Hırvatistan'ın azınlık dilleri

, giriş bölümünde Hırvatistan'ı etnik Hırvatların ulus devleti, anayasanın ulusal azınlıklar olarak tanıdığı geleneksel olarak var olan toplulukların ülkesi ve tüm vatandaşlarının ülkesi olarak tanımlamaktadır. Anayasada açıkça sayılan ve tanınan ulusal azınlıklar Sırplar, Çekler, Slovaklar, İtalyanlar, Macarlar, Yahudiler, Almanlar, Avusturyalılar, Ukraynalılar, Ruslar, Boşnaklar, Slovenler, Karadağlılar, Makedonlar, Ruslar, Bulgarlar, Polonyalılar, Rumenler, İstro-Rumenler ("Ulahlar"), Türkler ve Arnavutlardır. Anayasanın 12. Maddesi Hırvatistan'da resmî dilin Hırvatça olduğunu belirtse de bazı yerel yönetimlerde başka bir dilin ve Kiril alfabesinin veya başka bir alfabenin resmi kullanıma sokulabileceğini de belirtir.

Hırvatistan'daki azınlık dilleri
Resmî azınlık dillerine sahip belediyelerin haritası
Azınlık	Macarca Çekçe Slovakça Rusince Ukraynaca Çingenece (belli bir bölgeye ait olmayan azınlık dili) Almanca (belli bir bölgeye ait olmayan azınlık dili) Slovence (belli bir bölgeye ait olmayan azınlık dili)

Azınlık dillerinin resmî kullanımı, ilgili ulusal mevzuat ve Hırvatistan'ın imzaladığı uluslararası sözleşmeler ve anlaşmalarla tanımlanmaktadır. En önemli ulusal kanunlar , Ulusal Azınlıkların Dillerinin ve Yazılarının Kullanımına Dair Kanun ve Ulusal Azınlıkların Dil ve Alfabelerinde Eğitimi Hakkında Kanundur. İlgili uluslararası anlaşmalar Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması ve 'dir. Bazı haklar ikili anlaşmalar ve Osimo Antlaşması ve Erdut Anlaşması gibi uluslararası anlaşmalar yoluyla elde edilmiştir.

Avrupa Konseyi Ulusal Azınlıkların Korunmasına İlişkin Çerçeve Sözleşme Danışma Komitesi'nin %10 ila %20 arasındaki bir eşiği makul bulduğu göz önünde bulundurulduğunda, azınlık dillerinin resmî kullanımının zorunlu hale getirilmesi için belirli yerel yönetim birimlerinde azınlık nüfusunun %33,3'ünün gerekli olması yüksek bir oran olarak değerlendirilmektedir. Hırvatistan azınlık hakları konusunda her zaman olumlu görüşler sergilememektedir ancak Hırvatistan'ın Avrupa Birliği'ne katılım süreci azınlık dillerinin kamuda kullanımını olumlu yönde etkilemiştir.

Resmî azınlık dilleri

Sırpça

Trpinya'daki bir okulun önündeki iki dilli levha

Hırvatistan'ın doğusundaki 'da Hırvatça ve Sırpça iki dilli sokak tabelası

Sırpça eğitim öncelikle eski bölgesinde Erdut Anlaşmasına dayalı olarak verilmektedir. Bu okullarla birlikte 2005 yılından beri Zagreb'de Sırp Ortodoks Genel Lisesi Kantakuzin Katarina Brankoviç da bulunmaktadır.

Aralık 1999'dan beri haftalık Novosti dergisini yayınlamaktadır. Ayrıca Sırp Demokratik Forum tarafından yayınlanan aylık Identitet, Ortak Belediyeler Konseyi tarafından yayınlanan Izvor, gençlik dergisi Bijela Pčela ve kültür dergisi Prosvjeta ve Vukovar'da Sırp Ulusal Konseyi tarafından yayınlanan Forum dergileri de bulunmaktadır. Ayrıca Doğu Slavonya'da gibi Sırpça yayın yapan üç yerel radyo istasyonu bulunmaktadır. Prosvjeta Merkez Kütüphanesi 1996'dan beri Hırvatistan'daki Sırpların resmî Merkez Kütüphanesi olarak hizmet vermektedir. Prosvjeta kütüphanesi 4 Ocak 1948'de kurulmuştur ve o tarihte XVIII. ve XIX. yüzyıl kitaplarının çoğu dahil olmak üzere çoğunlukla ulusal edebiyat alanında 40.000 cilde sahipti. 1953 yılında yetkililer kütüphaneyi kapatma ve kitaplarını , Zagreb'deki Ulusal ve Üniversite Kütüphanesi ve 'ne bırakma kararı aldı. Kütüphane Ocak 1995'te yeniden kurulmuş ve 2016 yılına kadar koleksiyonunda 25.000'den fazla cilt bulundurmuştur.

Zagreb Üniversitesi Güney Slav Dilleri Bölümü'nde ve Kürsüsü bulunmaktadır. Üniversitede Sırp edebiyatı alanında ders veren isimler arasında , ve yer almaktadır.

Tartışmalar

Ulusal Azınlıkların Haklarına ilişkin yeni Anayasa Hükmünün yürürlüğe girmesinden sonraki ilk yıllarda bazı yerel yönetimler yasal yükümlülüklerini yerine getirmekte direnmişlerdir. 2005 Ombudsman raporunda, , , , , ve belediyeleri, bu yerlerdeki ulusal azınlığın Anayasal Hüküm'de öngörülen eşiği karşılamasına rağmen Sırpçanın resmî kullanımına izin vermeyen belediyeler olarak belirtilmiştir. Raporda, Vukovar'daki Sırp azınlığın, yasada öngörülenden yüzde bir daha az nüfusa sahip olmasına rağmen Sırpçayı kullanamadığına dikkat çekildi. 2011 Hırvatistan nüfus sayımından sonra Vukovar'daki Sırplar Sırpçanın resmî olarak kullanılabilmesi için gerekli nüfus oranını karşılamış ancak bu durum Hırvatistan'da Kiril karşıtı protestolara yol açmıştır. Nisan 2015'te Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komitesi Hırvatistan'ı azınlıkların kendi dillerini ve alfabelerini kullanma hakkını güvence altına almaya çağırmıştır. Komite raporunda özellikle Vukovar kasabasında ve ilgili belediyelerde Sırp Kiril alfabesinin kullanılmasının endişe verici olduğu belirtilmiştir. Hırvatistan Anayasa Mahkemesi, azınlık dillerinin kullanımına ilişkin mevzuatı onaylamıştır. Mahkeme, yeni geliştirilen ulusal kimlik kavramına dayanmıştır.

İtalyanca

İtalyan Lisesi, Rijeka

İtalyan azınlık, Hırvatistan'daki diğer azınlık topluluklarına kıyasla iki dillilik konusunda çok daha fazla hak elde etmiştir.La Voce del Popolo, Rijeka şehrinde EDIT (EDizioni ITaliane) tarafından yayınlanan İtalyanca günlük bir gazetedir. Hırvatistan'daki İtalyanların Merkez Kütüphanesi, Pula'daki Halk kütüphanesinin bir bölümü olarak faaliyet göstermektedir.

Macarca

Vukovar-Syrmia ilçesindeki 'de bulunan Macar Evi üzerindeki yazıt

2004 yılında Macar azınlık, 1991 yılından önce kazanılan haklara atıfta bulunarak Beli Manastır kasabasında Macarcanın resmî dil olarak kabul edilmesini talep etmiştir. O dönemde Macar azınlık kasaba nüfusunun %8,5'ini oluşturuyordu. Hırvatistan'daki Macarların Merkez Kütüphanesi, Beli Manastır'daki Halk kütüphanesinin bir bölümü olarak faaliyet göstermektedir.

Çekçe

Bjelovar-Bilogora ilçesinde 6.287 Çek yaşadığı beyan edilmiştir. Bunların %70'i anadillerinin Çekçe olduğunu belirtmiştir.Hırvatistan'daki Çek Cumhuriyeti Büyükelçisi, Sırpça Kiril alfabesinin kullanımını sınırlama niyetinin Hırvatistan'daki Çekleri ve diğer azınlıkları olumsuz etkileyeceğini belirtmiştir. Hırvatistan'daki Çeklerin Merkez Kütüphanesi, 'daki Halk kütüphanesinin bir bölümü olarak faaliyet göstermektedir. Çek ve Slovak azınlıklar milletvekili Zdenka Čuhnil, 2011 yılında verdiği bir röportajda, Çek azınlığın kazanılmış haklarına dayanarak 9 yerel birimde (belediye veya kasaba) dilini kullanma yasal hakkına sahip olduğunu ancak uygulamada bu hakkın sadece bir birimde ve kısmen bir birimde daha kullanılabildiğini belirtmiştir. Ayrıca Slovak azınlığın 6 birimden (5'i kazanılmış haklara dayalı ve biri orantılılık temelinde) sadece birinde haklarını kullanmakta özgür olduğunu belirtmiştir.

Slovakça

2011 yılında Slovak azınlıktan öğrencilerin Slovakça öğrenebildiği 11 ilköğretim okulu vardı. Bu okullar Ilok, Osijek, , , , , , , ve 'te bulunmaktaydı. Požega'daki Gymnasium, Hırvatistan'da Slovak dilinde eğitimi seçmeli müfredatına dahil eden ilk lisedir.Slovaklar Birliği, Našice'deki Slovak Kültür Merkezi ile işbirliği içinde Slovakça Prameň dergisini yayınladı. 1997 yılında Štefan Moyses'in 200. doğum yıldönümünde 'nın Hırvatistan şubesi Zagreb'deki Gornji Grad Gymnasium binasına iki dilli bir anma levhası yerleştirmiştir. 2003 yılında 'in çalışmalarını anmak üzere 'te iki dilli ikinci bir levha yerleştirildi. Zagreb'deki Matica slovenská yıllar içinde Slovakça 10'dan fazla kitap yayınladı. 1998 yılında Hırvatistan'daki Slovakların Merkez Kütüphanesi, Našice'deki Halk Kütüphanesinin bir bölümü olarak kurulmuştur ve 2016 yılı itibarıyla kullanıcıları 4.000'den fazla cilde erişebilmektedir.

Rusince

Hırvatistan'daki Ruslar ve Ukraynalılar Merkez Kütüphanesi, Zagreb'deki Halk kütüphanelerinin bir bölümü olarak faaliyet göstermektedir. Kütüphane 9 Aralık 1995 tarihinde kurulmuştur ve bugün koleksiyonunun bir kısmına Vinkovci, , Slavonski Brod, Vukovar ve 'deki halk kütüphanelerinden erişilebilmektedir.

Almanca

Hırvatistan'daki Avusturyalılar ve Almanlar Merkez Kütüphanesi, Osijek'teki Halk Kütüphanesi'nin bir bölümü olarak faaliyet göstermektedir.

Yidiş ve İbranice

Zagreb Sinagogu'nda yer alan 1986 yılında yerleştirilen İbranice ve Hırvatça bir hatıra plaketi

Zagreb Yidiş Topluluğu, Yidiş dilinde kurslar, Yahudi tarihi, dilbilimi ve kültürü üzerine konferanslar, film geceleri düzenleyen ve Yidiş kitap kulübüne ev sahipliği yapan bir kulüptür.

Ukraynaca

, , ve 'deki dört okulda yaklaşık 50 öğrencinin katıldığı Ukraynaca dersleri verilmektedir. Hırvatistan'daki Ruslar ve Ukraynalılar Merkez Kütüphanesi, Zagreb'deki Halk kütüphanelerinin bir bölümü olarak faaliyet göstermektedir. Kütüphane 9 Aralık 1995 tarihinde kurulmuştur ve bugün koleksiyonunun bir kısmına Vinkovci, , Slavonski Brod, Vukovar ve 'deki halk kütüphanelerinden erişilebilmektedir.

Çingenece

Hırvatistan daha önce Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması'nı (ECRML) onaylarken 7.5. Maddeye çekince koymuş ve Çingenece gibi bölgesel olmayan dilleri Şart'ın uygulama alanı dışında bırakmıştı. Uzman gruplar ve ECRML Sekretaryası, 2 Aralık 2000 tarihli ilk değerlendirme raporunda, Çingenece ve Romanlar tarafından kullanılan farklı azınlık dilleri olarak tanınmasını tavsiye etmiştir. Hırvat makamları çekinceyi geri çekme sürecindedir. Hırvatistan'daki Roman topluluğu milletvekili , görev süresi boyunca Çingenecenin Hırvatistan'daki azınlık dilleri listesine dahil edilmesini savunacağını belirtti.

Hırvatistan Parlamentosu 25 Mayıs 2012 tarihindeÇingenece Günü'nü resmen tanımış ve kendi girişimleriyle bu gün 2015 yılında UNESCO tarafından da ilan edilmiştir.Zagreb Üniversitesi Felsefe Fakültesi'nde 5 Kasım 2012'den bu yana Çingene dili, edebiyatı, kültürü ve tarihi üzerine Çingenece iki ders verilmektedir. Hırvatistan Roman Merkez Kütüphanesi 8 Haziran 2020 tarihinde Zagreb'de kurulmuştur ve şu anda Avrupa'da bu türdeki tek kütüphanedir.

İstro-Rumenler

İstro-Rumence, Hırvatistan'da konuşulan en küçük azınlık dillerinden biridir ve 500'den az konuşanı vardır ve çoğunlukla İstirya Yarımadası'nın kuzeydoğu kesiminde yoğunlaşmıştır. Dil, resmî olarak 'nda bu isimle olarak tanınmasa da (Anayasa'da Rumenler ve "Ulahlar"dan bahsedilmektedir) İstirya Bölgesi Tüzüğü ve Belediyesi Tüzüğü'nde özel olarak bu şekilde tanınmaktadır. 2016 yılında Romanya hükumetinin sağladığı finansmanla köyündeki okul tamamen yenilenmiştir ve okulun İstro-Rumence dilinde eğitim vermeye başlaması beklenmektedir.

Diğer resmî diller

Hırvatistan'da üç merkez kütüphane daha bulunmaktadır. Boşnakların merkezi kütüphanesi Sisak kasabasında, Arnavutlarınki Zagreb'de ve Slovenlerinki Karlovac'ta bulunmaktadır.

Azınlık dillerinin resmî kullanımda olduğu belediyeler

Resmî kullanımda olan azınlık dillerine sahip kasaba ve belediyelerin listesi:

Belediye	Azınlık dilindeki ismi	Dil	İlgili yerleşim birimleri	Yasal dayanak	Nüfus (2021)	İlgili azınlıkların yüzdesi (2021)	İlçe
	Končenice	Çekçe	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.805	%46,04	Bjelovar-Bilogora
	Daruvar	Çekçe	, , , ve	Kasaba Tüzüğü	10.105	%20,92	Bjelovar-Bilogora
	Hercegszöllős	Macarca	, , Zmajevac, , ,	Anayasal Hüküm	3.357	%38,70	Osijek-Baranya
	Bellye	Macarca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	4.772	%25,94	Osijek-Baranya
	Ernestinovo	Macarca		Belediye Tüzüğü	1.948	%15,61	Osijek-Baranya
	Baranyaszentistván	Macarca		Belediye Tüzüğü	1.874	%13,02	Osijek-Baranya
	Tompojevci	Macarca		Belediye Tüzüğü	1.116	%8,06	Vukovar-Syrmia
	Tardhoz	Macarca		Belediye Tüzüğü	1.657	%18,65	Vukovar-Syrmia
	Punitovci	Slovakça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.562	%33,16	Osijek-Baranya
Našice	Našice	Slovakça		Kasaba Tüzüğü	14.291	%5,30	Osijek-Baranya
	Врбовско	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	3.876	%32,38	Primorje-Gorski Kotar
Vukovar	Вуковар	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	23.175	%29,73	Vukovar-Syrmia
	Бискупија	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.177	%81,90	Šibenik-Knin
	Борово	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	3.555	%90,69	Vukovar-Syrmia
	Цивљане	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	171	%73,68	Šibenik-Knin
	Доњи Кукурузари	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.080	%31,20	Sisak-Moslavina
	Двор	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	2.996	%67,26	Sisak-Moslavina
	Ердут	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	5.436	%53,68	Osijek-Baranya
	Ервеник	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	789	%96,96	Šibenik-Knin
	Грачац	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	3.136	%43,37	Zadar
	Гвозд or Вргинмост	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	2.047	%62,63	Sisak-Moslavina
	Јагодњак	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.500	%62,87	Osijek-Baranya
	Кистање	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	2.650	%51,89	Šibenik-Knin
	Крњак	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.332	%58,03	Karlovac
Markušica	Маркушица	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.773	%90,24	Vukovar-Syrmia
Negoslavci	Негославци	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	983	%96,85	Vukovar-Syrmia
	Плашки	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.650	%39,76	Karlovac
	Шодоловци	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.217	%78,06	Osijek-Baranya
Trpinja	Трпиња	Sırpça	köyü belediye tüzüğünde hariç tutuldu	Anayasal Hüküm	4.167	%87,81	Vukovar-Syrmia
	Удбина	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.334	%42,65	Lika-Senj
	Војнић	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	3.602	%38,45	Karlovac
	Врховине	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	653	%47,63	Lika-Senj
	Доњи Лапац	Sırpça	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	1.366	%79,21	Lika-Senj
	Кнежеви Виногради	Sırpça	ve	Belediye Tüzüğü	3.357	%16,50	Osijek-Baranya
	Нијемци	Sırpça	ve	Belediye Tüzüğü	3.526	%8,11	Vukovar-Syrmia
	Grisignana	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Anayasal Hüküm	656	%35,82	Istria
	Verteneglio	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	1.523	%31,78	Istria
	Buie	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Kasaba Tüzüğü	4.441	%23,85	Istria
	Cherso	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Kasaba Tüzüğü	2.716	%1,91	Primorje-Gorski Kotar
	Cittanova	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Kasaba Tüzüğü	3.889	%8,67	Istria
Poreč	Parenzo	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Kasaba Tüzüğü	16.607	%2,54	Istria
Pula	Pola	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Şehir Tüzüğü	52.220	%3,56	Istria
Rijeka	Fiume	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Şehir Tüzüğü	107.964	%1,45	Primorje-Gorski Kotar
Rovinj	Rovigno	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Kasaba Tüzüğü	12.968	%9,31	Istria
Umag	Umago	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Kasaba Tüzüğü	12.699	%11,47	Istria
	Dignano	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Kasaba Tüzüğü	5.838	%15,01	Istria
	Valle d'Istria	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	1,170	%20,51	Istria
	Fasana	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	3.463	%3,81	Istria
	Fontane	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	911	%1,54	Istria
	Castellier-Santa Domenica	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	1.493	%2,21	Istria
	Lisignano	İtalyanca		Belediye Tüzüğü	4.087	%3,89	Istria
	Montona	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	912	%8,11	Istria
	Portole	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	748	%10,96	Istria
	Torre-Abrega	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	2.148	%6,94	Istria
	Visignano	İtalyanca	, , , , , , , , ve	Belediye Tüzüğü	2.096	%4,10	Istria
	Orsera	İtalyanca	Tüm yerleşim birimleri	Belediye Tüzüğü	1.923	%3,02	Istria
	Богдановци			Belediye Tüzüğü	1.545	%19,48	Vukovar-Syrmia
	Томпојевци	Panoniyen Rusincesi		Belediye Tüzüğü	1.116	%16,40	Vukovar-Syrmia

Tarihçe

Napolyon Bonapart'ın 19. yüzyılın başlarında Hırvatistan'ı işgali sırasında, ülkenin büyük bir kısmı İlirya İlleri'ne (Provinces illyriennes) dönüştürüldü ve bu iller 1809'da bir Fransız eyaleti olarak birleştirildi. Fransız yönetimi, özerk vilayetin resmî dilini Fransızca olarak belirledi ve bunu Hırvatça, İtalyanca, Almanca ve Slovence takip etti. Fransa'nın Avrupa ve Dışişleri Bakanlığı'na göre bugün Hırvatların yaklaşık %6'sı akıcı bir şekilde Fransızca konuşabilmektedir.

Avrupa Bölgesel Diller ve Azınlık Dillerini Koruma Antlaşması, 1997 yılında Hırvatistan için yasal olarak bağlayıcı hale gelmiştir.

Ayrıca bakınız

• Azınlık dili
• Resmî dil
• Dil hakları
• Dil politikası
• Avrupa Birliği'nin dilleri

Kaynakça

1. ^ "Minorities in Croatia Report, page 24". . 3 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
2. ^ (PDF). Acta Universitatis Sapientiae, European and Regional Studies, 3 (2013) 47–64. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
3. ^ ^{a b c d} Snjezana Čiča (April 2016). . Novosti-Hrvatsko knjižničarsko društvo. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
4. ^ ^{a b} . (İngilizce). University of Zagreb. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
5. ^ ^{a b c d e} (PDF). ombudsman.hr. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
6. ^ ^{a b} . B92.net. 3 Nisan 2015. 25 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
7. ^ Toplak, Jurij; Gardasevic, Djordje (14 Kasım 2017). "Concepts of National and Constitutional Identity in Croatian Constitutional Law". Review of Central and East European Law (İngilizce). 42 (4): 263-293. doi:10.1163/15730352-04204001. ISSN 1573-0352. 
8. ^ ^{a b c d e f g} . Ministarstvo kulture. 7 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
9. ^ ^{a b} . Bjelovar-Bilogora. 22 Şubat 2015. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
10. ^ . . 18 Aralık 2013. 22 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
11. ^ ^{a b} Obradović, Stojan (5 Kasım 2011). "Gradovi i općine zloupotrebljavaju stečeno pravo: intervju s Zdenkom Čuhnil". Identitet (Sırpça). Zagreb: Sırp Demokratik Forum (159). 
12. ^ ^{a b} Vinco Gazdik (21 Mayıs 2011). . T-portal. 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
13. ^ Ljiljana Marić (24 Mayıs 2013). . . 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
14. ^ . Union of Slovaks. 21 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
15. ^ ^{a b c} . Matica slovačka Zagreb. 15 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
16. ^ Ružica Vinčak (April 2016). . Novosti-Hrvatsko knjižničarsko društvo. 23 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
17. ^ ^{a b} . Public libraries of City of Zagreb. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
18. ^ . Zagreb Yiddish Circle. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
19. ^ . Embassy of Ukraine in Zagreb. 29 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
20. ^ ^{a b} . Zagreb: . Haziran 2019. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
21. ^ "Romani and the European Charter for Regional or Minority Languages (ECRML)" (docx). ECRML Secretariat. 13 Nisan 2015. 30 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
22. ^ ^{a b} . Croatian Parliament. 5 Kasım 2014. 30 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
23. ^ (Hırvatça). Croatian Romani Union "Kali Sara". 30 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
24. ^ (Hırvatça). . 11 Haziran 2020. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
25. ^ . Istrian Region. 19 Mayıs 2003. 5 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
26. ^ . Municipality of Kršan. 29 Temmuz 2009. 28 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
27. ^ . 17 Kasım 2017. 1 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
28. ^ Government of Croatia (October 2013). (PDF) (Hırvatça). Council of Europe. ss. 34-36. 10 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2016. 
29. ^ ^{a b} (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
30. ^ (PDF). 18 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
31. ^ ^{a b} "Croatian-French relations". 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
32. ^ "Illyrian Provinces | historical region, Europe". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
33. ^ (İngilizce). 3 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023. 
34. ^ . . 10 Aralık 2013. 19 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2023.