Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Öz Türkçe ya da ÖzTürkçe; yabancı sözcüklerden arındırılmış, arı durumdaki Türkçedir. ÖzTürkçecilik ise kullanımdaki dil içerisinden yabancı kökenli sözcüklerin atılarak yerine Türkçe kökenli sözcüklerin kullanıma sokulmasını amaçlayan bir yaklaşımdır.
Tarihsel gelişim
Osmanlı Dönemi
Türkçenin sadeleştirilmesi yanında arılaştırılmasının da gerekliliği düşüncesi Tanzimat Dönemi'ne değin uzanmaktadır.Ziya Paşa dildeki yabancı sözcüklerin varlığını Türkçeye özgü söz varlığının olmayışına ve Türkçe ile ilgili kaynak yetersizliğine bağlıyordu.İbrahim Şinasi dildeki Arapça ile Farsça sözcüklerin Türk diline uygun olarak yazılması gerektiğini savunmaktaydı. Bu düşünceleri yüzünden dönemin diğer sanat ve fikir adamlarından da eleştiriler almıştır. Edebiyatçı “Arapça isteyen Urban’a gitsin / Acemce isteyen İran’a gitsin / Ki biz Türk'üz bize Türkî gerektir” dizeleri ile yabancı sözcük ve terkiplerden arındırılmış bir Türkçeyi savunmuştur. Yazı dilinin sadeleşerek halkın anlayabileceği bir şekle dönüşmesi gerekliliğini dile getiren Namık Kemal bilimsel terimlerin, özellikle tıp ile ilgili kavramların Arapça ve Latinceden alınması yerine Türkçe karşılıklarının türetilmesini savunmaktaydı. Türkçede güvercin, örümcek gibi sözcükler varken kebuter, ankebut gibi yabancı sözcüklerin kullanılmasına karşı olan Ahmet Mithat Efendi, Osmanlıcanın Islahı adlı makalesinde Arapçaya özgü izafet, sıfat, müzekker, müennes, müfred, cem gibi gramer kurallarının Türkçe gramere dahil edilmemesini ve Türkçenin Arapçadan ayrı, başlı başına bir dil olarak ele alınıp gramer kurallarının oluşturulmasını savunmaktaydı. Türkçedeki yabancı kökenli sözcüklerin istenilen zaman terk edilebileceğini dile getiren Şemseddin Sami, et dururken lahim ya da guşt, gök dururken sema, sipihr, felek, asman, gendun gibi sözcük kullanımlarına karşı çıkmıştır.
Ahmed Vefik Paşa, o dönem itirazlarla karşılanmasına rağmen basit ve kaba Türkçe diye sözlüklere dahil edilmeyen ve halk dilinde giderek unutulan abanmak, albeni, bağdaşmak, başlangıç, benimsemek, bitkin, bulgu, çatlak, çıkar, çılgın, dargın, dişlek, doğrulmak, dokunaklı, dolmuş, dönüştürmek, düşünce, esnek, ezgi, gelişmek, gezgin, görgü, ıkınmak, ilişik, kalıntı, kanıksamak, katlamak, kavşak, kaydırak, kollamak, kuruntu, ödlek, özen, pısırık, sağlamak, sağlam, saklambaç, sayın, sevimli, sezgi, soluk, sürekli, sürüm, süs, toplamak, toptan, vurgun, yadırgamak, yanardağ, yaşıt, yatalak, yorum gibi birçok sözcüğü Lehçe-i Osmanî sözlüğüne eklemiş, aynı zamanda yazılarında Türkçe tamlama kuralları ile muhayyir’ül-ukul yerine akıllar muhayyiri, zevk-i civanan yerine civanan zevki yazmasıyla kendisinden sonra gelecek Yeni Lisancıları büyük ölçüde etkilemiştir.
Genç Kalemler çatısı altında Yeni Lisan Hareketi ile dilde sadeleşmenin gerekliliğini savunan Ziya Gökalp, Orta Asya Türkçesi denilen ve yüzyıllardır kullanılmayan turan, ulus, budun, kurultay, ogan gibi sözcüklere Altın Destan adlı şiirinde yer vermiştir. Dildeki tüm Arapça ve Farsça kelimlerin yerine Türkçe kelimelerin kullanılması taraftarı olan ve yazılarında hasta, mektup, kalem, şafak, şair gibi herkesce bilinen kelimeler yerine sayru, biti, yazma, tanlak, ozan gibi arkaik Türkçe kelimelere yer veren Fuat Köseraif, işlek olmayan Türkçe eklerle, hatta büsbütün yeniden yaratılacak eklerle bile yeni Türkçe kelimelerin türetilebileceği fikrini öne sürmüştür. Fuat Köseraif'in bu aşırı Türkçecilik görüşleri Ziya Gökalp tarafından "tasfiyecilik" olarak eleştirilmiştir.Millî Edebiyat dönemi yazarlarından Hamdullah Suphi Tanrıöver günaydın ve tünaydın sözcüklerini türetmiştir. Yine bu dönemde Arapça medeni sözcüğüne karşılık uygur sözcüğü türetilmiştir. Tüm bunlara karşın dilde tam bir arılaşmadan söz etmek mümkün değildir.
Cumhuriyet Dönemi
Cumhuriyetin ilanından sonra Mustafa Kemal Atatürk büyük devrimlerinin yanı sıra dilde arılaşma konusuyla da ilgilenmiştir. Mustafa Kemal Atatürk'ün yönergeleriyle 12 Temmuz 1932'de kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti, Fuat Köseraif'in I. Türk Dili Kurultayındaki önerisi üzerine konuşma ve yazı dilinde bulunan Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerin yerine Türkçe karşılıkların bulunması için halk dilinden derleme, tarihî metinlerden tarama ve gazete anketleri çalışmalarını başlattı. Çalışmalar ile toplanan sözcükler 1934 yılında Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi kitabında yayımlandı ve bu çalışmada Arapça ve Farsça sözcüklere karşılık aday, akım, amaç, anı, anlam, aşama, basın, basınç, başkan, bayındır, beklenti, belge, belgelemek, bellek, bilge, bilim, bitki, çaba, çağdaş, dayanak, deprem, dergi, dilekçe, doğaç, durum, duygu, duyum, eğik, erdem, erek, eşit, evren, gezi, gider, görkem, ilinti, inanç, ışın, kapkaç, kapsamak, karşıt, kent, kesim, kıvanç, konum, konut, kumul, kural, kurgu, kuşkulanmak, nicelik, nitelik, ödül, öğe, onay, öncül, önder, önsöz, oturum, övünç, oy, öykü, özdek, özgü, saldırım, sanı, saydam, saylav, serüven, sezi, sığa, sığınak, sınav, sonuç, sorgu, sorgulamak, söylev, tutar, tutanak, tür, tüzük, uçak, ürün, üye, yandaş, yanıt, yazgı, yönetmek, yöntem gibi birçok sözcük bulundu. Ayrıca Türkçe sözcüklerin kök ile gövdelerine ekler getirilerek yeni sözcükler türetilmeye çalışıldı. Sözcük türetmeleri büyük ölçüde Falih Rıfkı Atay, Saffet Arıkan, İbrahim Necmi Dilmen, Ali Muzaffer Göker, Fuat Köprülü, Saim Ali Dilemre, Fazıl Nazmi Akalın, Yusuf Ziya Özer, Fazıl Ahmet Aykaç, Naim Hazım Onat, Necmettin Sadık, Hasan Fehmi Turhal, Şükrü Akkaya, Besim Atalay, Ahmet Cevat Emre, Ali Canip Yöntem, Hasan Reşit Tankut, Refet Ülgen, İzzet Ulvi Aykurt ve Abdülkadir İnan'dan oluşan Karşılıklar Kılavuzu Kolu üzerinden yürütüldü ve çalışmalar sonucunda 1935 yılında Osmanlıcadan Türkçeye ve Türkçeden Osmanlıcaya cep kılavuzları yayımlandı. Bu kılavuzlar ile eski metin taramalarından öğrenci, tarım, yargıç; anlam ve yazım değişiklikleri yapılarak gazete anketlerinden ayrıntı, çekince, deyim, doğa, duyu, etki, eylem, güdü, ilgi, kavram, kuram, özgün, saldırgan, sanık, söylenti, tanım, tapınak, yansımak; kök ile gövdelere ek getirilerek anıt, araç, beğeni, bakan, bencil, birey, çoğul, denge, direnç, doku, duruşma, düzey, eğitim, etken, etkin, evrim, genel, gösteri, ilke, kanıt, kesit, kurum, okul, ödev, öğretmen, önem, önlem, özel, özet, özgür, seçmen, somut, soyut, süre, taşıt, tepki, tören, uzman, üretim, yetenek, yetki, yoksun, yüzey gibi birçok sözcük Türkçeye kazandırıldı. Türkçe üzerine yürütülen bu yoğun arılaşma hareketi Dil Devrimi olarak adlandırılmıştır.
