Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Damga (Eski Türkçe: tamga) bir şeyin üzerine bir işaret basmaya yarayan alet, mühür demektir. Ayrıca herhangi bir şeyin üzerine bu aletle bırakılmış olan işaret, iz anlamına da gelir. Türk halklarında ve Türk kökenli olmayan Kafkas halklarında boy/aşiret damgaları geleneği görülür (Batı Çerkesçe tamığe (тамыгъэ), Doğu Çerkesçe damığe (дамыгъэ), Abazaca adamğ (адамгъ)).
Eski Türkçede "Tamga" olarak söylenirken, günümüz Türkçesinde "Damga" biçimiyle yer alır. Ayrıca; Azerice Damğa, Tatarca Tamga, Başkurtça, Özbekçe, Kırgızca ve Uygurca da ise Tamğa olarak söylenir. Türkmenler ise (ğ-m değişmesiyle) "Tağma" biçiminde ifade ederler. Hatta Rusçaya dahi Tamga biçimiyle geçmiştir.
Tarihte tamgalar
Tamga (Göktürkçe: 
tamga) Türklerin çeşitli boylarının çeşitli amaçlarla oluşturup kullandıkları simgelerdir. Tarihsel kökeni çok eskilere dayanan tamgalar (damgalar) bir iletişim gereksinimi olarak türemiştir. Bu sebeple hayvan, eşya ve hatta silahların damgalanması gibi harmanda elde edilmiş olan hububat da damgalanırdı. Erken Türkler, Kuzey Avrasya kıtasında yaygın olarak yaşamışlar, geçimlerini çobanlık ve avcılıkla sağlamaya başlamışlardı. Yazın yaylakta, kışın kışlakta yarı göçebe hayat sürdürmüşlerdi. Mevsim göçleri sırasında, sürülerin birbirlerine karışmaması için her boy, sürülerine kendi tamgasını vuruyordu. Harzemşahlar çağında yazılmış olan Mukaddimetü'l Edeb'de "Mühür bastı, bugdayga" şeklinde bir cümle görülmektedir. Daha sonraki çağlara ait olan Moğolca karşılığında ise yarı Türkçe yarı Moğolca olarak "Tamga daruba bugdayda" denmektedir.
Oğuz boyları damgaları
Aileler (oguşlar) birleşerek urug (oymak)ları, uruglar birleşerek boyları, boylar birleşerek bodunları, bodunlar da birleşerek elleri (illeri) oluşturur. Bu kelimenin baş harfi "i" ile "e" karışımı bir sesle okunmaktadır. Bozkırda en yüksek siyasal örgütlenme biçimi eldir. Bodun yöneticisine han, el yöneticisine kağan denilmektedir.
Kayı, Afşar, Bayat, Yazgır dört Oğuz boyları Reşideddin Fazlullah'a göre Bozok boy (sağ kolu) birliğine, diğer on ikisi de Üçok boy (sol kolu) birliğine uygundur. Cami’üt-Tevarih adlı kitabında iki grubun her biri on iki boyların Ordu'nun sağ ve sol kolundan oluştuğu aktarılmıştır.
Kaşgarlı Mahmud'a göre Divânu Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünün tamga ları:Kaşgarlı bu tamgaların davarlara, yılkı lara vurulduğunu söyler.
'nin, Tevârih-i Âl-i Selçuk adındaki eserinde Oğuz boyları;
- Sağ Kol;
- Gün Ḫan, Ay Ḫan, Yılduz Ḫan
Ḵayı, Bayat, Yazur, Döger, Ușar (Avşar), Ḳayzıḳ (Kızık), Alḳaövli, Ḳaraövlü, Davdarḡa (Dodurğa), Yaparlu, Bigdeli, Ḳarḳın.
- Sol Kol;
- Gök Ḫan, Ṯaḳ Ḫan, Dingiz Ḫan
Payındur (Bayındur), Becene (Biçene), Salur, İgdür, Bügdüz, Çavundur, Cibini (Çepni), Alayundlu, Evdagir (Üregir), Yıva, Ḳınuḳ.
