Türkiye-İran ilişkileri Türkiye Cumhuriyeti'nin İran ile süregelen uluslararası politikaları içerir.
İran | Türkiye |
---|
İlişkilerin tarihçesi
İlk ilişkiler
İslam öncesi Türk ve İrani halklar arasındaki ilişkiler konusunda detaylı bilgi alınabilecek resmî belgeler az da olsa bulunmaktadır. Türkler Çin ve Bizans gibi diğer ordularda olduğu gibi Sasani ordusunda da paralı asker olarak yer almışlardır. Ayrıca savaş esiri veya sığınma gibi şartlarda da askerlik yapmış olanlar bulunur. Hun, Kuşan, Akhun-Eftalit, Avar, Sabir, Hazar ve Göktürkler, Sasani ordusunda görev yapmışlar, zamanla da söz sahibi olup askerî alanda, iç ve dış siyasette etkin oldukları da görülmüştür. (İslam öncesi dönemde Arapların Türkleri ilk olarak tanımaları da Sasani ordusu içindeki bu Türkler yoluyla olmuştur.) Sasaniler döneminde İran coğrafyasının kuzey ve kuzeydoğu bölgelerinde yoğunlukla Türk kavimleri bulunuyordu. Türk kavimleri 3. ve 7. yüzyıllar arasında kuzey ve kuzeydoğuda Sasaniler için en tehlikeli hasımları olmuşlardır. Sasaniler döneminde bu bölgeler sık sık el değiştirmiş ve bazı dönemlerde Türklerin bazı kısımları Harzem, Horasan ve Toharistan gibi bölgelerde Sasani egemenliğine girmişlerdir.
Selçuklu ve Osmanlı dönemi
Türklerle İranlıların daha yoğun ilişkileri, iki ulusun İslamiyeti kabul etmeleriyle başladı. Türkler bu dönemde Orta Asya'dan batıya akın ederek İranlılarla karşılaştılar. Bu karşılaşma her iki kültürü de çok derin bir şekilde etkiledi.
İki halkın çok daha yakın ilişki içine girdiği dönem, Selçuklu Devleti'nin İran coğrafyasına egemen olmasıyla başlamıştır. Bu dönemde Farsça, Fars sanatı ve Fars bürokrasisi, Selçuklu Devleti içinde önemli bir yer buldu. Bu etkileşim İran coğrafyası ile de sınırlı kalmadı, Anadolu'ya da geçti.
20. yüzyıla kadar İran'da kurulmuş olan hemen hemen her devlet bir Türk hanedanı tarafından yönetildi. Bir yandan da Türk dili çok sayıda Farsça kelimeyi benimseyerek İran kültüründen derin bir şekilde etkilendi. Sanat, bilim ve devlet yönetimi konusunda Türkler İranlılardan birçok bilgi edindiler.
İran İslamiyet dönemindeki tarihi boyunca sürekli bir şekilde Türk hanedanları tarafından yönetilmiş olsa da Anadolu'ya yerleşmiş olan Türklerle, Türkler tarafından yönetilen İranlılar arasındaki çekişmeler hiçbir zaman sona ermedi. İran'ı yöneten Timur Devleti ve Akkoyunlular devamlı Osmanlılarla savaştılar. Ancak Türk-İran ilişkilerindeki en önemli dönüm noktası yine bir Azeri asıllı Türk hanedanı olan Safevilerin işbaşına geçmesiyle meydana geldi. Safeviler 16. yüzyılda İran'da işbaşına geçtiler ve Şiiliği kabul ederek Doğu Anadolu Bölgesi'nde Oniki İmam inancını yayıp Alevi Türkmenleri ve Kızılbaşları kışkırtıp İran'ı dünya Şiiliğinin odak noktası haline getirdiler. Osmanlılar ise Hilâfeti ele geçirerek Sünniliğin önderleri haline geldiler. Bu tarihten sonra Osmanlı-İran çekişmesi aynı zamanda Sünni-Şii ve Sünni-Alevi çekişmesinin de bir parçası haline geldi.
Ayrıca İran edebiyatının en önemli şairlerinden Firdevsî'nin 33 yılda hazırladığı 60.000 beyitten oluşan Şehnâme eserinde Sasani döneminde (224–651) İranlılarla Turan halklarının ilişkilerinden ve gerçekleştirdikleri savaşlardan söz edilmektedir. İran edebiyatının bu temel eserinde, Sasanilerle Türklerin savaşlarından İran bakış açısıyla söz edilmekle birlikte, bir yandan da Turanlılar ile İranlılar'ın eski İran hükümdarlarından Tur ve İr'in soyundan geldikleri iddia edilerek bu iki halk kardeş görülür.
Safevilerle Osmanlılar 16. ve 17. yüzyıllarda defalarca savaştılar. Bağdat, Tebriz, Karabağ, Gürcistan gibi bölgeler defalarca el değiştirdi. Hiçbir taraf kesin bir üstünlük sağlayamadı. Ancak iki ülkenin de büyümekte olan Avrupa tehditine karşı birbirlerini zayıflattıkları söylenebilir. Sonunda 1639 yılında imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması'yla Türk-İran sınırı belirlendi. Günümüzde dahi geçerliliğini sürdüren Orta Doğu'da emperyal cetvelle çizilmemiş yegâne sınırdır.
Eski Türkçede "tat" sözcüğü hem "Fars", hem de "silah üzerindeki pas" anlamına gelir. 11. yüzyıl leksikografı Kâşgarlı Mahmud ayrılmaz Türk-Fars ilişkilerini esprili bir şekilde şöyle özetlemiştir:başsız börk bolmas (Başsız şapka olmaz)
- tatsız Türk bolmas (Fars'sız/passız Türk olmaz)
İki ülkenin reform dönemleri
Bazı tarihçiler Jöntürk hareketinin 1906 İran anayasal devrimini, bu devrimin de Osmanlı'nın II. Meşrutiyet ilanını etkilediğini savunurlarsa da genel kabul görmemiştir. Bu dönemdeki küresel bir etkinin bu iki ülkede olduğu gibi, Rusya, Meksika, Portekiz ve Çin gibi ülkelerde de benzer unsurlar gösterecek biçimde etkili olduğu öne sürülmüştür. Buna karşılık 1905-07 yılları arasında Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde yoğunlaşan ve Erzurum İsyanı ile en yüksek seviyesine ulaşan toplumsal hareketler üzerinde, özellikle kullanılan yöntemler açısından, çarpıcı benzerlikler bulunmaktadır.
Cumhuriyet dönemi
Cumhuriyetin ilk yılları
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra Türkiye'yle İran arasındaki ilişkilerde düzelme gözlendi. Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı'ndan 3 gün önce 26 Ekim 1923 tarihinde Rıza Pehlevi kendini şah ilan etti. İran'daki en son Türk hanedanı olan Kaçarlar'a son vererek Pehlevi hanedanını kurdu.
Görece iyi ilişkilere rağmen hayli uzun ve sorunlu bir geçmişin ağırlığını üzerinden atamayan iki ülke arasında azımsanamayacak sorunlar da vardı.
