Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ağustos 2016) () |
Topyekûn savaş, bir milletin bütün kaynaklarını seferber ederek başka bir millete kesin olarak iradesini kabul ettirebilmek amacıyla, onun askerî gücünü yok etmek için yapılan savaştır. Topyekûn savaşı diğer savaş türlerinden ayıran özellik, bir ulusun tüm kaynaklarını bu savaş için seferber etmesi ve karşı tarafa kendi iradesini kayıtsız şartsız kabul ettirmeyi amaçlamasıdır. Bu kayıtsız şartsız kabul ettirmek, pratikte ancak, karşı tarafının askerî gücünü tümüyle imha etmekle mümkün olacaktır. Yüzyıllardır pratikte uygulanmakta olan topyekûn savaş, ilk olarak 19. yüzyılda bir savaş çeşidi olarak tanınmıştır. Topyekûn savaşta sivil-asker ayrımı yoktur, herkes asker olarak kullanılabilir.
Kavramsal gelişme
Bazıları topyekûn savaş kavramını Çinli askerî dehâsı Sun Tzu ile birlikte ansa da, bu kavram genelde Carl von Clausewitz ile özdeşleşmiştir. Clausewitz aslında başka bir felsefi savaş kavramı olan mutlak savaşla (hiçbir politik kısıtlaması olmayan savaş) ilgilenmiştir. Mutlak savaş ve topyekûn savaş kavramları genelde karıştırılırlar. , 'da strateji profesörü, farkı şöyle açıklamıştır: "Clausewitz'in mutlak savaş kavramı daha sonraki bi kavram olan 'topyekûn savaş'tan farklıdır. Topyekûn savaş I. Dünya Savaşı'nda Alman kuvvetlerinin kontrolünü elinde bulunduran General Erich Ludendorff'un fikirlerinin en tipik örneğidir. Topyekûn savaş bu bakımdan politikanın, savaş sürecinde tamamen ikinci plana atılmasıyla karıştırılmıştır —Clausewitz'in reddettiği bir fikir— ve sadece iki seçenek vardır: Mutlak galibiyet, mutlak mağlubiyet."
Gerçekte, Clausewitz'in tanımlamasını tersine çeviren ve I. Dünya Savaşı sırasında (ve 1935'teki kitabı Total War'da) ilk topyekûn savaş tanımlamasını yapan General Erich Ludendorff'tur - politik ve sosyal sistemler dahil olmak üzere, bir savaşı kazanmak için tüm kaynakların seferber edilmesi.
19. yüzyılda kavramın kabulünü değiştirmek için birçok sebep mevcuttur. Ancak ana sebep sanayi devrimidir. Ülkelerin doğal ve kapital kaynakları arttığı için, bazı savaş biçimlerinin diğerlerine göre daha fazla kaynak gerektirdiği açık hale geldi.
Ayrıca, 19. yüzyılda savaş daha da makineleşmeye başladı. Bir fabrikanın, savaş durumunda normalden daha çok yapılacak işi olur. Fabrika bir hedef haline gelecektir, çünkü savaş sürecine katkıda bulunur. Tabii ki fabrikanın işçileri de birer hedef olacaktır.
Topyekûn savaşın tek bir tanımı yok, ancak tarihçiler arasında I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı'nın buna örnek olduğu konusunda bir görüş birliği var. Tarihçilerin büyük çoğunluğu Amerikan İç Savaşı'nı bunu ilk örneği olarak kabul ederler, ancak bazıları da Almanya'nın birleşmesini ilk kabul ederle. Kavram yavaş yavaş geliştiği için buna kesin bir cevap yoktur.
Tanımlar bu şekilde çeşitlenir, ama en tutulanı 'in Total War: The German and American Experiences, 1871-1914'da yaptığı tanımdır: "Topyekûn savaş benzersiz zorluğu ve büyüklüğüyle bilinir. Operasyonların yeri dünyanın her karışındadır; savaşın sınırı yoktur. Ahlâkın bir önemi yoktur, savaşanlar modern ideolojilerin nefretlerinden ilham alırlar. Topyekûn savaş sadece silahlı birliklere değil, bütün popülasyona ihtiyaç duyar. Topyekûn savaşın en önemli noktası sivilleri geniş alanda, ayrım gözetmeden ve temkinli bir şekilde askerî hedefler olarak savaşa dahil etmektir."
Topyekûn savaşta siviller de propaganda ile savaşa katılır. Propaganda ile moral ve üretim hızı arttırılır. Ayrıca sivil yerlerde tüketime sınırlandırma getirilerek savaş için daha çok malzeme sağlanır.
Eski tarih
İlk belgelenen topyekûn savaş, MÖ 431 ve 404 yılları arasında Atina ve Sparta arasında yapılan ve Tukididis tarafından anlatılan Mora Savaşı'dır. Önceleri, Yunan savaşları kısa ve dini bakımdan törenleştirilmiş bir şekildeydi. Hoplit birlikleri savaş alanında karşılaşırlar ve savaş bir gün içinde sonuçlanırdı. Ancak Mora Savaşı yıllarca sürdü ve diğer şehirlerin de katılmasıyla hemen hemen tüm kaynaklar savaş için harcandı. Milos Adası'nda daha önce görülmemiş genişlikteki alanda halka zulmedildi, insanlar ya katledildi ya da köleleştirildi. Savaş Yunan dünyasını yeniden şekillendirdi, birçok bölge fakirleşti, büyük Atina gücünü kaybetti ve asla tekrar kalkınamadı.
Otuz Yıl Savaşları da topyekûn savaşa örnek gösterilebilir. Bu savaş MS 1618 ve 1648 yılları arasında modern Almanya'nın sınırları içinde yapılmıştır. Hemen hemen tüm büyük Avrupa ülkeleri savaşa katıldı ve tüm ekonomilerini savaş için kullandılar. Sivil halk harap edildi. Sivil zayiatı (açlık ve salgın hastalıklardan ölenler de dahil olmak üzere) yaklaşık olarak 25-30% civarında tahmin edilmekte. Savaş boyunca ordular büyüdükçe büyüdü ve askerleri savaş alanında tutmak için ücret olarak ganimetler verildi.