1935 yılından sonra ÖzTürkçecilik çalışmaları büyük ölçüde terim sözlükleri üzerinden yürütüldü. 1937 yılında Refet Ülgen'in terim kolbaşı olduğu Türk Dil Kurumu Terim Merkez Kurulu tarafından ilk ve orta öğretimler için Matematik, Fizik, Mekanik, Kimya, Biyoloji, Zooloji, Botanik, Jeoloji Terimleri broşürleri hazırlandı. Bu sözlük çalışmalarında Arapça ve Farsça terimlere karşılık akışkan, akyuvar, alaşım, alyuvar, bağıl, bağımlı, bağımsız, bağıntı, bileşen, bileşik, bileşim, bileşke, birim, deney, devim, devingen, dikit, dışbükey, dışkı, döllemek, dölüt, duyarga, düzenek, eğim, eklem, eşey, etkinlik, etobur, görev, görsel, görüntü, gösterge, içbükey, iletken, imge, imleç, istem, işitsel, ivme, izdüşüm, kaldıraç, karmaşık, kas, kılcal, nicel, nitel, olay, ondalık, özdeş, salgı, sarkaç, sarkıt, tını, türev, varsayı, varsaymak, veri, yaklaşık, yapay, yerel, yuvar gibi birçok yeni sözcük türetildi. Ayrıca Mustafa Kemal Atatürk 1937 yılında yayımladığı Geometri kitabı ile Arapça ve Farsça geometri terimlerine karşılık açı, açıortay, boyut, uzay, teğet, yatay, düşey, dikey, yöndeş, üçgen, dörtgen, beşgen, çokgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, toplam, orantı gibi birçok Türkçe sözcük türetmiştir. Türk Dil Kurumu ve Millî Eğitim Bakanlığının oluşturduğu ortak bir komisyon tarafından yüksek öğretimler için 1942 yılında Felsefe ve Gramer Terimleri kitabı hazırlandı. Bu çalışmalar sırasında algı, almaşık, anımsamak, aşkın, ataerkil, belirlemek, bilinç, çağrışım, çelişik, çıkarsama, denek, deneyim, doğal, eleştirmek, eleştirmen, etmen, gelenek, gerilim, gözlem, ılımlı, ikilem, ilişki, indirgemek, kalıtım, karmaşa, kötümser, olanak, olgu, olumlama, olumlu, ödün, özerk, özne, öznel, süreç, toplum, tutku, yaptırım, yeti gibi birçok yeni Türkçe sözcük türetildi.
1945'te TBMM genel kurulunda, Başbakan Şükrü Saracoğlu ve 222 milletvekilinin önerisi üzerine anayasa metninde geçen birçok Arapça ve Farsça terim Türkçeleştirildi; anayasa, bakanlar kurulu, başkent, başsavcı, bucak, danıştay, demeç, dönem, genel kurul, gensoru, gerekçe, gözetim, içtüzük, kamulaştırma, ödenek, sayıştay, sıkıyönetim, sorumlu, sorumsuz, sözleşme, suçüstü, tamsayı, tasarı, yargı, yargıtay, yasama, yeterlik, yürütme gibi birçok Türkçe sözcük anayasa metnine eklendi. Aynı gün Teşrinievvel, Teşrinisani, Kânunuevvel ve Kânunusani ay adları Ekim, Kasım, Aralık, Ocak olarak değiştirildi. Aynı yıl Bingöl Milletvekili Feridun Fikri Düşünsel'in teklifi üzerine bakanlık adlarında geçen nafıa, hariciye, dahiliye, müdafaa, sıhhat, münakalat gibi sözcükler bayındırlık, dışişleri, içişleri, savunma, sağlık, ulaşım olarak değiştirildi. İçtüzük maddelerinde yer alan birçok Arapça terim adaylık, bilirkişi, birleşim, çekimser, denetçi, gerekçeli, ivedilik, kimlik, kınama, kovuşturmak, kovuşturma, öğrenim, öncelemek, önerge, özlük, sayman, uygulama, yetersayı, yolluk, yönetmelik, yürütme olarak Türkçeleştirildi.
Cumhuriyetin erken dönemlerinden sonra her ne kadar arılaşma sürecinde yavaşlamalar olsa da bu akım ilerlemeye devam etti. Nurullah Ataç anlatı, çeviri, eleştiri, etkilemek, ilginç, koşul, kurgulamak, önyargı, örneğin, yapıt gibi onlarca yeni sözcük türetti.Ali Püsküllüoğlu Öz Türkçe Sözlük çalışmasını yayımladı. Bilgisayar mühendisi Aydın Köksal yabancı kavramlara karşılık bilişim, bilgi işlem, bellek gibi Türkçe karşılıklar türetti. Bu sözcüklerden bugün en bilineni ise bilgisayar sözcüğüdür. İngilizce ve Fransızca kökenli sözcüklerin yerine Türkçe karşılıkların bulunması için Türk Dil Kurumu bünyesinde 1970 yılında Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılıklar Komisyonu kuruldu. 1979 yılına kadar çalışmalarını yürüten bu komisyonda süreç içinde Samim Sinanoğlu, Tahsin Saraç, Emin Özdemir, Hasan Eren, Agop Dilâçar, Sadettin Buluç, Tahir Nejat Gencan, Berke Vardar, Cemal Mıhçıoğlu, Semih Tezcan gibi isimler yer aldı ve ileti, iletişim, seçenek, yerleşke gibi birçok yeni sözcük Türkçeye kazandırıldı.