Bu sorunların en önemlilerinden biri, iki ülkenin sınır bölgesinde yaşayan Kürt aşiretlerinin yarattığı sorunlardı. Sınırın bir tarafında güvenlik problemine yol açan aşiretler, kolayca sınır geçerek takibattan kurtuluyorlardı. Sınırın arazi üzerinde tam olarak belirlenmemesi de güvenlik güçleri arasında sınır ihlaline dayanan gerginlikler çıkmasına neden oluyordu. Özellikle Ağrı ayaklanmaları sırasında Türkiye’nin bu konuyla ilgili rahatsızlığı had safhaya ulaştı. 1932 yılında sınır değişikliği yapılarak, Kotur kasabası verilip Küçük Ağrı Dağı’nın tamamen Türk sınırları içine alınmasıyla büyük ölçüde çözülen bu sorun daha sonra sınırın da kesin olarak tespit edilmesiyle ortadan kalktı.
Rıza Şah Atatürk'le yakın bir ilişki kurdu. 2 Temmuz 1934'te Türkiye'ye bir ziyaret yaptı, 8 Temmuz 1937 tarihinde de Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı imzalandı. Sınır sorunun çözülmesini hemen ardından 1937 yılında Sadabad Paktı kuruldu. Fakat o yıllarda giderek Almanya güdümüne giren İran’la Türkiye’nin yolları çok geçmeden ayrıldı ve bu paktın ömrü kısa oldu. 1941 yılında İran’ın müttefiklerce işgali, Türkiye’nin bölgede Sovyet nüfuzunun artmasından endişe duymasına neden oldu. İşgal döneminde iki ülke ilişkileri fiilen askıya alındı. Zaten karar sahibi olan merci işgal güçleriydi; bu noktada Türkiye İngiltere ile bağlantı kurmayı seçti. Türkiye’nin İran’la ilgili olarak İngiltere ile ilişki kurduğu iki mesele İran’ın Türk asıllı etnik grubu Kaşkaylara yönelik baskının sona erdirilmesine ilişkin talep ve Sovyet işgalinin devam etme olasılığına karşı Türkiye’nin duyduğu kaygı oldu.
Rıza Şah Atatürk Devrimlerini İran'a örnek aldı. Oğlu Muhammed Rıza Pehlevi de babasının izini takip etti. Pehleviler döneminde Türkiye-İran ilişkileri olumlu bir düzeyde gelişti. 3 Kasım 1955'te İran Türkiye'nin de üyesi olduğu Bağdat Paktı'na katıldı.
Soğuk Savaş’ın müttefikleri
Sovyet işgalinin sona ermesiyle birlikte iki ülke ilişkileri tekrar normalleşmeye başladı. Gitgide gerilimi artan Soğuk Savaş’ta seçimini batı Bloğu’ndan yana yapan Türkiye ve İran’ın kaderi bir kez daha, bu kez Sovyet tehlikesi ekseninde kesişmekteydi. Fakat bu durum da uzun sürmedi. 1950’lerin başında Musaddık’ın iktidara gelmesi Türkiye’de büyük rahatsızlık yarattı. Musaddık rejiminin Batı’ya karşı mesafeli bir politika izlemesi ve bu dönemde İran’da etkinliğini artıran solcu Tudeh’le iş birliği yapması Türkiye’nin rahatsızlığının sebeplerini oluşturuyordu. Türkiye bu dönemde batılı devletlerin İran’a yönelik her türlü önlemini destekledi, hatta Musaddık’a karşı düzenlenen operasyon için ABD ve İngiltere’yi teşvik etti.
Musaddık’ın devrilmesi ve Şah’ın ülkede iktidarını sağlamlaştırmasının ardından iki ülke ilişkileri kaldığı yerden devam etti. Ortak Sovyet tehdidi algılaması daha önce Sadabat Paktı’nda iyi bir sınav veremeyen Türkiye ve İran’ı yeni bir ittifaka yöneltti. ABD’nin Sovyetler’in yayılmasına karşı ortaya attığı Kuzey Kuşağı (Northern Tier) projesi çerçevesinde 1955 yılında Irak ve Türkiye’nin ortaklığı ile Bağdat Paktı kuruldu. İran’ın bu pakta sonradan ve ülkedeki sol muhalefetin tepkisinden çekinerek biraz gönülsüzce katılması Türkiye’de başta bir rahatsızlık yarattı fakat bu durum kısa sürede aşıldı. Irak’ın 1958’deki darbenin ardından pakttan çekilmesi sonucunda Bağdat paktı feshedilerek yerine CENTO (Central Treaty Organisation) kuruldu ve merkezi Ankara olarak belirlendi.
Fakat bu kez işler tersine dönmüştü. NATO üyesi olmayan İran, Irak örneğini de göz önünde bulundurarak CENTO’nun güçlendirmesini istiyor; fakat NATO’ya da üye olmanın rahatlığını taşıyan, ayrıca askerî birliklerinin tamamını NATO’ya tahsis etmiş olan Türkiye bu kez isteksiz davranıyordu. Bu durum, önce dönemin başbakanı Adnan Menderes’in Moskova ziyaretiyle, ardından gerçekleşen 27 Mayıs Darbesi ile Şah’ın iyice telaşlanmasına neden olmuştur. Darbeden sonra yönetimi eline alan Millî Birlik Komitesi’nin NATO ve CENTO’ya bağlıyız açıklaması Şah’ı kısmen rahatlatsa da CENTO emrine asker verilmesi meselesi yine çözümsüz kalmıştır.
1962’de Türkiye’nin İran ve Yunanistan’la ilişkilerini geliştirme yönündeki kararı ilişkileri giderek daha sıkı hale getirdi. Karşılıklı açıklamalarla pekiştirilen bu süreç 1964’te Pakistan’ı da içeren Kalkınma İçin Bölgesel İşbirliği’nin (RCD) kurulmasıyla sonuç verdi. Böylece o güne dek genellikle askerî ve siyasi iş birliği alanında tutulan ilişkiler ticaret, ulaşım ve iletişim gibi alanlara da taşınmış oldu.
1960’lı yıllarda Türkiye’de özellikle sol hareketin büyümesine paralel olarak Şah karşıtı söylemin güçlenmesi İran’da rahatsızlık yaratan bir durum oldu. Ayrıca bu dönemde, CENTO’ya asker tahsisinin hâlen çözülmemiş olması, ekonomik iş birliği çabalarının beklenen başarıyı göstermemesi İran açısından; İran’ın Irak’taki Kürt grupları desteklemesi ve bölgedeki askerî nüfuzunu giderek artırması da Türkiye açısından ortaya konan sorunlar olarak göze çarpmaktadır. Bu sorunlar 1970’lerde de varlığını sürdürür; 1973 petrol krizleriyle birlikte Türkiye’nin önce ekonomik, ardından siyasi krize girerken İran’ın ekonomik, askerî ve siyasi etkinliğinin artması da ilişkilerin durgunlaşmasına sebep olur.
