Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nazizm ile Stalinizm'in karşılaştırılması, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri Josef Stalin dönemi politikaları ile Nazi Almanyası lideri Adolf Hitler'in politikaları arasındaki karşılaştırmalardır. Çok sayıda yazar Nazizm ile Stalinizm karşılaştırılmasını yapmış ve iki ideolojinin benzer olup olmadığı, 20. yüzyıl tarihini anlamak için bu ideolojilerin karşılaştırılmasının etkilerini, iki rejim arasında var olan ilişkileri ve neden her iki ideolojinin de aynı zaman dilimi içinde baskınlaştığını incelemiştir. 20. yüzyılda Stalinizm ile Nazizm karşılaştırması totalitarizm, ideoloji ve liderlerin kişiliği üzerine yapılmıştır. Her iki rejim de Batı'da süregelen liberal rejim ile kıyaslanmış ve ikisi arasındaki benzerlikler ön plana çıkarılırken aralarındaki ayrılıklar minimize edilmiştir.Hannah Arendt, gibi siyasi kuramcılar ve Amerikalı Zbigniew Brzezinski, bu ideolojileri "totaliter" olarak yorumlayan önde gelen isimlerdir.
 |  | |
Hitler, 1942 | Stalin, 1943 |
Totaliter modelin 1970'lerde Sovyetler Birliği'ni ışığı altında anlamaya ve değerlendirmeye çalışan siyaset bilimcileri tarafından geçerli olmadığı öne sürülmüş ve ile gibi tarihçiler Nazi rejiminin totaliter olamayacak kadar darmadağınık olduğunu savunmuşlardır.Soğuk Savaş sırasında siyasal bilimciler tarafından Stalinizm ve Nazizm'in karşılaştırılması teorik platformda yapılmakta iken artık daha fazla bilgiye ulaşılması olası olduğu için ampirik araştırmalar üzerinden yapılmaktadır. Yine de bu alan üzerine çok fazla düşülmeyen bir akademik araştırma olarak kalmıştır.
Benzerlikler
Her ne kadar Nazi Partisi ideolojik bağlamda komünizmin tam zıddında yer almakta olsa da Adolf Hitler ve diğer Nazi liderleri kendilerinin "devrimci" ve "ideolojik" karşılıklarının yalnızca Sovyet Rusya'da bulunduğunu sıklıkla belirtmişlerdir. Yazar François Furet'in Passing of an Illusion: The Idea of Communism in the Twentieth Century adlı eserinde anlattığına göre Hitler, Sovyet lideri Joseph Stalin'e ve Stalinizme karşı hayranlık duymaktaydı. Bu durumu Lev Troçki, Grigori Zinoviyev, Lev Kamenev ve Karl Radek gibi Yahudi komünistlerin tasfiyesine atıfta bulunarak Stalin'in Sovyetler Birliği Komünist Partisi'ni Yahudi nüfuzundan arındırma çabalarını takdir ettiğini söylemesini gerekçe göstererek açıklamıştır. Yazar Robert Service de Stalin: A Biograph adlı eserinde, Joseph Stalin'in de Adolf Hitler'e karşı hayranlık duyduğunu ifade etmiş ve buna gerekçe olarak da Hitler'in 1934 yılında "Uzun Bıçaklar Gecesi" tasfiyesini takdir ettiğini gerekçe göstermiştir.
Biyo-politika
Stalinizm ve Nazizm, özellikle üremeye ilişkin olmak üzere ütopyacı biyo-politikanın önemini vurgulamışlardır. Bu vurgu yalnızca bu iki ideolojiye ait değildir, aynı dönemde diğer Avrupa devletleri ve ABD de öjeni uygulamaktaydı. Stalinist ve Nazist idealler birbirlerinden tamamen farklıydı. Sovyetlerdeki öjeni anlayışı ırksal bir arka plan barındırmıyordu, Nazist öjeni anlayışında ise, ABD'deki ve diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi, ırklar arasında bir hiyerarşi çizilerek öjeni politikaları oluşturuluyordu. Stalinizm ve Nazizm arasında çizilen benzerlik, üreme politikaları ile devletin ideolojik amaçları arasında bulunan bağlantıdır. Her iki rejimin uygulamaları arasında önemli farklılıklar vardır. Stalin dönemi Sovyetler Birliği öjeniyi Nazilerin yaptığı gibi resmî olarak desteklemedi ancak aslında Sovyet öjenistler bulunmaktaydı.
Nazi Almanyası, Sovyetler Birliği ve Faşist İtalya düşük doğum oranlarından muzdariptiler. Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası sağlık sistemlerini kullanarak üreme politikalarını yönetiyordu. Her iki rejim de sağlık sistemlerini yeni bir topluluk tasarlamak için ana taşlardan biri olarak görüyordu. Sovyetler Birliği kamu sağlık sistemini sıfırdan yaratmak zorunda kaldıysa da Nazi Almanyası 1883'te Otto von Bismarck'ın yönetiminde dünyanın ilk kamu sağlık programı olarak geliştirilen Alman sağlık sistemi üzerinde çalışıyordu. Naziler kendi ideolojilerini kabul ettirmek için Alman sağlık sistemini merkezileştirdiler ve gönüllü ya da kamu sağlık kurumlarını ırksal hijyene ve Nazi ideolojisinin diğer parçalarına bağlı yeni kurumlarla değiştirdiler.
Her iki rejimin de aile ile çalışma arasında farklı yaklaşımları vardı: Nazizm aile reisi olarak çalışan tek bir erkeğin olması gerektiğini öne sürerken Stalinizm iki kişinin çalıştığı aile idealine önem vermiştir.
Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Komünist Partisi 1920'de Rusya Öjeni Derneği'nin kurulmasıyla öjeniyi kabul etti. Ertesi yıl Sovyet Bilimler Akademisi'nde Öjeni Bürosu kuruldu.
Siyasi şiddet ve şiddet toplumları
Hem Stalinist politikalar hem de Nazist politikalar kitlesel şiddet yoluyla toplumu inşa etmeye çalışmıştır. Hem Stalinci Sovyetler Birliği hem de Nazi Almanyası devlet ajanları tarafından yönetilen toplama kampları kullanmıştır: Sovyetler Birliği'nde NKVD ve Nazi Almanyası'nda SS. Her iki rejimde zenofobi temelli olarak azınlıklara karşı şiddet uygulamıştır: Nazilerin yabancı düşmanlığı açıkça belirtilmekte ancak toplumun "asosyal" ögelerine karşı yapılıyor diye rasyonalize edilmekteydi; Stalincilerin yabancı karşıtı şiddet davranışları ise aslında diaspora ulusları hedefleyen ancak "sosyal olarak zararlı" ögelere karşı diye belirtilen davranışlardı.
Gerek Stalin dönemi Sovyetler Birliği gerekse Hitler liderliğindeki Nazi Almanyası'nın, devlet tarafından kitlesel şiddetin kabul edildiği şiddet toplumları olduğu ifade edilmiştir. Buna; Sovyetler birliği'nde 1937 ila 1938 yılları arasından yaşanan Büyük Temizlik ve Nazi Almanyası tarafından II. Dünya Savaşı sırasında işgal edilen tüm topraklarda uygulanan Holokost örnek olarak verilmektedir. Stalin dönenemi Sovyetler Birliği aralarında eski hükümlüler, suçlular, evsizler, vatandaşlık hakları elinden alınmışlar ve "sınıfsızlaştırılmış ögeler"in de olduğu "sosyal olarak zararlı"ların ya da "sosyal açıdan tehlikeli"lerin sürgün edildiği "özel yerleşim"ler kurulmuştur. Bu "özel yerleşimler" çoğunlukla Sibirya, en kuzey bölgeler ve Ural Dağları gibi yaşamaya elverişsiz yerlerde kurulmuştu. Temmuz 1933'te yalnızca etnik kökenleri gerekçesiyle 5000 çingene Sovyetler Birliği'nde topluca tutuklanmış ve aynı ay içinde Batı Sibirya'da "özel yerleşim"lere zorla gönderilmiştir. 1935'te Sovyetler Birliği'nde 160.000 evsiz ve hafif suçlu genç tutuklanarak çok sayıda NKVD çalışma kamplarına zorla gönderilmiş ve çalıştırılmıştır.
