Kronik rumen asidozu, Acidosis ingesta ruminis chronica, Latent laktik asidoz veya Subakut laktik asidoz (S.A.R.A). Latent asidotik stres (yüklenme) uçucu yağ asitlerinin, bilhassa propiyonik asit sentezi ve rezorpsiyonunun artması, aynı zamanda salya sekresyonunun azalması olayıdır. Rumen pH’sı belirgin şekilde normalden sapmalar göstermediğinden kronik rumen asidozisi ifadesi tam doğru değildir.
Etiyopatogenez
- Özellikle pelet ve konsantre yemden zengin rasyonların çok fazla verilmesiyle oluşur. Bu tip rasyon, uçucu yağ asitlerinin mikrobiyel fermantasyonunun artmasına ve salyada tampon maddesinin (NaHCO3) azalmasına neden olur. Etiyolojide laktat konsatrasyonu artışının rolü yoktur.
- Aşağıdaki yemlemelerde gözlenir:
- Pelet ve konsantre yemlerin fazla verilmesi.
- Rasyonda yapısal etkili kaba liflerin az olması.
- Kaba yemlerin lezzetli olmaması veya kalitelerinin iyi olmaması nedeniyle hayvanın konsantre yemleri seçerek yemesi.
- Kaba yemden önce fazla miktarda tahıl konsantratı verilmesi.
- Fazla konsantre yem verilen süt ineklerinin postpartal adaptasyonu.
- Uçucu yağ asitlerinin, özellikle propiyonik asitin fazla miktarda sentezi ve rumen hareketlerine etkili olan kaba liflerin eksik olması salya sekresyonunu azaltır (% 2’ye kadar). Bu da rumenin tampon kapasitesini düşürür (Fizyolojik olarak ruminantlar alınan her kg kuru madde için 12 – 14 lt salya sentezler. Bu sayede her gün yaklaşık 250 g Na2HPO4 ve 1 – 2 kg NaHCO3 hazırlanır.) ve rumen içeriğinin tamponlanması yetersiz olur.
- Rumen içeriğinin düşük pH’sında ve proteince fakir rasyon verildiğinde laktat, akrylat yolu üzerinde propiyonik aside [fermente olur. Rasyonun kolay hazmolabilir karbonhidratı sakkarolitik ve amilolitik mikroorganizmalar tarafından hızla fermente edilir. Laktat değerlendiren mikroorganizmaların (Ör.; Megasphaera elsdenrii) mevcut olması nedeniyle laktat yeterince değerlendirildiğinden laktat akümülasyonu olmaz ve pH değeri de çok az düşer. Bu da metanojen ve selülotik floranın, ayrıca protozoon populasyonunun yeniden kazanılmasına uygun olur. Ancak bu şartlara ulaşmak için birkaç haftalık adaptasyon süresi gereklidir.
- Bunun dışında rumen içeriğinin yetersiz sindirimi nedeniyle salya ile az sıvı temini sonucu Ozmotik basınç yüksek kalır.
- Kuvvetli asitlerle çözülmemiş saman (saman peleti) ve konsantrat maksimal düzeyde ilave edilirse de bozukluklar beklenir. Yetersiz ham selüloz sindirimine binaen propionat artışı olduğunda molar asetat miktarı azalır.
- Rumen asidozunda akut hastalık tehlikesi artar. Aynı anda kuru madde geçiş miktarı ve bu nedenle yem alımı da azalır.
- Kaba liflerin sindirimi, nişasta parçalanmasının hakim olması nedeniyle önemli derecede depresif etki altında bulunur.
- Kana ulaşan uçucu yağ asitleri metabolize olmaları yanında kan tampon sistemleri, akciğerler ve böbrekler (tampon organları) üzerinden asidobazik bir regülasyona da uğrar (yani önemli ölçüde baskılanır). Bu arada organizma genellikle kan pH değerini normal sahada tutmayı başarır. Öncelikle uzun süreli konstant kan pH değerinde böbrekler fazla asit miktarlarını elimine eder. Normal kan pH’sına rağmen uzun sürede intrasellüler bir asidoz bulunabilir (uzun sürede intrasellüler asidoza neden olan asidotik metabolik durum oluşur). Ayrıca asidotik yüklenme nedeniyle patolojik olaylar da hızla gelişmez.