İslam Devrimi’nin ardından
1979 yılında İran İslam Devrimi meydana geldiğinde Türk-İran ilişkilerinin geçmişine bakan herkes ilişkilerin kötüye gideceğini tahmin ediyordu. Ancak ilişkiler kötüye gitmedi aksine daha da iyi bir seyir takip etti. İran'ı terk ederek Sovyet Rusya'nın nüfuzuna girmesine yol açmak istemeyen Türkiye, açıkça İran karşıtı bir tutum içine girmedi. Bu yüzden, Tahran'da bulunan ABD büyükelçilerinin rehin alınmasının ardından, Kasım 1980'de İran'a ambargo koyan ABD'nin uygulamalarını takip etmeyi kabul etmedi. Türkiye’de 12 Eylül Darbesi’nin gerçekleşmesiyle bir ara bozulur gibi olan ilişkiler, İran-Irak Savaşı’nın çıkmasıyla tekrar rayına oturdu. Bu dönemde Türkiye’nin izlediği tarafsızlık siyaseti sonucunda Türkiye, İran’ın en önemli ticari partnerlerinden biri haline geldi.
Bu dönemde Türkiye, İran-Irak Savaşı’nın Türkiye ile ticari ilişkilere zarar vermemesi ve Kürdistan İşçi Partisi'nin (PKK) desteklenmemesi yönündeki isteklerini İran’a iletti. İran bu konularda hassasiyet gösterdi, hatta savaş döneminde Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattının bulunduğu bölgeleri ele geçirmekten özellikle kaçındı. Fakat savaşın sona ermesiyle, ticari kaygıların gölgesinde sırasını bekleyen kimi sorunlar bir anda patlak vermiştir. Hem ticari ilişkiler önemli bir ölçüde gerilemiş hem de siyasi ilişkiler ciddi bir krize girmiştir.
Krizin patlak vermesi, 10 Kasım’da İran’ın Ankara Büyükelçiliği’nde bayrağın yarıya indirilmemesiyle başlar, Türkiye’deki İranlı rejim muhaliflerinin kaçırılmak istenmesi, karşılıklı açıklamalarla tırmanır. Kriz, Başbakan Turgut Özal’ın gönderdiği dostluk mesajıyla aşılır. Humeyni’nin ölümüyle birlikte ideolojik çelişkiler bir ölçüde yumuşar. 1990’ların başındaki iki gelişme Türk-İran ilişkilerini de etkiler. Bunlardan bir Körfez Savaşı’dır. Savaş sırasında önemli bir fikir ayrılığı yaşamayan Türkiye ve İran savaşın ardından Saddam Hüseyin’in müdahalesinden kaçan Kürt nüfusun güvenliği için Türkiye’nin sınır bölgesine yerleşen ABD güçlerinin (Çekiç Güç) varlığı İran’ı rahatsız etmişti. Diğer olay ise Sovyetler Birliği’nin dağılması olmuştur. Orta Asya ve Kafkaslarda ortaya çıkan yeni devletlerin kimin nüfuz alanına gireceği sorunu iki ülke arasında kısa süreli de olsa bir rekabet içine sokmuştur.[]
1990’ların ortasında ilişkiler yine bozulmuştur. Bunun başlıca nedeni Türkiye’de yaşanan siyasi cinayetler ve bu cinayetlerde İran’ın parmağı olduğuna yönelik iddialardır. Yine bu dönemde Türkiye ile İsrail arasında imzalanan askerî iş birliği anlaşması rahatsızlığı artırır. Necmettin Erbakan’ın Başbakan olması ve ilk gezisini İran’a yapması Rafsancani’nin Türkiye’yi ziyaret etmesi, Müslüman ülkeleri kapsayan iş birliği projesi D-8’in gündeme gelmesiyle düzelen ilişkiler; Sincan’daki Kudüs Gecesi’ne İran Büyükelçisi’nin katılması, İran sınırından PKK üyelerinin sızması, İslami silahlı örgütlerine karşı yürütülen operasyonlarla ilgili spekülasyonlar gibi konularla gerilimini korudu.[]
1990'lı yıllarda Sovyetler Birliği'nin dağılması üzerine Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetlerinde hangi ülkenin daha fazla etki sahibi olacağı konusunda İran'la Türkiye arasında bir rekabet dönemi yaşandı. İki ülke, Pakistan ile birlikte Ekonomik İşbirliği Teşkilatı'nı kurarak Orta Asya'daki Türk devletleri, Afganistan ve Tacikistan ortak bir iş birliğine girdiler.
Günümüzde Türkiye ve İran arasında geniş bir ekonomik iş birliği ve yüksek bir ticaret hacmi mevcuttur. Ayrıca her yıl çok sayıda İran vatandaşı turist olarak Türkiye'yi ziyarete gelmektedir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi ise yıllık 10 milyar dolardan fazladır.[]
Ağustos 2008
13 Ağustos 2008'de İran İslam Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı sözcüsü , Türkiye ve İran’ın ikili ilişkileri geliştirme azmi olduğunu söyledi. Haftalık basın toplantısında yerel ve yabancı basın mensuplarının sorularını yanıtlayan Kaşkavi, İran Cumhurbaşkanı Mahmut Ahmedinejad’ın Türkiye ziyaretine değinerek, bu ziyaretin Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ün resmî daveti üzerine yapıldığını söyledi.Ziyaretin çok önemli olduğunu ifade eden Kaşkavi, ziyarette ikili ilişkilerin gelişmesi yollarının araştırılmasının ön planda olacağını belirtti.Ziyarette gündeme gelecek diğer önemli konunun da bölgesel sorunlar hakkında görüş alışverişi olduğunu belirten Kaşkavi, İran nükleer konusunun da gündeme gelebileceğini fakat bunun Türkiye’nin arabuluculuk yaptığı anlamına gelmediğini söyledi.Ziyaretin İstanbul’da yapıldığını ifade eden Kaşkavi, her iki cumhurbaşkanının programlarının dolu olmasından dolayı bu tarihlere denk geldiğini ve Türkiye Cumhurbaşkanı’nın bu tarihte İstanbul’da olacağından ziyaretin İstanbul’a yapılacağını ifade etti.
15 Ağustos 2008'de İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, üç yıl önce bu göreve seçilmesinden sonra ilk kez Türkiye'yi ziyaret ediyor. İki ülke heyetlerinin görüşmelerinde, uyuşturucu kaçakçılığı, organize suçlar ve terörizmle mücadele ile diğer bazı konularda iş birliği anlaşması imzalandı. Aynı tarihte Guardian, Ankara'nın Tahran ile doğal gaz anlaşması imzalamaması karşılığında, Washington'un da İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad'ın ziyaretine göz yumduğunu yazdı, 16 Ağustos 2008 tarihinde ise İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad, Türkiye'yle en kısa sürede enerji anlaşmaları imzalamayı umduğunu söyledi.
Mayıs 2010
İran üzerinde nükleer programından dolayı baskının arttığı bir dönemde Ankara sürpriz bir çıkış yaparak arabulucu olabileceğini açıkladı. Benzer bir açıklama Brezilya'dan da geldi. Bu süreçte Brezilya'ya daha yakın duran İran, 16 Mayıs 2010'da iki ülkenin Dışişleri Bakanlarını Tahran'a davet etti. Yaklaşık 16 saat süren görüşmelerin ardından 3 ülke arasında Tahran Deklarasyon'u imzalandı. Anlaşma Batı tarafından değerli bulunmadı ancak özellikle Türkiye ve İran anlaşmanın hala masada olduğunu savunuyor. İki komşu ülke, anlaşmanın ardından ikili ilişkilerin sadece nükleer sorun çevresinde değil, ekonomik ve sosyal alanda da artırılacağı sözü verdi.