Nazizm'e benzer olarak Stalinizm etkisindeki Sovyetler Birliği'nde 1930'larda başlayan etnik tehcirler 1950'lerin başına kadar devam etmiş olup bu dönem içinde 3 milyon Sovyet vatandaşı etnik kökenlerine göre tehcir edilmiştir. İlk büyük etnik tehcir hareketi Aralık 1932 ila Ocak 1933 arasında toplu olarak sosyalist politikalara karşı çıkan protesto gösterileri ve Ukrayna milliyetçiliği ile bağları nedeniyle suçlanıp mahkûm edilen 60.000 kadar Kuban Kazağı için uygulanmıştır. 1935 ila 1936 yılları arasında Ukrayna'nın batı illerinde yaşayan Leh ve Alman asıllı Sovyet vatandaşları ile Finlandiya-SSCB sınırında yaşayan Fin asıllı Sovyet vatandaşları tehcir edildi. Bu tehcirler onbinlerin üzerinde aileyi etkiledi. Eylül-Ekim 1937 arasında Sovyet yetkililer Japon kontrolü altındaki Kore ile olan sınırlarında yaşayan Koreli azınlığı tehcire maruz tuttu. Sovyet otoriteler "toprağın Japonların sürmesi için zengin" olduğunu söyleyerek burada yaşayan Kore kökenlilerin Japon birlikleri ile birleşme ve toprakları Kore'ye katma potansiyelleri olduğundan şüphelendiklerini ima etmişlerdir. Bu dönem içinde 170.000'den fazla Koreli Sovyet Orta Asya'sının uzak köşelerinde tehcir ettirilmiştir. Bu etnik kökenli tehcir hareketleri Stalinci politikada bu insanların yabancı kapitalist güçlerin etkisi altına girmesinin muhtemel olduğundan şüphelenen ve yeniden alevlenen Rus milliyetçiliğinde temellenen yeni bir "Sovyet zenofobisi" akımı başlatmıştır.
Nazi Almanyası 1941 yılında Sovyetler Birliği'ne savaş ilân ettikten sonra Sovyetler Birliği'nde yine büyük bir etnik kökenli tehcir hareketi başlamıştır. İlk etkilenen grup Alman kökenli Sovyet vatandaşları olmuştur ve Eylül 1941 ila Şubat 1942 arasında tüm Alman kökenli Sovyet vatandaşlarının %70'ini oluşturan 900.000 kişi toplu olarak Kazakistan ve Sibirya'ya zorla gönderilmiştir. İkinci kitlesel tehcir dalgası Kasım 1943 ila Mayıs 1944 arasında Sovyet otoritelerin sayıları 900.000'e yaklaşan Balkarlar, Çeçenler, Kırım Tatarları, İnguşlar, Karaçaylar ve Kalmukları zorla sürmeleriyle yaşanmıştır. II. Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında sayıları onbinleri aşan Kırım Bulgarları, Rumlar, İranlılar, Hemşinliler, Kürtler ve Ahıska Türkleri gibi azınlıkların Karadeniz ve Transkafkasya sınırından zorla gönderildikleri daha küçük çaplı tehcir hareketleri de olmuştur.
Stalin'in yönetimindeki Sovyetler Birliği tarafından özellikle hedeflenen iki etnik grup Çeçenler ve İnguşlardır. Etnik kökenleri nedeniyle yabancı devletlerle ilişkilendirilebilecek etnik grupların aksine Çeçenler ve İnguşlar Sovyetler Birliği'nin yerli halklarındadı. Bu nedenle Sovyetler Birliği bu halkların kültürlerinin tamamıyla Sovyetler Birliği ile uyumsuz olduğunu ileri sürmüş; Çeçenleri eşkıyalıkla suçlayarak Sovyetler Birliği'nin müdahale ederek Çeçen kültürünü "yeniden yapılandırma" ve "reform etme" gerekliliğini belirtmiştir. Pratikte bunun anlamı zorla asimile edilememiş olan Çeçen "eşkıya"lara karşı ağır silahlı müdahale ile cezalandırıcı operasyonlar düzenlenmesi olmuş ve sonucunda 500.000'den fazla Çeçen ve İnguşun 1944 yılında tutuklanarak Kafkaslardan Orta Asya ve Kazakistan'a sürülmesi ile 'nin nüfusunun %30'unu oluşturan Rus azınlığın "rahatlatılması" gerçekleştirilmiştir. Çeçen ve İnguşların tehciri sırasında binlerce insan katledilmiş; tehcir edilenler zor koşullara maruz bırakılmış, açık vagonlara konulan ve yiyecek verilmeyen muhacirlerin çoğu dört haftalık yolculuk sırasında açlık ve yorgunluktan ölmüştür.
Nazi ve Stalinci tehcirler arasındaki ana farklılık amaçlarıdır: Nazi Almanyası etnik temizlik yaparak bu yerlere Almanların yerleşmesini amaçlarken Stalin dönemi Sovyetler Birliği stratejik açıdan önemli bölgelerden azınlıkların kaldırılması amacıyla etnik temizlik politikası izlemiştir.
Toplama kampları
Ernst Nolte, Andreas Hillgruber ve diğer tarihçilerin 1980'lerdeki çalışmaları Adolf Hitler ile Josef Stalin'in politikalarını karşılaştırmış ve Sovyetler Birliği ile Nazi Almanyası'nda kurulmuş olan toplama kampları sistemleri arasında bulunan benzerlikleri göstermiştir.
1937 ila 1940 yılları arasında komünist toplama kamplarında, 1940 ila 1945 yılları arasında da Nazi toplama kamplarında kalmış olan Margarete Buber-Neumann anılarında iki rejimin toplama kamplarında uyguladıkları yöntemlerin çok benzer olduklarını belirtmiştir. Ravensbrück Toplama Kampı'ndan salındıktan sonra gözlemlerini şöyle özetlemiştir:
Hitler ile Stalin'in işlediği kötülükler arasında, kanımca, yalnızca nicel bir fark vardır. Tabii ki Komünizm başlangıçta pozitif bir ideal idi ve Nasyonal Sosyalizm hiçbir zaman pozitif olmadı; ortaya çıkışından ve başlangıcından beri amaçları ve programı ile cürüme yönelikti. Komünist düşüncenin teorisinde temel bir hata mı taşıdığını yoksa Stalin yönetimindeki Sovyet uygulamasının özgün fikre ihanet ederek Sovyetler Birliği'ni bir çeşit Faşizme mi döndürdüğünü bilmiyorum.
— Under Two Dictators (sayfa 300, yer 6456, Kindle sürümü)
"Yeni İnsan"ın yaratılışı
Hem Stalinizm hem de Nazizm ideal bir "yeni insan" yaratmaya dair ideolojik bir vizyonu paylaşmaktadır. Her iki rejim de "burjuva" dünyayı artık miadını doldurmuş eski dünya olarak tanımlamakta ve her ikisi de kişisel hak ve özgürlükler ile liberalizmi toptan redderek yeni, liberal olmayan modern bir toplum yaratma ülküsünü taşımaktadır. Yeni İnsan vizyonu konusunda görüşleri farklıdır. Stalin taraftarları Yeni İnsan'ı küresel ve etnik kökenli olmayan bir hedef olarak tüm insanlığın kurtuluşu olarak görmekteyken Naziler Yeni İnsan'ı Avrupa'da yeni ırksal hiyerarşik düzeni sağlayacak üstün ırk olarak görmekteydi. Stalinizm yeni "Sovyet İnsanı"nı şekillendirmeye çalıştı, Sovyet insanı "Homo Sovieticus" olarak da tasvir edilmiştir. Her iki sistemde de yeni insan anlayışının yayılmasında propagandadan faydalanılmıştır.
Militarizm
Stalin yönetimindeki Sovyetler Birliği de Nazi Almanyası da militarizm yaklaşımını benimsemiştir. Her ikisi de parti tarafından kontrol edilen düzenli silahlı kuvvetler ile "parti ordusu" yaratma üzerine büyük vurgu yapmışlardır. Sovyetler Birliği Ordusu'nda "politruk" adı verilen siyasi komiserler ile 1943 yılında bunlara benzer "Nasyonal Sosyalist Rehber Subayları" örnek gösterilebilir.
Farklılıklar
Sosyalizm
Tarihçi Conan Fischer, Nazilerin sosyalist sıfatını samimi olarak kullandıklarını iddia etmektedir. Nazilere göre sosyalizm, nasyonal sıfatından ayrılmaz bir kavramdı ve "adalet ve eşit haklar arayan yoksul ve bastırılmışlar"ın sosyalizminden çok "üstün ırk"ın sosyalizmi anlamına gelmekteydi. Ancak her iki ideoloji de "yoksul, proleter ulus" teorisini benimsemiştir. Bu görüşler, Lenin'in bu teoriyi İtalya'da ortaya çıkmasından sonra benimsediğini hatırlatır.
Hitler "taktik" nedenlerle sosyalist basmakalıplarla dolu 1920 parti platformunu "sarsılmaz" olarak belirtmişse de William L. Shirer'a göre "parti programının birçok paragrafının zor zamanlar geçiren ve radikal hatta sosyalist sloganlara sempatik olarak yaklaşan alt sınıflara yönelik demagojik bir çağrıydı....Madde 11, örneğin...Madde 12...millileştirme...Madde 16...kamulaştırma.... Nasyonal Sosyalizm'in sosyalizm kısmına görünüşe göre inanmış olan Drexler ve Feder'in ısrarı üzerine konmuştur." Gerçek uygulamada ise bu maddeler yalnızca slogan olarak kullanılmış, parti iktidarı ele geçirdiğinde çoğu unutulmuş ve Nazi liderine bunlar hatırlatıldığında bir kısmından rahatsız olmuştur. Buna karşın Stalin ülkesinde toptan millileştirme ve kamulaştırma konusunda tutarlı davranmıştır.