- Bu nedenle asidotik yüklenme çoğunlukla organizmada diğer faktörlerin fonksiyonel bozukluklar oluşturmasını kolaylaştıran bir risk faktörü olarak görülür. Ancak ruminantlarda sürekli asidotik yükleme olursa diğer tampon sistemlerle asit – baz dengesinin düzenlenmesinin sınırlı olması nedeniyle, Tablo 3’ de gösterildiği gibi, mineral madde ve iskelet metabolizması, enerji metabolizması, immun sistem, protein metabolizması, fertilite ve böbrek fonksiyon bozuklukları oluşabilir. Bunların dışında latent asidotik yüklenmenin akut rumen asidozuna dönüşüm tehlikesi her zaman mevcuttur. Ayrıca yağlanma veya süt yağı eksikliğine yardım eder. Vitamin B1 sentezinin bozulması sonucu CCN ortaya çıkabilir.
Latent asidotik yüklemenin etkileri
Ön mide ve abomasum hareketlerinin engellenmesi timpani oluşumuna, ayrıca Abomasum ve sekum dilatasyonuna yardım eder. Aşırı uçucu yağ asidi konsantrasyonu ve kaba liflerin eksikliği rumen hiperkeratozu oluşumunu teşvik eder.
Semptomlar
Latent asidotik yüklenmenin klinik semptomları spesifik değildir. Yeme ve verim depresyonu (süt yağı eksikliği sendromu) genellikle ön planda bulunur.
Özellikle işletmelerde besi tosunları ve besi kuzularında osteopatiler, düvelerde yağlanma sendromu, puerperal bozukluklar (prulent endometritisler), genel enfeksiyonlara temayülün artışı, fertilite bozuklukları (döl veriminin kötüleşmesi), sindirim bozuklukları (iştahsızlık, nüksedici subakut timpani, Abomasum dislokalsiyonu ve sekum dilatasyonunun sık sık ortaya çıkması), kesim sonrası patolojik organ atımlarının artışı (karaciğer apseleri, kronik interstitiel nefritisler), enzootik sığır lökozu bulunan süt sığır işletmelerinde ani ölüm olayları, CCN olaylarının görülmesi asidotik bir metabolizmanın işaretleri olarak görülür.
Tanı (diagnoz)
Spesifik olmayan klinik tabloyla birlikte yem analizleri, metabolik muayeneler (kan asidozu olup olmadığı konusunda bilgi verdiği için venöz kanda pH değerinin tayini, tampon sistemlerin kapasitesi hakkında bilgiler verdiği için venöz kanda baz fazlalığı tayini veya intraselluler asidoz hakkında bilgiler verdiği için eritrosit hemolizat’ın tayini) ve idrarın laboratuvar muayeneleriyle (renal düzenleyicinin kullanımı yüksekliği konusunda yol gösterdiği için idrarda net asit-baz ifrazı ve idrar pH değerlerinin tayini) tanı konur. Net asit-baz ifrazı özellikle saha testi olarak uygundur.
Rumen içeriğinin pH değeri sadece akut rumen asidozisinde diagnostik ipuçları verir, fakat latent asidotik yüklemede ipucu vermez.
Latent asidotik yüklenmeli sürülerde yapısal etkili kaba liflerce fakir ve aşırı konsantrat ihtiva eden rasyon verilir.
Hemen hemen tüm olaylarda klinik – şimik idrar muayenelerinde pH değeri ve net asit-baz ifrazı değerinin düştüğü, ayrıca kalsiuri, fosfaturi ve fenol kırmızısı yarı değer zamanının uzadığı saptanır. Kanda baz fazlalığı değeri daima fizyolojik referens sınırlarında bulunur. Rumen pH değeri çok hafif derecede düşüktür, aynı zamanda uçucu yağ asitlerinin konsantrasyonu artmıştır. Hemogramda sürekli olmayan bir lenfositoz saptanır (bu enzootik sığır lökozunun hematolojik tanısını güçleştirir).
Ancak yemin değiştirilmesinden sonra sürüdeki hayvanların sağlık durumlarının düzelmesi ve idrar parametrelerinin normalleşmesiyle şüpheli tanı kesinleşebilir.