Şiir krizi
Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki 2020 Dağlık Karabağ Savaşı'nın Azerbaycan'ın askerî zaferi ile sonuçlanmasının ardından 10 Aralık 2020'de Bakü'de Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katıldığı askerî bir geçit töreni düzenlendi. Erdoğan buradaki konuşmasında Azeri şair Bahtiyar Vahapzade'nin "Topraktan Pay Olmaz" adlı şiiri okudu. Şiirin bir bölümünde geçen "Aras'ı ayırdılar, kum ile doldurdular. Ben senden ayrılmazdım. Zor ile ayırdılar" kısmının, günümüz Azerbaycan topraklarının ve İran'a bağlı Doğu Azerbaycan Eyaleti'nin Sovyetler Birliği ve İran arasında bölünmesine gönderme yaptığını savunan İran hükûmeti tarafından tepkiyle karşılandı ve iki ülke arasında diplomatik krize yol açtı. Türk ve İranlı büyükelçiler karşılıklı olarak Dışişleri bakanlıklarına çağrıldı ve diplomatik nota verildi.
İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif 11 Aralık'ta Twitter üzerinden yaptığı açıklamada, "Cumhurbaşkanı Erdoğan'a, Bakü'de kötü anlattığı şeyin, Aras'ın kuzeyindeki bölgelerin İran anavatanından zorla ayrılmasına atıfta bulunduğu bilgisi verilmedi mi? Azerbaycan Cumhuriyeti'nin egemenliğine zarar verdiğini fark etmedi mi? Kimse sevgili Azerbaycan'ımız hakkında konuşamaz." ifadelerini kullandı. Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ise "Erdoğan'ın İran'ın ulusal egemenliğine ve toprak bütünlüğüne tam saygı duyduğunu" belirtti. Şiir tartışmasından günler sonra İran cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, İran'ın Erdoğan'ın şiiriyle Türkiye ile tartışmanın ötesine geçebileceğini söyledi.
Ticari İlişkiler
Türkiye ile İran'ın kara sınırı 560 km'dir. Karadan Gürbulak Sınır Kapısı iki ülkeyi birbirine bağlar. Ekonomik İşbirliği Teşkilatı kurucu üyelerinden olan Türkiye ve İran arasındaki ticaret hacmi 2000 yılında 1 milyar dolarken 2005 yılında 4 milyar dolara 2011 yılında ise 14,9 milyar dolara yükselmiştir. Türkiye %30'u bulan yaklaşık 10 milyar metreküp doğalgaz ihtiyacını İran'dan ile karşılamaktadır. Ayrıca İran petrolünün Avrupa pazarına açılması için Türkiye üzerinden geçecek olan Pers Boru Hattı (yeni adıyla Nabucco pipeline) projeside 2010 yılında atılan imzalarla onaylanmıştır.
Terörizm
İran'ın kuzeyi Türkiye'nin ise güney doğusunda varlığını sürdüren ve PKK'nın da bağlı olduğu Kürdistan Topluluklar Birliği'nin (KCK) üyesi olan Kürdistan Özgür Yaşam Partisi (PJAK) zaman zaman iki ülkenin topraklarında eylemler gerçekleştirmektedir. PJAK'a karşı İran ve Türk Silahlı Kuvvetleri ayrı ayrı mücadeleler yürütmekte ancak İran'ın PKK'ya olan bakış açısı Türkiye tarafından tartışılmaktadır.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Makale: İran'da Türk Etkisi5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ Yıldız, H. D. (2011). İslâmiyet ve Türkler. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık. s. 40.
- ^ Akbulut, D. A. (2002). H. C. Güzel; K. Çiçek; S. Koca (Ed.). Akhunlar (Kionit/Hyon) ve Eftalitler Çağında Maveraünnehir ve Horasan'da Türkler. Türkler. 1. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. ss. 831-844.
- ^ Altungök, Ahmet (2007). IV. ve VIII. Yüzyıllar Arası Sasaniler Dönemi Türk-Fars İlişkileri. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
- ^ Özaydın, Abdülkerim (2002). H. C. Güzel; K. Çiçek; S. Koca (Ed.). (PDF). Türkler. 4. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. ss. 239-258. 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2018.
- ^ Cihan, Cihad. "Türk-Sasani Askerî İttifakları ve Sasani Ordusunda Türkler" (pdf). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 12 (32). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü. s. 79, 81. 9 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2018.
- ^ a b Özgüdenli, Osman G. (Eylül 2015). "İran Selçuklu'ya Neler Borçlu" (pdf). Derin Tarih, 42. Diyalog Dergi Yayıncılığı A. Ş. s. 79-81. Erişim tarihi: 24 Aralık 2018.[]
- ^ Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13. s. 126.
- ^ a b Johanson, Lars; Christiane, Bulut. Turkic-Iranian Contact Areas: Historical and Linguistic Aspects (İngilizce). s. 17. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2018.
- ^ Sohrabi, Nader (2011). Revolution and Constitutionalism in the Ottoman Empire and Iran (İngilizce). Cambridge.
- ^ M. Şükrü, Hanioğlu (Eylül 2015). "Osmanlı ve İran Anayasacı Hareketleri: İletişim, İşbirliği ve Etkileşim" (pdf). Derin Tarih, 42. Diyalog Dergi Yayıncılığı A. Ş. s. 90. 9 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2018.
- ^ AS, Dr.Öğ.Bnb. Efdal (2010). (PDF). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S,46. ankara.edu.tr. 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2014.
- ^ . aksiyon.com.tr. 10 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2014.
- ^ "United Nations Charter (Chapter VIII)" (İngilizce). 8 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2018.
- ^ "Pakistan-Turkey sixth round of talks on FTA next week" (İngilizce). www.thenews.com.pk. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Aralık 2018.
- ^ Duygu Güvenç Tahran (13 Ağustos 2008). . Sabah. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2016.
- ^ "İran'la enerji anlaşması yok". BBC Türkçe. 15 Ağustos 2008. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2008.
- ^ "15 Ağustos 2008 Basın Özeti". BBC Türkçe. 15 Ağustos 2008. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ağustos 2008.
- ^ "Ahmedinejad umutlu". BBC Türkçe. 15 Ağustos 2008. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ağustos 2008.
- ^ "Azerbaïdjan: un poème suscite des tensions entre la Turquie et l'Iran". RFI (Fransızca). 12 Aralık 2020. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2021.
- ^ "İran'ın Ankara Büyükelçiliği: Çavuşoğlu ve Zarif görüştü, yanlış anlama giderildi". BBC News Türkçe. 11 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2021.
- ^ a b Motamedi, Maziar. . www.aljazeera.com. El Cezire. 13 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2021.
- ^ Reuters Staff (14 Aralık 2020). "Rouhani says Iran can move beyond row with Turkey over Erdogan poem". Reuters. 5 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ocak 2021.