İki yönlü karşılaştırmalar
İki rejimin bazı özellikleri ise hem farklılık hem de benzerlik olarak değerlendirilmiştir.
Mezalim
Komünizmin Kara Kitabı adlı eserinde komünizm araştırmacısı Nazi rejiminin özellikle Gulag sistemi olmak üzere Sovyetler Birliği'nin baskı sistemini benimsediğini ve Sovyet dönemindeki baskıların Nazi politikaları ile benzerlik gösterdiğini iddia eder. Courtois, komünizm ile Nazizm'in çok az farklı totaliter sistemler olduğunu öne sürer. "Son zamanlarda Holokost'u kendine özgü bir zulüm olarak tanımlama amacıyla yalnızca Yahudi soykırımı üzerine odaklanılması buna benzer büyüklükte Komünist dünyada gerçekleştirilmiş diğer olayların değerlendirilmesini engelledi." diye belirtmiştir. Courtois "sınıf" soykırımının "ırk" soykırımına denk olduğunu ve SSCB'de kıtlıktan ölen bir çocuğun ölümünün Varşova Gettosu'nda ölen Yahudi çocuğun ölümüne eşit olduğunu iddia etmiştir.
Courtois'nın yaklaşımı Annette Wievriorka tarafından reddedilmiştir. Wievriorka, Courtois'nın Nazi mezalimi ve vahşeti hatıralarının yerine komünizm hatıralarını geçirmeye çalıştığını iddia etmiştir. Tarihçi Amir Weiner da Courtois'nın savlarına karşı çıkmaktadır. Weiner "Yalnızca askerî yenilgi ile durdurulabilen Üçüncü Reich'ın ölüm makinasının yalnızca kurban sayısı bile göz önüne alındığında diğer tüm vahşet hareketlerini gölgede bırakacağını" belirtir. Rusya köylülerinin "Nazi dünyasındaki Yahudiler ve diğer ırksal-biyolojik kategoriler gibi toptan yok edilmek için hedeflenmedikleri"ni söyler. Weiner Naziler ile Sovyetlerin karşılaştırılmasının hatalı olduğunu iddia eder ve "Stalin'in halefleri Gulagların kapısını açtığında 3 milyon mahkûmun evlerine dönmelerine izin verdiler. Müttefikler Nazi ölüm kamplarını ele geçirdiklerinde hayata pamuk ipliğiyle bağlanmış ve kaçınılmaz ölümü bekleyen yaşayan insan iskeletler buldular" der.
Ekonomi ve komünizm araştırmacısı Steven Rosefielde ise Komünist rejim ile yönetilen ülkelerdeki baskılar için "Kızıl Holokost" terimini kullanır.
Karşılaştırmaların tarihçesi
Faşizm ile komünizmin, özellikle de Nazizm ile Stalinizm'in karşılaştırılması uzun süredir yapılmaktadır. 1920'lerde Şansölye Hermann Müller önderliğinde Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD) "kırmızı eşittir kahverengi" yani Komünistler ile Nazilerin liberal demokrasi için aynı derecede tehlikeli olduğu görüşünü benimsemiştir. 1930'da iki hareketin birbirlerinin varolmasını olanaklı kıldığını söylemiştir. Oldukça keskin Stalinci olan Almanya Komünist Partisi'nin "kızıla boyalı Naziler" olduğunu iddia etmiştir. Bu karşılaştırma Sovyet hükûmeti ve Komintern tarafından sosyal faşizm teorisinin geliştirilmesiyle karşılığını bulmuştur. Sosyal faşizm teorisine göre sosyal demokrasi, Nazizm ve diğer ideolojilerle birlikte Faşizmin birçok şeklinden biridir.
The Origins of Totalitarianism
Hannah Arendt'in akademide büyük ilgi gören eseri (1951) yirminci yüzyılın iki totaliter hareketi olarak Nazizmi ve komünizmi tanımlar ve bunları analiz eder. Nazizm ve komünizmin ikisinin de totaliter rejimler olduğunu ve Devlet gücü üzerindeki tüm sınırların kaldırılmasını amaçladıklarını belirtir.
Araştırma kurumları
Aralarında Almanya'daki , Çek Cumhuriyeti'ndeki ve Polonya'daki da bulunan bir dizi araştırma kurumu Faşizm/Nazizm ve Stalinizm/Komünizm analizi ile karşılaştırmalı araştırma üzerine yoğunlaşmaktadır.
Günümüz siyasetinde
Nazizm ile Stalinizm'in karşılaştırılması uzun süren siyasi tartışmalara yol açmış ve 1980'lerde Almanya'da neden olmuştur. Tartışma Sovyetler Birliği'nin dağılmasından ve Avrupa Birliği'nin Sovyetler Birliği'nin eski topraklarına genişlemesinden sonra da devam etmiş ve sonucunda açıklanmıştır.
1989 Devrimleri'nden sonra Avrupa Birliği ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Nazizm ve Stalinizm'i (ya da daha geniş anlamıyla faşizm ve komünizmi) totalitarizmin kıyaslanabilir şekilleri olarak değerlendirmektedir. Müzelerde, anıtlarda ve anma günleri ile anma toplantılarında bu iki ideoloji arasında bağlantı kurulması yönünde yoğun bir çaba sarf edilmiştir.
Çek hükûmeti tarafından başlatılan ve Václav Havel gibi kişiler tarafından imzalanan 2008 yılı , "aralarında Komünist rejimlerinde bulunduğu totaliter rejimlerin işlediği suçlara karşı ortak bir yaklaşım" önererek "Nazi ve Komünist totaliter rejimlerin sistematik olarak aşırı terör uygulamaları, tüm insan özgürlüklerini baskılamaları, saldırgan savaşlar başlatmaları ve ideolojilerinin ayrılmaz parçası olarak ulusların tamamını, popülasyonların bir kısmını yok etmeleri ve tehcir etmeleri gibi kendilerine özgü korkunç eylemleri ile yargılanmaları ve bu nedenlerle de 20. yüzyılı felâkete sürükleyen ana âfetler olduğu yönünde tüm Avrupa'da ortak bir anlayışa ulaşmayı" ister.
Yunanistan Komünist Partisi Prag Deklarasyonu'na karşı çıkarak bu girişimi AB Konseyi, Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu'nun burjuva sınıfı siyasi kadroları tarafından yönlendirilen antikomünist isterinin yeni bir kalkışması olarak eleştirmiştir. Prag Deklarasyonu'nun "reaksiyoner tarihçiler tarafından Sovyet Komünizmi ile Hitlerci Faşizm'in eşitlenmeye çalışmasına yönelik ısrarcı çabalarının yeniden alevlenmesi ve George Orwell ile gibi Britanyalı yazarların eski iftiralarının yankısı olduğu" açıklamasını yapmıştır.
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) , "Holokost'un emsalsizliğini kabul ederken" ayrıca "yirminci yüzyılda Avrupa ülkelerinin soykırımı, insan hakları ihlâllerini, savaç suçlarını ve insanlığa karşı işlenmiş suçları getiren Nazi ve Stalinist iki totaliter rejime maruz kaldığını" belirtmiştir.The Economist dergisi "Rusya'nın protestolarına rağmen, Stalin'in Hitler'den daha az zalim olmadığını" iddia etmiş ama "Tartışma dünyayı değiştirmeyecek: Parlamento topluluğu 56 üyeli AGİT'in asıl uğraşı dışında yalnızca bir sohbet ortamı. Kararlarının yasal bir bağlılığı yok" diye belirtmiştir.
2009'dan beri, Avrupa Birliği resmî olarak 'nü kabul etmiştir. Anma günü Avrupa Parlamentosu tarafından 2008'de açıklanmış ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı tarafından da 2009'da desteklenmiştir. Aralarında Kanada'nın da olduğu bazı ülkelerde resmî olarak "Kara Kurdele Günü" olarak tanınır.
Avrupa Parlamentosu başkanı Hans-Gert Pöttering "her iki totaliter rejimin (Stalinizm ve Nazizm) karşılaştırılabilir ve korkunç" olduğunu iddia etmiştir.
Bazı Doğu Avrupa ülkelerinde faşist ve komünist suçlarının reddedilmesi açıkça kanunsuz olarak görülmektedir. Çek dışişleri bakanı Karel Schwarzenberg "totaliter sistemlerin aynı standart ile ölçülmesi yönünde temel bir sorun var" diye iddia etmiştir. Ancak Avrupa Komisyonu üye devletler arasında görüşbirliği olmaması nedeniyle bu konuyu AB öapında yasalaştırmak üzere olan istekleri reddetmiştir.