1980 Sonrası
1983 yılında Türk Dil Kurumunun dernek tüzel kişiliğine son verilmesiyle ÖzTürkçecilik çalışmaları durduruldu. 20 Aralık 1984 tarihinde TRT Genel Müdürü Tunca Toskay; dibilimci Hamza Zülfikar ve Ahmet Bican Ercilasun danışmanlığında yönetim kurul kararı ile dil devrimi ve sonrasında türetilmiş anlatı, bellek, benzeti, betimlemek, deneyim, devrim, doğa, ekin, esin, etkin, gereksinim, görsel, imge, karşın, kuram, kuşku, olanak, örneğin, öykü, özgür, özveri, sanal, sınav, ulus, yanıt, yapay, yapıt, yaşam gibi 205 sözcüğü yasaklayan gizli bir karar yayımladı ve bunu TRT'nin tüm birim ve müdürlüklerine iletti. Daha sonra bu yasaklı sözcükler listesi Millî Eğitim Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Devlet İstatistik Enstitüsü gibi diğer kurumların kitap, broşür ve kurumiçi yazışmalarında da uygulanmaya başlandı. Kamuoyunda yavaş yavaş ortaya çıkan "sözcük yasakları" iddiaları TRT yönetimi tarafından ilk başta yalanlansa da daha sonra 1 Şubat 1985'te yayımlanan genelge ile bu durum resmileştirildi; ilan ve reklamlara kadar bu sözcüklerin kullanımı tamamen yasaklandı. Bu yasak 1988 yılında TRT Genel Müdürlüğüne atanan Cem Duna tarafından kaldırılmıştır. Yasağın kaldırılmasına rağmen 1989 yılında dönemin Türk Dil Kurumu Başkanı Hasan Eren, bir TRT yayınında imkan sözcüğü yerine olanak sözcüğünü kullandığı için görevi kötüye kullanma suçundan savcılığa şikayet edilmiş, Cumhuriyet Savcısı A. Kemal Fettahoğlu ilgili şikayet için kovuşturmaya yer olmadığına dair karar vermiştir.
Tartışmalar
Hangi sözcüklerin yabancı kökenli sayılacağı ya da yabancı her sözcüğün atılmasının doğru olup olmayacağı bir tartışma konusudur. Bundan da öte dile karışılıp karışılmayacağı ya da bunun ne düzeyde halk dili tarafından benimsenip benimsenmeyeceği ya da böyle bir girişimin ne denli doğru olacağı spekülasyonlara açık bir alandır. Yine de burada her iki yönde de örnekler olduğu kesindir. İlk olarak belirtilmesi gereken konu, sonradan türetilmiş olan olasılık, olanak, bağımsızlık, ivme gibi pek çok sözcüğün bugün benimsendiğidir. Ancak öte yandan halk kulağı ile söyleyişine uymayan sözcüklerin kabul görmediği de bir gerçektir. Örneğin yazın sözcüğü Edebiyat anlamında kullanılmak istense de çok fazla ilgi görmemiştir. Yine de ilginç bir biçimde yazınsal sözcüğü edebi anlamına gelir ve görece daha çok uygulama alanı bulmuştur. Bunun dışında birdenbire oluveren bir değişim hiçbir zaman herkesçe benimsenmemiş ve kulağa yabancı gelmiştir. Bunun en güzel örneklerinden birisi Mustafa Kemal Atatürk'ün kendisinin sonradan vazgeçtiği kesinlikle öz Türkçe kullanımı amaçlayan uygulamasıdır. Konuğu olan İsveç Prensine yönelterek yaptığı şu konuşma bu durumu özetler niteliktedir.
- "Altes Ruayâl,
- Bu gece, yüce konuklarımıza, Türkiye’ye uğur getirdiklerini söylerken duyduğum, tükel özgü bir kıvançtır. Burada kaldığınız uzca, sizi sarmaktan hiç durmayacak ılık sevgi içinde, bu yurtta, yurdunuz için beslenmiş duyguların bir yankısını bulacaksınız. İsveç-Türk uluslarının kazanmış oldukları utkuların silinmez damgalarını tarih taşımaktadır. Süerdemliği, önü, bu iki ulus, ünlü sanlı sözlerinin derinliğinde sonsuz tutmaktadır. Ancak, daha başka bir alanda da onlar erdemlerini, o denli yaltırıklı yöntemle göstermişlerdir. Bu yolda kazandıkları utkular, gerçekten daha az özence değer değildir. Avrupa’nın iki bitim ucunda yerlerini berkiten uluslarımız, ataç özlüklerinin tüm ıssıları olarak baysak, önürme, uygunluk kıldacıları olmuş bulunuyorlar; onlar bugün en güzel utkuyu kazanmaya anıklanıyorlar; baysal utkusu.
- Altes Ruayâl,
- Yetmiş beşinci doğum yılında oğuz babanız, bütün acunda saygılı bir sevginin söyüncü ile çevrelendi. Genlik, baysal içinde erk sürmenin gücü işte bundadır. Ünlü babanız, yüksek kralınız beşinci Güstav’ın gönenci için en ıssı dileklerimi sunarken, Altes Ruvayâl, sizin Altes Ruvayâl, prenses Louise, sevimli kızınız Altes Prenses İngrid’in esenliğine, tüzün İsveç ulusunun gönencine içiyorum."
Böylesine çabuk ve yoğun bir değişimin benimsenmeyeceğini anlayan Mustafa Kemal Atatürk değişimin zamana yayılmasını öngörerek daha esnek bir yaklaşım sergilemiştir. 1935 yılında görüşlerinin bu yönde değiştiği bilinmektedir. Örneğin; 1934 ile 1937 yıllarındaki Dil Günü nedeniyle Türk Dil Kurumu’na çekmiş olduğu telgraflar Atatürk’ün bu konudaki düşüncelerinin değişimini gösterir niteliktedir:
- “Dil Bayramı’ndan ötürü, Türk Dili Araştırma Kurumu genel özeğinden, ulusal kurumlarından birçok kutun bitikler aldım, gösterilen güzel duygulardan kıvanç duydum. Ben de kamuyu kutlarım.” (26 Eylül 1934)
- “Dil Bayramı münasebetiyle Türk Dil Kurumu’nun hakkımdaki duygularını bildiren telgraflarından çok mütehassis oldum. Teşekkür eder, değerli çalışmalarınızda muvaffakiyetlerinizin temadisini dilerim” (27 Eylül 1937)
Bu birer tümcelik yazılarda bile göze çarpan konular şunlardır: İlk yazıdaki söz varlığını bugün bile anlamak güçtür. Buna karşın kimi sözcüklerin (ötürü, ulusal, kurum, kıvanç) zaman içerisinde dilin kullanımına girdiği de bir gerçektir. Sözün özeti, savlandığı gibi türetilmiş ya da derlenmiş sözcüklerin kullanıma sokulması olanaksız ya da şaşılacak bir şey değildir. Ancak öz Türkçenin kesin anlamda sağlanması olanaklı görünmemektedir. Yabancı dillerle alışveriş her zaman belirli bir ölçüde olacaktır ve bu kaçınılmaz bir şeydir. İzlenmesi gereken yol, türetilmiş ya da derlenmiş sözcüklerin doğru seçilmesi, (söyleyiş kolaylığı ve işitmedeki benimseyiş açısından) halk ağzına uygun olması ya da bilimsel kullanımdaki terim niteliğine sahip olması göz önünde tutarak Türkçenin korunmaya çalışılmasıdır. Öbür türlü Bilgisayar sözcüğü yerine gerçekte daha doğru bir tanım içeren "Bilgiişler" sözcüğünü benimsetmeye çalışmak, Türkçe bir sözcüğün benimsenmesi yerine ters bir tepki ile karşılaşma olasılığını ortaya çıkarabilir. Çünkü ikinci türetim söyleyiş açısından daha güç bir yapıya sahiptir.
Kullanıma sokulacak sözcüklerin nasıl türetileceği ise daha başka bir tartışmanın içeriğini oluşturur. Bu konuda yeterli bilgiye sahip olmayan kişiler ise çoğu zaman karşısına çıkan her yeni sözcüğü sonradan türetilmiş sanma eğilimindedir. Örneğin Yunup sözcüğü Abdest anlamı taşır ancak kesinlikle sonradan türetilme olmayıp Kutadgu Bilig içerisinde geçer. Buna benzer binlerce örnek gösterilebilir. Derleme çalışmaları ile elde edilen ve halk ağzında var olan sözcükleri kullanıma sokmak zaman zaman izlenen bir yöntemdir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları.