- ^ Türkiye İiran Ticaret Hedefi 30 Milyar Dolar 11 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Gültekin Parlak (19 Ocak 2012)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkiye Iran iliskileri Turkiye Cumhuriyeti nin Iran ile suregelen uluslararasi politikalari icerir Iran Turkiye iliskileri iliskileriIran TurkiyeIran in Istanbul Baskonsoloslugu binasi Mayis 2013 Iliskilerin tarihcesiIlk iliskiler Islam oncesi Turk ve Irani halklar arasindaki iliskiler konusunda detayli bilgi alinabilecek resmi belgeler az da olsa bulunmaktadir Turkler Cin ve Bizans gibi diger ordularda oldugu gibi Sasani ordusunda da parali asker olarak yer almislardir Ayrica savas esiri veya siginma gibi sartlarda da askerlik yapmis olanlar bulunur Hun Kusan Akhun Eftalit Avar Sabir Hazar ve Gokturkler Sasani ordusunda gorev yapmislar zamanla da soz sahibi olup askeri alanda ic ve dis siyasette etkin olduklari da gorulmustur Islam oncesi donemde Araplarin Turkleri ilk olarak tanimalari da Sasani ordusu icindeki bu Turkler yoluyla olmustur Sasaniler doneminde Iran cografyasinin kuzey ve kuzeydogu bolgelerinde yogunlukla Turk kavimleri bulunuyordu Turk kavimleri 3 ve 7 yuzyillar arasinda kuzey ve kuzeydoguda Sasaniler icin en tehlikeli hasimlari olmuslardir Sasaniler doneminde bu bolgeler sik sik el degistirmis ve bazi donemlerde Turklerin bazi kisimlari Harzem Horasan ve Toharistan gibi bolgelerde Sasani egemenligine girmislerdir Selcuklu ve Osmanli donemi 1639 yilinda imzalanan Kasr i Sirin Antlasmasi ndan bu yana iki ulkenin devlet sinirlari Turklerle Iranlilarin daha yogun iliskileri iki ulusun Islamiyeti kabul etmeleriyle basladi Turkler bu donemde Orta Asya dan batiya akin ederek Iranlilarla karsilastilar Bu karsilasma her iki kulturu de cok derin bir sekilde etkiledi Iki halkin cok daha yakin iliski icine girdigi donem Selcuklu Devleti nin Iran cografyasina egemen olmasiyla baslamistir Bu donemde Farsca Fars sanati ve Fars burokrasisi Selcuklu Devleti icinde onemli bir yer buldu Bu etkilesim Iran cografyasi ile de sinirli kalmadi Anadolu ya da gecti 20 yuzyila kadar Iran da kurulmus olan hemen hemen her devlet bir Turk hanedani tarafindan yonetildi Bir yandan da Turk dili cok sayida Farsca kelimeyi benimseyerek Iran kulturunden derin bir sekilde etkilendi Sanat bilim ve devlet yonetimi konusunda Turkler Iranlilardan bircok bilgi edindiler Iran Islamiyet donemindeki tarihi boyunca surekli bir sekilde Turk hanedanlari tarafindan yonetilmis olsa da Anadolu ya yerlesmis olan Turklerle Turkler tarafindan yonetilen Iranlilar arasindaki cekismeler hicbir zaman sona ermedi Iran i yoneten Timur Devleti ve Akkoyunlular devamli Osmanlilarla savastilar Ancak Turk Iran iliskilerindeki en onemli donum noktasi yine bir Azeri asilli Turk hanedani olan Safevilerin isbasina gecmesiyle meydana geldi Safeviler 16 yuzyilda Iran da isbasina gectiler ve Siiligi kabul ederek Dogu Anadolu Bolgesi nde Oniki Imam inancini yayip Alevi Turkmenleri ve Kizilbaslari kiskirtip Iran i dunya Siiliginin odak noktasi haline getirdiler Osmanlilar ise Hilafeti ele gecirerek Sunniligin onderleri haline geldiler Bu tarihten sonra Osmanli Iran cekismesi ayni zamanda Sunni Sii ve Sunni Alevi cekismesinin de bir parcasi haline geldi Ayrica Iran edebiyatinin en onemli sairlerinden Firdevsi nin 33 yilda hazirladigi 60 000 beyitten olusan Sehname eserinde Sasani doneminde 224 651 Iranlilarla Turan halklarinin iliskilerinden ve gerceklestirdikleri savaslardan soz edilmektedir Iran edebiyatinin bu temel eserinde Sasanilerle Turklerin savaslarindan Iran bakis acisiyla soz edilmekle birlikte bir yandan da Turanlilar ile Iranlilar in eski Iran hukumdarlarindan Tur ve Ir in soyundan geldikleri iddia edilerek bu iki halk kardes gorulur Safevilerle Osmanlilar 16 ve 17 yuzyillarda defalarca savastilar Bagdat Tebriz Karabag Gurcistan gibi bolgeler defalarca el degistirdi Hicbir taraf kesin bir ustunluk saglayamadi Ancak iki ulkenin de buyumekte olan Avrupa tehditine karsi birbirlerini zayiflattiklari soylenebilir Sonunda 1639 yilinda imzalanan Kasr i Sirin Antlasmasi yla Turk Iran siniri belirlendi Gunumuzde dahi gecerliligini surduren Orta Dogu da emperyal cetvelle cizilmemis yegane sinirdir Eski Turkcede tat sozcugu hem Fars hem de silah uzerindeki pas anlamina gelir 11 yuzyil leksikografi Kasgarli Mahmud ayrilmaz Turk Fars iliskilerini esprili bir sekilde soyle ozetlemistir bassiz bork bolmas Bassiz sapka olmaz tatsiz Turk bolmas Fars siz passiz Turk olmaz Iki ulkenin reform donemleri Bazi tarihciler Jonturk hareketinin 1906 Iran anayasal devrimini bu devrimin de Osmanli nin II Mesrutiyet ilanini etkiledigini savunurlarsa da genel kabul gormemistir Bu donemdeki kuresel bir etkinin bu iki ulkede oldugu gibi Rusya Meksika Portekiz ve Cin gibi ulkelerde de benzer unsurlar gosterecek bicimde etkili oldugu one surulmustur Buna karsilik 1905 07 yillari arasinda Dogu Anadolu ve Karadeniz bolgelerinde yogunlasan ve Erzurum Isyani ile en yuksek seviyesine ulasan toplumsal hareketler uzerinde ozellikle kullanilan yontemler acisindan carpici benzerlikler bulunmaktadir Cumhuriyet donemi Cumhuriyetin ilk yillari Riza Pehlevi ile Mustafa Kemal Ataturk Cankaya Kosku nde 16 Haziran 1934Iran sahi Riza Pehlevi nin Ankara ziyaretinden bir gorunum Sagda Mustafa Kemal Ataturk Haziran 1934 Turkiye Cumhuriyeti nin kurulmasindan sonra Turkiye yle Iran arasindaki iliskilerde duzelme gozlendi Turkiye Cumhuriyeti nin ilani ndan 3 gun once 26 Ekim 1923 tarihinde Riza Pehlevi kendini sah ilan etti Iran daki en son Turk hanedani olan Kacarlar a son vererek Pehlevi hanedanini kurdu Gorece iyi iliskilere ragmen hayli uzun ve sorunlu bir gecmisin agirligini uzerinden atamayan iki ulke arasinda azimsanamayacak sorunlar da vardi Bu sorunlarin en onemlilerinden biri iki ulkenin sinir bolgesinde yasayan Kurt asiretlerinin yarattigi sorunlardi Sinirin bir tarafinda guvenlik problemine yol acan asiretler kolayca sinir gecerek takibattan kurtuluyorlardi Sinirin arazi uzerinde tam olarak belirlenmemesi de guvenlik gucleri arasinda sinir ihlaline dayanan gerginlikler cikmasina neden oluyordu Ozellikle Agri ayaklanmalari sirasinda Turkiye nin bu konuyla ilgili rahatsizligi had safhaya ulasti 1932 yilinda sinir degisikligi yapilarak Kotur kasabasi verilip Kucuk Agri Dagi nin tamamen Turk sinirlari icine alinmasiyla buyuk olcude cozulen bu sorun daha sonra sinirin da kesin olarak tespit edilmesiyle ortadan kalkti Riza Sah Ataturk le yakin bir iliski kurdu 2 Temmuz 1934 te Turkiye ye bir ziyaret yapti 8 Temmuz 1937 tarihinde de Turkiye Iran Irak ve Afganistan arasinda Sadabat Pakti imzalandi Sinir sorunun cozulmesini hemen ardindan 1937 yilinda Sadabad Pakti kuruldu Fakat o yillarda giderek Almanya gudumune giren Iran la Turkiye nin yollari cok gecmeden ayrildi ve bu paktin omru kisa oldu 1941 yilinda Iran in muttefiklerce isgali Turkiye nin bolgede Sovyet nufuzunun artmasindan endise duymasina neden oldu Isgal doneminde iki ulke iliskileri fiilen askiya alindi Zaten karar sahibi olan merci isgal gucleriydi bu noktada Turkiye Ingiltere ile baglanti kurmayi secti Turkiye nin Iran la ilgili olarak Ingiltere ile iliski kurdugu iki mesele Iran in Turk asilli etnik grubu Kaskaylara yonelik baskinin sona erdirilmesine iliskin talep ve Sovyet isgalinin devam etme olasiligina karsi Turkiye nin duydugu kaygi oldu Riza Sah Ataturk Devrimlerini Iran a ornek aldi Oglu Muhammed Riza Pehlevi de babasinin izini takip etti Pehleviler doneminde Turkiye Iran iliskileri olumlu bir duzeyde gelisti 3 Kasim 1955 te Iran Turkiye nin de uyesi oldugu Bagdat Pakti na katildi Soguk Savas in muttefikleri Sovyet isgalinin sona ermesiyle birlikte iki ulke iliskileri tekrar normallesmeye basladi Gitgide gerilimi artan Soguk Savas ta secimini bati Blogu ndan yana yapan Turkiye ve Iran in kaderi bir kez daha bu kez Sovyet tehlikesi ekseninde kesismekteydi Fakat bu durum da uzun surmedi 1950 lerin basinda Musaddik in iktidara gelmesi Turkiye de buyuk rahatsizlik yaratti Musaddik rejiminin Bati ya karsi mesafeli bir politika izlemesi ve bu donemde Iran da etkinligini artiran solcu Tudeh le is birligi yapmasi Turkiye nin rahatsizliginin sebeplerini olusturuyordu Turkiye bu donemde batili devletlerin Iran a yonelik her turlu onlemini destekledi hatta Musaddik a karsi duzenlenen operasyon icin ABD ve Ingiltere yi tesvik etti Musaddik in devrilmesi ve Sah in ulkede iktidarini saglamlastirmasinin ardindan iki ulke iliskileri kaldigi yerden devam etti Ortak Sovyet tehdidi algilamasi daha once Sadabat Pakti nda iyi bir sinav veremeyen Turkiye ve Iran i yeni bir ittifaka yoneltti ABD nin Sovyetler in yayilmasina karsi ortaya attigi Kuzey Kusagi Northern Tier projesi cercevesinde 1955 yilinda Irak ve Turkiye nin ortakligi ile Bagdat Pakti kuruldu Iran in bu pakta sonradan ve ulkedeki sol muhalefetin tepkisinden cekinerek biraz gonulsuzce katilmasi Turkiye de basta bir rahatsizlik yaratti fakat bu durum kisa surede asildi Irak in 1958 deki darbenin ardindan pakttan cekilmesi sonucunda Bagdat pakti feshedilerek yerine CENTO Central Treaty Organisation kuruldu ve merkezi Ankara olarak belirlendi Fakat bu kez isler tersine donmustu NATO uyesi olmayan Iran Irak ornegini de goz onunde bulundurarak CENTO nun guclendirmesini istiyor fakat NATO ya da uye olmanin rahatligini tasiyan ayrica askeri birliklerinin tamamini NATO ya tahsis etmis olan Turkiye bu kez isteksiz davraniyordu Bu durum once donemin basbakani Adnan Menderes in Moskova ziyaretiyle ardindan gerceklesen 27 Mayis Darbesi ile Sah in iyice telaslanmasina neden olmustur Darbeden sonra yonetimi eline alan Milli Birlik Komitesi nin NATO ve CENTO ya bagliyiz aciklamasi Sah i kismen rahatlatsa da CENTO emrine asker verilmesi meselesi yine cozumsuz kalmistir 1962 de Turkiye nin Iran ve Yunanistan la iliskilerini gelistirme yonundeki karari iliskileri giderek daha siki hale getirdi Karsilikli aciklamalarla pekistirilen bu surec 1964 te Pakistan i da iceren Kalkinma Icin Bolgesel Isbirligi nin RCD kurulmasiyla sonuc verdi Boylece o gune dek genellikle askeri ve siyasi is birligi alaninda tutulan iliskiler ticaret ulasim ve iletisim gibi alanlara da tasinmis oldu 1960 li yillarda Turkiye de ozellikle sol hareketin buyumesine paralel olarak Sah karsiti soylemin guclenmesi Iran da rahatsizlik yaratan bir durum oldu Ayrica bu donemde CENTO ya asker tahsisinin halen cozulmemis olmasi ekonomik is birligi cabalarinin beklenen basariyi gostermemesi Iran acisindan Iran in Irak taki Kurt gruplari desteklemesi ve bolgedeki askeri nufuzunu giderek artirmasi da Turkiye acisindan ortaya konan sorunlar olarak goze carpmaktadir Bu sorunlar 1970 lerde de varligini surdurur 1973 petrol krizleriyle birlikte Turkiye nin once ekonomik ardindan siyasi krize girerken Iran in ekonomik askeri ve siyasi etkinliginin artmasi da iliskilerin durgunlasmasina sebep olur Islam Devrimi nin ardindan 1979 yilinda Iran Islam Devrimi meydana geldiginde Turk Iran iliskilerinin gecmisine bakan herkes iliskilerin kotuye gidecegini tahmin ediyordu Ancak iliskiler kotuye gitmedi aksine daha da iyi bir seyir takip etti Iran i terk ederek Sovyet Rusya nin nufuzuna girmesine yol acmak istemeyen Turkiye acikca Iran karsiti bir tutum icine girmedi Bu yuzden Tahran da bulunan ABD buyukelcilerinin rehin alinmasinin ardindan Kasim 1980 de Iran a ambargo koyan ABD nin uygulamalarini takip etmeyi kabul etmedi Turkiye de 12 Eylul Darbesi nin gerceklesmesiyle bir ara bozulur gibi olan iliskiler Iran Irak Savasi nin cikmasiyla tekrar rayina oturdu Bu donemde Turkiye nin izledigi tarafsizlik siyaseti sonucunda Turkiye Iran in en onemli ticari partnerlerinden biri haline geldi Bu donemde Turkiye Iran Irak Savasi nin Turkiye ile ticari iliskilere zarar vermemesi ve Kurdistan Isci Partisi nin PKK desteklenmemesi yonundeki isteklerini Iran a iletti Iran bu konularda hassasiyet gosterdi hatta savas doneminde Kerkuk Yumurtalik petrol boru hattinin bulundugu bolgeleri ele gecirmekten ozellikle kacindi Fakat savasin sona ermesiyle ticari kaygilarin golgesinde sirasini bekleyen kimi sorunlar bir anda patlak vermistir Hem ticari iliskiler onemli bir olcude gerilemis hem de siyasi iliskiler ciddi bir krize girmistir Krizin patlak vermesi 10 Kasim da Iran in Ankara Buyukelciligi nde bayragin yariya indirilmemesiyle baslar Turkiye deki Iranli rejim muhaliflerinin kacirilmak istenmesi karsilikli aciklamalarla tirmanir Kriz Basbakan Turgut Ozal in gonderdigi dostluk mesajiyla asilir Humeyni nin olumuyle birlikte ideolojik celiskiler bir olcude yumusar 1990 larin basindaki iki gelisme Turk Iran iliskilerini de etkiler Bunlardan bir Korfez Savasi dir Savas sirasinda onemli bir fikir ayriligi yasamayan Turkiye ve Iran savasin ardindan Saddam Huseyin in mudahalesinden kacan Kurt nufusun guvenligi icin Turkiye nin sinir bolgesine yerlesen ABD guclerinin Cekic Guc varligi Iran i rahatsiz etmisti Diger olay ise Sovyetler Birligi nin dagilmasi olmustur Orta Asya ve Kafkaslarda ortaya cikan yeni devletlerin kimin nufuz alanina girecegi sorunu iki ulke arasinda kisa sureli de olsa bir rekabet icine sokmustur kaynak belirtilmeli 1990 larin ortasinda iliskiler yine bozulmustur Bunun baslica nedeni Turkiye de yasanan siyasi cinayetler ve bu cinayetlerde Iran in parmagi olduguna yonelik iddialardir Yine bu donemde Turkiye ile Israil arasinda imzalanan askeri is birligi anlasmasi rahatsizligi artirir Necmettin Erbakan in Basbakan olmasi ve ilk gezisini Iran a yapmasi Rafsancani nin Turkiye yi ziyaret etmesi Musluman ulkeleri kapsayan is birligi projesi D 8 in gundeme gelmesiyle duzelen iliskiler Sincan daki Kudus Gecesi ne Iran Buyukelcisi nin katilmasi Iran sinirindan PKK uyelerinin sizmasi Islami silahli orgutlerine karsi yurutulen operasyonlarla ilgili spekulasyonlar gibi konularla gerilimini korudu kaynak belirtilmeli 1990 li yillarda Sovyetler Birligi nin dagilmasi uzerine Orta Asya daki Turk Cumhuriyetlerinde hangi ulkenin daha fazla etki sahibi olacagi konusunda Iran la Turkiye arasinda bir rekabet donemi yasandi Iki ulke Pakistan ile birlikte Ekonomik Isbirligi Teskilati ni kurarak Orta Asya daki Turk devletleri Afganistan ve Tacikistan ortak bir is birligine girdiler Gunumuzde Turkiye ve Iran arasinda genis bir ekonomik is birligi ve yuksek bir ticaret hacmi mevcuttur Ayrica her yil cok sayida Iran vatandasi turist olarak Turkiye yi ziyarete gelmektedir Iki ulke arasindaki ticaret hacmi ise yillik 10 milyar dolardan fazladir kaynak belirtilmeli Agustos 2008 13 Agustos 2008 de Iran Islam Cumhuriyeti Disisleri Bakanligi sozcusu Turkiye ve Iran in ikili iliskileri gelistirme azmi oldugunu soyledi Haftalik basin toplantisinda yerel ve yabanci basin mensuplarinin sorularini yanitlayan Kaskavi Iran Cumhurbaskani Mahmut Ahmedinejad in Turkiye ziyaretine deginerek bu ziyaretin Turkiye Cumhuriyeti Cumhurbaskani Abdullah Gul un resmi daveti uzerine yapildigini soyledi Ziyaretin cok onemli oldugunu ifade eden Kaskavi ziyarette ikili iliskilerin gelismesi yollarinin arastirilmasinin on planda olacagini belirtti Ziyarette gundeme gelecek diger onemli konunun da bolgesel sorunlar hakkinda gorus alisverisi oldugunu belirten Kaskavi Iran nukleer konusunun da gundeme gelebilecegini fakat bunun Turkiye nin arabuluculuk yaptigi anlamina gelmedigini soyledi Ziyaretin Istanbul da yapildigini ifade eden Kaskavi her iki cumhurbaskaninin programlarinin dolu olmasindan dolayi bu tarihlere denk geldigini ve Turkiye Cumhurbaskani nin bu tarihte Istanbul da olacagindan ziyaretin Istanbul a yapilacagini ifade etti 15 Agustos 2008 de Iran Cumhurbaskani Mahmud Ahmedinejad uc yil once bu goreve secilmesinden sonra ilk kez Turkiye yi ziyaret ediyor Iki ulke heyetlerinin gorusmelerinde uyusturucu kacakciligi organize suclar ve terorizmle mucadele ile diger bazi konularda is birligi anlasmasi imzalandi Ayni tarihte Guardian Ankara nin Tahran ile dogal gaz anlasmasi imzalamamasi karsiliginda Washington un da Iran Cumhurbaskani Ahmedinejad in ziyaretine goz yumdugunu yazdi 16 Agustos 2008 tarihinde ise Iran Cumhurbaskani Mahmud Ahmedinejad Turkiye yle en kisa surede enerji anlasmalari imzalamayi umdugunu soyledi Mayis 2010 Iran uzerinde nukleer programindan dolayi baskinin arttigi bir donemde Ankara surpriz bir cikis yaparak arabulucu olabilecegini acikladi Benzer bir aciklama Brezilya dan da geldi Bu surecte Brezilya ya daha yakin duran Iran 16 Mayis 2010 da iki ulkenin Disisleri Bakanlarini Tahran a davet etti Yaklasik 16 saat suren gorusmelerin ardindan 3 ulke arasinda Tahran Deklarasyon u imzalandi Anlasma Bati tarafindan degerli bulunmadi ancak ozellikle Turkiye ve Iran anlasmanin hala masada oldugunu savunuyor Iki komsu ulke anlasmanin ardindan ikili iliskilerin sadece nukleer sorun cevresinde degil ekonomik ve sosyal alanda da artirilacagi sozu verdi Siir krizi Azerbaycan ve Ermenistan arasindaki 2020 Daglik Karabag Savasi nin Azerbaycan in askeri zaferi ile sonuclanmasinin ardindan 10 Aralik 2020 de Baku de Turkiye Cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan in da katildigi askeri bir gecit toreni duzenlendi Erdogan buradaki konusmasinda Azeri sair Bahtiyar Vahapzade nin Topraktan Pay Olmaz adli siiri okudu Siirin bir bolumunde gecen Aras i ayirdilar kum ile doldurdular Ben senden ayrilmazdim Zor ile ayirdilar kisminin gunumuz Azerbaycan topraklarinin ve Iran a bagli Dogu Azerbaycan Eyaleti nin Sovyetler Birligi ve Iran arasinda bolunmesine gonderme yaptigini savunan Iran hukumeti tarafindan tepkiyle karsilandi ve iki ulke arasinda diplomatik krize yol acti Turk ve Iranli buyukelciler karsilikli olarak Disisleri bakanliklarina cagrildi ve diplomatik nota verildi Iran Disisleri Bakani Muhammed Cevad Zarif 11 Aralik ta Twitter uzerinden yaptigi aciklamada Cumhurbaskani Erdogan a Baku de kotu anlattigi seyin Aras in kuzeyindeki bolgelerin Iran anavatanindan zorla ayrilmasina atifta bulundugu bilgisi verilmedi mi Azerbaycan Cumhuriyeti nin egemenligine zarar verdigini fark etmedi mi Kimse sevgili Azerbaycan imiz hakkinda konusamaz ifadelerini kullandi Turkiye Disisleri Bakani Mevlut Cavusoglu ise Erdogan in Iran in ulusal egemenligine ve toprak butunlugune tam saygi duydugunu belirtti Siir tartismasindan gunler sonra Iran cumhurbaskani Hasan Ruhani Iran in Erdogan in siiriyle Turkiye ile tartismanin otesine gecebilecegini soyledi Ticari IliskilerTurkiye ve Iran Pakistan ile birlikte Ekonomik Isbirligi Teskilati nin uc kurucu uyesinden ikisidir Turkiye ile Iran in kara siniri 560 km dir Karadan Gurbulak Sinir Kapisi iki ulkeyi birbirine baglar Ekonomik Isbirligi Teskilati kurucu uyelerinden olan Turkiye ve Iran arasindaki ticaret hacmi 2000 yilinda 1 milyar dolarken 2005 yilinda 4 milyar dolara 2011 yilinda ise 14 9 milyar dolara yukselmistir Turkiye 30 u bulan yaklasik 10 milyar metrekup dogalgaz ihtiyacini Iran dan ile karsilamaktadir Ayrica Iran petrolunun Avrupa pazarina acilmasi icin Turkiye uzerinden gececek olan Pers Boru Hatti yeni adiyla Nabucco pipeline projeside 2010 yilinda atilan imzalarla onaylanmistir TerorizmIran in kuzeyi Turkiye nin ise guney dogusunda varligini surduren ve PKK nin da bagli oldugu Kurdistan Topluluklar Birligi nin KCK uyesi olan Kurdistan Ozgur Yasam Partisi PJAK zaman zaman iki ulkenin topraklarinda eylemler gerceklestirmektedir PJAK a karsi Iran ve Turk Silahli Kuvvetleri ayri ayri mucadeleler yurutmekte ancak Iran in PKK ya olan bakis acisi Turkiye tarafindan tartisilmaktadir Ayrica bakinizVenezuela Iran iliskileriDis baglantilarMakale Iran da Turk Etkisi5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Yildiz H D 2011 Islamiyet ve Turkler Istanbul Ilgi Kultur Sanat Yayincilik s 40 Akbulut D A 2002 H C Guzel K Cicek S Koca Ed Akhunlar Kionit Hyon ve Eftalitler Caginda Maveraunnehir ve Horasan da Turkler Turkler 1 Ankara Yeni Turkiye Yayinlari ss 831 844 Altungok Ahmet 2007 IV ve VIII Yuzyillar Arasi Sasaniler Donemi Turk Fars Iliskileri Elazig Firat Universitesi Ozaydin Abdulkerim 2002 H C Guzel K Cicek S Koca Ed PDF Turkler 4 Ankara Yeni Turkiye Yayinlari ss 239 258 20 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 24 Aralik 2018 Cihan Cihad Turk Sasani Askeri Ittifaklari ve Sasani Ordusunda Turkler pdf Mustafa Kemal Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 12 32 Hatay Mustafa Kemal Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Tarih Bolumu s 79 81 9 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2018 a b Ozgudenli Osman G Eylul 2015 Iran Selcuklu ya Neler Borclu pdf Derin Tarih 42 Diyalog Dergi Yayinciligi A S s 79 81 Erisim tarihi 24 Aralik 2018 olu kirik baglanti Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi 13 s 126 a b Johanson Lars Christiane Bulut Turkic Iranian Contact Areas Historical and Linguistic Aspects Ingilizce s 17 25 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2018 Sohrabi Nader 2011 Revolution and Constitutionalism in the Ottoman Empire and Iran Ingilizce Cambridge M Sukru Hanioglu Eylul 2015 Osmanli ve Iran Anayasaci Hareketleri Iletisim Isbirligi ve Etkilesim pdf Derin Tarih 42 Diyalog Dergi Yayinciligi A S s 90 9 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2018 AS Dr Og Bnb Efdal 2010 PDF Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi S 46 ankara edu tr 19 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2014 aksiyon com tr 10 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2014 United Nations Charter Chapter VIII Ingilizce 8 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2018 Pakistan Turkey sixth round of talks on FTA next week Ingilizce www thenews com pk 25 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Aralik 2018 Duygu Guvenc Tahran 13 Agustos 2008 Sabah 23 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Subat 2016 Iran la enerji anlasmasi yok BBC Turkce 15 Agustos 2008 14 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2008 15 Agustos 2008 Basin Ozeti BBC Turkce 15 Agustos 2008 14 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Agustos 2008 Ahmedinejad umutlu BBC Turkce 15 Agustos 2008 14 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Agustos 2008 Azerbaidjan un poeme suscite des tensions entre la Turquie et l Iran RFI Fransizca 12 Aralik 2020 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2021 Iran in Ankara Buyukelciligi Cavusoglu ve Zarif gorustu yanlis anlama giderildi BBC News Turkce 11 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2021 a b Motamedi Maziar www aljazeera com El Cezire 13 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 4 Ocak 2021 Reuters Staff 14 Aralik 2020 Rouhani says Iran can move beyond row with Turkey over Erdogan poem Reuters 5 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Ocak 2021 Turkiye Iiran Ticaret Hedefi 30 Milyar Dolar 11 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gultekin Parlak 19 Ocak 2012