Rusya yasama organları, Nazizm ile Stalinizm'in karşılaştırılmasının "anti-faşist harekete katılmış olanların tamamı, Holokost kurbanları, toplama kampı esirleri ve Nazilerin insanlık dışı teorilerine karşı savaşırken hayatını kaybeden on milyonlarca insanın anısına hürmetsizlik olarak" nitelemiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Genel
- Bullock, Alan (1998). Hitler and Stalin: Parallel lives. Fontana Press. ISBN .
- Přibáň, Jiří (2007). Legal symbolism: on law, time and European identity. Ashgate. s. 154. ISBN .
- Kershaw, Ian; Moshé Lewin (1997). Stalinism and Nazism: dictatorships in comparison. Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511815775. ISBN . 20 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
- Furet, François; Ernst Nolte (2001). Fascism and communism. U of Nebraska Press. ISBN . 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
- Rousso, Henry; Richard Joseph Golsan (2004). Stalinism and nazism: history and memory compared. U of Nebraska Press. ISBN . 8 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
- Geyer, Michael; Sheila Fitzpatrick (2009). Beyond totalitarianism: Stalinism and Nazism compared. Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511802652. ISBN . 1 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2016.
- Farmer, Sarah (1995). "Symbols that Face Two Ways: Commemorating the Victims of Nazism and Stalinism at Buchenwald and Sachsenhausen". Representations; Special Issue: Identifying Histories: Eastern Europe Before and After 1989, 49. University of California Press. JSTOR 2928751.
- Lévy, Daniel. Sznaider, Natan (2005) The Holocaust and Memory in the Global Age Temple University Press
Özel
- ^ Geyer (2009). p. 18.
- ^ Geyer (2009). p. 16.
- ^ Geyer, ss. 4-9
- ^ Geyer (2009). p. 7.
- ^ Geyer (2009). p. 5.
- ^ Lorenz, Chris "Broszat, Martin" pages 143-144 from The Encyclopedia of Historians and Historical Writing, Volume 1, edited by Kelly Boyd, London: Fitzroy Dearborn Publishers, 1999 page 143
- ^ Kerhsaw, Ian The Nazi Dictatorship Problems and Perspectives of Interpretation, London: Arnold Press, 2000 pages 45-46
- ^ Menke, Martin "Mommsen, Hans" pages 826-827 from The Encyclopedia of Historians and Historical Writing edited by Kelly Boyd, Volume 2, London: Fitzroy Dearborn Publishing, 1999
- ^ Geyer (2009). p. 19.
- ^ Giangreco, D.M and Griffin, Robert E. (1988) Airbridge to Berlin: The Berlin Crisis of 1948, its Origins and Aftermath section reproduced in the Truman Presidential Library 22 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Retrieved 24 Aug 2013.
- ^ a b c Payne, Stanley G. (15 March 1983). Fascism: Comparison and Definition. University of Wisconsin Press. p. 103. ISBN 978-0-299-08064-8.
- ^ François Furet. Passing of an Illusion: The Idea of Communism in the Twentieth Century. University of Chicago Press, 1999. . Pp. 191-192.
- ^ Robert Service (4 Eylül 2008). Stalin: A Biography. Pan Macmillan. s. 340. ISBN .
- ^ a b Geyer (2009). p. 87.
- ^ Bardziński, Filip (1 Şubat 2013). "The Concept of the 'New Soviet Man' As a Eugenic Project: Eugenics in Soviet Russia after World War II". ETHICS IN PROGRESS. 4 (1): 57-81. doi:10.14746/eip.2013.1.5. ISSN 2084-9257. 26 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Kasım 2022.
- ^ Lombardo, Paul (2017). "Eugenics Laws Restricting Immigration". The Chesterton Review. 43 (1): 174-177. doi:10.5840/chesterton2017431/224. ISSN 0317-0500.
- ^ Black, Edwin (2003). War against the weak : eugenics and America's campaign to create a master race. New York: Four Walls Eight Windows. ISBN . OCLC 52071794.
- ^ Geyer (2009). p. 88.
- ^ Geyer (2009). pp. 83-97.
- ^ a b Geyer (2009). p. 98.
- ^ Geyer (2009). pp. 98-99.
- ^ Geyer (2009). p. 90.
- ^ Geyer (2009). p. 102.
- ^ a b Geyer (2009). p. 133.
- ^ Geyer (2009). p. 135.
- ^ Geyer (2009). Pp. 135, 139-151.
- ^ Geyer (2009). Pp. 139-140.
- ^ a b Geyer (2009). p. 140.
- ^ Geyer (2009). p. 141.
- ^ Geyer (2009). pp. 157-158.
- ^ a b c d e f Geyer (2009). p. 158.
- ^ Geyer (2009). pp. 158-159.
- ^ a b c d e Geyer (2009). p. 159.
- ^ Geyer (2009). pp. 159–160.
- ^ Geyer (2009). p. 160.
- ^ Geyer (2009). p. 161.
- ^ Thomas F. Banchoff. The German Problem Transformed: Institutions, Politics, and Foreign Policy, 1945–1995. University of Michigan Press, 1999. p.118
- ^ Margarete Buber-Neumann (2008). Under Two Dictators: Prisoner of Stalin and Hitler. ISBN .
- ^ a b Michael Geyer and Sheila Fitzpatrick. "The New Man in Stalinist Russia and Nazi Germany" by Peter Fritsche and Jochen Hellbeck, Beyond Totalitarianism: Stalinism and Nazism Compared. New York City, USA: Cambridge University Press, 2009. Pp. 302.
- ^ Heller, Mikhail (1988). Cogs in the Wheel: The Formation of Soviet Man. Alfred A. Knopf. ISBN .
- ^ Kolakowski, Leszek (2008). Main Currents of Marxism: The Founders, the Golden Age, the Breakdown. W. W. Norton & Company. ISBN .
- ^ Michael Waller, Andrew Linklater. Political Loyalty and the Nation-State. London, England; New York City, USA: Routledge, 2003. Pp. 76.
- ^ Conan Fischer, The Rise of the Nazis, Manchester University Press, 2002. . p. 53
- ^ a b William L. Shirer (1990). The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany (3 ed.,1960). Simon and Schuster. s. 41. ISBN . 26 Aralık 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ağustos 2011.
- ^ , (Ed.) (1999). The Black Book of Communism: Crimes, Terror, Repression. Harvard University Press. ISBN .
- ^ Richard Joseph Golsan. French writers and the politics of complicity: crises of democracy in the 1940s and 1990s. JHU Press, 2006. p.150
- ^ Amir Weiner, Journal of Interdisciplinary History, Vol. 32, No. 3 (Winter, 2002), pp. 450-452
- ^ (1999). Der rote Holocaust und die Deutschen. Die Debatte um das 'Schwarzbuch des Kommunismus'. . ISBN .
- ^ (2009). Red Holocaust. Routledge. ISBN .
- ^ Adelheid von Saldern, The Challenge of Modernity: German Social and Cultural Studies, 1890-1960, University of Michigan Press (2002), , p. 78
- ^ Richter, Michael (2006). "Die doppelte Diktatur. Erfahrungen mit Diktatur in der DDR und Auswirkungen auf das Verhältnis zur Diktatur heute". Besier, Gerhard; Stoklosa, Katarzyna (Ed.). Lasten diktatorischer Vergangenheit, Herausforderungen demokratischer Gegenwart. Mittel- und Ostmitteleuropastudien. Münster: LIT Verlag. s. 202. ISBN .
- ^ Horst Ehmke, Mittendrin: von der grossen Koalition zur deutschen Einheit, Rowohlt, 1994,
- ^ Hannah Arendt. . Schocken Books, 1951
- ^ Kershaw pp3
- ^ Fleck, Christian (2008). Intellectuals and their publics: perspectives from the social sciences. Ashgate. s. 112. ISBN .
- ^ Lévy pp76
- ^ . . 3 Haziran 2008. 5 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2010.
- ^ "Statement-condemnation of the escalation of the anti-communist hysteria by the EU". Yunanistan Komünist Partisi. 3 Şubat 2011. 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mayıs 2011.
- ^ "CP contribution to International Conference on Prague Declaration". . 13 Şubat 2010. 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2011.
- ^ (PDF). Parliamentary Assembly of the Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCEPA). 29 Haziran - 3 Temmuz 2009. 11 Ocak 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2011.
- ^ "Partners in crime". The Economist. 9 Temmuz 2009. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Ocak 2012.
- ^ a b "President Jerzy Buzek on the European Day of Remembrance for Victims of Stalinism and Nazism". Avrupa Parlamentosu. 13 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2011.
- ^ "Resolution on Stalin riles Russia". 3 Temmuz 2009. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2016 – bbc.co.uk vasıtasıyla.
- ^ Daniel Proussalidis (23 Ağustos 2011). "Victims of totalitarianism remembered". Toronto Sun. 11 Nisan 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Ağustos 2011.
- ^ "Baltic States opened Western Europe's eyes on Soviet Union totalitarianism -- EP chairman in Vilnius". BNS. 28 Nisan 2009. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2011.
- ^ "Czech Foreign Minister: Denial of communist crimes like denial of Nazi crimes". Romea.cz. 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2011.
- ^ Phillips, Leigh (21 Aralık 2010). "EU rejects eastern states' call to outlaw denial of crimes by communist regimes". The Guardian. Londra. 22 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Mayıs 2011.
- ^ "Russian MPs call on world to suppress attempts to revive Nazi ideology". RT. 24 Ekim 2010. 25 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Nisan 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Nazizm ile Stalinizm in karsilastirilmasi Sovyetler Birligi Komunist Partisi Genel Sekreteri Josef Stalin donemi politikalari ile Nazi Almanyasi lideri Adolf Hitler in politikalari arasindaki karsilastirmalardir Cok sayida yazar Nazizm ile Stalinizm karsilastirilmasini yapmis ve iki ideolojinin benzer olup olmadigi 20 yuzyil tarihini anlamak icin bu ideolojilerin karsilastirilmasinin etkilerini iki rejim arasinda var olan iliskileri ve neden her iki ideolojinin de ayni zaman dilimi icinde baskinlastigini incelemistir 20 yuzyilda Stalinizm ile Nazizm karsilastirmasi totalitarizm ideoloji ve liderlerin kisiligi uzerine yapilmistir Her iki rejim de Bati da suregelen liberal rejim ile kiyaslanmis ve ikisi arasindaki benzerlikler on plana cikarilirken aralarindaki ayriliklar minimize edilmistir Hannah Arendt gibi siyasi kuramcilar ve Amerikali Zbigniew Brzezinski bu ideolojileri totaliter olarak yorumlayan onde gelen isimlerdir Hitler 1942 Stalin 1943 Totaliter modelin 1970 lerde Sovyetler Birligi ni isigi altinda anlamaya ve degerlendirmeye calisan siyaset bilimcileri tarafindan gecerli olmadigi one surulmus ve ile gibi tarihciler Nazi rejiminin totaliter olamayacak kadar darmadaginik oldugunu savunmuslardir Soguk Savas sirasinda siyasal bilimciler tarafindan Stalinizm ve Nazizm in karsilastirilmasi teorik platformda yapilmakta iken artik daha fazla bilgiye ulasilmasi olasi oldugu icin ampirik arastirmalar uzerinden yapilmaktadir Yine de bu alan uzerine cok fazla dusulmeyen bir akademik arastirma olarak kalmistir BenzerliklerOnde gelen Bati Alman sosyal demokratlardan in komunistlerin kizila boyanmis Naziler oldugu ve her iki hareketin de birbirlerinin varolmasini sagladigi sozu cok unludur Her ne kadar Nazi Partisi ideolojik baglamda komunizmin tam ziddinda yer almakta olsa da Adolf Hitler ve diger Nazi liderleri kendilerinin devrimci ve ideolojik karsiliklarinin yalnizca Sovyet Rusya da bulundugunu siklikla belirtmislerdir Yazar Francois Furet in Passing of an Illusion The Idea of Communism in the Twentieth Century adli eserinde anlattigina gore Hitler Sovyet lideri Joseph Stalin e ve Stalinizme karsi hayranlik duymaktaydi Bu durumu Lev Trocki Grigori Zinoviyev Lev Kamenev ve Karl Radek gibi Yahudi komunistlerin tasfiyesine atifta bulunarak Stalin in Sovyetler Birligi Komunist Partisi ni Yahudi nufuzundan arindirma cabalarini takdir ettigini soylemesini gerekce gostererek aciklamistir Yazar Robert Service de Stalin A Biograph adli eserinde Joseph Stalin in de Adolf Hitler e karsi hayranlik duydugunu ifade etmis ve buna gerekce olarak da Hitler in 1934 yilinda Uzun Bicaklar Gecesi tasfiyesini takdir ettigini gerekce gostermistir Biyo politika Stalinizm ve Nazizm ozellikle uremeye iliskin olmak uzere utopyaci biyo politikanin onemini vurgulamislardir Bu vurgu yalnizca bu iki ideolojiye ait degildir ayni donemde diger Avrupa devletleri ve ABD de ojeni uygulamaktaydi Stalinist ve Nazist idealler birbirlerinden tamamen farkliydi Sovyetlerdeki ojeni anlayisi irksal bir arka plan barindirmiyordu Nazist ojeni anlayisinda ise ABD deki ve diger Avrupa ulkelerinde oldugu gibi irklar arasinda bir hiyerarsi cizilerek ojeni politikalari olusturuluyordu Stalinizm ve Nazizm arasinda cizilen benzerlik ureme politikalari ile devletin ideolojik amaclari arasinda bulunan baglantidir Her iki rejimin uygulamalari arasinda onemli farkliliklar vardir Stalin donemi Sovyetler Birligi ojeniyi Nazilerin yaptigi gibi resmi olarak desteklemedi ancak aslinda Sovyet ojenistler bulunmaktaydi Nazi Almanyasi Sovyetler Birligi ve Fasist Italya dusuk dogum oranlarindan muzdariptiler Sovyetler Birligi ve Nazi Almanyasi saglik sistemlerini kullanarak ureme politikalarini yonetiyordu Her iki rejim de saglik sistemlerini yeni bir topluluk tasarlamak icin ana taslardan biri olarak goruyordu Sovyetler Birligi kamu saglik sistemini sifirdan yaratmak zorunda kaldiysa da Nazi Almanyasi 1883 te Otto von Bismarck in yonetiminde dunyanin ilk kamu saglik programi olarak gelistirilen Alman saglik sistemi uzerinde calisiyordu Naziler kendi ideolojilerini kabul ettirmek icin Alman saglik sistemini merkezilestirdiler ve gonullu ya da kamu saglik kurumlarini irksal hijyene ve Nazi ideolojisinin diger parcalarina bagli yeni kurumlarla degistirdiler Her iki rejimin de aile ile calisma arasinda farkli yaklasimlari vardi Nazizm aile reisi olarak calisan tek bir erkegin olmasi gerektigini one surerken Stalinizm iki kisinin calistigi aile idealine onem vermistir Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti Komunist Partisi 1920 de Rusya Ojeni Dernegi nin kurulmasiyla ojeniyi kabul etti Ertesi yil Sovyet Bilimler Akademisi nde Ojeni Burosu kuruldu Siyasi siddet ve siddet toplumlari Hem Stalinist politikalar hem de Nazist politikalar kitlesel siddet yoluyla toplumu insa etmeye calismistir Hem Stalinci Sovyetler Birligi hem de Nazi Almanyasi devlet ajanlari tarafindan yonetilen toplama kamplari kullanmistir Sovyetler Birligi nde NKVD ve Nazi Almanyasi nda SS Her iki rejimde zenofobi temelli olarak azinliklara karsi siddet uygulamistir Nazilerin yabanci dusmanligi acikca belirtilmekte ancak toplumun asosyal ogelerine karsi yapiliyor diye rasyonalize edilmekteydi Stalincilerin yabanci karsiti siddet davranislari ise aslinda diaspora uluslari hedefleyen ancak sosyal olarak zararli ogelere karsi diye belirtilen davranislardi Gerek Stalin donemi Sovyetler Birligi gerekse Hitler liderligindeki Nazi Almanyasi nin devlet tarafindan kitlesel siddetin kabul edildigi siddet toplumlari oldugu ifade edilmistir Buna Sovyetler birligi nde 1937 ila 1938 yillari arasindan yasanan Buyuk Temizlik ve Nazi Almanyasi tarafindan II Dunya Savasi sirasinda isgal edilen tum topraklarda uygulanan Holokost ornek olarak verilmektedir Stalin donenemi Sovyetler Birligi aralarinda eski hukumluler suclular evsizler vatandaslik haklari elinden alinmislar ve sinifsizlastirilmis ogeler in de oldugu sosyal olarak zararli larin ya da sosyal acidan tehlikeli lerin surgun edildigi ozel yerlesim ler kurulmustur Bu ozel yerlesimler cogunlukla Sibirya en kuzey bolgeler ve Ural Daglari gibi yasamaya elverissiz yerlerde kurulmustu Temmuz 1933 te yalnizca etnik kokenleri gerekcesiyle 5000 cingene Sovyetler Birligi nde topluca tutuklanmis ve ayni ay icinde Bati Sibirya da ozel yerlesim lere zorla gonderilmistir 1935 te Sovyetler Birligi nde 160 000 evsiz ve hafif suclu genc tutuklanarak cok sayida NKVD calisma kamplarina zorla gonderilmis ve calistirilmistir Nazizm e benzer olarak Stalinizm etkisindeki Sovyetler Birligi nde 1930 larda baslayan etnik tehcirler 1950 lerin basina kadar devam etmis olup bu donem icinde 3 milyon Sovyet vatandasi etnik kokenlerine gore tehcir edilmistir Ilk buyuk etnik tehcir hareketi Aralik 1932 ila Ocak 1933 arasinda toplu olarak sosyalist politikalara karsi cikan protesto gosterileri ve Ukrayna milliyetciligi ile baglari nedeniyle suclanip mahkum edilen 60 000 kadar Kuban Kazagi icin uygulanmistir 1935 ila 1936 yillari arasinda Ukrayna nin bati illerinde yasayan Leh ve Alman asilli Sovyet vatandaslari ile Finlandiya SSCB sinirinda yasayan Fin asilli Sovyet vatandaslari tehcir edildi Bu tehcirler onbinlerin uzerinde aileyi etkiledi Eylul Ekim 1937 arasinda Sovyet yetkililer Japon kontrolu altindaki Kore ile olan sinirlarinda yasayan Koreli azinligi tehcire maruz tuttu Sovyet otoriteler topragin Japonlarin surmesi icin zengin oldugunu soyleyerek burada yasayan Kore kokenlilerin Japon birlikleri ile birlesme ve topraklari Kore ye katma potansiyelleri oldugundan suphelendiklerini ima etmislerdir Bu donem icinde 170 000 den fazla Koreli Sovyet Orta Asya sinin uzak koselerinde tehcir ettirilmistir Bu etnik kokenli tehcir hareketleri Stalinci politikada bu insanlarin yabanci kapitalist guclerin etkisi altina girmesinin muhtemel oldugundan suphelenen ve yeniden alevlenen Rus milliyetciliginde temellenen yeni bir Sovyet zenofobisi akimi baslatmistir Nazi Almanyasi 1941 yilinda Sovyetler Birligi ne savas ilan ettikten sonra Sovyetler Birligi nde yine buyuk bir etnik kokenli tehcir hareketi baslamistir Ilk etkilenen grup Alman kokenli Sovyet vatandaslari olmustur ve Eylul 1941 ila Subat 1942 arasinda tum Alman kokenli Sovyet vatandaslarinin 70 ini olusturan 900 000 kisi toplu olarak Kazakistan ve Sibirya ya zorla gonderilmistir Ikinci kitlesel tehcir dalgasi Kasim 1943 ila Mayis 1944 arasinda Sovyet otoritelerin sayilari 900 000 e yaklasan Balkarlar Cecenler Kirim Tatarlari Inguslar Karacaylar ve Kalmuklari zorla surmeleriyle yasanmistir II Dunya Savasi sirasinda ve sonrasinda sayilari onbinleri asan Kirim Bulgarlari Rumlar Iranlilar Hemsinliler Kurtler ve Ahiska Turkleri gibi azinliklarin Karadeniz ve Transkafkasya sinirindan zorla gonderildikleri daha kucuk capli tehcir hareketleri de olmustur Stalin in yonetimindeki Sovyetler Birligi tarafindan ozellikle hedeflenen iki etnik grup Cecenler ve Inguslardir Etnik kokenleri nedeniyle yabanci devletlerle iliskilendirilebilecek etnik gruplarin aksine Cecenler ve Inguslar Sovyetler Birligi nin yerli halklarindadi Bu nedenle Sovyetler Birligi bu halklarin kulturlerinin tamamiyla Sovyetler Birligi ile uyumsuz oldugunu ileri surmus Cecenleri eskiyalikla suclayarak Sovyetler Birligi nin mudahale ederek Cecen kulturunu yeniden yapilandirma ve reform etme gerekliligini belirtmistir Pratikte bunun anlami zorla asimile edilememis olan Cecen eskiya lara karsi agir silahli mudahale ile cezalandirici operasyonlar duzenlenmesi olmus ve sonucunda 500 000 den fazla Cecen ve Ingusun 1944 yilinda tutuklanarak Kafkaslardan Orta Asya ve Kazakistan a surulmesi ile nin nufusunun 30 unu olusturan Rus azinligin rahatlatilmasi gerceklestirilmistir Cecen ve Inguslarin tehciri sirasinda binlerce insan katledilmis tehcir edilenler zor kosullara maruz birakilmis acik vagonlara konulan ve yiyecek verilmeyen muhacirlerin cogu dort haftalik yolculuk sirasinda aclik ve yorgunluktan olmustur 1939 da Polonya nin Nazi Almanyasi tarafindan isgali ve Sovyetler birligi ile paylasilmasi sonrasinda Stalin in portresi altinda Brest in Sovyet kontrolune resmi transferi sirasinda Alman ve Sovyet askerleri Nazi ve Stalinci tehcirler arasindaki ana farklilik amaclaridir Nazi Almanyasi etnik temizlik yaparak bu yerlere Almanlarin yerlesmesini amaclarken Stalin donemi Sovyetler Birligi stratejik acidan onemli bolgelerden azinliklarin kaldirilmasi amaciyla etnik temizlik politikasi izlemistir Toplama kamplari Ernst Nolte Andreas Hillgruber ve diger tarihcilerin 1980 lerdeki calismalari Adolf Hitler ile Josef Stalin in politikalarini karsilastirmis ve Sovyetler Birligi ile Nazi Almanyasi nda kurulmus olan toplama kamplari sistemleri arasinda bulunan benzerlikleri gostermistir 1937 ila 1940 yillari arasinda komunist toplama kamplarinda 1940 ila 1945 yillari arasinda da Nazi toplama kamplarinda kalmis olan Margarete Buber Neumann anilarinda iki rejimin toplama kamplarinda uyguladiklari yontemlerin cok benzer olduklarini belirtmistir Ravensbruck Toplama Kampi ndan salindiktan sonra gozlemlerini soyle ozetlemistir Hitler ile Stalin in isledigi kotulukler arasinda kanimca yalnizca nicel bir fark vardir Tabii ki Komunizm baslangicta pozitif bir ideal idi ve Nasyonal Sosyalizm hicbir zaman pozitif olmadi ortaya cikisindan ve baslangicindan beri amaclari ve programi ile curume yonelikti Komunist dusuncenin teorisinde temel bir hata mi tasidigini yoksa Stalin yonetimindeki Sovyet uygulamasinin ozgun fikre ihanet ederek Sovyetler Birligi ni bir cesit Fasizme mi dondurdugunu bilmiyorum Under Two Dictators sayfa 300 yer 6456 Kindle surumu Yeni Insan in yaratilisi Hem Stalinizm hem de Nazizm ideal bir yeni insan yaratmaya dair ideolojik bir vizyonu paylasmaktadir Her iki rejim de burjuva dunyayi artik miadini doldurmus eski dunya olarak tanimlamakta ve her ikisi de kisisel hak ve ozgurlukler ile liberalizmi toptan redderek yeni liberal olmayan modern bir toplum yaratma ulkusunu tasimaktadir Yeni Insan vizyonu konusunda gorusleri farklidir Stalin taraftarlari Yeni Insan i kuresel ve etnik kokenli olmayan bir hedef olarak tum insanligin kurtulusu olarak gormekteyken Naziler Yeni Insan i Avrupa da yeni irksal hiyerarsik duzeni saglayacak ustun irk olarak gormekteydi Stalinizm yeni Sovyet Insani ni sekillendirmeye calisti Sovyet insani Homo Sovieticus olarak da tasvir edilmistir Her iki sistemde de yeni insan anlayisinin yayilmasinda propagandadan faydalanilmistir Militarizm Stalin yonetimindeki Sovyetler Birligi de Nazi Almanyasi da militarizm yaklasimini benimsemistir Her ikisi de parti tarafindan kontrol edilen duzenli silahli kuvvetler ile parti ordusu yaratma uzerine buyuk vurgu yapmislardir Sovyetler Birligi Ordusu nda politruk adi verilen siyasi komiserler ile 1943 yilinda bunlara benzer Nasyonal Sosyalist Rehber Subaylari ornek gosterilebilir FarkliliklarNazi Almanyasi propaganda afisinde Sovyet Komunizmi 1943 Sosyalizm Tarihci Conan Fischer Nazilerin sosyalist sifatini samimi olarak kullandiklarini iddia etmektedir Nazilere gore sosyalizm nasyonal sifatindan ayrilmaz bir kavramdi ve adalet ve esit haklar arayan yoksul ve bastirilmislar in sosyalizminden cok ustun irk in sosyalizmi anlamina gelmekteydi Ancak her iki ideoloji de yoksul proleter ulus teorisini benimsemistir Bu gorusler Lenin in bu teoriyi Italya da ortaya cikmasindan sonra benimsedigini hatirlatir Hitler taktik nedenlerle sosyalist basmakaliplarla dolu 1920 parti platformunu sarsilmaz olarak belirtmisse de William L Shirer a gore parti programinin bircok paragrafinin zor zamanlar geciren ve radikal hatta sosyalist sloganlara sempatik olarak yaklasan alt siniflara yonelik demagojik bir cagriydi Madde 11 ornegin Madde 12 millilestirme Madde 16 kamulastirma Nasyonal Sosyalizm in sosyalizm kismina gorunuse gore inanmis olan Drexler ve Feder in israri uzerine konmustur Gercek uygulamada ise bu maddeler yalnizca slogan olarak kullanilmis parti iktidari ele gecirdiginde cogu unutulmus ve Nazi liderine bunlar hatirlatildiginda bir kismindan rahatsiz olmustur Buna karsin Stalin ulkesinde toptan millilestirme ve kamulastirma konusunda tutarli davranmistir Iki yonlu karsilastirmalarIki rejimin bazi ozellikleri ise hem farklilik hem de benzerlik olarak degerlendirilmistir Mezalim Komunizmin Kara Kitabi adli eserinde komunizm arastirmacisi Nazi rejiminin ozellikle Gulag sistemi olmak uzere Sovyetler Birligi nin baski sistemini benimsedigini ve Sovyet donemindeki baskilarin Nazi politikalari ile benzerlik gosterdigini iddia eder Courtois komunizm ile Nazizm in cok az farkli totaliter sistemler oldugunu one surer Son zamanlarda Holokost u kendine ozgu bir zulum olarak tanimlama amaciyla yalnizca Yahudi soykirimi uzerine odaklanilmasi buna benzer buyuklukte Komunist dunyada gerceklestirilmis diger olaylarin degerlendirilmesini engelledi diye belirtmistir Courtois sinif soykiriminin irk soykirimina denk oldugunu ve SSCB de kitliktan olen bir cocugun olumunun Varsova Gettosu nda olen Yahudi cocugun olumune esit oldugunu iddia etmistir Courtois nin yaklasimi Annette Wievriorka tarafindan reddedilmistir Wievriorka Courtois nin Nazi mezalimi ve vahseti hatiralarinin yerine komunizm hatiralarini gecirmeye calistigini iddia etmistir Tarihci Amir Weiner da Courtois nin savlarina karsi cikmaktadir Weiner Yalnizca askeri yenilgi ile durdurulabilen Ucuncu Reich in olum makinasinin yalnizca kurban sayisi bile goz onune alindiginda diger tum vahset hareketlerini golgede birakacagini belirtir Rusya koylulerinin Nazi dunyasindaki Yahudiler ve diger irksal biyolojik kategoriler gibi toptan yok edilmek icin hedeflenmedikleri ni soyler Weiner Naziler ile Sovyetlerin karsilastirilmasinin hatali oldugunu iddia eder ve Stalin in halefleri Gulaglarin kapisini actiginda 3 milyon mahkumun evlerine donmelerine izin verdiler Muttefikler Nazi olum kamplarini ele gecirdiklerinde hayata pamuk ipligiyle baglanmis ve kacinilmaz olumu bekleyen yasayan insan iskeletler buldular der Ekonomi ve komunizm arastirmacisi Steven Rosefielde ise Komunist rejim ile yonetilen ulkelerdeki baskilar icin Kizil Holokost terimini kullanir Karsilastirmalarin tarihcesiFasizm ile komunizmin ozellikle de Nazizm ile Stalinizm in karsilastirilmasi uzun suredir yapilmaktadir 1920 lerde Sansolye Hermann Muller onderliginde Almanya Sosyal Demokrat Partisi SPD kirmizi esittir kahverengi yani Komunistler ile Nazilerin liberal demokrasi icin ayni derecede tehlikeli oldugu gorusunu benimsemistir 1930 da iki hareketin birbirlerinin varolmasini olanakli kildigini soylemistir Oldukca keskin Stalinci olan Almanya Komunist Partisi nin kizila boyali Naziler oldugunu iddia etmistir Bu karsilastirma Sovyet hukumeti ve Komintern tarafindan sosyal fasizm teorisinin gelistirilmesiyle karsiligini bulmustur Sosyal fasizm teorisine gore sosyal demokrasi Nazizm ve diger ideolojilerle birlikte Fasizmin bircok seklinden biridir The Origins of Totalitarianism Hannah Arendt in akademide buyuk ilgi goren eseri 1951 yirminci yuzyilin iki totaliter hareketi olarak Nazizmi ve komunizmi tanimlar ve bunlari analiz eder Nazizm ve komunizmin ikisinin de totaliter rejimler oldugunu ve Devlet gucu uzerindeki tum sinirlarin kaldirilmasini amacladiklarini belirtir Arastirma kurumlari Aralarinda Almanya daki Cek Cumhuriyeti ndeki ve Polonya daki da bulunan bir dizi arastirma kurumu Fasizm Nazizm ve Stalinizm Komunizm analizi ile karsilastirmali arastirma uzerine yogunlasmaktadir Gunumuz siyasetindeNazizm ile Stalinizm in karsilastirilmasi uzun suren siyasi tartismalara yol acmis ve 1980 lerde Almanya da neden olmustur Tartisma Sovyetler Birligi nin dagilmasindan ve Avrupa Birligi nin Sovyetler Birligi nin eski topraklarina genislemesinden sonra da devam etmis ve sonucunda aciklanmistir 1989 Devrimleri nden sonra Avrupa Birligi ve Avrupa Guvenlik ve Isbirligi Teskilati Nazizm ve Stalinizm i ya da daha genis anlamiyla fasizm ve komunizmi totalitarizmin kiyaslanabilir sekilleri olarak degerlendirmektedir Muzelerde anitlarda ve anma gunleri ile anma toplantilarinda bu iki ideoloji arasinda baglanti kurulmasi yonunde yogun bir caba sarf edilmistir Cek hukumeti tarafindan baslatilan ve Vaclav Havel gibi kisiler tarafindan imzalanan 2008 yili aralarinda Komunist rejimlerinde bulundugu totaliter rejimlerin isledigi suclara karsi ortak bir yaklasim onererek Nazi ve Komunist totaliter rejimlerin sistematik olarak asiri teror uygulamalari tum insan ozgurluklerini baskilamalari saldirgan savaslar baslatmalari ve ideolojilerinin ayrilmaz parcasi olarak uluslarin tamamini populasyonlarin bir kismini yok etmeleri ve tehcir etmeleri gibi kendilerine ozgu korkunc eylemleri ile yargilanmalari ve bu nedenlerle de 20 yuzyili felakete surukleyen ana afetler oldugu yonunde tum Avrupa da ortak bir anlayisa ulasmayi ister Yunanistan Komunist Partisi Prag Deklarasyonu na karsi cikarak bu girisimi AB Konseyi Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu nun burjuva sinifi siyasi kadrolari tarafindan yonlendirilen antikomunist isterinin yeni bir kalkismasi olarak elestirmistir Prag Deklarasyonu nun reaksiyoner tarihciler tarafindan Sovyet Komunizmi ile Hitlerci Fasizm in esitlenmeye calismasina yonelik israrci cabalarinin yeniden alevlenmesi ve George Orwell ile gibi Britanyali yazarlarin eski iftiralarinin yankisi oldugu aciklamasini yapmistir Avrupa Guvenlik ve Isbirligi Teskilati nin AGIT Holokost un emsalsizligini kabul ederken ayrica yirminci yuzyilda Avrupa ulkelerinin soykirimi insan haklari ihlallerini savac suclarini ve insanliga karsi islenmis suclari getiren Nazi ve Stalinist iki totaliter rejime maruz kaldigini belirtmistir The Economist dergisi Rusya nin protestolarina ragmen Stalin in Hitler den daha az zalim olmadigini iddia etmis ama Tartisma dunyayi degistirmeyecek Parlamento toplulugu 56 uyeli AGIT in asil ugrasi disinda yalnizca bir sohbet ortami Kararlarinin yasal bir bagliligi yok diye belirtmistir 2009 dan beri Avrupa Birligi resmi olarak nu kabul etmistir Anma gunu Avrupa Parlamentosu tarafindan 2008 de aciklanmis ve Avrupa Guvenlik ve Isbirligi Teskilati tarafindan da 2009 da desteklenmistir Aralarinda Kanada nin da oldugu bazi ulkelerde resmi olarak Kara Kurdele Gunu olarak taninir Avrupa Parlamentosu baskani Hans Gert Pottering her iki totaliter rejimin Stalinizm ve Nazizm karsilastirilabilir ve korkunc oldugunu iddia etmistir Bazi Dogu Avrupa ulkelerinde fasist ve komunist suclarinin reddedilmesi acikca kanunsuz olarak gorulmektedir Cek disisleri bakani Karel Schwarzenberg totaliter sistemlerin ayni standart ile olculmesi yonunde temel bir sorun var diye iddia etmistir Ancak Avrupa Komisyonu uye devletler arasinda gorusbirligi olmamasi nedeniyle bu konuyu AB oapinda yasalastirmak uzere olan istekleri reddetmistir Rusya yasama organlari Nazizm ile Stalinizm in karsilastirilmasinin anti fasist harekete katilmis olanlarin tamami Holokost kurbanlari toplama kampi esirleri ve Nazilerin insanlik disi teorilerine karsi savasirken hayatini kaybeden on milyonlarca insanin anisina hurmetsizlik olarak nitelemistir Ayrica bakinizKizil Fasizm Nasyonal BolsevizmKaynakcaGenel Bullock Alan 1998 Hitler and Stalin Parallel lives Fontana Press ISBN 978 0006863748 Priban Jiri 2007 Legal symbolism on law time and European identity Ashgate s 154 ISBN 978 0 7546 7073 5 Kershaw Ian Moshe Lewin 1997 Stalinism and Nazism dictatorships in comparison Cambridge University Press doi 10 1017 CBO9780511815775 ISBN 978 0 521 56521 9 20 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2016 Furet Francois Ernst Nolte 2001 Fascism and communism U of Nebraska Press ISBN 978 0 8032 1995 3 29 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2016 Rousso Henry Richard Joseph Golsan 2004 Stalinism and nazism history and memory compared U of Nebraska Press ISBN 978 0 8032 9000 6 8 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2016 Geyer Michael Sheila Fitzpatrick 2009 Beyond totalitarianism Stalinism and Nazism compared Cambridge University Press doi 10 1017 CBO9780511802652 ISBN 978 0 521 72397 8 1 Mayis 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2016 Farmer Sarah 1995 Symbols that Face Two Ways Commemorating the Victims of Nazism and Stalinism at Buchenwald and Sachsenhausen Representations Special Issue Identifying Histories Eastern Europe Before and After 1989 49 University of California Press JSTOR 2928751 Levy Daniel Sznaider Natan 2005 The Holocaust and Memory in the Global Age Temple University Press ISBN 978 1 59213 276 8Ozel Geyer 2009 p 18 Geyer 2009 p 16 Geyer ss 4 9 Geyer 2009 p 7 Geyer 2009 p 5 Lorenz Chris Broszat Martin pages 143 144 from The Encyclopedia of Historians and Historical Writing Volume 1 edited by Kelly Boyd London Fitzroy Dearborn Publishers 1999 page 143 Kerhsaw Ian The Nazi Dictatorship Problems and Perspectives of Interpretation London Arnold Press 2000 pages 45 46 Menke Martin Mommsen Hans pages 826 827 from The Encyclopedia of Historians and Historical Writing edited by Kelly Boyd Volume 2 London Fitzroy Dearborn Publishing 1999 Geyer 2009 p 19 Giangreco D M and Griffin Robert E 1988 Airbridge to Berlin The Berlin Crisis of 1948 its Origins and Aftermath section reproduced in the Truman Presidential Library 22 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved 24 Aug 2013 a b c Payne Stanley G 15 March 1983 Fascism Comparison and Definition University of Wisconsin Press p 103 ISBN 978 0 299 08064 8 Francois Furet Passing of an Illusion The Idea of Communism in the Twentieth Century University of Chicago Press 1999 ISBN 0 226 27340 7 Pp 191 192 Robert Service 4 Eylul 2008 Stalin A Biography Pan Macmillan s 340 ISBN 978 0 330 47637 9 a b Geyer 2009 p 87 Bardzinski Filip 1 Subat 2013 The Concept of the New Soviet Man As a Eugenic Project Eugenics in Soviet Russia after World War II ETHICS IN PROGRESS 4 1 57 81 doi 10 14746 eip 2013 1 5 ISSN 2084 9257 26 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Kasim 2022 Lombardo Paul 2017 Eugenics Laws Restricting Immigration The Chesterton Review 43 1 174 177 doi 10 5840 chesterton2017431 224 ISSN 0317 0500 Black Edwin 2003 War against the weak eugenics and America s campaign to create a master race New York Four Walls Eight Windows ISBN 1 56858 258 7 OCLC 52071794 Geyer 2009 p 88 Geyer 2009 pp 83 97 a b Geyer 2009 p 98 Geyer 2009 pp 98 99 Geyer 2009 p 90 Geyer 2009 p 102 a b Geyer 2009 p 133 Geyer 2009 p 135 Geyer 2009 Pp 135 139 151 Geyer 2009 Pp 139 140 a b Geyer 2009 p 140 Geyer 2009 p 141 Geyer 2009 pp 157 158 a b c d e f Geyer 2009 p 158 Geyer 2009 pp 158 159 a b c d e Geyer 2009 p 159 Geyer 2009 pp 159 160 Geyer 2009 p 160 Geyer 2009 p 161 Thomas F Banchoff The German Problem Transformed Institutions Politics and Foreign Policy 1945 1995 University of Michigan Press 1999 p 118 Margarete Buber Neumann 2008 Under Two Dictators Prisoner of Stalin and Hitler ISBN 978 1 84595 102 3 a b Michael Geyer and Sheila Fitzpatrick The New Man in Stalinist Russia and Nazi Germany by Peter Fritsche and Jochen Hellbeck Beyond Totalitarianism Stalinism and Nazism Compared New York City USA Cambridge University Press 2009 Pp 302 Heller Mikhail 1988 Cogs in the Wheel The Formation of Soviet Man Alfred A Knopf ISBN 978 0394569260 Kolakowski Leszek 2008 Main Currents of Marxism The Founders the Golden Age the Breakdown W W Norton amp Company ISBN 978 0393329438 Michael Waller Andrew Linklater Political Loyalty and the Nation State London England New York City USA Routledge 2003 Pp 76 Conan Fischer The Rise of the Nazis Manchester University Press 2002 ISBN 0 7190 6067 2 p 53 a b William L Shirer 1990 The Rise and Fall of the Third Reich A History of Nazi Germany 3 ed 1960 Simon and Schuster s 41 ISBN 0 671 72868 7 26 Aralik 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Agustos 2011 Ed 1999 The Black Book of Communism Crimes Terror Repression Harvard University Press ISBN 0 674 07608 7 Richard Joseph Golsan French writers and the politics of complicity crises of democracy in the 1940s and 1990s JHU Press 2006 p 150 Amir Weiner Journal of Interdisciplinary History Vol 32 No 3 Winter 2002 pp 450 452 1999 Der rote Holocaust und die Deutschen Die Debatte um das Schwarzbuch des Kommunismus ISBN 978 3 492 04119 5 2009 Red Holocaust Routledge ISBN 978 0 415 77757 5 Adelheid von Saldern The Challenge of Modernity German Social and Cultural Studies 1890 1960 University of Michigan Press 2002 ISBN 0 472 10986 3 p 78 Richter Michael 2006 Die doppelte Diktatur Erfahrungen mit Diktatur in der DDR und Auswirkungen auf das Verhaltnis zur Diktatur heute Besier Gerhard Stoklosa Katarzyna Ed Lasten diktatorischer Vergangenheit Herausforderungen demokratischer Gegenwart Mittel und Ostmitteleuropastudien Munster LIT Verlag s 202 ISBN 3 8258 8789 8 Horst Ehmke Mittendrin von der grossen Koalition zur deutschen Einheit Rowohlt 1994 ISBN 3 87134 089 8 Hannah Arendt Schocken Books 1951 Kershaw pp3 Fleck Christian 2008 Intellectuals and their publics perspectives from the social sciences Ashgate s 112 ISBN 978 0 7546 7540 2 Levy pp76 3 Haziran 2008 5 Ekim 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Ocak 2010 Statement condemnation of the escalation of the anti communist hysteria by the EU Yunanistan Komunist Partisi 3 Subat 2011 2 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mayis 2011 CP contribution to International Conference on Prague Declaration 13 Subat 2010 19 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mayis 2011 PDF Parliamentary Assembly of the Organization for Security and Co operation in Europe OSCEPA 29 Haziran 3 Temmuz 2009 11 Ocak 2010 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 14 Mayis 2011 Partners in crime The Economist 9 Temmuz 2009 27 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ocak 2012 a b President Jerzy Buzek on the European Day of Remembrance for Victims of Stalinism and Nazism Avrupa Parlamentosu 13 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2011 Resolution on Stalin riles Russia 3 Temmuz 2009 5 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2016 bbc co uk vasitasiyla Daniel Proussalidis 23 Agustos 2011 Victims of totalitarianism remembered Toronto Sun 11 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Agustos 2011 Baltic States opened Western Europe s eyes on Soviet Union totalitarianism EP chairman in Vilnius BNS 28 Nisan 2009 14 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2011 Czech Foreign Minister Denial of communist crimes like denial of Nazi crimes Romea cz 14 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Mayis 2011 Phillips Leigh 21 Aralik 2010 EU rejects eastern states call to outlaw denial of crimes by communist regimes The Guardian Londra 22 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Mayis 2011 Russian MPs call on world to suppress attempts to revive Nazi ideology RT 24 Ekim 2010 25 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Nisan 2015