Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gagavuzlar ya da Gagauzlar, bugünkü Moldova Cumhuriyeti’nde, başta Gagavuzya olmak üzere kuzeydoğu Bulgaristan, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan'da yaşayan, çoğunluğu Ortodoks Hristiyan olan bir Türk halkı. Ayrıca Trakyanın yerli halkı Müslüman Gacalların ve Marmara, Batı Karadeniz'in yerli halkı olan Manavların Yörük olmayan katmanının nüfusunun Gagavuzlardan geldiğine inanılmaktadır.
 Gagavuz halkının kültürel bayrağı | |
 Gagavuzlar Gagauzlar | |
| Toplam nüfus | |
|---|---|
y. 300.000 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Moldova(bkz.  Gagavuzya) | 126.010 |
 Ukrayna | 31.923 |
 Türkiye | 15.000 |
 Rusya | 13.690 |
 Belarus | 204 |
 Letonya | 92 |
 Romanya | 45 |
 Bulgaristan | 40 |
 Estonya | 35 |
 Litvanya | 18 |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Türkler Kumanlar Peçenekler | |
Etimoloji
Gagavuz adı ilk defa 1817 tarihli Rus nüfus sayımındaki belgelerde geçmektedir. Türkiye'de ve dünyada daha çok Gagauz şeklinde kullanılmaktadır. Türkiye'de ilk olarak İstoyan Cansızov'un "Balkan Şib-i Ceziresinde Türkler" (Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, c.17, İstanbul 1328) adlı makalesinde Gagavuzlardan bahsedilmiştir. Gagavuzlar hakkında ilk önemli bilgileri veren Yaşar Nabi Nayır, Türk Gagauzlar olarak kaydettiği Gagauz adının, Gök sözcüğünden gelen Gaga sözüyle Oğuz adının birleşmesinden meydana geldiğini, bunun için de bu Türklere Gök-Oğuz denilebileceğini söyler. Yaşar Nabi Nayır'ın bu şekilde ortaya attığı Gök-Oğuz adı, yakın dönemlere kadar popüler bir adlandırma olarak kullanılmıştır.
Din
Gagavuzların çoğunluğu Ortodoks mezhebine bağlıdır. Ancak Ortodoks olmayan bir kısım Gagavuz da vardır. Ortodoks olmayan Gagavuzlar, Katolik ve Subbotnik, Evanjelistlerden oluşmaktadır. Birçok Gagavuz Hristiyan olmalarına rağmen domuz eti yemezler ve ayrıca bir kısmı da erkek çocuklarını sünnet ettirmektedir. Ortodokslar komünizm sonrası, diğer eski Sovyet halklarında olduğu gibi, inançlarını daha rahat uygulayabilir hale gelmişlerdir.
Kökenleri
Gagavuzların kökenleri hakkında bugüne kadar yerli Balkan asıllı halklardan oldukları ve sonradan "Türkleştikleri/Türkleştirdikleri" gibi iddialarda dahil çok sayıda değişik tez öne sürülmüştür. Tarihi gelişimleri kesin olarak saptanamamak ile birlikte bugün dünyada akademik çevrelerce yaygın kabul gören görüş, Gagavuzların kökeninin Oğuz kökenli bir Türk topluluğu olduğu yönündedir. Gagavuzların Balkanlara ve bugünkü Ukrayna bölgesine ilk defa 11. yüzyıl civarında Asya’dan göç ettikleri, Peçenek, Uz (Oğuz), Kıpçak Türkleri ile aynı soydan geldikleri düşünülmektedir. Ortodoks Hristiyan olan Gagavuzların konuştuğu dil; bulundukları bölgelere göre, Slav, Yunan ve Romen dillerinin etkisinde kalmış, büyük ölçüde Türkiye Türkçesine ve ağız olarak da Balkan Türkçesi ağzına benzemektedir.
Gagavuzlar üzerine uzun süren araştırmalar yapmış Polonyalı bilim insanı , Gagavuzların kökenini üç tabakaya ayırır:
- 1- En eski tabaka, kuzeyden gelen bir Türk topluluğunun kalıntısıdır.
