Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Elma (Malus domestica), gülgiller (Rosaceae) familyasından kültürü yapılan bir meyve türü.
| Elma | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||
| Malus domestica (Suckow) Borkh., Theor. Prakt. Handb. Forstbot. 2: 1272 (1803).
| |||||||||||||||||
Eski Türkçede "alma" diye bilinen adının, meyvenin rengi olan "al" (kırmızı)'dan geldiği bilinmektedir. Elmanın ilk olarak Kuzey Anadolu'da, Güney Kafkaslar,Rusya'nın güneybatısında kalan bölgeler ve Orta Asya (Kazakistan'ın doğusu) dolaylarında ortaya çıktığı sanılmaktadır. Tür, bütün dünyaya Orta Asya'dan yayılmıştır. Besin değeri çok yüksek olan bir meyvesi vardır. Tarih boyunca kültür çalışmalarıyla 1000 farklı elma çeşidi üretildiği tahmin edilmektedir.
Morfolojik özellikleri
En yakın akrabaları armut ve malta eriğidir. 5–12 m'ye kadar uzanan yaprak döken tacı geniş küçük bir ağaçtır. Yapraklar karşılıklı dizilişli, basit oval biçiminde, ucu sivri ve kenarları dişli, alt yüzü hafif tüylüdür. 5–12 cm uzunluğunda 3–6 cm genişliğindeki yaprakların sapı 2–5 cm kadardır. Çiçekler yapraklarla birlikte açar. Beyaz olan çiçekler genellikle ilk açtığında açık pembedir. 2,5-3,5 cm çapında 5 taç yapraklıdır. Meyve sonbaharda olgunlaşır, ekseriya 5–8 cm çapındadır.
Ekolojik özellikleri
-36 °C soğuğa dayanabilir. Kurak ve sıcaktan hoşlanmaz. Toprağı tınlı, tınlı-kumlu, en az 1 m derinlikte olmalıdır. pH değeri 6-7 olan toprağı sever. 1 m'den yakın olmamalıdır. Taşlı ve kireçli toprağı sevmez.
Elma çeşitleri
- Amasya elması: Türkiye'nin neresinde olursanız olun, eğer mevsimiyse, mutlaka Misket elması "Amasya Elması" olarak karşınıza çıkar. Kışın yenilen önemli bir çeşittir. Meyvesi orta irilikte, sap tarafı biraz genişçedir. Sapı uzunca ve kahverengidir. Kabuğu yapışkan, ince, yeşil üzerine açık kırmızıdır. Etli kısmı tatlı, sulu, güzel kokulu ve gevrektir. Çekirdekleri parlak kahverengi ve dolgundur. Ortalama ağırlığı 90 gramdır.Amasya adıyla bütünleşen Misket, özelliğini yine Amasya'nın coğrafi yapısında alır. Söylendiğine göre , misketin yetişmek için tam aradığı ortammış. Boğazın esintisi elmaya ayrı bir tat verir. Kokusu da burada gizlidir.
Amasya Misket'inin en büyük özelliği bir yıl meyve verirse diğer yıl vermemesidir. Bir yüzü kırmızı, diğer yüzü ise sarı ila yeşilimsi bir renk taşır. İnce kabuklu, hoş kokuludur. Sert ve dayanıklıdır. Uzun süre saklanmaya elverişlidir. Amasya elmasının iki türü vardır. Daha küçük ve tatlı olanına Misket elması denir. Daha iri ve aşılı olanına ise KABAK elması adı verilir. Amasya elması meyveye geç yatar ve 8-10 yaşından önce ürün vermez.
- Demir elması: Kışlık çeşittir. Meyvesi irice, yuvarlak koniktir. Kabuğu ince, yeşil üzerine koyu kırmızı çizgili ve seyrek beneklidir. Eti gevrek, kokusuz ve mayhoştur. Çekirdekleri ufak, dolgun ve uzuncadır. Ortalama ağırlığı 125 gramdır.
- Starking delicious elması: Kışlık çeşittir. Meyvesi iri, yuvarlak konik, dilimli,sarı üzerine kırmızı, seyrek noktalı ve parlaktır. Eti sarımsı, yumuşak, tatlı, sulu ve kokuludur. Ortalama ağırlığı 208 gramdır.
- Golden delicious elması: Kışlık çeşittir. Meyvesi orta iri, yuvarlak koniktir. Sapı çok uzundur. Kabuğu donuk sarı-yeşil, çok paslı ve seyrek beneklidir. Eti sıkı, az mayhoş, çok sulu ve hoş kokuludur. Ortalama ağırlığı 136 gramdır.
- Jonathan elması: İri, ya da konik biçimdedir. Kabuğu düzgün ve kırmızıdır. Eti açık sarı sulu ve tatlıdır.
- Hüryemez elması: Kışlık çeşittir. Meyvesi çok iri, basıktır. Sapı uzun ve kalındır. Kabuğu sarı-yeşil, seyrek kahverengi beneklidir. Eti gevrek, çok sulu ve çok mayhoştur. Çekirdekleri kısa dolgundur. Ortalama ağırlığı 300 gramdır.
- Granny smith elması: Kışlık çeşittir. Meyvesi iri, yuvarlak ve kabuğu koyu veya açık yeşil renktedir. Tadı mayhoş sert ve suludur. Bir yıl boyunca kalite kaybı olmaksızın soğuk hava depolarında saklanabilir. Düşük kalorili ve yüksek olan lif ve potasyum, değerlerinin yanında faydalı antioksidanlar içerir. Ortalama ağırlığı 186 gramdır.
| Türü | Yetiştiği Yer | Şekil | Renk |
| Amasya | Amasya, Niğde | Minik yuvarlak | Pembe, sarı |
| Arapkızı | Afyon | Yayvan Yuvarlak | Koyu kırmızı |
| Brea Burn | Eskişehir | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
| Fuji | Afyon, Eskişehir | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
| Gala | Afyon | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
| Golden | Afyon | Yuvarlak | Sarı, yeşil |
| Goldstar | ? | Yuvarlak | Sarı, yeşil |
| Grani Smith | Afyon | Yuvarlak | Yeşil |
| Gümüşhane | Afyon, Gümüşhane | Yuvarlak | Yeşil |
| Hanna | ? | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
| Rayka | ? | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
| Redchief | ? | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
| Roma Güzeli | Afyon, Amasya | Yuvarlak | Kırmızı, sarı |
| Starking | |||
| Yuvarlak | Koyu kırmızı | ||
| Topaz | |||
| Minik yuvarlak | Kırmızı, sarı |
Üretimi
Elmanın kültür çeşitleri aşıyla üretilir. Ancak bazı çeşitler kök sürgünü ile üretilebilmektedir. Anaç olarak tohumdan yetiştirilmiş yabani elmalar kullanılır.
TÜİK 2019 verilerine göre:
- Elma üretimin 2/3’ü Isparta, Karaman, Niğde, Antalya, Kayseri ve Konya illerimizde gerçekleştirilmektedir.
- Elma üretimi en fazla yapıldığı ilimiz Isparta’dır. Isparta’da 2019 yılında 732 bin ton elma üretim ile toplam elma üretiminin %20’sini gerçekleşmiştir.
- Türkiye’de yaklaşık 1.7 milyon dekar alanda elma üretimi yapılmaktadır. Niğde, Isparta ve Karaman en fazla elma alanı bulunan illerimizdir.
- Amasya'nın elması ünlüdür.
Meyve verme yaşı
Meyve verme yaşı ağacın çeşidine göre değişir. Bazı ağaçlar (m9 gibi), ilk dikildiği yıl meyve verir. Bazı ağaçlarsa (m106 gibi), üçüncü yaşında meyve vermeye başlar. En geç verime başlayan ağaçlar ise normal elmanın çekirdeğinden üretilen ağaçlardır. Bu ağaçlar 5 ile 6 yaş arası meyve vermeye başlar.
Farklı ülkelerde elma üretimi ve ticareti
Dünya üretimi
| Elma üretimi – 2019 | |
|---|---|
| Ülke | (Milyon ton) |
 Çin | 42.4 |
 ABD | 5.0 |
 Türkiye | 3.6 |
 Polonya | 3.1 |
 İran | 2.4 |
 İtalya | 2.3 |
| Dünya | 87.2 |
| Kaynak: Birleşmiş Milletler FAOSTAT | |
2019'da Dünya elma üretimi 87 milyon ton idi ve Çin toplamın %49'unu üretiyordu (tablo). İkincil üreticiler Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye idi.
Türkiye
Türkiye'de iyi gelir sağlayan meyve türlerinden birisi elmadır. Üretimi oldukça iyi düzenlenmiş bulunan yerlerde dönümden ortalama 1500–2000 kg meyve elde edilebilmekte, bakım şartlarının iyi olduğu durumlarda bu miktar 3000 kg'a kadar yükselmektedir. Bu miktar bazı ülkelerde üç tonun üzerindedir. Türkiye'de elma tüketimi kişi başına 20 kg civarında olup, ülke dünyada en fazla elma tüketenler arasında yer almaktadır.