- ^ a b c d Dr. Raşit KOÇ (2007). . Erzurum: A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Zeynep TEK (2020). "Atasözünden Poetikaya: Şinasi ve Ziya Paşa'nın Şiirlerinde Söylemlerarası Bir Unsur Olarak Atasözleri". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ Ada, Rumeysa (1 Ocak 1960). "Türk Dilinde Gelişme Ve Sadeleşme Evreleri- Agah Sırrı Levend". Türk Dilinde Gelişme Ve Sadeleşme Evreleri. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ . TDV İslâm Ansiklopedisi. 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ Hanifi VURAL, Tuncay BÖLER (2011). "AHMET VEFİK PAŞA VE TÜRK DİLİNE KATKILARI" (PDF), 46. Erzurum: A.Ü.Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Temmuz 2023.
- ^ Türkçenin Sadeleşme Tarihi Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ^ Ziya Gökalp. Altın Destan.
- ^ M. Şakir Ülkütatşir. (PDF). 26 Şubat 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Abdullah Uçman (Ağustos 2022). "Türkçede "Benzeşme ve Sertleşme" Üzerine Fuat Köseraif'ten Rıza Tevfik'e İki Mektup" (PDF), 848. Türk Dil Kurumu. s. 37. 15 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2024.
Fuad Râif Bey, kendisinin bu fikre şiddetle muhalif olduğunu, edatlarla işlek ve işlek olmayan tasnifi tanımadığını, Türkçenin her türlü edatları ile yeni kelimeler yapılabildiği gibi, Kırgızcadan, Özbekçeden, Tatarcadan alınacak yahut büsbütün yeniden yaratılacak edatlarla da yeni kelimeler yapılabileceğini söyledi.
- ^ Ziya Gökalp (Temmuz 2019). Türkçülüğün Esasları (PDF). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. ss. 8-9, 127-128. ISBN . 4 Kasım 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Şubat 2024.
- ^ Tayfun Er (8 Ekim 2012). "Günaydın". Takvim Gazetesi. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Hamdullah Suphi Tanrıöver kimdir (PDF). Ankara / Çankaya - Hamdullah Suphi İlkokulu. 2019. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Sevan Nişanyan. "uygar". Nişanyan Sözlük. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
Bir Türk kavmi olan Uygur adından serbest çağrışım yoluyla türetilmiş sözcüktür. 1912'deki ilk Türkçeleştirme akımı esnasında uygurluk olarak önerilen sözcük 1930'lara dek ender olarak kullanılmış, 1935'ten sonra uygar ve uygarlık benimsenmiştir.
- ^ . Türk Dil Kurumu. 18 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ Nail Tan (Temmuz 2019). (PDF). Türk Dil Kurumu. 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Köse Raif Paşaoğlu Fuat Bey". Birinci Türk Dil Kurultayı - Tezler, Müzakere Zabıtları. Devlet Matbaası. 1933. ss. 220-222.
- ^ "13507 sayılı Söz Derleme Talimatnamesi" (PDF). Resmi Gazete. 4 Aralık 1932. 7 Ocak 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
- ^ Kadir Uzun (2019). "1933 YILI DİL ANKETİ (Arapça ve Farsça Kelimelere Karşılık Önerileri)" (PDF). Türk Dil Kurumu. 15 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Ocak 2024.
- ^ Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları - Tarama Dergisi. 2. Türk Dili Tedkik Cemiyeti. 1934.
- ^ Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni. Devlet Basımevi - İstanbul: Türk Dil Kurumu. Haziran 1935. s. 13.
- ^ Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu. Devlet Basımevi - İstanbul: Türk Dil Kurumu. 1935.
- ^ Osmanlıcadan Türkçeye Karşılıklar Kılavuzu. Robarts - University of Toronto. Ülkü. 1935.
- ^ Türk Dili Belleten. İLK ve ORTA ÖĞRETİM, Matematik, Fizik, Mekanik, Kimya, Biyoloji, Zooloji, Botanik, Jeoloji Terimleri. Türk Dil Kurumu. Ekim 1937. ss. 23-376.
- ^ "MUSTAFA KEMAL ATATÜRK". TDV İslâm Ansiklopedisi. 31. cilt. 2020. ss. 331, 332, 333.
- ^ Felsefe ve Gramer Terimleri. Ahlâk, Eğitbilim, Estetik, Fizikötesi, Gramer, Mantık, Ruhbilim, Toplumbilim. İstanbul - Cumhuriyet Basımevi: Türk Dil Kurumu. 1942.
- ^ "Felsefe ve Gramer Terimleri 1942". Felsefi Online Muhtasar Sözlük. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "Türkçe Anayasa Meclis'ten Geçti". Ulus Gazetesi. 11 Ocak 1945. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Prof. Dr. Cem EROĞUL (1995). ANAYASA VE TÜZE DİLİNİN TÜRKÇELEŞTİRİLMESİ (PDF). A.Ü. SİYASAL BİLGİLER FAKÜLTESİ BASIMEVİ, ANKARA. ss. 135-136. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "Erzincan Mebusu Behçet Kemal Çağlar'ın bazı ay adlarının değiştirilmesi hakkında kanun teklifi" (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 1945. 25 Ocak 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "Bingöl Milletvekili Feridun Fikri Düşünsel'in, Dahilî Nizamnamenin Türkçeleştirilmesine dair tüzük teklifi ve Teşkilâtı Esasiye Encümeni mazbatası" (PDF). Cilt 16. T.B.M.M. TUTANAK DERGİSİ. 11 Nisan 1945. 7 Ocak 2024 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
- ^ "Bakanlıkların isimleri tamamen türkçeleştirildi" (7416). Cumhuriyet Gazetesi. 12 Nisan 1945. 7 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
- ^ "İçtüzük Kılavuzu - Türkçeden Osmanlıcaya". Ulus Gazetesi. 12 Nisan 1945. s. 4. 7 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Ocak 2024.
- ^ Doç. Dr. Sedat Balyemez (2021). "Nurullah Ataç'ın Sözcüklerinin Kaynakları", 45. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Temmuz 2023.
- ^ . www.dildernegi.org.tr. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ . Nişanyan Sözlük. 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ . aydinkoksal.gen.tr. 17 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2023.
- ^ . Nişanyan Sözlük. 5 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023.
- ^ Samim Sinanoğlu, Tahsin Saraç, Emin Özdemir (Haziran 1970). "Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılıklar" (PDF). XXII (225). Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılıklar - I, Haziran 1970, C: XXII, S: 225, s. 197-. 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 4 Temmuz 2023.
- ^ Samim Sinanoğlu, Tahsin Saraç, Emin Özdemir (Ocak 1971). "Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılıklar 8" (PDF). Türk Dil Kurumu. s. 307. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Samim Sinanoğlu, Tahsin Saraç, Emin Özdemir (Nisan 1971). "Batı Kaynaklı Sözcüklere Karşılıklar 9" (PDF). Türk Dil Kurumu. s. 55. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Erhan AKYILDIZ (9 Nisan 1985). "Yasak sözcüklerin listesi önce haftalık bir gazetede yer aldı". Cumhuriyet Gazetesi. s. 6. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "Milli Eğitim'de Sözcük Yasağı". Cumhuriyet Gazetesi. 17 Eylül 1985. s. 16. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Hüseyin CANERİK (8 Nisan 2021). "205 Türkçe Sözcüğü Yasaklayan Akademisyenler Profesör Oldu - Unutulan Türkçe Yasağının Öyküsü". 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "Sözcük Yasağı Resmileşti". Cumhuriyet Gazetesi. 26 Şubat 1985. s. 7. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ "TRT'de sözcük yasağı genelgesi kalktı". Cumhuriyet Gazetesi. 9 Nisan 1988. s. 1. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ Prof. Dr. Hasan EREN (Şubat 2007). "Bir Suç Duyurusu Üzerine" (PDF). Cilt XCIII. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. ss. 104-108. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 23 Aralık 2023.