- 2- İkinci tabaka Osmanlıların gelişlerinden daha önceki bir devre uzanan güneyden gelen kuvvetli bir gruptur.
- 3- Üçüncü tabaka Osmanlı devrinin Türk kolonilerinden ve Türkleşmiş unsurlarından teşekkül eder.
Kowalski'nin tanımlamasına göre; Gagavuz topluluğu içine güneyden katılan kitle, Gagavuz dilinin karakteristik yapısını etkilemiştir. Gagavuzların Hristiyanlığı'nın, kökeni Tuna ötesi olan, kuzeyden gelen eski tabakadan kaynaklandığı, Gagavuzlarla büyük benzerlikleri bulunan Deliorman Türklerinin Müslümanlığı'nın ise güney kaynaklı olan "ikinci" ve "üçüncü" tabakadan kaynaklandığı düşünülmektedir. Gagavuzların ilk tabakasını oluşturan boy veya boylar hakkında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Buna göre Gagavuzların en eski tabakasını, kuzeyden gelen Türk topluluğunu Çek tarihçi Jireçek Kumanlara, Bulgar tarihçi Mladenov Asparuh Bulgarlarına(İdil Bulgarları), Kumanlara ve Oğuzlara, Çek arkeoloğu Şkorpil kardeşler Asparuh Bulgarlarına, Bulgar Petko R. Slaveikov Peçeneklere ve Kumanlara, Romanyalı St. Georkesku Kumanlara ve Oğuzlara dayandırmaktadır.
Yine Kowalski'nin güney kaynaklı olarak tanımladığı ikinci grup ise, Balaşçev'in Seyyid Lokman Oğuznâmesi'ne dayanarak ileri sürdüğü Paul Wittek'in ise Yazıcıoğlu Ali'nin Selçuknâmesi'ne dayanarak geliştirdiği II. İzzeddin Keykavus ve Sarı Saltuk ile Balkanlar'a geçen Selçuklu Türklerinin Hristiyanlaştırıldığı düşüncesine bağlanmaktadır.
Üçüncü tabakanın ise, Anadolu'ya Müslüman Türklerden önce yerleşmiş ve çeşitli nedenlerle Hristiyanlaşmış Karamanlılardan bazı grupların, Osmanlı döneminde Balkanlar'a göç ederek Gagavuz Türkleri ile kaynaşmaları sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir.
Çek K. Jireçek, 11.-13. yüzyıllar arasında Balkanlar ve Orta Avrupa'da derin izler bırakan Kumanların Gagavuzların atası olduğunu düşünmektedir. Ayrıca Bulgar Petko R. Slaveikov ve Romanyalı St. Georgesku gibi bazı araştırmacılar Gagavuzların etnik yapısı üzerinde Kumanların çok büyük payı olduğunu ifâde etmektedirler.
Dil
Ana madde: Gagavuzca
Gagavuzca çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu dildir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur. Gagavuzca, Oğuz grubuna bağlı bir Türk dilidir.
Komşu dillerden birçok ödünç sözcük almasına rağmen bir Türkiye Türk'ü ile Gagavuz Türk'ü kolayca anlaşabilir. Eskiden Gagavuzca Yunan alfabesi ile yazılırdı; ancak 1957'de Kiril alfabesi kullanılmaya başlanınca Yunan alfabesinden vazgeçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığına kavuşması ve Gagavuzlara özerklik verilmesinden sonra Türk alfabesi üzerine biçimlendirilmiş bir alfabe oluşturuldu.
Bu alfabe günümüzde hâlâ kullanılmaktadır. Türk alfabesinden farklı olarak Gagavuz alfabesinde (Türkçedeki açık e sesi yerine) Ää harfi, Êê ve Ţţ harfleri bulunur. Gagavuzcada yazı dili Türkiye'de halk arasında konuşulan Türkçenin yazıya dökülmüş biçimidir denebilir. Ğ harfinin yerine birçok sözcükte ünlü harfler çift yazılarak Ğ sesi kazandırılır.