Türkiye'de organik tarım düşüncesinin yaygınlık kazanmasıyla birlikte birçok yerde yerel olarak bilinen elma türlerinin ticari olarak üretilebilmesi için çalışmalar başlatılmıştır.
Sağlığa yararları
Araştırmalar elmanın, prostat ve akciğer kanseri riskini azalttığını göstermiştir.Diğer birçok meyve gibi elma da yüksek miktarda C vitaminine eşdeğer olan fenolik bileşenler ve kanser riskini ve DNA hasarını azaltan değerli antioksidanlar içermektedir. Bundan ayrı olarak, zengin lif içeriği kalın bağırsak faaliyetlerine yardımcı olmasının yanında kalp hastalıklarında, kilo vermede ve kolesterolün kontrolünde etkilidir. Elmanın içeriğindeki bazı kimyasallar Parkinsonizm ve Alzheimer gibi beyin hastalıkları konusunda da koruyucudur. Çünkü taze elmada bulunan bazı antioksidanlar, beyin hücrelerini oksidatif stresten kaynaklanan nörotoksiditeden korumaktadır. Kabuklu yenmesi daha yararlıdır.
Kullanımı
Elma bol vitamininden dolayı çok sevilen meyvelerden biridir. Vitaminlerden A oldukça fazla miktarlarda bulunur. B vitamini ise pek azdır.
Elma yiyenlerde akli bozuklukların ve teneffüs yolları rahatsızlıklarının azaldığı ve diş çürümesi nisbetinin % 30'dan daha az olduğu tıbbi kaynaklarda belirtilmektedir. Elmanın % 83-85'i su, 0,40'ı protein, 8,35'i invert şeker, 1,60'ı sakkaroz, 0,07'si tanen, 1,32'si ham lif, 0,41'i kül, ayrıca çok az miktarda mangan, bakır, flor, magnezyum, kalsiyum, potasyum vs. maddeleri ve 100 gramında 59 kalori içerir.
Diğer ürünler
Elma çekirdeğinin yağı, kozmetik üretimi için elma çekirdeklerinin preslenmesi ile elde edilir.
Kaynakça
- ^ (PDF). 8 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2007.
- ^ . 2 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2019.
- ^ a b c . FAOSTAT, UN Food and Agriculture Organization, Statistics Division. 2021. 12 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2021.
- ^ Yu, Xiuzhu; Van De Voort, Frederick R.; Li, Zhixi; Yue, Tianli (2007). "Proximate Composition of the Apple Seed and Characterization of Its Oil". International Journal of Food Engineering. 3 (5). doi:10.2202/1556-3758.1283.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Elma Malus domestica gulgiller Rosaceae familyasindan kulturu yapilan bir meyve turu ElmaBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeSube TracheophytaSinif MagnoliopsidaTakim RosalesFamilya RosaceaeAlt oymak Cins MalusTur M domesticaIkili adlandirmaMalus domestica Suckow Borkh Theor Prakt Handb Forstbot 2 1272 1803 Vikitur de Malus domestica ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur Wikimedia Commons ta Malus domestica ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Eski Turkcede alma diye bilinen adinin meyvenin rengi olan al kirmizi dan geldigi bilinmektedir Elmanin ilk olarak Kuzey Anadolu da Guney Kafkaslar Rusya nin guneybatisinda kalan bolgeler ve Orta Asya Kazakistan in dogusu dolaylarinda ortaya ciktigi sanilmaktadir Tur butun dunyaya Orta Asya dan yayilmistir Besin degeri cok yuksek olan bir meyvesi vardir Tarih boyunca kultur calismalariyla 1000 farkli elma cesidi uretildigi tahmin edilmektedir Morfolojik ozellikleriEn yakin akrabalari armut ve malta erigidir 5 12 m ye kadar uzanan yaprak doken taci genis kucuk bir agactir Yapraklar karsilikli dizilisli basit oval biciminde ucu sivri ve kenarlari disli alt yuzu hafif tuyludur 5 12 cm uzunlugunda 3 6 cm genisligindeki yapraklarin sapi 2 5 cm kadardir Cicekler yapraklarla birlikte acar Beyaz olan cicekler genellikle ilk actiginda acik pembedir 2 5 3 5 cm capinda 5 tac yapraklidir Meyve sonbaharda olgunlasir ekseriya 5 8 cm capindadir Ekolojik ozellikleri 36 C soguga dayanabilir Kurak ve sicaktan hoslanmaz Topragi tinli tinli kumlu en az 1 m derinlikte olmalidir pH degeri 6 7 olan topragi sever 1 m den yakin olmamalidir Tasli ve kirecli topragi sevmez Elma cesitleriFarkli elma cesitleriAmasya elmasi Turkiye nin neresinde olursaniz olun eger mevsimiyse mutlaka Misket elmasi Amasya Elmasi olarak karsiniza cikar Kisin yenilen onemli bir cesittir Meyvesi orta irilikte sap tarafi biraz geniscedir Sapi uzunca ve kahverengidir Kabugu yapiskan ince yesil uzerine acik kirmizidir Etli kismi tatli sulu guzel kokulu ve gevrektir Cekirdekleri parlak kahverengi ve dolgundur Ortalama agirligi 90 gramdir Amasya adiyla butunlesen Misket ozelligini yine Amasya nin cografi yapisinda alir Soylendigine gore misketin yetismek icin tam aradigi ortammis Bogazin esintisi elmaya ayri bir tat verir Kokusu da burada gizlidir Amasya Misket inin en buyuk ozelligi bir yil meyve verirse diger yil vermemesidir Bir yuzu kirmizi diger yuzu ise sari ila yesilimsi bir renk tasir Ince kabuklu hos kokuludur Sert ve dayaniklidir Uzun sure saklanmaya elverislidir Amasya elmasinin iki turu vardir Daha kucuk ve tatli olanina Misket elmasi denir Daha iri ve asili olanina ise KABAK elmasi adi verilir Amasya elmasi meyveye gec yatar ve 8 10 yasindan once urun vermez Demir elmasi Kislik cesittir Meyvesi irice yuvarlak koniktir Kabugu ince yesil uzerine koyu kirmizi cizgili ve seyrek beneklidir Eti gevrek kokusuz ve mayhostur Cekirdekleri ufak dolgun ve uzuncadir Ortalama agirligi 125 gramdir Starking delicious elmasi Kislik cesittir Meyvesi iri yuvarlak konik dilimli sari uzerine kirmizi seyrek noktali ve parlaktir Eti sarimsi yumusak tatli sulu ve kokuludur Ortalama agirligi 208 gramdir Golden delicious elmasi Kislik cesittir Meyvesi orta iri yuvarlak koniktir Sapi cok uzundur Kabugu donuk sari yesil cok pasli ve seyrek beneklidir Eti siki az mayhos cok sulu ve hos kokuludur Ortalama agirligi 136 gramdir Jonathan elmasi Iri ya da konik bicimdedir Kabugu duzgun ve kirmizidir Eti acik sari sulu ve tatlidir Huryemez elmasi Kislik cesittir Meyvesi cok iri basiktir Sapi uzun ve kalindir Kabugu sari yesil seyrek kahverengi beneklidir Eti gevrek cok sulu ve cok mayhostur Cekirdekleri kisa dolgundur Ortalama agirligi 300 gramdir Granny smith elmasi Kislik cesittir Meyvesi iri yuvarlak ve kabugu koyu veya acik yesil renktedir Tadi mayhos sert ve suludur Bir yil boyunca kalite kaybi olmaksizin soguk hava depolarinda saklanabilir Dusuk kalorili ve yuksek olan lif ve potasyum degerlerinin yaninda faydali antioksidanlar icerir Ortalama agirligi 186 gramdir Turkiye de Yetisen Elma Turleri Turu Yetistigi Yer Sekil RenkAmasya Amasya Nigde Minik yuvarlak Pembe sariArapkizi Afyon Yayvan Yuvarlak Koyu kirmiziBrea Burn Eskisehir Yuvarlak Kirmizi sariFuji Afyon Eskisehir Yuvarlak Kirmizi sariGala Afyon Yuvarlak Kirmizi sariGolden Afyon Yuvarlak Sari yesilGoldstar Yuvarlak Sari yesilGrani Smith Afyon Yuvarlak YesilGumushane Afyon Gumushane Yuvarlak YesilHanna Yuvarlak Kirmizi sariRayka Yuvarlak Kirmizi sariRedchief Yuvarlak Kirmizi sariRoma Guzeli Afyon Amasya Yuvarlak Kirmizi sariStarkingYuvarlak Koyu kirmiziTopazMinik yuvarlakKirmizi sariUretimiElmanin kultur cesitleri asiyla uretilir Ancak bazi cesitler kok surgunu ile uretilebilmektedir Anac olarak tohumdan yetistirilmis yabani elmalar kullanilir TUIK 2019 verilerine gore Elma uretimin 2 3 u Isparta Karaman Nigde Antalya Kayseri ve Konya illerimizde gerceklestirilmektedir Elma uretimi en fazla yapildigi ilimiz Isparta dir Isparta da 2019 yilinda 732 bin ton elma uretim ile toplam elma uretiminin 20 sini gerceklesmistir Turkiye de yaklasik 1 7 milyon dekar alanda elma uretimi yapilmaktadir Nigde Isparta ve Karaman en fazla elma alani bulunan illerimizdir Amasya nin elmasi unludur Karaman yoresinden Eylul ayinda bir elma agaci Meyve verme yasiMeyve verme yasi agacin cesidine gore degisir Bazi agaclar m9 gibi ilk dikildigi yil meyve verir Bazi agaclarsa m106 gibi ucuncu yasinda meyve vermeye baslar En gec verime baslayan agaclar ise normal elmanin cekirdeginden uretilen agaclardir Bu agaclar 5 ile 6 yas arasi meyve vermeye baslar Farkli ulkelerde elma uretimi ve ticaretiDunya uretimiElma uretimi 2019Ulke Milyon ton Cin 42 4 ABD 5 0 Turkiye 3 6 Polonya 3 1 Iran 2 4 Italya 2 3Dunya 87 2Kaynak Birlesmis Milletler FAOSTAT 2019 da Dunya elma uretimi 87 milyon ton idi ve Cin toplamin 49 unu uretiyordu tablo Ikincil ureticiler Amerika Birlesik Devletleri ve Turkiye idi Turkiye Turkiye de iyi gelir saglayan meyve turlerinden birisi elmadir Uretimi oldukca iyi duzenlenmis bulunan yerlerde donumden ortalama 1500 2000 kg meyve elde edilebilmekte bakim sartlarinin iyi oldugu durumlarda bu miktar 3000 kg a kadar yukselmektedir Bu miktar bazi ulkelerde uc tonun uzerindedir Turkiye de elma tuketimi kisi basina 20 kg civarinda olup ulke dunyada en fazla elma tuketenler arasinda yer almaktadir Turkiye de organik tarim dusuncesinin yayginlik kazanmasiyla birlikte bircok yerde yerel olarak bilinen elma turlerinin ticari olarak uretilebilmesi icin calismalar baslatilmistir Sagliga yararlariArastirmalar elmanin prostat ve akciger kanseri riskini azalttigini gostermistir Diger bircok meyve gibi elma da yuksek miktarda C vitaminine esdeger olan fenolik bilesenler ve kanser riskini ve DNA hasarini azaltan degerli antioksidanlar icermektedir Bundan ayri olarak zengin lif icerigi kalin bagirsak faaliyetlerine yardimci olmasinin yaninda kalp hastaliklarinda kilo vermede ve kolesterolun kontrolunde etkilidir Elmanin icerigindeki bazi kimyasallar Parkinsonizm ve Alzheimer gibi beyin hastaliklari konusunda da koruyucudur Cunku taze elmada bulunan bazi antioksidanlar beyin hucrelerini oksidatif stresten kaynaklanan norotoksiditeden korumaktadir Kabuklu yenmesi daha yararlidir Elma ve kesiti KullanimiElma bol vitamininden dolayi cok sevilen meyvelerden biridir Vitaminlerden A oldukca fazla miktarlarda bulunur B vitamini ise pek azdir Elma yiyenlerde akli bozukluklarin ve teneffus yollari rahatsizliklarinin azaldigi ve dis curumesi nisbetinin 30 dan daha az oldugu tibbi kaynaklarda belirtilmektedir Elmanin 83 85 i su 0 40 i protein 8 35 i invert seker 1 60 i sakkaroz 0 07 si tanen 1 32 si ham lif 0 41 i kul ayrica cok az miktarda mangan bakir flor magnezyum kalsiyum potasyum vs maddeleri ve 100 graminda 59 kalori icerir Diger urunler Elma cekirdeginin yagi kozmetik uretimi icin elma cekirdeklerinin preslenmesi ile elde edilir Kaynakca PDF 8 Agustos 2007 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Ekim 2007 2 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Eylul 2019 a b c FAOSTAT UN Food and Agriculture Organization Statistics Division 2021 12 Kasim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 22 Haziran 2021 Yu Xiuzhu Van De Voort Frederick R Li Zhixi Yue Tianli 2007 Proximate Composition of the Apple Seed and Characterization of Its Oil International Journal of Food Engineering 3 5 doi 10 2202 1556 3758 1283