Sağaltım
Belirtiler görüldüğü andan itibaren en yakın veteriner hekiminize danışınız! En kesin tedavi rasyonun değiştirilmesidir. Ruminantlara uygun beslenme esaslarına göre rasyon düzenlenir. Ayrıca klinik semptomlara yönelik tedaviler de yapılır.
Rumen asidozunun tedavisinde hayat kurtarma açısından en önemli nokta, kanda ve bütün vücut sıvılarında asit-baz dengesini yeniden sağlayabilmek ve şekillenmiş dehidrasyonu düzeltmek,ön mide ve barsak hareketlerini normal hale getirmektir.
Hafif vakalarda rasyon değişikliği (riskli yem uzaklaştırılır, kaba -lifli kuru ot, saman gibi- yiyecekler verilir) yeterli olabilir. Destekleyici olarak sağlıklı ve taze rumen sıvısı, alkali tuzlar (200 Mg oksit, yemek sodası) verilir.
Ağır olaylarda rumenotomi son çaredir. Yeni olgularda ve rumen sert gıdalarla dolu olduğunda ve de hayvan ayakta olduğu sürece rumenotomi yapılarak rumen boşaltılır. 2-3 kova suyla yıkanan Rumen içine 5-10 l taze rumen içeriği, 1 kg kıyılmış kuru ot, 100 g iz element karışımı verilerek rumen kapatılır.
Eğer rumen içeriği çok sulanmış haldeyse geniş lümenli rumen sondalarıyla rumen sık sık boşaltılır. (bu sondalar aracılığıyla rumen içine her defasında litrelerce su verilir ve sifon yaptırılarak boşaltılır)Rumen lavajı sürü halinde hastalanmalarda pratiktir. (operasyon bu durumda pratik değildir.)
Metabolik asidozisin düzeltilmesi için en uygun metot hipertonik sodyum bikarbonat solüsyonu (%5-8,4'lük NaHCO3 yavaş İV infüzyonudur. Karaciğeri korumak için metiyonin verilir.
Diğer destekleyici tedaviler olarak, CNN i önlemek ve rumen kontraksiyonlarını düzeltmek için B1 vitamini, 5-20 ml B vit-kompleks(BEFORVEL, BEKOMBİN) kalsiyum, topallık görüldüğünde antihistaminikler (HİSTAVET) i.m ver
Hayvanlara ilk gün hiçbir şey yedirilmemeli ertesi gün kaba lifli yemler verilmelidir. Birkaç gün süreyle adlibitum su ve kuru ot, ayrıca protein kontrastı verilir.
Korunma (profilaksi)
Etkili bir profilaksi geviş getirenlere uygun yem verilmesiyle sağlanır. Ancak asidojen karakterli rasyon her şeye rağmen kullanılacaksa asidotik yüklemeden korunmak veya azaltmak için aşağıdakilerin yapılması uygun olur:
- Rumen hareketlerine etkili olan kaba liflerin yeterince verilmesi (kuru ot, kıyılmış saman, uzun saman, mısır silajı)
- Yemleme sırasının değiştirilmesi (kaba yemden 1 – 2 saat sonra konsantre yem verilmesi; asetat fermantasyonunu stabilize eder ve uçucu yağ asitlerinin produksiyonunu kısıtlar)
- Yemleme frekansının artırılması (konsantre yemi birkaç öğüne bölmekle uçucu yağ asitlerin produksiyonun stabilizasyonu)
- Rumen tamponatı verilmesi (4 g NaHCO3 / 10 kg canlı ağırlık ve günde, p.o. Kontrol edilemeyen uygulamalar metabolik alkaloza neden olacağından münferit hayvanlara verilen dozlar titizlikle takip edilmeli)
- İyon mübadelecilerinin verilmesi (% 2 – 3 bentonit / kuru madde miktar ve gün; yüksek konsantrasyonlar yeme ve verim depresyonuna neden olur)
- NaOH ile muamele edilmiş saman verilmesi (Kuru maddenin % 30 – 40’ı kadar günde ve her hayvan için). Süt ineklerine sadece silaja karıştırıldıktan sonra verilir.
4.5. ve 6. profilaktik tedbirler Veteriner Hekimlerce kontrol edilerek yüksek süt veriminde kaba liften fakir ve enerjice zengin rasyon tipi mecburen verilirse veya rasyonun düzeltilmesi mümkün olmayan hayvanlara uygulanır.
Düzenli idrar muayeneleri profilaktik tedbirlerin başarısı için indikatördür.
Kaynakça
- ^ Geviş Getiren Hayvanların İç Hastalıkları, Editör: Y. GÜL
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kronik rumen asidozu Acidosis ingesta ruminis chronica Latent laktik asidoz veya Subakut laktik asidoz S A R A Latent asidotik stres yuklenme ucucu yag asitlerinin bilhassa propiyonik asit sentezi ve rezorpsiyonunun artmasi ayni zamanda salya sekresyonunun azalmasi olayidir Rumen pH si belirgin sekilde normalden sapmalar gostermediginden kronik rumen asidozisi ifadesi tam dogru degildir EtiyopatogenezOzellikle pelet ve konsantre yemden zengin rasyonlarin cok fazla verilmesiyle olusur Bu tip rasyon ucucu yag asitlerinin mikrobiyel fermantasyonunun artmasina ve salyada tampon maddesinin NaHCO3 azalmasina neden olur Etiyolojide laktat konsatrasyonu artisinin rolu yoktur Asagidaki yemlemelerde gozlenir Pelet ve konsantre yemlerin fazla verilmesi Rasyonda yapisal etkili kaba liflerin az olmasi Kaba yemlerin lezzetli olmamasi veya kalitelerinin iyi olmamasi nedeniyle hayvanin konsantre yemleri secerek yemesi Kaba yemden once fazla miktarda tahil konsantrati verilmesi Fazla konsantre yem verilen sut ineklerinin postpartal adaptasyonu Ucucu yag asitlerinin ozellikle propiyonik asitin fazla miktarda sentezi ve rumen hareketlerine etkili olan kaba liflerin eksik olmasi salya sekresyonunu azaltir 2 ye kadar Bu da rumenin tampon kapasitesini dusurur Fizyolojik olarak ruminantlar alinan her kg kuru madde icin 12 14 lt salya sentezler Bu sayede her gun yaklasik 250 g Na2HPO4 ve 1 2 kg NaHCO3 hazirlanir ve rumen iceriginin tamponlanmasi yetersiz olur Rumen iceriginin dusuk pH sinda ve proteince fakir rasyon verildiginde laktat akrylat yolu uzerinde propiyonik aside fermente olur Rasyonun kolay hazmolabilir karbonhidrati sakkarolitik ve amilolitik mikroorganizmalar tarafindan hizla fermente edilir Laktat degerlendiren mikroorganizmalarin Or Megasphaera elsdenrii mevcut olmasi nedeniyle laktat yeterince degerlendirildiginden laktat akumulasyonu olmaz ve pH degeri de cok az duser Bu da metanojen ve selulotik floranin ayrica protozoon populasyonunun yeniden kazanilmasina uygun olur Ancak bu sartlara ulasmak icin birkac haftalik adaptasyon suresi gereklidir Bunun disinda rumen iceriginin yetersiz sindirimi nedeniyle salya ile az sivi temini sonucu Ozmotik basinc yuksek kalir Kuvvetli asitlerle cozulmemis saman saman peleti ve konsantrat maksimal duzeyde ilave edilirse de bozukluklar beklenir Yetersiz ham seluloz sindirimine binaen propionat artisi oldugunda molar asetat miktari azalir Rumen asidozunda akut hastalik tehlikesi artar Ayni anda kuru madde gecis miktari ve bu nedenle yem alimi da azalir Kaba liflerin sindirimi nisasta parcalanmasinin hakim olmasi nedeniyle onemli derecede depresif etki altinda bulunur Kana ulasan ucucu yag asitleri metabolize olmalari yaninda kan tampon sistemleri akcigerler ve bobrekler tampon organlari uzerinden asidobazik bir regulasyona da ugrar yani onemli olcude baskilanir Bu arada organizma genellikle kan pH degerini normal sahada tutmayi basarir Oncelikle uzun sureli konstant kan pH degerinde bobrekler