Gagavuz Türkçesi ve Balkan Türkçesinde ayrıca Batı Anadolu'da ki Manav ağızlarının bir bölümünde yuvarlak ünlü daralmalarına rastlanır. İlk hecedeki o’lar u, ö’ler ü olur:
Ümer (Ömer), kǖde-(köyde), süle-süyle (söyle), büle-büyle (böyle), urman (orman).
Bu kelimelerdeki daralmalar, Türkiye Türkçesi ağızları üzerindeki Kıpçak Türkçesi etkisi olarak açıklanır. Gerçekten de bugünkü Kazan Tatar ve Başkurt Türk şivelerinde bu olay karakteristiktir: yol > yul, köz (göz) > küz vb.
Ali Karamanlıoğlu’nun Kıpçak Türkçesiyle ilgili eserinde Oğuzname’den naklen verdiği bilgiye göre milâdın ilk yıllarında Kafkasya’da yaşayan Kuman-Kıpçak Türkleri 11. asrın başlarında Karadeniz’in Kuzeyini işgal etmiş, 1061’de Rusları mağlûp etmişler, 1078’de Edirne’yi kuşatarak Bizansla savaşmışlardır. 11.-13. asırlar arasında Rusya’nın güneyi ile Doğu Avrupa’daki birçok ülke (Deşt-i Kıpçak Coğrafyası Başta olmak üzere. Ukrayna, Romanya, Macaristan ve Polonya) Moğol işgaline uğramıştır. Moğollardan kaçan Kumanlar ise Makedonya ve Bulgaristan, Romanya, Macaristan olmak üzere dağılmışlar ayrıca Bizans-İznik-Latin imparatorluklarında Yarı köylü-Yarı Asker olarak İstanbul Boğazı-Sinop-Menderes vadisi arası bir hatta yerleşmişlerdir. İşte Rumeli ağızlarımızda ayrıca Gagavuzca'da ve bu arada (Yerli Türk) Manav ağızlarının bir kısmındaki o/>u/ ö/>ü daralmalarını bu dönemdeki Kıpçak etkisine bağlamak mümkündür Osmanlı Oğuz Türklerinin Rumeli’ye geçişi 14. yüzyılda (1352 yılında Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa ile) olmuşsa da bu bilgi durumu değiştirmez. Çünkü buralarda kalan Kıpçak unsurlarının ya da onlardan etkilenmiş olan diğer yerli unsurların bir etkisinden söz etmek mümkündür.
Ayrıca bakınız
Notlar
Kaynakça
- ^ (PDF) (Rumence). s. 41. 31 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2019.
- ^ Ukrainian Census 2001 6 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ . 29 October 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 January 2009.
- ^ (Rusça). 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2019.
- ^ (PDF) (Belarusça). Statistics of Belarus. s. 4. 18 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ (PDF). Ministry of Interior of Latvia. 17 Şubat 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2019.
- ^ . historia.ro. 7 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2019.
- ^ . nccedi.government.bg (Bulgarca). 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX, 31 DECEMBER 2011". pub.stat.ee. 6 Ekim 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Temmuz 2019.
- ^ "Gyventojai pagal skaitlingiausias tautybes". Statistics of Lithuania (Litvanca). s. 155. 22 Ocak 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Temmuz 2019.
- ^ Menz, Astrid (2006). "The Gagauz". In Kuban, Doğan. The Turkic speaking peoples. Prestel. .
- ^ Anzerlioğlu, Yonca (2004). Geçmişten günümüze Türk Dünyasında Hristiyan Türkler 24 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. KARAM (Karadeniz Araştırmaları Merkezi), sayı: 2i Yaz 2004
- ^ Nazif Karaçam Bir Zamanlar GAGAUZ TÜRKLERI TRAKYA'DA YASADILAR
- ^ “Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI.-XII. Yüzyıllar)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, 2009, s. 53-69.
- ^ “Batı Anadolu’daki Türk Yayılışına Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi”
- ^ “IV. Haçlı Seferi’nin Ardından Batı Anadolu’da Mücadele Eden İki Rakip: İstanbul Latin Krallığı ve İznik İmparatorluğu”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S.1., Temmuz, 2015, s. 9-25.
- ^ a b The Late Byzantine Army Arms and Society 1204-1453, University of Pennsylvania Press, Philedelphia, 1992
- ^ BASKICI, M. Murat, Bizans Döneminde Anadolu İktisadi ve Sosyal Yapı (900-1261), 2. Baskı, Phoneix Yayınevi, Ankara, 2009.
- ^ BELDİCEANU-STEİNHERR, Irene, “Bitinya’da Gayrimüslim Nüfus (14. Yüzyılın ikinci yarısı- 15. Yüzyılın ilk yarısı)”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou, çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yergun, Tülin Altınova, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997, s. 8-22.
- ^ GOLUBOVSKİY, P.V., Peçenegi, Torki i Polovtsı Rus i Step Do Naşestviya Tatar, Veçe, Moskva, 2011.
- ^ Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, çev. Bilge Umar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2016.
- ^ ÖZTÜRK, Meriç T., The Provıncıal Arıstocracy In Byzantine Asia Minor (1081-1261), Boğaziçi Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.
- ^ VASARY, Istvan, Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185-1365), 2. Baskı, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015.
- ^ WOLF, Robert Lee, “The Latın Empire Of Constantinople 1204-1261”, A History Of The Crusaders, Volume II Later Crusades (1189-1311), General ed. Kenneth M. Setton, ed. By. Robert Lee Wolf and Harry W. Hazard, The Unıversıty Of Wısconsın Press, Madıson, Milwaukee and London, 1969, s. 187-233.
- ^ “A Broken Miror: The Kıpçak World In The Thırteenth Century”, The Other Europe ın the Middle Ages, Avars, Bulgars, Khazars and Cumans, ed. By. Florin Curta, Roman Kovalev, Brill, Leiden-Boston, 2008, s. 379-412.
- ^ KEÇİŞ, Murat, “XIII.-XIV. Yüzyıl Bizans ve İslam Kaynaklarına Göre Kuzeybatı Anadolu Yol Ağları”, Belleten, C. LXXVII, S. 280, 2013, Ankara, s. 849-874
- ^ . 5 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Özdemir, Mustafa (2017). "14-17. yüzyıllar arasında Anadolu'ya gelen Türk göçleri ve Anadolu'nun doğusunda meydana gelen demografik değişmeler". Anka Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi. 5 (12): 51-76.
- ^ "ANADOLU'DA SON TÜRK İSKÂNI: İZNİK İMPARATORLUĞU'NDA KUMAN-KIPÇAKLAR VE YALOVA KAZIMİYE (YORTAN) İLE ELMALIK (SARUHANLI) KÖYLERİNDEKİ VARLIKLARI". 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Haziran 2022.
- ^ . 28 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Yaşar Nabi Nayır, Balkanlar ve Türklük, Ankara 1936, s. 89
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Şubat 2023.
- ^ Yrd. Doç. Dr. Ege üni. Turgay Cin
- ^ Tadeusz Kowalski, "Kuzey-Doğu Bulgaristan Türkleri ve Türk Dili", çev. Ömer Faruk Akün, Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c.3-4,31 Mart 1949, s.499-500.
- ^ (PDF). 12 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2014.
- ^ ÖÇALAN, Muharrem. "SAKARYA- İZMİT YÖRESİ YERLEŞİK TÜRKMENLERİ MANAV AĞIZLARINDA ÖTÜMSÜZ PATLAYICI ÜNSÜZ DEĞİŞMELERİ" (PDF). 2 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Ocak 2023.
- ^ "TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA OĞUZCA DIŞI DİL UNSURLARI" (PDF). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 9 Ekim 2022.
- ^ Acar, Kenan (2010). Kuzeybatı Anadolu Manav Türkmen Ağızları Üzerine Birkaç Not4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. SAÜ Fen Fakültesi Dergisi 2010 (II)
- ^ "GAGAVUZ TÜRKÇESİ İLE KOCAELİ YERLİ (MANAV) AĞIZLARI ARASINDAKİ PARALELLİKLER PARALLELS BETWEEN GAGAUZ TURKIC AND KOCAELİ LOCAL (MANAV) DİALECTS". Erişim tarihi: 20 Şubat 2024. 77. harf sırasında bulunan
|başlık=parametresi line feed character içeriyor ()
Dış bağlantılar
- Gagavuz Türkçesi Vikipedisi 18 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gagavuzlar ya da Gagauzlar bugunku Moldova Cumhuriyeti nde basta Gagavuzya olmak uzere kuzeydogu Bulgaristan Ukrayna Romanya ve Yunanistan da yasayan cogunlugu Ortodoks Hristiyan olan bir Turk halki Ayrica Trakyanin yerli halki Musluman Gacallarin ve Marmara Bati Karadeniz in yerli halki olan Manavlarin Yoruk olmayan katmaninin nufusunun Gagavuzlardan geldigine inanilmaktadir GagavuzlarGagavuz halkinin kulturel bayragiGagavuzlar GagauzlarToplam nufusy 300 000Onemli nufusa sahip bolgeler Moldova bkz Gagavuzya 126 010 Ukrayna31 923 Turkiye15 000 Rusya13 690 Belarus204 Letonya92 Romanya45 Bulgaristan40 Estonya35 Litvanya18DillerGagavuzca RumenceDinOrtodoks HristiyanlikIlgili etnik gruplarTurkler Kumanlar PeceneklerEtimolojiGagavuz adi ilk defa 1817 tarihli Rus nufus sayimindaki belgelerde gecmektedir Turkiye de ve dunyada daha cok Gagauz seklinde kullanilmaktadir Turkiye de ilk olarak Istoyan Cansizov un Balkan Sib i Ceziresinde Turkler Tarih i Osmani Encumeni Mecmuasi c 17 Istanbul 1328 adli makalesinde Gagavuzlardan bahsedilmistir Gagavuzlar hakkinda ilk onemli bilgileri veren Yasar Nabi Nayir Turk Gagauzlar olarak kaydettigi Gagauz adinin Gok sozcugunden gelen Gaga sozuyle Oguz adinin birlesmesinden meydana geldigini bunun icin de bu Turklere Gok Oguz denilebilecegini soyler Yasar Nabi Nayir in bu sekilde ortaya attigi Gok Oguz adi yakin donemlere kadar populer bir adlandirma olarak kullanilmistir DinGagavuzlarin cogunlugu Ortodoks mezhebine baglidir Ancak Ortodoks olmayan bir kisim Gagavuz da vardir Ortodoks olmayan Gagavuzlar Katolik ve Subbotnik Evanjelistlerden olusmaktadir Bircok Gagavuz Hristiyan olmalarina ragmen domuz eti yemezler ve ayrica bir kismi da erkek cocuklarini sunnet ettirmektedir Ortodokslar komunizm sonrasi diger eski Sovyet halklarinda oldugu gibi inanclarini daha rahat uygulayabilir hale gelmislerdir KokenleriGagavuzlarin kokenleri hakkinda bugune kadar yerli Balkan asilli halklardan olduklari ve sonradan Turklestikleri Turklestirdikleri gibi iddialarda dahil cok sayida degisik tez one surulmustur Tarihi gelisimleri kesin olarak saptanamamak ile birlikte bugun dunyada akademik cevrelerce yaygin kabul goren gorus Gagavuzlarin kokeninin Oguz kokenli bir Turk toplulugu oldugu yonundedir Gagavuzlarin Balkanlara ve bugunku Ukrayna bolgesine ilk defa 11 yuzyil civarinda Asya dan goc ettikleri Pecenek Uz Oguz Kipcak Turkleri ile ayni soydan geldikleri dusunulmektedir Ortodoks Hristiyan olan Gagavuzlarin konustugu dil bulunduklari bolgelere gore Slav Yunan ve Romen dillerinin etkisinde kalmis buyuk olcude Turkiye Turkcesine ve agiz olarak da Balkan Turkcesi agzina benzemektedir Gagavuzlar uzerine uzun suren arastirmalar yapmis Polonyali bilim insani Gagavuzlarin kokenini uc tabakaya ayirir 1 En eski tabaka kuzeyden gelen bir Turk toplulugunun kalintisidir 2 Ikinci tabaka Osmanlilarin gelislerinden daha onceki bir devre uzanan guneyden gelen kuvvetli bir gruptur 3 Ucuncu tabaka Osmanli devrinin Turk kolonilerinden ve Turklesmis unsurlarindan tesekkul eder Kowalski nin tanimlamasina gore Gagavuz toplulugu icine guneyden katilan kitle Gagavuz dilinin karakteristik yapisini etkilemistir Gagavuzlarin Hristiyanligi nin kokeni Tuna otesi olan kuzeyden gelen eski tabakadan kaynaklandigi Gagavuzlarla buyuk benzerlikleri bulunan Deliorman Turklerinin Muslumanligi nin ise guney kaynakli olan ikinci ve ucuncu tabakadan kaynaklandigi dusunulmektedir Gagavuzlarin ilk tabakasini olusturan boy veya boylar hakkinda farkli gorusler ileri surulmustur Buna gore Gagavuzlarin en eski tabakasini kuzeyden gelen Turk toplulugunu Cek tarihci Jirecek Kumanlara Bulgar tarihci Mladenov Asparuh Bulgarlarina Idil Bulgarlari Kumanlara ve Oguzlara Cek arkeologu Skorpil kardesler Asparuh Bulgarlarina Bulgar Petko R Slaveikov Peceneklere ve Kumanlara Romanyali St Georkesku Kumanlara ve Oguzlara dayandirmaktadir Yine Kowalski nin guney kaynakli olarak tanimladigi ikinci grup ise Balascev in Seyyid Lokman Oguznamesi ne dayanarak ileri surdugu Paul Wittek in ise Yazicioglu Ali nin Selcuknamesi ne dayanarak gelistirdigi II Izzeddin Keykavus ve Sari Saltuk ile Balkanlar a gecen Selcuklu Turklerinin Hristiyanlastirildigi dusuncesine baglanmaktadir Ucuncu tabakanin ise Anadolu ya Musluman Turklerden once yerlesmis ve cesitli nedenlerle Hristiyanlasmis Karamanlilardan bazi gruplarin Osmanli doneminde Balkanlar a goc ederek Gagavuz Turkleri ile kaynasmalari sonucu ortaya ciktigi dusunulmektedir Cek K Jirecek 11 13 yuzyillar arasinda Balkanlar ve Orta Avrupa da derin izler birakan Kumanlarin Gagavuzlarin atasi oldugunu dusunmektedir Ayrica Bulgar Petko R Slaveikov ve Romanyali St Georgesku gibi bazi arastirmacilar Gagavuzlarin etnik yapisi uzerinde Kumanlarin cok buyuk payi oldugunu ifade etmektedirler DilAna madde Gagavuzca Gagavuzca cogunlugu Moldova daki Gagavuz Yeri Ozerk Bolgesi nde yasayan Gagavuzlarin konustugu dildir Yaklasik 300 000 kisi tarafindan konusulur Gagavuzca Oguz grubuna bagli bir Turk dilidir Komsu dillerden bircok odunc sozcuk almasina ragmen bir Turkiye Turk u ile Gagavuz Turk u kolayca anlasabilir Eskiden Gagavuzca Yunan alfabesi ile yazilirdi ancak 1957 de Kiril alfabesi kullanilmaya baslaninca Yunan alfabesinden vazgecilmistir Moldova nin bagimsizligina kavusmasi ve Gagavuzlara ozerklik verilmesinden sonra Turk alfabesi uzerine bicimlendirilmis bir alfabe olusturuldu Bu alfabe gunumuzde hala kullanilmaktadir Turk alfabesinden farkli olarak Gagavuz alfabesinde Turkcedeki acik e sesi yerine Aa harfi Ee ve Ţţ harfleri bulunur Gagavuzcada yazi dili Turkiye de halk arasinda konusulan Turkcenin yaziya dokulmus bicimidir denebilir G harfinin yerine bircok sozcukte unlu harfler cift yazilarak G sesi kazandirilir Gagavuz Turkcesi ve Balkan Turkcesinde ayrica Bati Anadolu da ki Manav agizlarinin bir bolumunde yuvarlak unlu daralmalarina rastlanir Ilk hecedeki o lar u o ler u olur Umer Omer kǖde koyde sule suyle soyle bule buyle boyle urman orman Bu kelimelerdeki daralmalar Turkiye Turkcesi agizlari uzerindeki Kipcak Turkcesi etkisi olarak aciklanir Gercekten de bugunku Kazan Tatar