Anadolu’da bugünkü söylenişe göre Oğuz boylarının adları:
- Boz-oklar: Kayı, Bayat, Kara-Evli, Ak-Evli, Yazır, Döğer, Dodurğa, Avşar, Kızık, Beğ-Dili, Karkın.
- Üç-oklar : Bayındır, Peçenek (Beçenek), Çavundur, Çepni, Salur (salır), Eymir, Alayuntlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Kınık.
Oğuz boylarının simgeleri
Damga-sembol (ongun) olarak sıkça kullanılan kartal, kudret ve kuvvetin temsilcisidir. Göksel hâkimiyeti, yükseklerde uçabildiği için yaratıcı’ya yakın oluşu ve insanlar arasında olan hadiseleri yaratıcı’ya haber verdiğine inanılması dolayısıyla kutsal sayılmıştır.
Ongunlar
Eski Oğuzca'da "ongun" kelimesi "totem" anlamındadır. Macar dilbilimci László Rásonyi Ongun'un Türkçe bir kelime olduğunu,Abdülkadir İnan ise Moğolca kökenli olduğunu ifade eder.Bahaeddin Ögel de "ongun" kelimesinin aslının Moğolca olduğuna katılırken Türkçesinin de "kök-menşe" anlamındaki "töz" olduğuna işaret eder. Oğuz destanlarına göre, her boyun bir kuş sembolü vardır. Bu kuşlar da genel olarak yırtıcı kuşlardan seçilmiştir. Moğol tarihçisi Reşideddin Fazlullah, bu kuşlara Ongon deyimini kullanmış ve bu suretle deyim günümüze kadar ulaşmıştır.
Ebulgazi Bahadır Han'ın Şecere-i Türk eserine göre: Salur boyununki kartal, Dodurğa boyunun kızıl kartal ve Kınık boyunun da ak kartal'dır.Kartal, Altay mitolojisinde en büyük Tanrı sayılan Ülgen'in yedi oğlundan biridir.
- Kınık boyu : cürre karcığay, yani çakırdoğanın erkeği (Farsça cürre = kuşların erkeği)
- Kayı boyu : sungur (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin'dir.), yani şahinlerin en büyüğü olan akdoğan.
- Bayındır boyu : laçin (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin'dir), gezgin şahin.
- Yıva boyu : tuygun, yani yaşlı erkek çakırdoğan. Prof. Bazin Özbekçedeki karşılığını bulmuştur: kari erkek karcıyağ.
- Salur boyu : bürgüt, yani kral kartal.
- Afşar boyu : çure-laçin, yani erkek Falco peregrinus.
- Begtili boyu : bahri, yani .
- Büğdüz boyu : italyu (tam olarak köpekleri alan anlamındadır), yani (Rusçada balaban), av için yetiştirilen dişi ya da kutsal doğan.
- Bayat boyu : ükü, yani grandük.
- Yazır boyu : turumtay (Reşîdüddîn Fazlullah’ın listesinde çakır'dır.), .
- Eymür boyu : adı bilinmeyen bu kuşa isperi, Falco subbuteo.
- Karabölük boyu: küyenek sarı, yani küçük sarı kerkenez (küye’nin nek’le kısaltılmışı).
- Alkaevli boyu : küyenek, yani kerkenez.
- İğdir boyu : karcığay, yani Falco columbarius.
- Üreğir boyu : biku, yani gecekuşu.
- Tudırka boyu: kızıl karcığay, yani kızıl çakırdoğan.
- Ulayundluğ boyu : yağalbay, Falco vespertinus.
- Tüger boyu : küçügen, yani kuzuların büyük çakırdoğanı.
- Peçenek boyu : ala toğunak, .
- Çavuldur boyu : buğdayınık. Kononov’un bunu Humay olarak yorumlaması yanlıştır. Kırgız halkbiliminde yer alır. Adının buğdaykuşu olduğu düşünülür.
- Çepni boyu : humay. Farsça hüma. Bu kez hatayı Ebulgazi Bahadur Han yapmıştır. Gerçekte ongun’ları kumay, yani kar çakırdoğanı.
- Çarukluğ boyu : sarı karcığay, yani sarı çakırdoğan.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Nisan 2013.
- ^ "Türk Dil Kurumu, Türk Lehçeleri Sözlüğü, "Damga"". 8 Şubat 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Şubat 2012.
- ^ Rašīd ad-Dīn Fadl-Allah, Ğāmi 'al-Tawārīc, ed. Bahman Karimi, Vol. I, (pers. Text), Teheran 1338 (1959).
- ^ TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı[]
- ^ Divânü Lugâti't-Türk, Kâşgarlı Mahmûd, Sayfa 354, Kabalcı Yayınevi.
- ^ At, eşek gibi tek tırnaklı hayvan sürüsü.TDK Büyük Türkçe Sözlük[]
- ^ Prof. Dr. Faruk Sümer, Tarihleri-Boy Teşkilatı Destanları Oğuzlar (Türkmenler), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1999, sayfa 227-229-232.
- ^ Ziya Gökalp, Türk Medeniyeti Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1976, sayfa 63.
- ^ L. Rásonyi, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları nr:83, Ankara, 1988, sayfa 22.
- ^ Abdülkadir İnan, "Ongun ve Tös Kelimeleri Hakkında", Türk Tarih ve Arkeologya Dergisi'nden Ayrıbasım İstanbul, 1935, sayfa 2.
- ^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1971, sayfa 32.
- ^ Ebulgazi Bahadır Han, Türklerin Soykütüğü, Haz: Muharrem Ergin, İstanbul, 1974, sayfa 48-52.
- ^ L.S.Akalın,Türk Folklorunda Kuşlar, Kültür Bakanlığı Yayınlan, Ankara,1993,sayfa l41.
Ek kaynaklar
- Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu yayını.
- Yazıcızāde ʿÂlì, Tevârih-i Âl-i Selçuk, Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. Or. Quart. 1823
- Yazıcızâde 'Âlì, Tevârih-i Âl-i Selçuk, Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Revan Bölümü, nr. 1390, vr. 234a
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Damga Eski Turkce tamga bir seyin uzerine bir isaret basmaya yarayan alet muhur demektir Ayrica herhangi bir seyin uzerine bu aletle birakilmis olan isaret iz anlamina da gelir Turk halklarinda ve Turk kokenli olmayan Kafkas halklarinda boy asiret damgalari gelenegi gorulur Bati Cerkesce tamige tamyge Dogu Cerkesce damige damyge Abazaca adamg adamg Oguzlar in damgalarinin listesi 15 yuzyil Selcukname Eski Turkcede Tamga olarak soylenirken gunumuz Turkcesinde Damga bicimiyle yer alir Ayrica Azerice Damga Tatarca Tamga Baskurtca Ozbekce Kirgizca ve Uygurca da ise Tamga olarak soylenir Turkmenler ise g m degismesiyle Tagma biciminde ifade ederler Hatta Ruscaya dahi Tamga bicimiyle gecmistir Tarihte tamgalarTamga Gokturkce tamga Turklerin cesitli boylarinin cesitli amaclarla olusturup kullandiklari simgelerdir Tarihsel kokeni cok eskilere dayanan tamgalar damgalar bir iletisim gereksinimi olarak turemistir Bu sebeple hayvan esya ve hatta silahlarin damgalanmasi gibi harmanda elde edilmis olan hububat da damgalanirdi Erken Turkler Kuzey Avrasya kitasinda yaygin olarak yasamislar gecimlerini cobanlik ve avcilikla saglamaya baslamislardi Yazin yaylakta kisin kislakta yari