fazla asit miktarlarini elimine eder Normal kan pH sina ragmen uzun surede intraselluler bir asidoz bulunabilir uzun surede intraselluler asidoza neden olan asidotik metabolik durum olusur Ayrica asidotik yuklenme nedeniyle patolojik olaylar da hizla gelismez Bu nedenle asidotik yuklenme cogunlukla organizmada diger faktorlerin fonksiyonel bozukluklar olusturmasini kolaylastiran bir risk faktoru olarak gorulur Ancak ruminantlarda surekli asidotik yukleme olursa diger tampon sistemlerle asit baz dengesinin duzenlenmesinin sinirli olmasi nedeniyle Tablo 3 de gosterildigi gibi mineral madde ve iskelet metabolizmasi enerji metabolizmasi immun sistem protein metabolizmasi fertilite ve bobrek fonksiyon bozukluklari olusabilir Bunlarin disinda latent asidotik yuklenmenin akut rumen asidozuna donusum tehlikesi her zaman mevcuttur Ayrica yaglanma veya sut yagi eksikligine yardim eder Vitamin B1 sentezinin bozulmasi sonucu CCN ortaya cikabilir Latent asidotik yuklemenin etkileri On mide ve abomasum hareketlerinin engellenmesi timpani olusumuna ayrica Abomasum ve sekum dilatasyonuna yardim eder Asiri ucucu yag asidi konsantrasyonu ve kaba liflerin eksikligi rumen hiperkeratozu olusumunu tesvik eder SemptomlarLatent asidotik yuklenmenin klinik semptomlari spesifik degildir Yeme ve verim depresyonu sut yagi eksikligi sendromu genellikle on planda bulunur Ozellikle isletmelerde besi tosunlari ve besi kuzularinda osteopatiler duvelerde yaglanma sendromu puerperal bozukluklar prulent endometritisler genel enfeksiyonlara temayulun artisi fertilite bozukluklari dol veriminin kotulesmesi sindirim bozukluklari istahsizlik nuksedici subakut timpani Abomasum dislokalsiyonu ve sekum dilatasyonunun sik sik ortaya cikmasi kesim sonrasi patolojik organ atimlarinin artisi karaciger apseleri kronik interstitiel nefritisler enzootik sigir lokozu bulunan sut sigir isletmelerinde ani olum olaylari CCN olaylarinin gorulmesi asidotik bir metabolizmanin isaretleri olarak gorulur Tani diagnoz Spesifik olmayan klinik tabloyla birlikte yem analizleri metabolik muayeneler kan asidozu olup olmadigi konusunda bilgi verdigi icin venoz kanda pH degerinin tayini tampon sistemlerin kapasitesi hakkinda bilgiler verdigi icin venoz kanda baz fazlaligi tayini veya intraselluler asidoz hakkinda bilgiler verdigi icin eritrosit hemolizat in tayini ve idrarin laboratuvar muayeneleriyle renal duzenleyicinin kullanimi yuksekligi konusunda yol gosterdigi icin idrarda net asit baz ifrazi ve idrar pH degerlerinin tayini tani konur Net asit baz ifrazi ozellikle saha testi olarak uygundur Rumen iceriginin pH degeri sadece akut rumen asidozisinde diagnostik ipuclari verir fakat latent asidotik yuklemede ipucu vermez Latent asidotik yuklenmeli surulerde yapisal etkili kaba liflerce fakir ve asiri konsantrat ihtiva eden rasyon verilir Hemen hemen tum olaylarda klinik simik idrar muayenelerinde pH degeri ve net asit baz ifrazi degerinin dustugu ayrica kalsiuri fosfaturi ve fenol kirmizisi yari deger zamaninin uzadigi saptanir Kanda baz fazlaligi degeri daima fizyolojik referens sinirlarinda bulunur Rumen pH degeri cok hafif derecede dusuktur ayni zamanda ucucu yag asitlerinin konsantrasyonu artmistir Hemogramda surekli olmayan bir lenfositoz saptanir bu enzootik sigir lokozunun hematolojik tanisini guclestirir Ancak yemin degistirilmesinden sonra surudeki hayvanlarin saglik durumlarinin duzelmesi ve idrar parametrelerinin normallesmesiyle supheli tani kesinlesebilir SagaltimBelirtiler goruldugu andan itibaren en yakin veteriner hekiminize danisiniz En kesin tedavi rasyonun degistirilmesidir Ruminantlara uygun beslenme esaslarina gore rasyon duzenlenir Ayrica klinik semptomlara yonelik tedaviler de yapilir Rumen asidozunun tedavisinde hayat kurtarma acisindan en onemli nokta kanda ve butun vucut sivilarinda asit baz dengesini yeniden saglayabilmek ve sekillenmis dehidrasyonu duzeltmek on mide ve barsak hareketlerini normal hale getirmektir Hafif vakalarda rasyon degisikligi riskli yem uzaklastirilir kaba lifli kuru ot saman gibi yiyecekler verilir yeterli olabilir Destekleyici olarak saglikli ve taze rumen sivisi alkali tuzlar 200 Mg oksit yemek sodasi verilir Agir olaylarda rumenotomi son caredir Yeni olgularda ve rumen sert gidalarla dolu oldugunda ve de hayvan ayakta oldugu surece rumenotomi yapilarak rumen bosaltilir 2 3 kova suyla yikanan Rumen icine 5 10 l taze rumen icerigi 1 kg kiyilmis kuru ot 100 g iz element karisimi verilerek rumen kapatilir Eger rumen icerigi cok sulanmis haldeyse genis lumenli rumen sondalariyla rumen sik sik bosaltilir bu sondalar araciligiyla rumen icine her defasinda litrelerce su verilir ve sifon yaptirilarak bosaltilir Rumen lavaji suru halinde hastalanmalarda pratiktir operasyon bu durumda pratik degildir Metabolik asidozisin duzeltilmesi icin en uygun metot hipertonik sodyum bikarbonat solusyonu 5 8 4 luk NaHCO3 yavas IV infuzyonudur Karacigeri korumak icin metiyonin verilir Diger destekleyici tedaviler olarak CNN i onlemek ve rumen kontraksiyonlarini duzeltmek icin B1 vitamini 5 20 ml B vit kompleks BEFORVEL BEKOMBIN kalsiyum topallik goruldugunde antihistaminikler HISTAVET i m ver Hayvanlara ilk gun hicbir sey yedirilmemeli ertesi gun kaba lifli yemler verilmelidir Birkac gun sureyle adlibitum su ve kuru ot ayrica protein kontrasti verilir Korunma profilaksi Etkili bir profilaksi gevis getirenlere uygun yem verilmesiyle saglanir Ancak asidojen karakterli rasyon her seye ragmen kullanilacaksa asidotik yuklemeden korunmak veya azaltmak icin asagidakilerin yapilmasi uygun olur Rumen hareketlerine etkili olan kaba liflerin yeterince verilmesi kuru ot kiyilmis saman uzun saman misir silaji Yemleme sirasinin degistirilmesi kaba yemden 1 2 saat sonra konsantre yem verilmesi asetat fermantasyonunu stabilize eder ve ucucu yag asitlerinin produksiyonunu kisitlar Yemleme frekansinin artirilmasi konsantre yemi birkac ogune bolmekle ucucu yag asitlerin produksiyonun stabilizasyonu Rumen tamponati verilmesi 4 g NaHCO3 10 kg canli agirlik ve gunde p o Kontrol edilemeyen uygulamalar metabolik alkaloza neden olacagindan munferit hayvanlara verilen dozlar titizlikle takip edilmeli Iyon mubadelecilerinin verilmesi 2 3 bentonit kuru madde miktar ve gun yuksek konsantrasyonlar yeme ve verim depresyonuna neden olur NaOH ile muamele edilmis saman verilmesi Kuru maddenin 30 40 i kadar gunde ve her hayvan icin Sut ineklerine sadece silaja karistirildiktan sonra verilir 4 5 ve 6 profilaktik tedbirler Veteriner Hekimlerce kontrol edilerek yuksek sut veriminde kaba liften fakir ve enerjice zengin rasyon tipi mecburen verilirse veya rasyonun duzeltilmesi mumkun olmayan hayvanlara uygulanir Duzenli idrar muayeneleri profilaktik tedbirlerin basarisi icin indikatordur Kaynakca Gevis Getiren Hayvanlarin Ic Hastaliklari Editor Y GUL