ve Baskurt Turk sivelerinde bu olay karakteristiktir yol gt yul koz goz gt kuz vb Ali Karamanlioglu nun Kipcak Turkcesiyle ilgili eserinde Oguzname den naklen verdigi bilgiye gore miladin ilk yillarinda Kafkasya da yasayan Kuman Kipcak Turkleri 11 asrin baslarinda Karadeniz in Kuzeyini isgal etmis 1061 de Ruslari maglup etmisler 1078 de Edirne yi kusatarak Bizansla savasmislardir 11 13 asirlar arasinda Rusya nin guneyi ile Dogu Avrupa daki bircok ulke Dest i Kipcak Cografyasi Basta olmak uzere Ukrayna Romanya Macaristan ve Polonya Mogol isgaline ugramistir Mogollardan kacan Kumanlar ise Makedonya ve Bulgaristan Romanya Macaristan olmak uzere dagilmislar ayrica Bizans Iznik Latin imparatorluklarinda Yari koylu Yari Asker olarak Istanbul Bogazi Sinop Menderes vadisi arasi bir hatta yerlesmislerdir Iste Rumeli agizlarimizda ayrica Gagavuzca da ve bu arada Yerli Turk Manav agizlarinin bir kismindaki o gt u o gt u daralmalarini bu donemdeki Kipcak etkisine baglamak mumkundur Osmanli Oguz Turklerinin Rumeli ye gecisi 14 yuzyilda 1352 yilinda Orhan Gazi nin oglu Suleyman Pasa ile olmussa da bu bilgi durumu degistirmez Cunku buralarda kalan Kipcak unsurlarinin ya da onlardan etkilenmis olan diger yerli unsurlarin bir etkisinden soz etmek mumkundur Ayrica bakinizGagavuzya Yunanistan daki Gagavuzlar Oguzlar Turk halklari Uz HanligiNotlar Kaynakca PDF Rumence s 41 31 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 31 Temmuz 2019 Ukrainian Census 2001 6 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde 29 October 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 January 2009 Rusca 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Agustos 2019 PDF Belarusca Statistics of Belarus s 4 18 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi PDF Ministry of Interior of Latvia 17 Subat 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 31 Temmuz 2019 historia ro 7 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Agustos 2019 nccedi government bg Bulgarca 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi ENUMERATED PERMANENT RESIDENTS BY ETHNIC NATIONALITY AND SEX 31 DECEMBER 2011 pub stat ee 6 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Temmuz 2019 Gyventojai pagal skaitlingiausias tautybes Statistics of Lithuania Litvanca s 155 22 Ocak 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Temmuz 2019 Menz Astrid 2006 The Gagauz In Kuban Dogan The Turkic speaking peoples Prestel ISBN 978 3 7913 3515 5 Anzerlioglu Yonca 2004 Gecmisten gunumuze Turk Dunyasinda Hristiyan Turkler 24 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde KARAM Karadeniz Arastirmalari Merkezi sayi 2i Yaz 2004 Nazif Karacam Bir Zamanlar GAGAUZ TURKLERI TRAKYA DA YASADILAR Bizans Ordusunda Ucretli Turk Askerler XI XII Yuzyillar Selcuk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Dergisi S 25 2009 s 53 69 Bati Anadolu daki Turk Yayilisina Karsi Bizans Imparatorlugu nun Kuman Alan Topluluklarini Balkanlardan Anadolu ya Nakletmesi IV Hacli Seferi nin Ardindan Bati Anadolu da Mucadele Eden Iki Rakip Istanbul Latin Kralligi ve Iznik Imparatorlugu Cihannuma Tarih ve Cografya Arastirmalari Dergisi S 1 Temmuz 2015 s 9 25 a b The Late Byzantine Army Arms and Society 1204 1453 University of Pennsylvania Press Philedelphia 1992 BASKICI M Murat Bizans Doneminde Anadolu Iktisadi ve Sosyal Yapi 900 1261 2 Baski Phoneix Yayinevi Ankara 2009 BELDICEANU STEINHERR Irene Bitinya da Gayrimuslim Nufus 14 Yuzyilin ikinci yarisi 15 Yuzyilin ilk yarisi Osmanli Beyligi 1300 1389 ed Elizabeth A Zachariadou cev Gul Cagali Guven Ismail Yergun Tulin Altinova 2 Baski Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Istanbul 1997 s 8 22 GOLUBOVSKIY P V Pecenegi Torki i Polovtsi Rus i Step Do Nasestviya Tatar Vece Moskva 2011 Bizans in Son Yuzyillari 1261 1453 cev Bilge Umar Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Istanbul 2016 OZTURK Meric T The Provincial Aristocracy In Byzantine Asia Minor 1081 1261 Bogazici Universitesi Yayinlanmamis Yuksek Lisans Tezi Istanbul 2013 VASARY Istvan Kumanlar ve Tatarlar Osmanli Oncesi Balkanlar da Dogulu Askerler 1185 1365 2 Baski cev Ali Cevat Akkoyunlu Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 2015 WOLF Robert Lee The Latin Empire Of Constantinople 1204 1261 A History Of The Crusaders Volume II Later Crusades 1189 1311 General ed Kenneth M Setton ed By Robert Lee Wolf and Harry W Hazard The University Of Wisconsin Press Madison Milwaukee and London 1969 s 187 233 A Broken Miror The Kipcak World In The Thirteenth Century The Other Europe in the Middle Ages Avars Bulgars Khazars and Cumans ed By Florin Curta Roman Kovalev Brill Leiden Boston 2008 s 379 412 KECIS Murat XIII XIV Yuzyil Bizans ve Islam Kaynaklarina Gore Kuzeybati Anadolu Yol Aglari Belleten C LXXVII S 280 2013 Ankara s 849 874 5 Mart 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ozdemir Mustafa 2017 14 17 yuzyillar arasinda Anadolu ya gelen Turk gocleri ve Anadolu nun dogusunda meydana gelen demografik degismeler Anka Uluslararasi Kultur Sanat Edebiyat ve Egitim Bilimleri Dergisi 5 12 51 76 ANADOLU DA SON TURK ISKANI IZNIK IMPARATORLUGU NDA KUMAN KIPCAKLAR VE YALOVA KAZIMIYE YORTAN ILE ELMALIK SARUHANLI KOYLERINDEKI VARLIKLARI 19 Nisan 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Haziran 2022 28 Subat 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Yasar Nabi Nayir Balkanlar ve Turkluk Ankara 1936 s 89 Arsivlenmis kopya 4 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Subat 2023 Yrd Doc Dr Ege uni Turgay Cin Tadeusz Kowalski Kuzey Dogu Bulgaristan Turkleri ve Turk Dili cev Omer Faruk Akun Edebiyat Fakultesi Turk Dili ve Edebiyati Dergisi c 3 4 31 Mart 1949 s 499 500 PDF 12 Mayis 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 11 Mayis 2014 OCALAN Muharrem SAKARYA IZMIT YORESI YERLESIK TURKMENLERI MANAV AGIZLARINDA OTUMSUZ PATLAYICI UNSUZ DEGISMELERI PDF 2 Ocak 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 2 Ocak 2023 TURKIYE TURKCESI AGIZLARINDA OGUZCA DISI DIL UNSURLARI PDF 9 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 9 Ekim 2022 Acar Kenan 2010 Kuzeybati Anadolu Manav Turkmen Agizlari Uzerine Birkac Not4 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde SAU Fen Fakultesi Dergisi 2010 II GAGAVUZ TURKCESI ILE KOCAELI YERLI MANAV AGIZLARI ARASINDAKI PARALELLIKLER PARALLELS BETWEEN GAGAUZ TURKIC AND KOCAELI LOCAL MANAV DIALECTS Erisim tarihi 20 Subat 2024 77 harf sirasinda bulunan baslik parametresi line feed character iceriyor yardim Dis baglantilarGagavuz Turkcesi Vikipedisi 18 Subat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi