitusu Istanbul Universitesi a b c d FORSTER B P ELLIS R P THOMAS W T B NEWTON A C TUBEROSA R THIS D EL ENEIN R A BAHRI M H and BEN SALEM M 2000 The Development and Application of Molecular Markers for Abiotic Stress Tolerance In Barley Journal of Experimental Botany 51 342 19 27 FAO 26 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2010 LYONS M CARDLE L ROSTOKS N WAUGH R FLAVELL A J 2008 Isolation Analysis and Marker Utility of Novel Miniature Inverted Repeat Transposable Elements From the Barley Genome Molecular Genetics and Genomics 280 275 285 CHO S DREHER M 2001 Handbook of Dietary Fiber CRC New York 082 4789 601 9 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Subat 2010 RODRIGUEZ M O SULLIVAN D DONINI P PAPA R CHIAPPARINO E LEIGH F and ATTENE G 2006 Integration of Retrotransposons Based Markers In a Linkage Map of Barley Molecular Breeding 17 173 184 KOORNNEEF M ALONSO BLANCO C and PEETERS A J M 1997 Genetic Approaches in Plant Physiology New Phytologist 137 1 8 CASTIGLIONE M R VENORA G RAVALLI C STOILOV L GECHEFF K CREMONINI R 2008 DNA Methylation and Chromosomal Rearrangements in Reconstructed Karyotypes of Hordeum vulgare L Protoplasma 232 215 222 DOLEZEL J KUBALAKOVA M PAUX E BARTOS J and FEUILLET C 2007 Chromose Based Genomics in the Cereals Chromosome Research 15 51 66