gocebe hayat surdurmuslerdi Mevsim gocleri sirasinda surulerin birbirlerine karismamasi icin her boy surulerine kendi tamgasini vuruyordu Harzemsahlar caginda yazilmis olan Mukaddimetu l Edeb de Muhur basti bugdayga seklinde bir cumle gorulmektedir Daha sonraki caglara ait olan Mogolca karsiliginda ise yari Turkce yari Mogolca olarak Tamga daruba bugdayda denmektedir Oguz boylari damgalariAileler oguslar birleserek urug oymak lari uruglar birleserek boylari boylar birleserek bodunlari bodunlar da birleserek elleri illeri olusturur Bu kelimenin bas harfi i ile e karisimi bir sesle okunmaktadir Bozkirda en yuksek siyasal orgutlenme bicimi eldir Bodun yoneticisine han el yoneticisine kagan denilmektedir Kayi Afsar Bayat Yazgir dort Oguz boylari Resideddin Fazlullah a gore Bozok boy sag kolu birligine diger on ikisi de Ucok boy sol kolu birligine uygundur Cami ut Tevarih adli kitabinda iki grubun her biri on iki boylarin Ordu nun sag ve sol kolundan olustugu aktarilmistir Kasgarli Mahmud a gore Divanu Lugati t Turk teki yirmi iki Oguz bolugunun tamga lari Kasgarli bu tamgalarin davarlara yilki lara vuruldugunu soyler Kinik Kayig Kayi Bayundur Bayindir Yiva Iva Salgur Salur Afsar Avsar Begtili Begdili Bugduz Bugduz Bayat Yazir Eymur Karaboluk Karaevli Alkaboluk Alkaevli Igdir Igdir Uregir Yuregir Tutirka Dodurga Ulayundlug Alayuntlu Tuger Doger Becenek Pecenek Cuvaldar Cavuldur Cepni Caruklug Carikli nin Tevarih i Al i Selcuk adindaki eserinde Oguz boylari Sag Kol Gun Ḫan Ay Ḫan Yilduz Ḫan Ḵayi Bayat Yazur Doger Ușar Avsar Ḳayziḳ Kizik Alḳaovli Ḳaraovlu Davdarḡa Dodurga Yaparlu Bigdeli Ḳarḳin Sol Kol Gok Ḫan Ṯaḳ Ḫan Dingiz Ḫan Payindur Bayindur Becene Bicene Salur Igdur Bugduz Cavundur Cibini Cepni Alayundlu Evdagir Uregir Yiva Ḳinuḳ Anadolu da bugunku soylenise gore Oguz boylarinin adlari Boz oklar Kayi Bayat Kara Evli Ak Evli Yazir Doger Dodurga Avsar Kizik Beg Dili Karkin Uc oklar Bayindir Pecenek Becenek Cavundur Cepni Salur salir Eymir Alayuntlu Yuregir Igdir Bugduz Kinik Oguz boylarinin simgeleriDamga sembol ongun olarak sikca kullanilan kartal kudret ve kuvvetin temsilcisidir Goksel hakimiyeti yukseklerde ucabildigi icin yaratici ya yakin olusu ve insanlar arasinda olan hadiseleri yaratici ya haber verdigine inanilmasi dolayisiyla kutsal sayilmistir Ongunlar Eski Oguzca da ongun kelimesi totem anlamindadir Macar dilbilimci Laszlo Rasonyi Ongun un Turkce bir kelime oldugunu Abdulkadir Inan ise Mogolca kokenli oldugunu ifade eder Bahaeddin Ogel de ongun kelimesinin aslinin Mogolca olduguna katilirken Turkcesinin de kok mense anlamindaki toz olduguna isaret eder Oguz destanlarina gore her boyun bir kus sembolu vardir Bu kuslar da genel olarak yirtici kuslardan secilmistir Mogol tarihcisi Resideddin Fazlullah bu kuslara Ongon deyimini kullanmis ve bu suretle deyim gunumuze kadar ulasmistir Ebulgazi Bahadir Han in Secere i Turk eserine gore Salur boyununki kartal Dodurga boyunun kizil kartal ve Kinik boyunun da ak kartal dir Kartal Altay mitolojisinde en buyuk Tanri sayilan Ulgen in yedi oglundan biridir Kinik boyu curre karcigay yani cakirdoganin erkegi Farsca curre kuslarin erkegi Kayi boyu sungur Resideddin Fazlullah in listesinde sahin dir yani sahinlerin en buyugu olan akdogan Bayindir boyu lacin Resideddin Fazlullah in listesinde sahin dir gezgin sahin Yiva boyu tuygun yani yasli erkek cakirdogan Prof Bazin Ozbekcedeki karsiligini bulmustur kari erkek karciyag Salur boyu burgut yani kral kartal Afsar boyu cure lacin yani erkek Falco peregrinus Begtili boyu bahri yani Bugduz boyu italyu tam olarak kopekleri alan anlamindadir yani Ruscada balaban av icin yetistirilen disi ya da kutsal dogan Bayat boyu uku yani granduk Yazir boyu turumtay Residuddin Fazlullah in listesinde cakir dir Eymur boyu adi bilinmeyen bu kusa isperi Falco subbuteo Karaboluk boyu kuyenek sari yani kucuk sari kerkenez kuye nin nek le kisaltilmisi Alkaevli boyu kuyenek yani kerkenez Igdir boyu karcigay yani Falco columbarius Uregir boyu biku yani gecekusu Tudirka boyu kizil karcigay yani kizil cakirdogan Ulayundlug boyu yagalbay Falco vespertinus Tuger boyu kucugen yani kuzularin buyuk cakirdogani Pecenek boyu ala togunak Cavuldur boyu bugdayinik Kononov un bunu Humay olarak yorumlamasi yanlistir Kirgiz halkbiliminde yer alir Adinin bugdaykusu oldugu dusunulur Cepni boyu humay Farsca huma Bu kez hatayi Ebulgazi Bahadur Han yapmistir Gercekte ongun lari kumay yani kar cakirdogani Caruklug boyu sari karcigay yani sari cakirdogan Ayrica bakinizOguzlar TugraKaynakca Arsivlenmis kopya PDF 4 Ocak 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Nisan 2013 Turk Dil Kurumu Turk Lehceleri Sozlugu Damga 8 Subat 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Subat 2012 Rasid ad Din Fadl Allah Gami al Tawaric ed Bahman Karimi Vol I pers Text Teheran 1338 1959 TDK Divanu Lugati t Turk Veri Tabani olu kirik baglanti Divanu Lugati t Turk Kasgarli Mahmud Sayfa 354 Kabalci Yayinevi At esek gibi tek tirnakli hayvan surusu TDK Buyuk Turkce Sozluk olu kirik baglanti Prof Dr Faruk Sumer Tarihleri Boy Teskilati Destanlari Oguzlar Turkmenler Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi Istanbul 1999 sayfa 227 229 232 Ziya Gokalp Turk Medeniyeti Tarihi Kultur Bakanligi Yayinlari Istanbul 1976 sayfa 63 L Rasonyi Tarihte Turkluk Turk Kulturunu Arastirma Enstitusu Yayinlari nr 83 Ankara 1988 sayfa 22 Abdulkadir Inan Ongun ve Tos Kelimeleri Hakkinda Turk Tarih ve Arkeologya Dergisi nden Ayribasim Istanbul 1935 sayfa 2 Bahaeddin Ogel Turk Mitolojisi I Turk Tarih Kurumu Basimevi Ankara 1971 sayfa 32 Ebulgazi Bahadir Han Turklerin Soykutugu Haz Muharrem Ergin Istanbul 1974 sayfa 48 52 L S Akalin Turk Folklorunda Kuslar Kultur Bakanligi Yayinlan Ankara 1993 sayfa l41 Ek kaynaklar Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Dil Kurumu yayini ISBN 975 16 0405 2 Yazicizade ʿAli Tevarih i Al i Selcuk Staatsbibliothek zu Berlin Ms Or Quart 1823 Yazicizade Ali Tevarih i Al i Selcuk Topkapi Sarayi Kutuphanesi Revan Bolumu nr 1390 vr 234a