- ^ İsveç Kralı ve Türkiye-İsveç İlişkileri Hakkında Konuşma 3 Ekim 1934, Ayın Tarihi 1934, No:II, Sayfa:22-23
- ^ Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/9 Yaz 2013, ss. 95-103, ANKARA-TURKEY, ATATÜRK ve TÜRK DİLİ, Rahim TARIM
- ^ Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig: "yunup kıldı yatğu namâzın"
Dış bağlantılar
- Atatürk'ün anlaşılamayan bir nutku! - Ömer Aymalı-Dünya Bülteni / Tarih Servisi 13 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ATATÜRK'ÜN TÜRK DİL KURUMU - MUSTAFA KEMAL VE TÜRKÇE (12 Temmuz 1932- 17 Ağustos 1983) 30 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Aykırı Bakış, Dr. Yusuf Gedikli - Dil inkılabı: sebepleri ve sonuçları? 14 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Oz Turkce ya da OzTurkce yabanci sozcuklerden arindirilmis ari durumdaki Turkcedir OzTurkcecilik ise kullanimdaki dil icerisinden yabanci kokenli sozcuklerin atilarak yerine Turkce kokenli sozcuklerin kullanima sokulmasini amaclayan bir yaklasimdir Tarihsel gelisimOsmanli Donemi Turkcenin sadelestirilmesi yaninda arilastirilmasinin da gerekliligi dusuncesi Tanzimat Donemi ne degin uzanmaktadir Ziya Pasa dildeki yabanci sozcuklerin varligini Turkceye ozgu soz varliginin olmayisina ve Turkce ile ilgili kaynak yetersizligine bagliyordu Ibrahim Sinasi dildeki Arapca ile Farsca sozcuklerin Turk diline uygun olarak yazilmasi gerektigini savunmaktaydi Bu dusunceleri yuzunden donemin diger sanat ve fikir adamlarindan da elestiriler almistir Edebiyatci Arapca isteyen Urban a gitsin Acemce isteyen Iran a gitsin Ki biz Turk uz bize Turki gerektir dizeleri ile yabanci sozcuk ve terkiplerden arindirilmis bir Turkceyi savunmustur Yazi dilinin sadeleserek halkin anlayabilecegi bir sekle donusmesi gerekliligini dile getiren Namik Kemal bilimsel terimlerin ozellikle tip ile ilgili kavramlarin Arapca ve Latinceden alinmasi yerine Turkce karsiliklarinin turetilmesini savunmaktaydi Turkcede guvercin orumcek gibi sozcukler varken kebuter ankebut gibi yabanci sozcuklerin kullanilmasina karsi olan Ahmet Mithat Efendi Osmanlicanin Islahi adli makalesinde Arapcaya ozgu izafet sifat muzekker muennes mufred cem gibi gramer kurallarinin Turkce gramere dahil edilmemesini ve Turkcenin Arapcadan ayri basli basina bir dil olarak ele alinip gramer kurallarinin olusturulmasini savunmaktaydi Turkcedeki yabanci kokenli sozcuklerin istenilen zaman terk edilebilecegini dile getiren Semseddin Sami et dururken lahim ya da gust gok dururken sema sipihr felek asman gendun gibi sozcuk kullanimlarina karsi cikmistir Ahmed Vefik Pasa o donem itirazlarla karsilanmasina ragmen basit ve kaba Turkce diye sozluklere dahil edilmeyen ve halk dilinde giderek unutulan abanmak albeni bagdasmak baslangic benimsemek bitkin bulgu catlak cikar cilgin dargin dislek dogrulmak dokunakli dolmus donusturmek dusunce esnek ezgi gelismek gezgin gorgu ikinmak ilisik kalinti kaniksamak katlamak kavsak kaydirak kollamak kuruntu odlek ozen pisirik saglamak saglam saklambac sayin sevimli sezgi soluk surekli surum sus toplamak toptan vurgun yadirgamak yanardag yasit yatalak yorum gibi bircok sozcugu Lehce i Osmani sozlugune eklemis ayni zamanda yazilarinda Turkce tamlama kurallari ile muhayyir ul ukul yerine akillar muhayyiri zevk i civanan yerine civanan zevki yazmasiyla kendisinden sonra gelecek Yeni Lisancilari buyuk olcude etkilemistir Genc Kalemler catisi altinda Yeni Lisan Hareketi ile dilde sadelesmenin gerekliligini savunan Ziya Gokalp Orta Asya Turkcesi denilen ve yuzyillardir kullanilmayan turan ulus budun kurultay ogan gibi sozcuklere Altin Destan adli siirinde yer vermistir Dildeki tum Arapca ve Farsca kelimlerin yerine Turkce kelimelerin kullanilmasi taraftari olan ve yazilarinda hasta mektup kalem safak sair gibi herkesce bilinen kelimeler yerine sayru biti yazma tanlak ozan gibi arkaik Turkce kelimelere yer veren Fuat Koseraif islek olmayan Turkce eklerle hatta busbutun yeniden yaratilacak eklerle bile yeni Turkce kelimelerin turetilebilecegi fikrini one surmustur Fuat Koseraif in bu asiri Turkcecilik gorusleri Ziya Gokalp tarafindan tasfiyecilik olarak elestirilmistir Milli Edebiyat donemi yazarlarindan Hamdullah Suphi Tanriover gunaydin ve tunaydin sozcuklerini turetmistir Yine bu donemde Arapca medeni sozcugune karsilik uygur sozcugu turetilmistir Tum bunlara karsin dilde tam bir arilasmadan soz etmek mumkun degildir Cumhuriyet Donemi Cumhuriyetin ilanindan sonra Mustafa Kemal Ataturk buyuk devrimlerinin yani sira dilde arilasma konusuyla da ilgilenmistir Mustafa Kemal Ataturk un yonergeleriyle 12 Temmuz 1932 de kurulan Turk Dili Tetkik Cemiyeti Fuat Koseraif in I Turk Dili Kurultayindaki onerisi uzerine konusma ve yazi dilinde bulunan Arapca ve Farsca kokenli sozcuklerin yerine Turkce karsiliklarin bulunmasi icin halk dilinden derleme tarihi metinlerden tarama ve gazete anketleri calismalarini baslatti Calismalar ile toplanan sozcukler 1934 yilinda Osmanlicadan Turkceye Soz Karsiliklari Tarama Dergisi kitabinda yayimlandi ve bu calismada Arapca ve Farsca sozcuklere karsilik aday akim amac ani anlam asama basin basinc baskan bayindir beklenti belge belgelemek bellek bilge bilim bitki caba cagdas dayanak deprem dergi dilekce dogac durum duygu duyum egik erdem erek esit evren gezi gider gorkem ilinti inanc isin kapkac kapsamak karsit kent kesim kivanc konum konut kumul kural kurgu kuskulanmak nicelik nitelik odul oge onay oncul onder onsoz oturum ovunc oy oyku ozdek ozgu saldirim sani saydam saylav seruven sezi siga siginak sinav sonuc sorgu sorgulamak soylev tutar tutanak tur tuzuk ucak urun uye yandas yanit yazgi yonetmek yontem gibi bircok sozcuk bulundu Ayrica Turkce sozcuklerin kok ile govdelerine ekler getirilerek yeni sozcukler turetilmeye calisildi Sozcuk turetmeleri buyuk olcude Falih Rifki Atay Saffet Arikan Ibrahim Necmi Dilmen Ali Muzaffer Goker Fuat Koprulu Saim Ali Dilemre Fazil Nazmi Akalin Yusuf Ziya Ozer Fazil Ahmet Aykac Naim Hazim Onat Necmettin Sadik Hasan Fehmi Turhal Sukru Akkaya Besim Atalay Ahmet Cevat Emre Ali Canip Yontem Hasan Resit Tankut Refet Ulgen Izzet Ulvi Aykurt ve Abdulkadir Inan dan olusan Karsiliklar Kilavuzu Kolu uzerinden yurutuldu ve calismalar sonucunda 1935 