18. ve 19. yüzyıllar
Fransız İhtilali topyekûn savaşla ilgili bazı kavramları ortaya çıkarmıştır. Genç cumhuriyet kendini Avrupalı devletlerin tehdidi altında buldu. Çözüm, Jakoben hükûmetine göre, milletin bütün kaynaklarını savaş gücüne dönüştürmekti - bu levée en masse'nin gelişidir. Milli Meclis'in 23 Ağustos 1793'teki emri Fransız savaş gücünün büyüklüğünü açıkça gözler önüne sermektedir:
Şu andan itibaren, düşmanları Cumhuriyetin topraklarından atılana dek bütün Fransızlar ordunun emri altındadır. Gençler savaşacak; evli erkekler silah yapıp ordulara taşıyacak; kadınlar çadır, giyecek dikecek ve hastanelerde çalışacak; çocuklar ketenden sargı bezi dokuyacak; yaşlı erkekler meydanlara gidip savaşçıları cesaretlendirecek ve Cumhuriyetin öfkesini duyuracak.
Taiping Ayaklanması
Tàipíng Tiānguó'nun (太平天國, Wade-Giles T'ai-p'ing t'ien-kuo) (Kusursuz Barışın Cennet Krallığı) Çing Hanedanı'ndan çekilmesiyle çıkan Taiping Ayaklanması'yla (1850-1864) modern Çin'deki ilk topyekûn savaş örneği görülmüş oldu. Tàipíng Tiānguó'nun hemen hemen tüm vatandaşları imparatorluğun güçleriyle savaşması için askerî eğitimden geçirildi ve orduya katıldı.
Savaş sırasında iki taraf da diğerini kaynaklarından yoksun bırakmak istedi ve tarım alanlarını yok etmek standart taktik haline geldi. Karşı tarafın direncini kırmak için ele geçirilen düşman şehirlerinden yüksek vergiler alındı ve katliamlar yapıldı. Bu savaşa siviller de katıldığı için ve iki taraf da sivillere de saldırdığı için topyekûn savaştır. Savaşta 20 ilâ 50 milyon kişi öldü. Bunun anlamı bu savaş I. Dünya Savaşı'ndan, hatta rakamlar doğruysa II. Dünya Savaşı'ndan bile kanlı bir savaştı.
20. yüzyıl
I. Dünya Savaşı
Avrupa'nın hemen hemen tamamı I. Dünya Savaşı için seferber olmuştur. Genç erkekler imalat işlerinden çıkartılıp yerlerine kadınlar çalıştırıldı. Sivil yerlerde tüketime sınırlama getirildi.
Büyük Britanya'daki topyekûn savaşın özelliklerinden biri de sivil halkın dikkatini savaşa çekmek için propaganda posterlerinin kullanılmasıdır. Posterler halkın ne yemeleri ve ne işle uğraşmaları konusundaki kararlarını etkilemek (kadınlar hemşire olarak veya mühimmat fabrikalarında işçi olarak kullanıldılar) ve savaşta ülkelerini desteklemelerini sağlamak için kullanıldı.
'ndaki başarısızlıktan sonra, İngiliz başkomutanı Mareşal Sir bu başarısızlığın nedeninin yeteri kadar top mermisinin bulunmaması olduğunu açıkladı. Bu 1915 Mermi Krizi'ne yol açtı ve Liberal Parti hükûmeti düştü. Sonradan yine liberallerin baskın olduğu bir koalisyon oluşturuldu ve Lloyd George Cephane Bakanı olarak atandı. Bu İttifak kuvvetleri batı kanadında kalmayı başardığı sürece tüm ekonominin savaşa yönlendirileceği anlamına geliyordu.
Genç erkekler savaş için tarlalarını bırakınca, İngiltere ve Almanya'da yiyecek üretimi düştü. İngilizler bu yüzden, Almanya'nın sınırsız denizaltı gücüyle denizleri hakimiyeti altına almasına rağmen, daha çok yiyecek ithal ettiler ve tüketimine sınır koydular. İngiliz donanması Alman limanlarını bloklayarak yiyecek ithal etmelerini önledi. Almanya'daki yiyecek krizinin kötüye gitmesi Almanya'nın 1918'da teslim olmasını hızlandırmıştır.
I. Dünya Savaşı'ndan yenik ülkeler arasında çıkan Osmanlı Devleti'nin topraklarının hemen hemen tamamı Sevr Antlaşması ile İtilaf Devletlerince paylaşılması durumdaydı. 1919-1922 yılları arasında gerçekleşen ve 11 Ekim 1922'de imzalanan Mudanya Mütarekesi ile fiilen, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile resmen sona eren Kurtuluş Savaşı'nda, Türk halkı vatanını kurtarmak için savaşmıştır. Türk Komutanlarının stratejileri sayesinde Türk askerlerinin cephe gerisinde de savaşması bu taktiğe bağlı gelişmiş ve Türk askeri çok daha az kayıp vererek savaşı sürdürmüştür. Tekâlif-i Milliye Emirleri bunu açıkça ortaya koymaktadır:
- Her ilçede bir tane kurulacak.
- Halk, elindeki silah ve cephaneyi 3 gün içinde orduya teslim edecek.
- Her aile bir askeri giydirecek.
- Yiyecek ve giyecek maddelerinin %40'ına el konacak ve bunların karşılığı daha sonra geri ödenecek.
- Ticaret adamlarının elindeki her türlü giyim eşyasının %40'ına el konacak ve bunların karşılığı daha sonra geri ödenecek.
- Her türlü makineli aracın %40'ına el konacak.
- Halkın elindeki binek hayvanlarının ve taşıt araçlarının %20'sine el konacak.
- Sahipsiz bütün mallara el konacak.
- Tüm demirci, dökümcü, nalbant, terzi ve marangoz gibi iş sahipleri ordunun emrinde çalışacak.
- Halkın elindeki araçlar aylık 100 km askerî ulaşım yapacaklar.
II. Dünya Savaşı
Birleşik Krallık
Winston Churchill radyoda, 18 Haziran 1940 ve Avam Kamarası'nda, 20 Ağustos 1940
II. Dünya Savaşı'nın başlamasından önce, Birleşik Krallık I. Dünya Savaşı'ndaki tecrübelerine dayanarak her an yeni düşmanlarla savaşmak zorunda kalabileceğini biliyordu. Bu yüzden ülke ekonomisinin savaşa seferber edilmesine izin verecek bir yasa çıkarmaya koyuldu.
Sadece tüketiciler için değil imalatçılar için de yiyeceklere ve diğer ürünlere tüketim sınırlaması konuldu. Böylece savaşa katkısız üretim yapan fabrikalarda savaş için gerekli olan şeylerin üretimi sağlandı.
Erkekler asker olarak yetiştirilirken kadınlar sivillere yardım etmek için, diğer gençler de kömür madenlerinde çalışmaları için eğitildiler.
Bombalamalarda büyük zayiatlar bekleniyordu, bu yüzden Londra ve diğer şehirlerde yaşayan çocuklar zorunlu olarak kırsal kesimlere dağıtıldılar. Uzun vadede, bu İngiltere'deki savaşın en büyük sosyal sonucudur. Çünkü bu sayede farklı sınıflardan yetişkinler ve çocuklar bir araya gelmiştir. Bu sadece orta ve yukarı sınıflarla gecekondularda ve sürekli çalışmak zorunda olan işçi ailelerin çocuklarını karıştırmakla kalmamış; aynı zamanda bu çocukların hayvanları ve kırsal yaşamı tanımasını sağlamıştır. Çocukların çoğu bu sayede ilk defa kırsal yaşamı görme fırsatı buldu.
Askerî taktikleri belirlemek için istatistiksel analizlerin kullanımıyla (sonradan yöneylem araştırması adını almıştır) önceden denenen her şey terk edildi. Bu çok güçlü bir yöntemdi fakat alışılagelmişe zıt taktikler belirtmeye başladığı zaman savaşı kısmen insanların dışına çıkardı. Ünlü fizikçi Patrick Blackett'in konvoyların en uygun boyutu ve hızı konusundaki çalışmaları ve İngiliz hava kuvvetlerinin 'ndaki Alman hava savunmasını alt etmek için geliştirdiği bombalama taktikleri, istatistiklerin doğrudan etkilediği çalışmalara örnek olarak gösterilebilir.
Almanya
Nazi Propaganda Bakanı Joseph Goebbels, 18 Şubat 1943, Sportpalast konuşması
Nazi Almanyası savaşa Blitzkrieg (Yıldırım Savaşı) konsepti altında başlamıştı. Joseph Goebbels'in 18 Şubat 1943'teki Sportpalast konuşmasına kadar da böyle devam etti. Örneğin, kadınlar silah altına alınmıyor veya fabrikalarda çalıştırılmıyordu. Nazi partisine göre kadınların yerleri evleriydi ve muhalifler üretimde kadınlara önemli yerler verseler bile bu görüşlerini değiştirmediler.
Kısa savaş doktrinine bağlılık Almanlar için sürekli bir dezavantajdı; ne planlar ne de düşünce yapısı uzun süreli bir savaşa uymuyordu ve çok geç olana kadar da böyle kaldı. 1942'nin başında göreve gelen Alman silahlanma bakanı Albert Speer savaşa yönelik tüm üretimi millileştirdi. Onun zamanında silah üretiminde üç kez artış oldu ama 1944'ün sonuna kadar zirveye ulaşmadı. Sürekli büyüyen düşman bombalama güçlerinin verdiği zarara rağmen bunu başarmak, o yıllarda endüstrileşmenin seviyesini gösteriyordu. Çünkü Alman ekonomisi savaşın büyük bir bölümünde seferberlik altındaydı ve hava saldırıları karşısında sağlam kaldı. Savaşın ilk yıllarında sivil tüketim ve endüstride envanterler yüksekti. Bu, ekonominin bombalamalar karşısında rahatlamasını sağladı. Fabrika ve makineler çok fazlaydı ve tamamı kullanılmıyordu, bu sayede yıkılan fabrikaların yerlerini doldurmak zor olmadı. Antikomintern Paktı'na katılan komşu ülkelerden gelen yabancı işçiler, Wehrmacht'a (silahlı kuvvetler) katılan Alman işçilerin yerini doldurmak ve işçi sayısını artırmak için kullanıldı.
Sovyetler Birliği
Sovyetler Birliği'nin (SSCB) ekonomi sisteminin, ekonomiyi ve toplumu savaşa yönlendirebilecek bir yapısı vardı. Almanlar 1941'de SSCB'ye girince, fabrikaların ve işçilerin Urallar'ın doğusuna taşınmasına karar verildi. Sadece savaşa katkıda bulanabilecek fabrikalar doğuya taşındı.
II. Dünya Savaşı'nın Avrupa sahnesinin Doğu Cephesinde 22 Haziran 1942'den 9 Mayıs 1945'e kadar sürekli savaş vardı. Bu cephe asker, ekipman ve zayiat miktarı olarak tarihteki en büyük savaşlardan biri olarak kabul edilir.[] Kilometrelerce uzunluktaki cephelerde milyonlarca Wehrmacht ve Kızıl Ordu mensubu asker savaştı. Doğu Cephesi'nde insan hakları her iki tarafca ihlal edilmiş ve çeşitli savaş suçları işlenmiştir. Savaşın son yıllarında Kızıl Ordu mensubu askerlerin ele geçirdikleri kadınlara tecavüz ettiği ve ateşkesleri ihlal ederek saldırılar düzenlediği belirtilmiştir. Nazilerin Esir kamplarında ölen 8.7 milyon askerle birlikte, toplam 27 milyon Sovyet vatandaşının savaşta öldüğü ifade edilmektedir. Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlar kapsamında milyonlarca kişi kasıtlı olarak öldürüldü. Milyonlarca sivil açlıktan, katliamlardan veya başka sebeplerden hayatını kaybetti.
Leningrad Kuşatması'nda, yeni üretilen T-34 tankları fabrikadan çıktığı gibi, boyanmadan cepheye sürüldü. Bu SSCB'nin Büyük Vatanseverlik Savaşı'na bağlılığını ve hükûmetin topyekûn savaş politikasını nasıl uyguladığını göstermektedir.
Rus halkının daha iyi çalışmasını sağlamak için, komünist hükûmeti insanların anavatanlarına olan sevgisini artırmaya çalıştı hatta Rus Ortodoks Kilisesi'nin yeniden açılmasına izin verdi.
Kayıtsız Şartsız Teslim Oluş
Hava Mareşali Arthur Harris, 29 Mart 1945
Birleşik Devletler II. Dünya Savaşı'na girdikten sonra, Franklin D. Roosevelt Casablanca Konferansı'nda Müttefik Devletler'in hedefinin Mihver Devletleri Almanya, İtalya ve Japonya'nın kayıtsız şartsız teslim olmasını sağlamak olduğunu belirtti. Mihver Devletleri bu açıklamadan önce savaşı kaybettiklerini kabul etselerdi, şartlı bir ateşkesi görüşebilirlerdi.
Mihver Devletleri teslim olduktan sonra, 1929'daki 'nun 63. ve 64. makalelerinde belirtildiği gibi, Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi'nde yargılandılar. Bu tip davalar genellikle yenilen devletlerin ülkelerinde, onların yasal sistemlerine göre yapılırdı. Bundan kaçınmak için, Müttefikler savaşın baş suçlularının savaştan sonra ele geçirildiğini, yani onların savaş tutsağı olmadığını, bu yüzden Cenevre Konvensiyonu'nun onları kapsamadığını öne sürdüler. Daha sonra Mihver rejimlerinin yıkılması, 1907'deki 'nun askerî işlerle ilgili hükümlerinin uygulanmasını engelledi.
Soğuk Savaş Dönemi
II. Dünya Savaşı'ndan sonra daha güçlü ve yıkıcı silahlara sahip olmalarına rağmen hiçbir devlet bu derece büyük bir savaşa girmedi. Nükleer silahların kullanımı, II. Dünya Savaşı'nda olduğu gibi ülkelerin tamamen seferber edilmesi ve tüm kaynakların savaş için kullanılması yerine, savaşı birkaç saatte bitirebilir. Bu tip silahlar barış zamanlarında nispeten daha makul savunma bütçeleriyle üretildikleri için her yönden büyük devletlerin işine gelir.
1950'lerin sonunda, batı dünyasıyla Sovyetler Birliği arasındaki ideolojik karşıtlık binlerce nükleer silah üretmelerine neden oldu. Buna sonradan Dehşet Dengesi dendi. Yani iki taraf da nükleer silahlara sahip olduğuna göre, eğer bir taraf saldırırsa diğer taraf da karşılık verecekti. Bu, dünyada yüz milyonlarca insanın ölümüne neden olabilir, ölmeyenler de sakat kalabilirdi.
Soğuk savaş döneminde, Süper güçler birbirleri arasında çıkacak en ufak bir sıcak çatışmanın bile bir nükleer savaşı tetikleyeceğinin farkındaydılar. Bu yüzden birbirleriyle yoluyla savaştılar; yani küçük devletleri destekleyip birbirlerine karşı kışkırttılar. Kore Savaşı, Vietnam Savaşı ve Sovyet-Afgan Savaşı vekil savaşlara örnektir.
Soğuk Savaş sonrası
Soğuk savaş sonrasındaki güvenli ortamda, sanayileşmiş devletler ordularını küçülttüler. Zorunlu askerliğin yerine gönüllülerden oluşan birlikler kuruldu ve büyük ordularla başa çıkabilmeleri için daha ağır bir eğitim altında iyice profesyonelleştirildiler. Ordusunun hacmine çok güvenen Rusya bile şu anda bu sisteme yönelmektedir.
Günümüzde kalkınmış ülkeler topyekûn savaş ihtimalinden uzaklar. Tüm ülkelerin ekonomileri birbirleri ile bağlantılı olduğu için, savaşmak ekonomileri de riske atmak anlamına gelir. Bu yüzden küresel ticaretin büyümesi, küresel istikrarın sağlanmasında önemli bir faktördür. Hatta rakip devletler bile birbirleriyle ticaret yaparlar ve savaşarak kazanacaklarından fazlasını riske ederler. Örneğin, Çin ve ABD Pasifik Asya'daki rakip güçlerdir. Ancak ikisinin de ekonomisi diğerine bağlıdır ve birbirlerinin ekonomik başarılarının devamlılığından çıkar sağlarlar.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Christopher Bassford Clausewitz ve çalışmaları 24 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (No page cited)
- ^ Digital History Civil War Guide[1] 9 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Şubat 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Şubat 2008.
- ^ "Germany - The Thirty Years' War - The Peace of Westphalia". 11 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Şubat 2008.
- ^ . 11 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2008.
- ^ Winston Churchill The Few 16 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Churchill Merkezi
- ^ İlgili konuşma 9 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir
- ^ "Tarihçi Joanna Ostrowska ve Marcin Zaremba". 23 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019.
- ^ , Askerler Geldiğinde
- ^ . 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2011.
- ^ "Komünizm, meşruiyet, milliyetçilik. Polonya'da komünist gücün milliyetçi meşrulaştırılması". 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019.
- ^ "8'inden 80'ine Alman kadınlarına tecavüz". 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019.
- ^ "Liderler Sovyetlerin savaştaki kayıpları için yas tutuyor". 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Şubat 2008.
- ^ Longmate, Norman; The Bombers, Hutchins & Co, (1983), Page 346
- ^ Ruth Wedgwood [2] 29 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .(PDF) 16 Kasım, 2004
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Topyekun savas haber gazete kitap akademik JSTOR Agustos 2016 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Topyekun savas bir milletin butun kaynaklarini seferber ederek baska bir millete kesin olarak iradesini kabul ettirebilmek amaciyla onun askeri gucunu yok etmek icin yapilan savastir Topyekun savasi diger savas turlerinden ayiran ozellik bir ulusun tum kaynaklarini bu savas icin seferber etmesi ve karsi tarafa kendi iradesini kayitsiz sartsiz kabul ettirmeyi amaclamasidir Bu kayitsiz sartsiz kabul ettirmek pratikte ancak karsi tarafinin askeri gucunu tumuyle imha etmekle mumkun olacaktir Yuzyillardir pratikte uygulanmakta olan topyekun savas ilk olarak 19 yuzyilda bir savas cesidi olarak taninmistir Topyekun savasta sivil asker ayrimi yoktur herkes asker olarak kullanilabilir Kavramsal gelismeBazilari topyekun savas kavramini Cinli askeri dehasi Sun Tzu ile birlikte ansa da bu kavram genelde Carl von Clausewitz ile ozdeslesmistir Clausewitz aslinda baska bir felsefi savas kavrami olan mutlak savasla hicbir politik kisitlamasi olmayan savas ilgilenmistir Mutlak savas ve topyekun savas kavramlari genelde karistirilirlar da strateji profesoru farki soyle aciklamistir Clausewitz in mutlak savas kavrami daha sonraki bi kavram olan topyekun savas tan farklidir Topyekun savas I Dunya Savasi nda Alman kuvvetlerinin kontrolunu elinde bulunduran General Erich Ludendorff un fikirlerinin en tipik ornegidir Topyekun savas bu bakimdan politikanin savas surecinde tamamen ikinci plana atilmasiyla karistirilmistir Clausewitz in reddettigi bir fikir ve sadece iki secenek vardir Mutlak galibiyet mutlak maglubiyet Gercekte Clausewitz in tanimlamasini tersine ceviren ve I Dunya Savasi sirasinda ve 1935 teki kitabi Total War da ilk topyekun savas tanimlamasini yapan General Erich Ludendorff tur politik ve sosyal sistemler dahil olmak uzere bir savasi kazanmak icin tum kaynaklarin seferber edilmesi 19 yuzyilda kavramin kabulunu degistirmek icin bircok sebep mevcuttur Ancak ana sebep sanayi devrimidir Ulkelerin dogal ve kapital kaynaklari arttigi icin bazi savas bicimlerinin digerlerine gore daha fazla kaynak gerektirdigi acik hale geldi Ayrica 19 yuzyilda savas daha da makinelesmeye basladi Bir fabrikanin savas durumunda normalden daha cok yapilacak isi olur Fabrika bir hedef haline gelecektir cunku savas surecine katkida bulunur Tabii ki fabrikanin iscileri de birer hedef olacaktir Topyekun savasin tek bir tanimi yok ancak tarihciler arasinda I Dunya Savasi ve II Dunya Savasi nin buna ornek oldugu konusunda bir gorus birligi var Tarihcilerin buyuk cogunlugu Amerikan Ic Savasi ni bunu ilk ornegi olarak kabul ederler ancak bazilari da Almanya nin birlesmesini ilk kabul ederle Kavram yavas yavas gelistigi icin buna kesin bir cevap yoktur Tanimlar bu sekilde cesitlenir ama en tutulani in Total War The German and American Experiences 1871 1914 da yaptigi tanimdir Topyekun savas benzersiz zorlugu ve buyukluguyle bilinir Operasyonlarin yeri dunyanin her karisindadir savasin siniri yoktur Ahlakin bir onemi yoktur savasanlar modern ideolojilerin nefretlerinden ilham alirlar Topyekun savas sadece silahli birliklere degil butun populasyona ihtiyac duyar Topyekun savasin en onemli noktasi sivilleri genis alanda ayrim gozetmeden ve temkinli bir sekilde askeri hedefler olarak savasa dahil etmektir Topyekun savasta siviller de propaganda ile savasa katilir Propaganda ile moral ve uretim hizi arttirilir Ayrica sivil yerlerde tuketime sinirlandirma getirilerek savas icin daha cok malzeme saglanir Eski tarihMO 431 de Atina yi cevreleyen surlar Ilk belgelenen topyekun savas MO 431 ve 404 yillari arasinda Atina ve Sparta arasinda yapilan ve Tukididis tarafindan anlatilan Mora Savasi dir Onceleri Yunan savaslari kisa ve dini bakimdan torenlestirilmis bir sekildeydi Hoplit birlikleri savas alaninda karsilasirlar ve savas bir gun icinde sonuclanirdi Ancak Mora Savasi yillarca surdu ve diger sehirlerin de katilmasiyla hemen hemen tum kaynaklar savas icin harcandi Milos Adasi nda daha once gorulmemis genislikteki alanda halka zulmedildi insanlar ya katledildi ya da kolelestirildi Savas Yunan dunyasini yeniden sekillendirdi bircok bolge fakirlesti buyuk Atina gucunu kaybetti ve asla tekrar kalkinamadi Otuz Yil Savaslari da topyekun savasa ornek gosterilebilir Bu savas MS 1618 ve 1648 yillari arasinda modern Almanya nin sinirlari icinde yapilmistir Hemen hemen tum buyuk Avrupa ulkeleri savasa katildi ve tum ekonomilerini savas icin kullandilar Sivil halk harap edildi Sivil zayiati aclik ve salgin hastaliklardan olenler de dahil olmak uzere yaklasik olarak 25 30 civarinda tahmin edilmekte Savas boyunca ordular buyudukce buyudu ve askerleri savas alaninda tutmak icin ucret olarak ganimetler verildi 18 ve 19 yuzyillarFransiz Ihtilali Fransiz Ihtilali topyekun savasla ilgili bazi kavramlari ortaya cikarmistir Genc cumhuriyet kendini Avrupali devletlerin tehdidi altinda buldu Cozum Jakoben hukumetine gore milletin butun kaynaklarini savas gucune donusturmekti bu levee en masse nin gelisidir Milli Meclis in 23 Agustos 1793 teki emri Fransiz savas gucunun buyuklugunu acikca gozler onune sermektedir Su andan itibaren dusmanlari Cumhuriyetin topraklarindan atilana dek butun Fransizlar ordunun emri altindadir Gencler savasacak evli erkekler silah yapip ordulara tasiyacak kadinlar cadir giyecek dikecek ve hastanelerde calisacak cocuklar ketenden sargi bezi dokuyacak yasli erkekler meydanlara gidip savascilari cesaretlendirecek ve Cumhuriyetin ofkesini duyuracak Taiping Ayaklanmasi Taiping Tianguo nun 太平天國 Wade Giles T ai p ing t ien kuo Kusursuz Barisin Cennet Kralligi Cing Hanedani ndan cekilmesiyle cikan Taiping Ayaklanmasi yla 1850 1864 modern Cin deki ilk topyekun savas ornegi gorulmus oldu Taiping Tianguo nun hemen hemen tum vatandaslari imparatorlugun gucleriyle savasmasi icin askeri egitimden gecirildi ve orduya katildi Savas sirasinda iki taraf da digerini kaynaklarindan yoksun birakmak istedi ve tarim alanlarini yok etmek standart taktik haline geldi Karsi tarafin direncini kirmak icin ele gecirilen dusman sehirlerinden yuksek vergiler alindi ve katliamlar yapildi Bu savasa siviller de katildigi icin ve iki taraf da sivillere de saldirdigi icin topyekun savastir Savasta 20 ila 50 milyon kisi oldu Bunun anlami bu savas I Dunya Savasi ndan hatta rakamlar dogruysa II Dunya Savasi ndan bile kanli bir savasti 20 yuzyilI Dunya Savasi Avrupa nin hemen hemen tamami I Dunya Savasi icin seferber olmustur Genc erkekler imalat islerinden cikartilip yerlerine kadinlar calistirildi Sivil yerlerde tuketime sinirlama getirildi Buyuk Britanya daki topyekun savasin ozelliklerinden biri de sivil halkin dikkatini savasa cekmek icin propaganda posterlerinin kullanilmasidir Posterler halkin ne yemeleri ve ne isle ugrasmalari konusundaki kararlarini etkilemek kadinlar hemsire olarak veya muhimmat fabrikalarinda isci olarak kullanildilar ve savasta ulkelerini desteklemelerini saglamak icin kullanildi ndaki basarisizliktan sonra Ingiliz baskomutani Maresal Sir bu basarisizligin nedeninin yeteri kadar top mermisinin bulunmamasi oldugunu acikladi Bu 1915 Mermi Krizi ne yol acti ve Liberal Parti hukumeti dustu Sonradan yine liberallerin baskin oldugu bir koalisyon olusturuldu ve Lloyd George Cephane Bakani olarak atandi Bu Ittifak kuvvetleri bati kanadinda kalmayi basardigi surece tum ekonominin savasa yonlendirilecegi anlamina geliyordu Genc erkekler savas icin tarlalarini birakinca Ingiltere ve Almanya da yiyecek uretimi dustu Ingilizler bu yuzden Almanya nin sinirsiz denizalti gucuyle denizleri hakimiyeti altina almasina ragmen daha cok yiyecek ithal ettiler ve tuketimine sinir koydular Ingiliz donanmasi Alman limanlarini bloklayarak yiyecek ithal etmelerini onledi Almanya daki yiyecek krizinin kotuye gitmesi Almanya nin 1918 da teslim olmasini hizlandirmistir Turk Kurtulus Savasi Yemen Isyani ndan Mudanya Mutarekesine kadar Turk Ordusunun mevcudiyet gosterdigi cepheler I Dunya Savasi ndan yenik ulkeler arasinda cikan Osmanli Devleti nin topraklarinin hemen hemen tamami Sevr Antlasmasi ile Itilaf Devletlerince paylasilmasi durumdaydi 1919 1922 yillari arasinda gerceklesen ve 11 Ekim 1922 de imzalanan Mudanya Mutarekesi ile fiilen 24 Temmuz 1923 te imzalanan Lozan Antlasmasi ile resmen sona eren Kurtulus Savasi nda Turk halki vatanini kurtarmak icin savasmistir Turk Komutanlarinin stratejileri sayesinde Turk askerlerinin cephe gerisinde de savasmasi bu taktige bagli gelismis ve Turk askeri cok daha az kayip vererek savasi surdurmustur Tekalif i Milliye Emirleri bunu acikca ortaya koymaktadir Her ilcede bir tane kurulacak Halk elindeki silah ve cephaneyi 3 gun icinde orduya teslim edecek Her aile bir askeri giydirecek Yiyecek ve giyecek maddelerinin 40 ina el konacak ve bunlarin karsiligi daha sonra geri odenecek Ticaret adamlarinin elindeki her turlu giyim esyasinin 40 ina el konacak ve bunlarin karsiligi daha sonra geri odenecek Her turlu makineli aracin 40 ina el konacak Halkin elindeki binek hayvanlarinin ve tasit araclarinin 20 sine el konacak Sahipsiz butun mallara el konacak Tum demirci dokumcu nalbant terzi ve marangoz gibi is sahipleri ordunun emrinde calisacak Halkin elindeki araclar aylik 100 km askeri ulasim yapacaklar II Dunya Savasi Birlesik Krallik 1914 ten cok bariz bir fark daha var Savasan devletlerin tum halki savasin icinde sadece erkekleri degil kadinlari ve cocuklari da Her yerde cepheler gorulebilir Sehirlerde sokaklarda siperler kazildi Butun koyler takhim edildi Butun yollar kapatildi On cepheler fabrikalari kullaniyor Tum isciler farkli silahlarla ama ayni yurekle birer asker Winston Churchill radyoda 18 Haziran 1940 ve Avam Kamarasi nda 20 Agustos 1940 II Dunya Savasi nin baslamasindan once Birlesik Krallik I Dunya Savasi ndaki tecrubelerine dayanarak her an yeni dusmanlarla savasmak zorunda kalabilecegini biliyordu Bu yuzden ulke ekonomisinin savasa seferber edilmesine izin verecek bir yasa cikarmaya koyuldu Sadece tuketiciler icin degil imalatcilar icin de yiyeceklere ve diger urunlere tuketim sinirlamasi konuldu Boylece savasa katkisiz uretim yapan fabrikalarda savas icin gerekli olan seylerin uretimi saglandi Erkekler asker olarak yetistirilirken kadinlar sivillere yardim etmek icin diger gencler de komur madenlerinde calismalari icin egitildiler Bombalamalarda buyuk zayiatlar bekleniyordu bu yuzden Londra ve diger sehirlerde yasayan cocuklar zorunlu olarak kirsal kesimlere dagitildilar Uzun vadede bu Ingiltere deki savasin en buyuk sosyal sonucudur Cunku bu sayede farkli siniflardan yetiskinler ve cocuklar bir araya gelmistir Bu sadece orta ve yukari siniflarla gecekondularda ve surekli calismak zorunda olan isci ailelerin cocuklarini karistirmakla kalmamis ayni zamanda bu cocuklarin hayvanlari ve kirsal yasami tanimasini saglamistir Cocuklarin cogu bu sayede ilk defa kirsal yasami gorme firsati buldu Askeri taktikleri belirlemek icin istatistiksel analizlerin kullanimiyla sonradan yoneylem arastirmasi adini almistir onceden denenen her sey terk edildi Bu cok guclu bir yontemdi fakat alisilagelmise zit taktikler belirtmeye basladigi zaman savasi kismen insanlarin disina cikardi Unlu fizikci Patrick Blackett in konvoylarin en uygun boyutu ve hizi konusundaki calismalari ve Ingiliz hava kuvvetlerinin ndaki Alman hava savunmasini alt etmek icin gelistirdigi bombalama taktikleri istatistiklerin dogrudan etkiledigi calismalara ornek olarak gosterilebilir Almanya Joseph Goebbels topyekun savas cagrisinda bulunuyor Berlin Sportpalast 18 Subat 1943 Soruyorum size Topyekun bir savas mi istiyorsunuz Eger gerekirse bugun hayal edebileceklerimizden daha buyuk ve daha radikal bir savas istiyor musunuz Nazi Propaganda Bakani Joseph Goebbels 18 Subat 1943 Sportpalast konusmasi Nazi Almanyasi savasa Blitzkrieg Yildirim Savasi konsepti altinda baslamisti Joseph Goebbels in 18 Subat 1943 teki Sportpalast konusmasina kadar da boyle devam etti Ornegin kadinlar silah altina alinmiyor veya fabrikalarda calistirilmiyordu Nazi partisine gore kadinlarin yerleri evleriydi ve muhalifler uretimde kadinlara onemli yerler verseler bile bu goruslerini degistirmediler Kisa savas doktrinine baglilik Almanlar icin surekli bir dezavantajdi ne planlar ne de dusunce yapisi uzun sureli bir savasa uymuyordu ve cok gec olana kadar da boyle kaldi 1942 nin basinda goreve gelen Alman silahlanma bakani Albert Speer savasa yonelik tum uretimi millilestirdi Onun zamaninda silah uretiminde uc kez artis oldu ama 1944 un sonuna kadar zirveye ulasmadi Surekli buyuyen dusman bombalama guclerinin verdigi zarara ragmen bunu basarmak o yillarda endustrilesmenin seviyesini gosteriyordu Cunku Alman ekonomisi savasin buyuk bir bolumunde seferberlik altindaydi ve hava saldirilari karsisinda saglam kaldi Savasin ilk yillarinda sivil tuketim ve endustride envanterler yuksekti Bu ekonominin bombalamalar karsisinda rahatlamasini sagladi Fabrika ve makineler cok fazlaydi ve tamami kullanilmiyordu bu sayede yikilan fabrikalarin yerlerini doldurmak zor olmadi Antikomintern Pakti na katilan komsu ulkelerden gelen yabanci isciler Wehrmacht a silahli kuvvetler katilan Alman iscilerin yerini doldurmak ve isci sayisini artirmak icin kullanildi Sovyetler Birligi II Dunya Savasi sirasinda Sovyetler Birligi nde yayimlanan bir poster Sovyetler Birligi nin SSCB ekonomi sisteminin ekonomiyi ve toplumu savasa yonlendirebilecek bir yapisi vardi Almanlar 1941 de SSCB ye girince fabrikalarin ve iscilerin Urallar in dogusuna tasinmasina karar verildi Sadece savasa katkida bulanabilecek fabrikalar doguya tasindi II Dunya Savasi nin Avrupa sahnesinin Dogu Cephesinde 22 Haziran 1942 den 9 Mayis 1945 e kadar surekli savas vardi Bu cephe asker ekipman ve zayiat miktari olarak tarihteki en buyuk savaslardan biri olarak kabul edilir kaynak belirtilmeli Kilometrelerce uzunluktaki cephelerde milyonlarca Wehrmacht ve Kizil Ordu mensubu asker savasti Dogu Cephesi nde insan haklari her iki tarafca ihlal edilmis ve cesitli savas suclari islenmistir Savasin son yillarinda Kizil Ordu mensubu askerlerin ele gecirdikleri kadinlara tecavuz ettigi ve ateskesleri ihlal ederek saldirilar duzenledigi belirtilmistir Nazilerin Esir kamplarinda olen 8 7 milyon askerle birlikte toplam 27 milyon Sovyet vatandasinin savasta oldugu ifade edilmektedir Nazilerin Sovyet savas esirlerine karsi isledikleri suclar kapsaminda milyonlarca kisi kasitli olarak olduruldu Milyonlarca sivil acliktan katliamlardan veya baska sebeplerden hayatini kaybetti Leningrad Kusatmasi nda yeni uretilen T 34 tanklari fabrikadan ciktigi gibi boyanmadan cepheye suruldu Bu SSCB nin Buyuk Vatanseverlik Savasi na bagliligini ve hukumetin topyekun savas politikasini nasil uyguladigini gostermektedir Rus halkinin daha iyi calismasini saglamak icin komunist hukumeti insanlarin anavatanlarina olan sevgisini artirmaya calisti hatta Rus Ortodoks Kilisesi nin yeniden acilmasina izin verdi Kayitsiz Sartsiz Teslim Olus muhimmat uretimin ve hukumetin merkezi batidan doguya gecis noktasiydi Ama simdi hicbiri degil Hava Maresali Arthur Harris 29 Mart 1945 Birlesik Devletler II Dunya Savasi na girdikten sonra Franklin D Roosevelt Casablanca Konferansi nda Muttefik Devletler in hedefinin Mihver Devletleri Almanya Italya ve Japonya nin kayitsiz sartsiz teslim olmasini saglamak oldugunu belirtti Mihver Devletleri bu aciklamadan once savasi kaybettiklerini kabul etselerdi sartli bir ateskesi gorusebilirlerdi Mihver Devletleri teslim olduktan sonra 1929 daki nun 63 ve 64 makalelerinde belirtildigi gibi Nurnberg Uluslararasi Askeri Ceza Mahkemesi nde yargilandilar Bu tip davalar genellikle yenilen devletlerin ulkelerinde onlarin yasal sistemlerine gore yapilirdi Bundan kacinmak icin Muttefikler savasin bas suclularinin savastan sonra ele gecirildigini yani onlarin savas tutsagi olmadigini bu yuzden Cenevre Konvensiyonu nun onlari kapsamadigini one surduler Daha sonra Mihver rejimlerinin yikilmasi 1907 deki nun askeri islerle ilgili hukumlerinin uygulanmasini engelledi Soguk Savas Donemi II Dunya Savasi ndan sonra daha guclu ve yikici silahlara sahip olmalarina ragmen hicbir devlet bu derece buyuk bir savasa girmedi Nukleer silahlarin kullanimi II Dunya Savasi nda oldugu gibi ulkelerin tamamen seferber edilmesi ve tum kaynaklarin savas icin kullanilmasi yerine savasi birkac saatte bitirebilir Bu tip silahlar baris zamanlarinda nispeten daha makul savunma butceleriyle uretildikleri icin her yonden buyuk devletlerin isine gelir 1950 lerin sonunda bati dunyasiyla Sovyetler Birligi arasindaki ideolojik karsitlik binlerce nukleer silah uretmelerine neden oldu Buna sonradan Dehset Dengesi dendi Yani iki taraf da nukleer silahlara sahip olduguna gore eger bir taraf saldirirsa diger taraf da karsilik verecekti Bu dunyada yuz milyonlarca insanin olumune neden olabilir olmeyenler de sakat kalabilirdi Soguk savas doneminde Super gucler birbirleri arasinda cikacak en ufak bir sicak catismanin bile bir nukleer savasi tetikleyeceginin farkindaydilar Bu yuzden birbirleriyle yoluyla savastilar yani kucuk devletleri destekleyip birbirlerine karsi kiskirttilar Kore Savasi Vietnam Savasi ve Sovyet Afgan Savasi vekil savaslara ornektir Soguk Savas sonrasi Soguk savas sonrasindaki guvenli ortamda sanayilesmis devletler ordularini kuculttuler Zorunlu askerligin yerine gonullulerden olusan birlikler kuruldu ve buyuk ordularla basa cikabilmeleri icin daha agir bir egitim altinda iyice profesyonellestirildiler Ordusunun hacmine cok guvenen Rusya bile su anda bu sisteme yonelmektedir Gunumuzde kalkinmis ulkeler topyekun savas ihtimalinden uzaklar Tum ulkelerin ekonomileri birbirleri ile baglantili oldugu icin savasmak ekonomileri de riske atmak anlamina gelir Bu yuzden kuresel ticaretin buyumesi kuresel istikrarin saglanmasinda onemli bir faktordur Hatta rakip devletler bile birbirleriyle ticaret yaparlar ve savasarak kazanacaklarindan fazlasini riske ederler Ornegin Cin ve ABD Pasifik Asya daki rakip guclerdir Ancak ikisinin de ekonomisi digerine baglidir ve birbirlerinin ekonomik basarilarinin devamliligindan cikar saglarlar Ayrica bakinizAskerlik Levee en masseKaynakca Christopher Bassford Clausewitz ve calismalari 24 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde No page cited Digital History Civil War Guide 1 9 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Arsivlenmis kopya 5 Subat 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Subat 2008 Germany The Thirty Years War The Peace of Westphalia 11 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Subat 2008 11 Haziran 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Subat 2008 Winston Churchill The Few 16 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Churchill Merkezi Ilgili konusma 9 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 16 Agustos 2012 tarihinde erisilmistir Tarihci Joanna Ostrowska ve Marcin Zaremba 23 Mart 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Temmuz 2019 Askerler Geldiginde 7 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Ekim 2011 Komunizm mesruiyet milliyetcilik Polonya da komunist gucun milliyetci mesrulastirilmasi 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Temmuz 2019 8 inden 80 ine Alman kadinlarina tecavuz 15 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Temmuz 2019 Liderler Sovyetlerin savastaki kayiplari icin yas tutuyor 22 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Subat 2008 Longmate Norman The Bombers Hutchins amp Co 1983 ISBN 0 09 151580 7 Page 346 Ruth Wedgwood 2 29 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde PDF 16 Kasim 2004