yilinda Osmanlicadan Turkceye ve Turkceden Osmanlicaya cep kilavuzlari yayimlandi Bu kilavuzlar ile eski metin taramalarindan ogrenci tarim yargic anlam ve yazim degisiklikleri yapilarak gazete anketlerinden ayrinti cekince deyim doga duyu etki eylem gudu ilgi kavram kuram ozgun saldirgan sanik soylenti tanim tapinak yansimak kok ile govdelere ek getirilerek anit arac begeni bakan bencil birey cogul denge direnc doku durusma duzey egitim etken etkin evrim genel gosteri ilke kanit kesit kurum okul odev ogretmen onem onlem ozel ozet ozgur secmen somut soyut sure tasit tepki toren uzman uretim yetenek yetki yoksun yuzey gibi bircok sozcuk Turkceye kazandirildi Turkce uzerine yurutulen bu yogun arilasma hareketi Dil Devrimi olarak adlandirilmistir 1935 yilindan sonra OzTurkcecilik calismalari buyuk olcude terim sozlukleri uzerinden yurutuldu 1937 yilinda Refet Ulgen in terim kolbasi oldugu Turk Dil Kurumu Terim Merkez Kurulu tarafindan ilk ve orta ogretimler icin Matematik Fizik Mekanik Kimya Biyoloji Zooloji Botanik Jeoloji Terimleri brosurleri hazirlandi Bu sozluk calismalarinda Arapca ve Farsca terimlere karsilik akiskan akyuvar alasim alyuvar bagil bagimli bagimsiz baginti bilesen bilesik bilesim bileske birim deney devim devingen dikit disbukey diski dollemek dolut duyarga duzenek egim eklem esey etkinlik etobur gorev gorsel goruntu gosterge icbukey iletken imge imlec istem isitsel ivme izdusum kaldirac karmasik kas kilcal nicel nitel olay ondalik ozdes salgi sarkac sarkit tini turev varsayi varsaymak veri yaklasik yapay yerel yuvar gibi bircok yeni sozcuk turetildi Ayrica Mustafa Kemal Ataturk 1937 yilinda yayimladigi Geometri kitabi ile Arapca ve Farsca geometri terimlerine karsilik aci aciortay boyut uzay teget yatay dusey dikey yondes ucgen dortgen besgen cokgen kosegen eskenar ikizkenar yamuk arti eksi carpi bolu toplam oranti gibi bircok Turkce sozcuk turetmistir Turk Dil Kurumu ve Milli Egitim Bakanliginin olusturdugu ortak bir komisyon tarafindan yuksek ogretimler icin 1942 yilinda Felsefe ve Gramer Terimleri kitabi hazirlandi Bu calismalar sirasinda algi almasik animsamak askin ataerkil belirlemek bilinc cagrisim celisik cikarsama denek deneyim dogal elestirmek elestirmen etmen gelenek gerilim gozlem ilimli ikilem iliski indirgemek kalitim karmasa kotumser olanak olgu olumlama olumlu odun ozerk ozne oznel surec toplum tutku yaptirim yeti gibi bircok yeni Turkce sozcuk turetildi 1945 te TBMM genel kurulunda Basbakan Sukru Saracoglu ve 222 milletvekilinin onerisi uzerine anayasa metninde gecen bircok Arapca ve Farsca terim Turkcelestirildi anayasa bakanlar kurulu baskent bassavci bucak danistay demec donem genel kurul gensoru gerekce gozetim ictuzuk kamulastirma odenek sayistay sikiyonetim sorumlu sorumsuz sozlesme sucustu tamsayi tasari yargi yargitay yasama yeterlik yurutme gibi bircok Turkce sozcuk anayasa metnine eklendi Ayni gun Tesrinievvel Tesrinisani Kanunuevvel ve Kanunusani ay adlari Ekim Kasim Aralik Ocak olarak degistirildi Ayni yil Bingol Milletvekili Feridun Fikri Dusunsel in teklifi uzerine bakanlik adlarinda gecen nafia hariciye dahiliye mudafaa sihhat munakalat gibi sozcukler bayindirlik disisleri icisleri savunma saglik ulasim olarak degistirildi Ictuzuk maddelerinde yer alan bircok Arapca terim adaylik bilirkisi birlesim cekimser denetci gerekceli ivedilik kimlik kinama kovusturmak kovusturma ogrenim oncelemek onerge ozluk sayman uygulama yetersayi yolluk yonetmelik yurutme olarak Turkcelestirildi Cumhuriyetin erken donemlerinden sonra her ne kadar arilasma surecinde yavaslamalar olsa da bu akim ilerlemeye devam etti Nurullah Atac anlati ceviri elestiri etkilemek ilginc kosul kurgulamak onyargi ornegin yapit gibi onlarca yeni sozcuk turetti Ali Puskulluoglu Oz Turkce Sozluk calismasini yayimladi Bilgisayar muhendisi Aydin Koksal yabanci kavramlara karsilik bilisim bilgi islem bellek gibi Turkce karsiliklar turetti Bu sozcuklerden bugun en bilineni ise bilgisayar sozcugudur Ingilizce ve Fransizca kokenli sozcuklerin yerine Turkce karsiliklarin bulunmasi icin Turk Dil Kurumu bunyesinde 1970 yilinda Bati Kaynakli Sozcuklere Karsiliklar Komisyonu kuruldu 1979 yilina kadar calismalarini yuruten bu komisyonda surec icinde Samim Sinanoglu Tahsin Sarac Emin Ozdemir Hasan Eren Agop Dilacar Sadettin Buluc Tahir Nejat Gencan Berke Vardar Cemal Mihcioglu Semih Tezcan gibi isimler yer aldi ve ileti iletisim secenek yerleske gibi bircok yeni sozcuk Turkceye kazandirildi 1980 Sonrasi 1983 yilinda Turk Dil Kurumunun dernek tuzel kisiligine son verilmesiyle OzTurkcecilik calismalari durduruldu 20 Aralik 1984 tarihinde TRT Genel Muduru Tunca Toskay dibilimci Hamza Zulfikar ve Ahmet Bican Ercilasun danismanliginda yonetim kurul karari ile dil devrimi ve sonrasinda turetilmis anlati bellek benzeti betimlemek deneyim devrim doga ekin esin etkin gereksinim gorsel imge karsin kuram kusku olanak ornegin oyku ozgur ozveri sanal sinav ulus yanit yapay yapit yasam gibi 205 sozcugu yasaklayan gizli bir karar yayimladi ve bunu TRT nin tum birim ve mudurluklerine iletti Daha sonra bu yasakli sozcukler listesi Milli Egitim Bakanligi Emniyet Genel Mudurlugu Devlet Istatistik Enstitusu gibi diger kurumlarin kitap brosur ve kurumici yazismalarinda da uygulanmaya baslandi Kamuoyunda yavas yavas ortaya cikan sozcuk yasaklari iddialari TRT yonetimi tarafindan ilk basta yalanlansa da daha sonra 1 Subat 1985 te yayimlanan genelge ile bu durum resmilestirildi ilan ve reklamlara kadar bu sozcuklerin kullanimi tamamen yasaklandi Bu yasak 1988 yilinda TRT Genel Mudurlugune atanan Cem Duna tarafindan kaldirilmistir Yasagin kaldirilmasina ragmen 1989 yilinda donemin Turk Dil Kurumu Baskani Hasan Eren bir TRT yayininda imkan sozcugu yerine olanak sozcugunu kullandigi icin gorevi kotuye kullanma sucundan savciliga sikayet edilmis Cumhuriyet Savcisi A Kemal Fettahoglu ilgili sikayet icin kovusturmaya yer olmadigina dair karar vermistir TartismalarHangi sozcuklerin yabanci kokenli sayilacagi ya da yabanci her sozcugun atilmasinin dogru olup olmayacagi bir tartisma konusudur Bundan da ote dile karisilip karisilmayacagi ya da bunun ne duzeyde halk dili tarafindan benimsenip benimsenmeyecegi ya da boyle bir girisimin ne denli dogru olacagi spekulasyonlara acik bir alandir Yine de burada her iki yonde de ornekler oldugu kesindir Ilk olarak belirtilmesi gereken konu sonradan turetilmis olan olasilik olanak bagimsizlik ivme gibi pek cok sozcugun bugun benimsendigidir Ancak ote yandan halk kulagi ile soyleyisine uymayan sozcuklerin kabul gormedigi de bir gercektir Ornegin yazin sozcugu Edebiyat anlaminda kullanilmak istense de cok fazla ilgi gormemistir Yine de ilginc bir bicimde yazinsal sozcugu edebi anlamina gelir ve gorece daha cok uygulama alani bulmustur Bunun disinda birdenbire oluveren bir degisim hicbir zaman herkesce benimsenmemis ve kulaga yabanci gelmistir Bunun en guzel orneklerinden birisi Mustafa Kemal Ataturk un kendisinin sonradan vazgectigi kesinlikle oz Turkce kullanimi amaclayan uygulamasidir Konugu olan Isvec Prensine yonelterek yaptigi su konusma bu durumu ozetler niteliktedir Altes Ruayal Bu gece yuce konuklarimiza Turkiye ye ugur getirdiklerini soylerken duydugum tukel ozgu bir kivanctir Burada kaldiginiz uzca sizi sarmaktan hic durmayacak ilik sevgi icinde bu yurtta yurdunuz icin beslenmis duygularin bir yankisini bulacaksiniz Isvec Turk uluslarinin kazanmis olduklari utkularin silinmez damgalarini tarih tasimaktadir Suerdemligi onu bu iki ulus unlu sanli sozlerinin derinliginde sonsuz tutmaktadir Ancak daha baska bir alanda da onlar erdemlerini o denli yaltirikli yontemle gostermislerdir Bu yolda kazandiklari utkular gercekten daha az ozence deger degildir Avrupa nin iki bitim ucunda yerlerini berkiten uluslarimiz atac ozluklerinin tum issilari olarak baysak onurme uygunluk kildacilari olmus bulunuyorlar onlar bugun en guzel utkuyu kazanmaya aniklaniyorlar baysal utkusu Altes Ruayal Yetmis besinci dogum yilinda oguz babaniz butun acunda saygili bir sevginin soyuncu ile cevrelendi Genlik baysal icinde erk surmenin gucu iste bundadir Unlu babaniz yuksek kraliniz besinci Gustav in gonenci icin en issi dileklerimi sunarken Altes Ruvayal sizin Altes Ruvayal prenses Louise sevimli kiziniz Altes Prenses Ingrid in esenligine tuzun Isvec ulusunun gonencine iciyorum Boylesine cabuk ve yogun bir degisimin benimsenmeyecegini anlayan Mustafa Kemal Ataturk degisimin zamana yayilmasini ongorerek daha esnek bir yaklasim sergilemistir 1935 yilinda goruslerinin bu yonde degistigi bilinmektedir Ornegin 1934 ile 1937 yillarindaki Dil Gunu nedeniyle Turk Dil Kurumu na cekmis oldugu telgraflar Ataturk un bu konudaki dusuncelerinin degisimini gosterir niteliktedir Dil Bayrami ndan oturu Turk Dili Arastirma Kurumu genel ozeginden ulusal kurumlarindan bircok kutun bitikler aldim gosterilen guzel duygulardan kivanc duydum Ben de kamuyu kutlarim 26 Eylul 1934 Dil Bayrami munasebetiyle Turk Dil Kurumu nun hakkimdaki duygularini bildiren telgraflarindan cok mutehassis oldum Tesekkur eder degerli calismalarinizda muvaffakiyetlerinizin temadisini dilerim 27 Eylul 1937 Bu birer tumcelik yazilarda bile goze carpan konular sunlardir Ilk yazidaki soz varligini bugun bile anlamak guctur Buna karsin kimi sozcuklerin oturu ulusal kurum kivanc zaman icerisinde dilin kullanimina girdigi de bir gercektir Sozun ozeti savlandigi gibi turetilmis ya da derlenmis sozcuklerin kullanima sokulmasi olanaksiz ya da sasilacak bir sey degildir Ancak oz Turkcenin kesin anlamda saglanmasi olanakli gorunmemektedir Yabanci dillerle alisveris her zaman belirli bir olcude olacaktir ve bu kacinilmaz bir seydir Izlenmesi gereken yol turetilmis ya da derlenmis sozcuklerin dogru secilmesi soyleyis kolayligi ve isitmedeki benimseyis acisindan halk agzina uygun olmasi ya da bilimsel kullanimdaki terim niteligine sahip olmasi goz onunde tutarak Turkcenin korunmaya calisilmasidir Obur turlu Bilgisayar sozcugu yerine gercekte daha dogru bir tanim iceren Bilgiisler sozcugunu benimsetmeye calismak Turkce bir sozcugun benimsenmesi yerine ters bir tepki ile karsilasma olasiligini ortaya cikarabilir Cunku ikinci turetim soyleyis acisindan daha guc bir yapiya sahiptir Kullanima sokulacak sozcuklerin nasil turetilecegi ise daha baska bir tartismanin icerigini olusturur Bu konuda yeterli bilgiye sahip olmayan kisiler ise cogu zaman karsisina cikan her yeni sozcugu sonradan turetilmis sanma egilimindedir Ornegin Yunup sozcugu Abdest anlami tasir ancak kesinlikle sonradan turetilme olmayip Kutadgu Bilig icerisinde gecer Buna benzer binlerce ornek gosterilebilir Derleme calismalari ile elde edilen ve halk agzinda var olan sozcukleri kullanima sokmak zaman zaman izlenen bir yontemdir Ayrica bakinizTurkcedeki yabanci kokenli sozcuklerin Turkce karsiliklari Dil Devrimi Dilbilimsel Saflik Dilbilimsel Sadelik Dil planlamasiKaynakca XIX Asir Turk Edebiyati Tarihi Dergah Yayinlari a b c d Dr Rasit KOC 2007 Erzurum A U Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Dergisi 13 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Zeynep TEK 2020 Atasozunden Poetikaya Sinasi ve Ziya Pasa nin Siirlerinde Soylemlerarasi Bir Unsur Olarak Atasozleri Hacettepe Universitesi Turkiyat Arastirmalari Dergisi 2 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Subat 2023 Ada Rumeysa 1 Ocak 1960 Turk Dilinde Gelisme Ve Sadelesme Evreleri Agah Sirri Levend Turk Dilinde Gelisme Ve Sadelesme Evreleri 2 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Subat 2023 TDV Islam Ansiklopedisi 7 Mart 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2023 Hanifi VURAL Tuncay BOLER 2011 AHMET VEFIK PASA VE TURK DILINE KATKILARI PDF 46 Erzurum A U Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Dergisi 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Temmuz 2023 Turkcenin Sadelesme Tarihi Genc Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi Turk Dil Kurumu Yayinlari Ziya Gokalp Altin Destan M Sakir Ulkutatsir PDF 26 Subat 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Abdullah Ucman Agustos 2022 Turkcede Benzesme ve Sertlesme Uzerine Fuat Koseraif ten Riza Tevfik e Iki Mektup PDF 848 Turk Dil Kurumu s 37 15 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Subat 2024 Fuad Raif Bey kendisinin bu fikre siddetle muhalif oldugunu edatlarla islek ve islek olmayan tasnifi tanimadigini Turkcenin her turlu edatlari ile yeni kelimeler yapilabildigi gibi Kirgizcadan Ozbekceden Tatarcadan alinacak yahut busbutun yeniden yaratilacak edatlarla da yeni kelimeler yapilabilecegini soyledi Ziya Gokalp Temmuz 2019 Turkculugun Esaslari PDF Eskisehir Anadolu Universitesi Yayinlari ss 8 9 127 128 ISBN 9789750635670 4 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Subat 2024 Tayfun Er 8 Ekim 2012 Gunaydin Takvim Gazetesi 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Hamdullah Suphi Tanriover kimdir PDF Ankara Cankaya Hamdullah Suphi Ilkokulu 2019 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Sevan Nisanyan uygar Nisanyan Sozluk 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Bir Turk kavmi olan Uygur adindan serbest cagrisim yoluyla turetilmis sozcuktur 1912 deki ilk Turkcelestirme akimi esnasinda uygurluk olarak onerilen sozcuk 1930 lara dek ender olarak kullanilmis 1935 ten sonra uygar ve uygarlik benimsenmistir Turk Dil Kurumu 18 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2023 Nail Tan Temmuz 2019 PDF Turk Dil Kurumu 19 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Kose Raif Pasaoglu Fuat Bey Birinci Turk Dil Kurultayi Tezler Muzakere Zabitlari Devlet Matbaasi 1933 ss 220 222 13507 sayili Soz Derleme Talimatnamesi PDF Resmi Gazete 4 Aralik 1932 7 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Ocak 2024 Kadir Uzun 2019 1933 YILI DIL ANKETI Arapca ve Farsca Kelimelere Karsilik Onerileri PDF Turk Dil Kurumu 15 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Ocak 2024 Osmanlicadan Turkceye Soz Karsiliklari Tarama Dergisi 2 Turk Dili Tedkik Cemiyeti 1934 Turk Dili Tetkik Cemiyeti Bulteni Devlet Basimevi Istanbul Turk Dil Kurumu Haziran 1935 s 13 Turkceden Osmanlicaya Cep Kilavuzu Devlet Basimevi Istanbul Turk Dil Kurumu 1935 Osmanlicadan Turkceye Karsiliklar Kilavuzu Robarts University of Toronto Ulku 1935 Turk Dili Belleten ILK ve ORTA OGRETIM Matematik Fizik Mekanik Kimya Biyoloji Zooloji Botanik Jeoloji Terimleri Turk Dil Kurumu Ekim 1937 ss 23 376 MUSTAFA KEMAL ATATURK TDV Islam Ansiklopedisi 31 cilt 2020 ss 331 332 333 Felsefe ve Gramer Terimleri Ahlak Egitbilim Estetik Fizikotesi Gramer Mantik Ruhbilim Toplumbilim Istanbul Cumhuriyet Basimevi Turk Dil Kurumu 1942 Felsefe ve Gramer Terimleri 1942 Felsefi Online Muhtasar Sozluk 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Turkce Anayasa Meclis ten Gecti Ulus Gazetesi 11 Ocak 1945 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Prof Dr Cem EROGUL 1995 ANAYASA VE TUZE DILININ TURKCELESTIRILMESI PDF A U SIYASAL BILGILER FAKULTESI BASIMEVI ANKARA ss 135 136 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Erzincan Mebusu Behcet Kemal Caglar in bazi ay adlarinin degistirilmesi hakkinda kanun teklifi PDF Turkiye Buyuk Millet Meclisi 1945 25 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Bingol Milletvekili Feridun Fikri Dusunsel in Dahili Nizamnamenin Turkcelestirilmesine dair tuzuk teklifi ve Teskilati Esasiye Encumeni mazbatasi PDF Cilt 16 T B M M TUTANAK DERGISI 11 Nisan 1945 7 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Ocak 2024 Bakanliklarin isimleri tamamen turkcelestirildi 7416 Cumhuriyet Gazetesi 12 Nisan 1945 7 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Ocak 2024 Ictuzuk Kilavuzu Turkceden Osmanlicaya Ulus Gazetesi 12 Nisan 1945 s 4 7 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Ocak 2024 Doc Dr Sedat Balyemez 2021 Nurullah Atac in Sozcuklerinin Kaynaklari 45 Selcuk Universitesi Edebiyat Fakultesi Dergisi 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Temmuz 2023 www dildernegi org tr 13 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2023 Nisanyan Sozluk 2 Subat 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2023 aydinkoksal gen tr 17 Mart 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Subat 2023 Nisanyan Sozluk 5 Nisan 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2023 Samim Sinanoglu Tahsin Sarac Emin Ozdemir Haziran 1970 Bati Kaynakli Sozcuklere Karsiliklar PDF XXII 225 Turk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Bati Kaynakli Sozcuklere Karsiliklar I Haziran 1970 C XXII S 225 s 197 4 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 4 Temmuz 2023 Samim Sinanoglu Tahsin Sarac Emin Ozdemir Ocak 1971 Bati Kaynakli Sozcuklere Karsiliklar 8 PDF Turk Dil Kurumu s 307 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Samim Sinanoglu Tahsin Sarac Emin Ozdemir Nisan 1971 Bati Kaynakli Sozcuklere Karsiliklar 9 PDF Turk Dil Kurumu s 55 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Erhan AKYILDIZ 9 Nisan 1985 Yasak sozcuklerin listesi once haftalik bir gazetede yer aldi Cumhuriyet Gazetesi s 6 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Milli Egitim de Sozcuk Yasagi Cumhuriyet Gazetesi 17 Eylul 1985 s 16 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Huseyin CANERIK 8 Nisan 2021 205 Turkce Sozcugu Yasaklayan Akademisyenler Profesor Oldu Unutulan Turkce Yasaginin Oykusu 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Sozcuk Yasagi Resmilesti Cumhuriyet Gazetesi 26 Subat 1985 s 7 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 TRT de sozcuk yasagi genelgesi kalkti Cumhuriyet Gazetesi 9 Nisan 1988 s 1 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Prof Dr Hasan EREN Subat 2007 Bir Suc Duyurusu Uzerine PDF Cilt XCIII Turk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi ss 104 108 23 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 23 Aralik 2023 Isvec Krali ve Turkiye Isvec Iliskileri Hakkinda Konusma 3 Ekim 1934 Ayin Tarihi 1934 No II Sayfa 22 23 Turkish Studies International Periodical For The Languages Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8 9 Yaz 2013 ss 95 103 ANKARA TURKEY ATATURK ve TURK DILI Rahim TARIM Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig yunup kildi yatgu namazin Dis baglantilarAtaturk un anlasilamayan bir nutku Omer Aymali Dunya Bulteni Tarih Servisi 13 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ATATURK UN TURK DIL KURUMU MUSTAFA KEMAL VE TURKCE 12 Temmuz 1932 17 Agustos 1983 30 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Aykiri Bakis Dr Yusuf Gedikli Dil inkilabi sebepleri ve sonuclari 14 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde