Part İmparatorluğu, Arsakes İmparatorluğu (Orta Farsça: اشکانیان Eşkâniân) olarak da bilinen, eski İran’da önemli bir siyasi ve kültürel güç olup Medler'den ve Ahamenişler'den sonra gelen üçüncü yerel hanedanlıktır. Hanedanın adı, MÖ 247 yılında, Helenistik krallık Selevkoslar'ın yönetiminde bir satraplık konumunda olan İran'ın kuzeydoğusundaki Parthia bölgesini ele geçirdikten sonra bağımsızlığını ilan eden Parni kabilesi lideri I. Arsakes'tan gelmektedir. Arsakes'in adı onursal bir unvan olarak kendisinden sonra gelen bütün Part kralları tarafından kullanıldı.
Part İmparatorluğu | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
MÖ 247-MS 224 | |||||||||
MÖ 94'te Part İmparatorluğu, en geniş haliyle, II. Mithridates (MÖ 124–91 ) döneminde | |||||||||
Başkent | Tizpon Ekbatan Susa Nisa Rey | ||||||||
Resmî dil(ler) | Partça Koini Grekçesi | ||||||||
Yaygın dil(ler) | Aramice (lingua franca) | ||||||||
Hükûmet | Feodal monarşi | ||||||||
Hükümdar | |||||||||
| |||||||||
Tarihî dönem | Klasik Antik Çağ | ||||||||
| |||||||||
Yüzölçümü | |||||||||
MS 1 | 2.800.000 km2 | ||||||||
|
Selevkoslar'ın hakimiyeti altında bulunan İran'ı, MÖ 3. yüzyılın sonlarına doğru ele geçirmeye başlayan Partlar, I. Mithridates döneminde Mezopotamya'yı Selevkoslar'ın elinden alarak imparatorluğu büyük ölçüde genişletti. MÖ 140'tan itibaren çok uluslu bir imparatorluk haline gelen Part İmparatorluğu'nun genişlemesiyle birlikte, başkent günümüzde Türkmenistan sınırları içinde bulunan Nisa’dan, Dicle kıyısındaki günümüzde modern Bağdat’ın güneyinde yer alan Ktesifon'a taşınmıştır. Ktesifon'un yanı sıra belirli dönemlerde Ekbatana ve Susa gibi şehirler imparatorluğa başkentlik yaptı. Partlar'ın zirve zamanında yönettiği bölgeler arasında İran'ın tamamı ile günümüz ülkelerinden; Irak, Ermenistan, Azerbaycan, Gürcistan, Türkmenistan, Tacikistan, Pakistan ve Afganistan'ı kapsıyordu.
Ahameniş İmparatorluğu'nun mirasçıları olduğu iddiasıyla "Şehinşah" (Kralların Kralı) olarak adlandırılan Part hükümdarları, II. Mithridates döneminden itibaren hem Yunanların hem de Ahamenişlerin soyundan geldiklerini iddia etmeye başladı. II. Mithridates döneminin son yıllarında MÖ 95 yılından itibaren "Partların karanlık çağı" adı verilen bir karışıklık dönemine giren imparatorluk, II. Orodes'in MÖ 57'de kontrolü kesin olarak sağlamasından sonra tekrar büyük bir güç haline geldi.
Partların ilk düşmanları batıda Selevkoslar ve doğuda İskitlerdi. İmparatorluk batıya doğru genişledikçe Ermenistan Krallığı ve Roma ile çatışmaya başladı. Roma ve Partlar, Ermenistan'a sahip olmak için birbirleriyle yarıştı. Ağır süvariyi icat eden Partlar, bundan dolayı Roma İmparatorluğu'nun doğudaki en büyük düşmanıydı. Partlar MÖ 53’te Carrhae Savaşı’nda Romalı prokonsül Marcus Licinius Crassus’u büyük bir yenilgiye uğrattılar. Birkaç yüzyıl boyunca Roma-Part savaşları sırasında Romalılar Mezopotamya'yı işgal ederek Seleucia ve Ktesifon şehirlerini ele geçirdiler ancak hiçbir zaman ellerinde tutamadılar. Persis Eyaletinin satrabı olan I. Erdeşîr'in ayaklanıp IV. Artabanus'u 224’te öldürmesiyle Part İmparatorluğu yıkıldı ve İran ile Yakın Doğu'nun çoğunu, 7. yüzyılda Müslümanların fethetmesine kadar yöneten Sasani İmparatorluğu kuruldu. Son Part Kralı VI. Vologases son sikkesini 228 yılında bastırdı. Akdeniz Havzası'ndaki Roma İmparatorluğu ile Çin'deki Han Hanedanlığı arasındaki İpek Yolu ticaret yolunda bulunan imparatorluk, büyük bir ticaret merkeziydi.
Köken ve kuruluş
Antik Yunan döneminde yaşamış olan tarihçi, coğrafyacı ve filozof Strabon, Parthia'yı fetheden ilk Arsakes, yarı göçebe Parni kabilesine ait bir İskittir demektedir. I. Arsakes, Part İmparatorluğunu kurmadan önce İranlılardan oluşan ve Dahae Konfederasyonunu oluşturan antik bir Orta Asya kabilesi olan Parni kabilesinin şefiydi. Doğu İran dili konuşan Parniler, İlk olarak Ahamenişlerin sonrasında Selevkosların hakimiyetindeydiler. Andragoras adındaki Parthia satrapının Selevkoslara karşı ayaklanması sonucu Selevkosların bölgedeki hakimiyeti kaybetmesini büyük bir fırsat olarak gören Parni kabilesi lideri I. Arsakes, Parthia'yı ele geçirdi.
Genişleme
Selevkos kralı III. Antiokhos, MÖ 210 VE 209'da Parthia ve Baktria'yı geri almak için büyük bir sefer düzenledi. Ancak başarısız olarak II. Arsakes ile anlaşma yapmak zorunda kaldı. I. Phraates, Selevkosların müdahalesi olmadan imparatorluğu yöneten ilk Part hükümdarıydı. Part İmparatorluğunu genişleterek Kafkasya'ya Sedd-i İskender'e kadar dayandırdı. Ancak Partların en büyük genişlemesi ve en büyük sınırlara sahip olması MÖ 171-138 tarihleri arasında hüküm süren kardeşi I. Mithridates döneminde gerçekleşti. Selevkoslara sırtını dönmeye başlayan I. Mithridates, MÖ 148 yılında Medya bölgesi ve Ekbatana şehrini ele geçirdi. Bu başarıları Partların, MÖ 141 yılında Mezopotamya'daki Babil şehrini ele geçirmesi olayı izledi. I. Mithridates ilk sikkelerini Babil'de bastırdı ve resmi bir tören yaptırdı. Hirkana'ya geri çekilirken Susa şehrini de ele geçirdi. MÖ 139 yılına gelindiğinde tüm İran platosu Partların eline geçmişti. Bununla birlikte artık Partlar, Mezopotamya'dan Hindistan'daki İndus Nehrine kadar uzanan geniş bir coğrafyada hüküm sürmeye başladı.
Hekatompilus, Partların ilk başkenti idi, Mithridates, Selevsiya'da, Ekbatana'da, Ktesifon'da ve Arsakes krallarının mezarlarının bulunduğu yeni kurduğu Mithradakert'de (Nisa, Türkmenistan), kraliyete ait özel binalar kurmuştu. Ekbatana, kraliyet ailesinin yaz mevsimleri için gözde şehri olmuştu. Ktesifon ancak Gotarzes döneminde başkent olacaktı. Selevkos kralı II. Demetrius Nikator, MÖ 140 yılında Partlara karşı bir ordu topladı ancak Selevkoslar mağlup edilerek Demetrius, Part orduları tarafından ele geçirilip Hirkanay'ya götürüldü. I. Mithridates, konuğuna burada çok iyi davranarak kızı Rhodgune'yi onunla evlendirdi. Selevkos kralı VII. Antiokhos Sidates, MÖ 130 yılında Mezopotamya'yı geri almak için sefere çıktı. Part komutanı Indates, Büyük Zab'ta yenilgiye uğradı ve Antiokhos Babil'i ele geçirdi. Ordularını, Medya bölgesine ilerlettikten sonra Partlar ateşkes isteğinde bulundu. Ancak Antiokhos'un bazı şartları vardı. Arsakesliler, Parthia dışındaki tüm toprakları Selevkoslara bırakacak, yüklü miktarda haraç ödenecek ve II. Demetrius Nikator serbest bırakılacaktı. Partlar, Demetrius'u serbest bıraktı ancak diğer şartlar kabul edilmedi. Antiokhos, MÖ 129 yılında Medya'da bir isyanı bastırmakla meşgul iken bölgeye giren Part ordusu, savaşta Antiokhos'u öldürdü. Ceset, gümüş bir tabut içinde Suriye'ye gönderildi.
Part-Roma savaşları
Romalılar ve Parthlar arasındaki çekişmelerin temelinde Armenia topraklarının paylaşılamaması yatmaktaydı. II. Mithridates'in Ermenilere boyun eğdirmesiyle birlikte Roma'nın Kilikya proconsulü Lucius Cornelius Sulla, Fırat Nehri kıyısında Melitine'de Part elçisi Orobazos ile görüşerek bir uzlaşma sağladı. Bundan böyle Fırat Irmağı Romalılar ve Parthlar arasındaki sınırı belirleyecekti. Armenia Krallığı’nda başgösteren taht kavgaları sırasında Romalı general Pompeius güçlerinin Fırat’ın doğusuna geçmeleriyle Parthlar ve Romalılar arasındaki çekişmelerin temeli atılmış oldu. Romalılar ve Parthlar arasında sınır ihlaline dair bir uzlaşma sağlansa da Parth kralı Roma’nın üstünlüğünü kabul etmiş oluyordu. Romalılar ve Parthlar arsındaki bu uzlaşma Roma’nın triumvirlerinden Marcus Licinius Crassus ’un Parth seferi ile bozulmuştur. Parth kralı Orodes'in komutanlarından Surena MÖ 53’te Carrhae Savaşı’nda Romalıları büyük bir bozguna uğrattı. Rustaham Suren Pahlav olarak da bilinen Surena (MÖ 83-53) Suren hanedanına bağlı Partlı bir liderdi. Marcus Licinus Crassus’un öldürülüp 40 bin Romalı askerin bir kısmının imha edip bir kısmının esir alınmasıyla Crassus’un mağlubiyeti Romanın en büyük yenilgilerinden biri olarak tarihe geçti.
Roma’daki iç savaşta Pompeius'u mağlup eden Caesar, Part seferini gerçekleştiremeden MÖ 44’te bir suikaste kurban gitti. MÖ 36’da Romalı Marcus Antonius’un başarız bir Parth seferi bilinmektedir. Roma İmparatoru Augustus dönemi’nde MÖ 21-20 yılında Tiberius Nero komutasındaki Roma ordusu, Carrhae Savaşı’nda kaybedilen Roma sancaklarını ve hala yaşayan Romalı esirleri geri almak ve Armenia’yı bağımlı bir krallık yapmak amacıyla Partlar üzerine sefere çıktı. Bu iki istek de Partlar tarafından barışçıl bir şekilde kabul edildi. Zaman zaman Romalılar üstünlük kazansalar da MS 116, 161 ve 217 yıllarında düzenledikleri büyük seferlerin hiçbirinde Parthia’yı tam olarak ele geçiremediler. Roma imparatoru Traianus’un 114-115 yıllarında Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Yukarı Mezopotamya’ya sefer düzenlediği, Armenialılar ve Parthları kontrol altına aldığı bilinmektedir. MS 116’da Susa’yı ele geçiren Traianus, bir suikaste kurban giderek öldürülen Parth kralının ardından yeni Parthia kralı olarak taçlandırılmıştır. Bu sefer esnasında Roma senatosu Traianus’a “Parthicus” (Parth Fatihi) unvanını vermiştir.
Marcus Aurelius Dönemi’nde de Part kralı III. Vologases’in Romalıların Kapadokya valisini yenilgiye uğratması üzerine, Aurelius kardeşi Lucius Verus’u Doğu’ya gönderdi ve Romalılar bölgede yeniden egemenliği sağladılar. Seleukeia ve Ktesiphon ele geçirildi. Septimius Severus dönemi’nde MS 197’de Mezopotamya ele geçirildiği esnada, Romalılar bir kez daha Fırat’ı geçmişler ve Seleukeia ve Ktesiphon’u ele geçirmişlerdi. Septimius Severus’un oğlu İmparator Caracalla Parthlara karşı bir fetih hareketi amacıyla 214'te doğuya doğru hareket etti. 214-215 kışını Nikomedia’da geçirdikten sonra 215 Mayısında Antiokheia’ya geldi. Part İmparatorluğunda V. Vologases ile V. Artabanos iktidar mücadelesinde olduklarından iç savaş yaşıyordu. Caracalla Artabanos’a onun kızıyla evlenmek istediğini ve onun Roma dostu olmasını önerse de V. Artabanos bu teklifi reddetti. İmparator Caracalla kışı geçirmek için Edessa’ya çekildi, Partlara karşı yeni bir seferin hazırlıklarına başladı. Fakat Edessa’dan Karhaia’a giderken yolda muhafız subaylarından biri tafarından öldürüldü. Caracalla’nın ardından imparator ilan edilen Macrinus, Nisibis yakınlarında Partlar ile giriştiği savaşta Partların karşısında çok zorlandı ve 217 yılının sonbaharında 200 milyon sestertius haraç ödeyerek barışı kabul etti.
Part sikkeleri
Part sikkeleri esas itibarıyla İran topraklarında tedavüldeydi. Ancak Partların ticaret faaliyetlerinin gelişmesiyle Part sikkeleri, Partların komşu oldukları bölgelerde de ele geçirilmiştir. Volga boyunda, Kafkaslarda ve Çin gibi pek çok yerde Part sikkelerine rastlanmıştır. Yaklaşık 50 Part kralı sikke bastırmıştır. Part sikkelerinin 14'ten fazla darphanede basıldıkları anlaşılmaktadır. Drahmiler çeşitli darphanelerde basılmasına rağmen, tetradrahmiler sadece Tigris kıyısındaki Seleukeia'da basılırdı. Sikkelerde görülen yazı esas olarak Eski Yunancadır. Thykhe ve kralın başı arasında bulunan Yunan numaraları, Selevkos erasına göre sikkenin basıldığı yılı vermektedir.
Part sikkelerinin ana birimi 4 gr ağırlığındaki gümüş drahmidir. Dört drahmi ağırlığında basılan gümüş sikkelere ise Tetradrahmi denirdi. 48 bronz Part sikkesi 1 gümüş drahmiye eşitti. Başlangıçta sikkelerdeki gümüş oranı %95 gibi oldukça yüksek bir oranda iken son dönemlerde %60 oranında bakır ve diğer metal alaşımlar hazırlanmıştı. Altın sikke basmayan Partlar, altını sadece mücevher için kullanmaktaydı. Bronz sikkeler ise günlük alışveriş ve daha ufak çaplı ticarette kullanılırdı.
Gümüş drahmi ve tetradrahmilerin ön yüzünde sikkeyi bastıran kralın başı bulunsa da arka yüzde hanedanın kurucusu I. Arsakes'in adı yer almaktaydı. II. Mithradates döneminden itibaren Part sikkelerinde görülen ilginç bir özellik, kral portrelerinde kralların alınlarında bir nokta gibi betimlenen krali siğil/yumrulardır. Bunlar 18 kralın sikkesinde görülür. Bir görüşe göre bunlar iyi huylu ırsi bir tümördür. Partlar muhtemelen bunu asil bir kana sahip ve hanedan üyesi olmanın bir göstergesi olarak kabul ediyorlardı.
Galeri
Kaynakça
- ^ Fattah, Hala Mundhir (2009). A Brief History Of Iraq. Infobase Publishing. s. 46. ISBN .
- ^ (1997). Afsaruddin, Asma; Krotkoff, Georg; Zahniser, A. H. Mathias (Ed.). Humanism, Culture, and Language in the Near East: Studies in Honor of Georg Krotkoff. . s. 284. ISBN .
- ^ Parthia Latincedeki Parthia sözcüğünden, o da Eski Farsçadaki Parthava- sözcüğünden gelir. Fars sözcüğünün (İngilizce: Persia) türediği Parsa kökünün bir farklı diyalekt çeşididir. Aşkanian, Sasani kroniklerinden geliyor gibi gözükmektedir. Bu şekilde Firdevsî'nin epik şiiri Şehnâme'sinde geçmektedir.
- ^ Curtis 2007, ss. 7–8; Brosius 2006, ss. 83–84
- ^ Bivar 1983, s. 31
- ^ Garthwaite 2005, s. 76; Bivar 1983, s. 35
- ^ Brosius 2006, s. 89; Bivar 1983, s. 35; Shayegan 2007, ss. 83–103
- ^ Shayegan 2011, ss. 145–150
- ^ Kennedy 1996, ss. 73–78; Brosius 2006, s. 91; Sheldon 2010, ss. 12–16
- ^ Bivar 1983, ss. 48–49; see also Katouzian 2009, ss. 42–43
- ^ Bivar 1983, ss. 48–49; also, Brosius 2006, ss. 94–95 mentions this in passing.
- ^ Katouzian 2009, ss. 42–43; Garthwaite 2005, s. 79; Bivar 1983, ss. 52–55; Brosius 2006, s. 96
- ^ Bivar 1983, ss. 55–56; Brosius 2006, s. 96
- ^ Bivar 1983, ss. 90–91; see also Brosius 2006, s. 137 and Curtis 2007, s. 13
- ^ Brosius 2006, s. 100; Curtis 2007, s. 13; Bivar 1983, s. 94; Katouzian 2009, s. 44
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Part İmparatorluğu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- (Partlar İmparatorluğu Hükümdarları)
- Sasani İmparatorluğu
- Araks Krallığı
- İran
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Part Imparatorlugu Arsakes Imparatorlugu Orta Farsca اشکانیان Eskanian olarak da bilinen eski Iran da onemli bir siyasi ve kulturel guc olup Medler den ve Ahamenisler den sonra gelen ucuncu yerel hanedanliktir Hanedanin adi MO 247 yilinda Helenistik krallik Selevkoslar in yonetiminde bir satraplik konumunda olan Iran in kuzeydogusundaki Parthia bolgesini ele gecirdikten sonra bagimsizligini ilan eden Parni kabilesi lideri I Arsakes tan gelmektedir Arsakes in adi onursal bir unvan olarak kendisinden sonra gelen butun Part krallari tarafindan kullanildi Part ImparatorluguMO 247 MS 224MO 94 te Part Imparatorlugu en genis haliyle II Mithridates MO 124 91 donemindeBaskentTizpon Ekbatan Susa Nisa ReyResmi dil ler Partca Koini GrekcesiYaygin dil ler Aramice lingua franca HukumetFeodal monarsiHukumdar MO 247 211I Arsakes ilk MS 208 224IV Erdevan son Tarihi donemKlasik Antik Cag KurulusuMO 247 DagilisiMS 224YuzolcumuMS 12 800 000 km2Onculler ArdillarSeleukos Imparatorlugu Sasani Imparatorlugu Selevkoslar in hakimiyeti altinda bulunan Iran i MO 3 yuzyilin sonlarina dogru ele gecirmeye baslayan Partlar I Mithridates doneminde Mezopotamya yi Selevkoslar in elinden alarak imparatorlugu buyuk olcude genisletti MO 140 tan itibaren cok uluslu bir imparatorluk haline gelen Part Imparatorlugu nun genislemesiyle birlikte baskent gunumuzde Turkmenistan sinirlari icinde bulunan Nisa dan Dicle kiyisindaki gunumuzde modern Bagdat in guneyinde yer alan Ktesifon a tasinmistir Ktesifon un yani sira belirli donemlerde Ekbatana ve Susa gibi sehirler imparatorluga baskentlik yapti Partlar in zirve zamaninda yonettigi bolgeler arasinda Iran in tamami ile gunumuz ulkelerinden Irak Ermenistan Azerbaycan Gurcistan Turkmenistan Tacikistan Pakistan ve Afganistan i kapsiyordu Ahamenis Imparatorlugu nun mirascilari oldugu iddiasiyla Sehinsah Krallarin Krali olarak adlandirilan Part hukumdarlari II Mithridates doneminden itibaren hem Yunanlarin hem de Ahamenislerin soyundan geldiklerini iddia etmeye basladi II Mithridates doneminin son yillarinda MO 95 yilindan itibaren Partlarin karanlik cagi adi verilen bir karisiklik donemine giren imparatorluk II Orodes in MO 57 de kontrolu kesin olarak saglamasindan sonra tekrar buyuk bir guc haline geldi Partlarin ilk dusmanlari batida Selevkoslar ve doguda Iskitlerdi Imparatorluk batiya dogru genisledikce Ermenistan Kralligi ve Roma ile catismaya basladi Roma ve Partlar Ermenistan a sahip olmak icin birbirleriyle yaristi Agir suvariyi icat eden Partlar bundan dolayi Roma Imparatorlugu nun dogudaki en buyuk dusmaniydi Partlar MO 53 te Carrhae Savasi nda Romali prokonsul Marcus Licinius Crassus u buyuk bir yenilgiye ugrattilar Birkac yuzyil boyunca Roma Part savaslari sirasinda Romalilar Mezopotamya yi isgal ederek Seleucia ve Ktesifon sehirlerini ele gecirdiler ancak hicbir zaman ellerinde tutamadilar Persis Eyaletinin satrabi olan I Erdesir in ayaklanip IV Artabanus u 224 te oldurmesiyle Part Imparatorlugu yikildi ve Iran ile Yakin Dogu nun cogunu 7 yuzyilda Muslumanlarin fethetmesine kadar yoneten Sasani Imparatorlugu kuruldu Son Part Krali VI Vologases son sikkesini 228 yilinda bastirdi Akdeniz Havzasi ndaki Roma Imparatorlugu ile Cin deki Han Hanedanligi arasindaki Ipek Yolu ticaret yolunda bulunan imparatorluk buyuk bir ticaret merkeziydi Koken ve kurulusI Arsakes in isminin Yunan alfabesiyle yazildigi gumus drahmi Antik Yunan doneminde yasamis olan tarihci cografyaci ve filozof Strabon Parthia yi fetheden ilk Arsakes yari gocebe Parni kabilesine ait bir Iskittir demektedir I Arsakes Part Imparatorlugunu kurmadan once Iranlilardan olusan ve Dahae Konfederasyonunu olusturan antik bir Orta Asya kabilesi olan Parni kabilesinin sefiydi Dogu Iran dili konusan Parniler Ilk olarak Ahamenislerin sonrasinda Selevkoslarin hakimiyetindeydiler Andragoras adindaki Parthia satrapinin Selevkoslara karsi ayaklanmasi sonucu Selevkoslarin bolgedeki hakimiyeti kaybetmesini buyuk bir firsat olarak goren Parni kabilesi lideri I Arsakes Parthia yi ele gecirdi GenislemePart Imparatorlugunun genislemesiI Mithridates Iran in Khuzestan Eyaleti Izeh sehri Kong e Azdar da bir kaya kabartmasinda at sirtinda binerken Selevkos krali III Antiokhos MO 210 VE 209 da Parthia ve Baktria yi geri almak icin buyuk bir sefer duzenledi Ancak basarisiz olarak II Arsakes ile anlasma yapmak zorunda kaldi I Phraates Selevkoslarin mudahalesi olmadan imparatorlugu yoneten ilk Part hukumdariydi Part Imparatorlugunu genisleterek Kafkasya ya Sedd i Iskender e kadar dayandirdi Ancak Partlarin en buyuk genislemesi ve en buyuk sinirlara sahip olmasi MO 171 138 tarihleri arasinda hukum suren kardesi I Mithridates doneminde gerceklesti Selevkoslara sirtini donmeye baslayan I Mithridates MO 148 yilinda Medya bolgesi ve Ekbatana sehrini ele gecirdi Bu basarilari Partlarin MO 141 yilinda Mezopotamya daki Babil sehrini ele gecirmesi olayi izledi I Mithridates ilk sikkelerini Babil de bastirdi ve resmi bir toren yaptirdi Hirkana ya geri cekilirken Susa sehrini de ele gecirdi MO 139 yilina gelindiginde tum Iran platosu Partlarin eline gecmisti Bununla birlikte artik Partlar Mezopotamya dan Hindistan daki Indus Nehrine kadar uzanan genis bir cografyada hukum surmeye basladi I Mithridates e ait drahmi Hekatompilus Partlarin ilk baskenti idi Mithridates Selevsiya da Ekbatana da Ktesifon da ve Arsakes krallarinin mezarlarinin bulundugu yeni kurdugu Mithradakert de Nisa Turkmenistan kraliyete ait ozel binalar kurmustu Ekbatana kraliyet ailesinin yaz mevsimleri icin gozde sehri olmustu Ktesifon ancak Gotarzes doneminde baskent olacakti Selevkos krali II Demetrius Nikator MO 140 yilinda Partlara karsi bir ordu topladi ancak Selevkoslar maglup edilerek Demetrius Part ordulari tarafindan ele gecirilip Hirkanay ya goturuldu I Mithridates konuguna burada cok iyi davranarak kizi Rhodgune yi onunla evlendirdi Selevkos krali VII Antiokhos Sidates MO 130 yilinda Mezopotamya yi geri almak icin sefere cikti Part komutani Indates Buyuk Zab ta yenilgiye ugradi ve Antiokhos Babil i ele gecirdi Ordularini Medya bolgesine ilerlettikten sonra Partlar ateskes isteginde bulundu Ancak Antiokhos un bazi sartlari vardi Arsakesliler Parthia disindaki tum topraklari Selevkoslara birakacak yuklu miktarda harac odenecek ve II Demetrius Nikator serbest birakilacakti Partlar Demetrius u serbest birakti ancak diger sartlar kabul edilmedi Antiokhos MO 129 yilinda Medya da bir isyani bastirmakla mesgul iken bolgeye giren Part ordusu savasta Antiokhos u oldurdu Ceset gumus bir tabut icinde Suriye ye gonderildi Part Roma savaslariRomalilarin solda tuttugu zincirlerde savas esiri olarak gosterilen Frigya sapkasi giyen bir Partli Roma MS 203 Romalilar ve Parthlar arasindaki cekismelerin temelinde Armenia topraklarinin paylasilamamasi yatmaktaydi II Mithridates in Ermenilere boyun egdirmesiyle birlikte Roma nin Kilikya proconsulu Lucius Cornelius Sulla Firat Nehri kiyisinda Melitine de Part elcisi Orobazos ile goruserek bir uzlasma sagladi Bundan boyle Firat Irmagi Romalilar ve Parthlar arasindaki siniri belirleyecekti Armenia Kralligi nda basgosteren taht kavgalari sirasinda Romali general Pompeius guclerinin Firat in dogusuna gecmeleriyle Parthlar ve Romalilar arasindaki cekismelerin temeli atilmis oldu Romalilar ve Parthlar arasinda sinir ihlaline dair bir uzlasma saglansa da Parth krali Roma nin ustunlugunu kabul etmis oluyordu Romalilar ve Parthlar arsindaki bu uzlasma Roma nin triumvirlerinden Marcus Licinius Crassus un Parth seferi ile bozulmustur Parth krali Orodes in komutanlarindan Surena MO 53 te Carrhae Savasi nda Romalilari buyuk bir bozguna ugratti Rustaham Suren Pahlav olarak da bilinen Surena MO 83 53 Suren hanedanina bagli Partli bir liderdi Marcus Licinus Crassus un oldurulup 40 bin Romali askerin bir kisminin imha edip bir kisminin esir alinmasiyla Crassus un maglubiyeti Romanin en buyuk yenilgilerinden biri olarak tarihe gecti Roma daki ic savasta Pompeius u maglup eden Caesar Part seferini gerceklestiremeden MO 44 te bir suikaste kurban gitti MO 36 da Romali Marcus Antonius un basariz bir Parth seferi bilinmektedir Roma Imparatoru Augustus donemi nde MO 21 20 yilinda Tiberius Nero komutasindaki Roma ordusu Carrhae Savasi nda kaybedilen Roma sancaklarini ve hala yasayan Romali esirleri geri almak ve Armenia yi bagimli bir krallik yapmak amaciyla Partlar uzerine sefere cikti Bu iki istek de Partlar tarafindan bariscil bir sekilde kabul edildi Zaman zaman Romalilar ustunluk kazansalar da MS 116 161 ve 217 yillarinda duzenledikleri buyuk seferlerin hicbirinde Parthia yi tam olarak ele geciremediler Roma imparatoru Traianus un 114 115 yillarinda Dogu Guneydogu Anadolu ve Yukari Mezopotamya ya sefer duzenledigi Armenialilar ve Parthlari kontrol altina aldigi bilinmektedir MS 116 da Susa yi ele geciren Traianus bir suikaste kurban giderek oldurulen Parth kralinin ardindan yeni Parthia krali olarak taclandirilmistir Bu sefer esnasinda Roma senatosu Traianus a Parthicus Parth Fatihi unvanini vermistir Marcus Aurelius Donemi nde de Part krali III Vologases in Romalilarin Kapadokya valisini yenilgiye ugratmasi uzerine Aurelius kardesi Lucius Verus u Dogu ya gonderdi ve Romalilar bolgede yeniden egemenligi sagladilar Seleukeia ve Ktesiphon ele gecirildi Septimius Severus donemi nde MS 197 de Mezopotamya ele gecirildigi esnada Romalilar bir kez daha Firat i gecmisler ve Seleukeia ve Ktesiphon u ele gecirmislerdi Septimius Severus un oglu Imparator Caracalla Parthlara karsi bir fetih hareketi amaciyla 214 te doguya dogru hareket etti 214 215 kisini Nikomedia da gecirdikten sonra 215 Mayisinda Antiokheia ya geldi Part Imparatorlugunda V Vologases ile V Artabanos iktidar mucadelesinde olduklarindan ic savas yasiyordu Caracalla Artabanos a onun kiziyla evlenmek istedigini ve onun Roma dostu olmasini onerse de V Artabanos bu teklifi reddetti Imparator Caracalla kisi gecirmek icin Edessa ya cekildi Partlara karsi yeni bir seferin hazirliklarina basladi Fakat Edessa dan Karhaia a giderken yolda muhafiz subaylarindan biri tafarindan olduruldu Caracalla nin ardindan imparator ilan edilen Macrinus Nisibis yakinlarinda Partlar ile giristigi savasta Partlarin karsisinda cok zorlandi ve 217 yilinin sonbaharinda 200 milyon sestertius harac odeyerek barisi kabul etti Part sikkeleri II Mithridates e ait drahmi Part sikkeleri esas itibariyla Iran topraklarinda tedavuldeydi Ancak Partlarin ticaret faaliyetlerinin gelismesiyle Part sikkeleri Partlarin komsu olduklari bolgelerde de ele gecirilmistir Volga boyunda Kafkaslarda ve Cin gibi pek cok yerde Part sikkelerine rastlanmistir Yaklasik 50 Part krali sikke bastirmistir Part sikkelerinin 14 ten fazla darphanede basildiklari anlasilmaktadir Drahmiler cesitli darphanelerde basilmasina ragmen tetradrahmiler sadece Tigris kiyisindaki Seleukeia da basilirdi Sikkelerde gorulen yazi esas olarak Eski Yunancadir Thykhe ve kralin basi arasinda bulunan Yunan numaralari Selevkos erasina gore sikkenin basildigi yili vermektedir Part sikkelerinin ana birimi 4 gr agirligindaki gumus drahmidir Dort drahmi agirliginda basilan gumus sikkelere ise Tetradrahmi denirdi 48 bronz Part sikkesi 1 gumus drahmiye esitti Baslangicta sikkelerdeki gumus orani 95 gibi oldukca yuksek bir oranda iken son donemlerde 60 oraninda bakir ve diger metal alasimlar hazirlanmisti Altin sikke basmayan Partlar altini sadece mucevher icin kullanmaktaydi Bronz sikkeler ise gunluk alisveris ve daha ufak capli ticarette kullanilirdi Gumus drahmi ve tetradrahmilerin on yuzunde sikkeyi bastiran kralin basi bulunsa da arka yuzde hanedanin kurucusu I Arsakes in adi yer almaktaydi II Mithradates doneminden itibaren Part sikkelerinde gorulen ilginc bir ozellik kral portrelerinde krallarin alinlarinda bir nokta gibi betimlenen krali sigil yumrulardir Bunlar 18 kralin sikkesinde gorulur Bir goruse gore bunlar iyi huylu irsi bir tumordur Partlar muhtemelen bunu asil bir kana sahip ve hanedan uyesi olmanin bir gostergesi olarak kabul ediyorlardi GaleriKaynakca Fattah Hala Mundhir 2009 A Brief History Of Iraq Infobase Publishing s 46 ISBN 978 0 8160 5767 2 1997 Afsaruddin Asma Krotkoff Georg Zahniser A H Mathias Ed Humanism Culture and Language in the Near East Studies in Honor of Georg Krotkoff s 284 ISBN 978 1 57506 020 0 Parthia Latincedeki Parthia sozcugunden o da Eski Farscadaki Parthava sozcugunden gelir Fars sozcugunun Ingilizce Persia turedigi Parsa kokunun bir farkli diyalekt cesididir Askanian Sasani kroniklerinden geliyor gibi gozukmektedir Bu sekilde Firdevsi nin epik siiri Sehname sinde gecmektedir Curtis 2007 ss 7 8 Brosius 2006 ss 83 84 Bivar 1983 s 31 Garthwaite 2005 s 76 Bivar 1983 s 35 Brosius 2006 s 89 Bivar 1983 s 35 Shayegan 2007 ss 83 103 Shayegan 2011 ss 145 150 Kennedy 1996 ss 73 78 Brosius 2006 s 91 Sheldon 2010 ss 12 16 Bivar 1983 ss 48 49 see also Katouzian 2009 ss 42 43 Bivar 1983 ss 48 49 also Brosius 2006 ss 94 95 mentions this in passing Katouzian 2009 ss 42 43 Garthwaite 2005 s 79 Bivar 1983 ss 52 55 Brosius 2006 s 96 Bivar 1983 ss 55 56 Brosius 2006 s 96 Bivar 1983 ss 90 91 see also Brosius 2006 s 137 and Curtis 2007 s 13 Brosius 2006 s 100 Curtis 2007 s 13 Bivar 1983 s 94 Katouzian 2009 s 44Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Part Imparatorlugu ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Partlar Imparatorlugu Hukumdarlari Sasani Imparatorlugu Araks Kralligi IranAntik Suriye ve MezopotamyaSuriye Kuzey Mezopotamya Guney MezopotamyaMO y 3500 2350 Martu Subartu Sumer sehir devletleriMO y 2350 2200 Akad ImparatorluguMO y 2200 2100 GutilerMO y 2100 2000 Ucuncu Ur Hanedani Sumer Ronesansi MO y 2000 1800 Mari ve diger Amori sehir devletleri Asur Imparatorlugu Kuzey Asurlular Larsa ve diger Amori sehir devletleriMO y 1800 1600 Eski Hitit Kralligi Babil Imparatorlugu Guney Akadlilar MO y 1600 1400 Mitanni Hurriler Kassitler MO y 1400 1200 Yeni Hitit Kralligi Orta Asur ImparatorluguMO y 1200 1150 Bronz Cagi Cokusu Deniz Kavimleri AramilerMO y 1150 911 Fenike Gec Hititler Aramiler Orta Babil II Isin Kel da nilerMO 911 729 Yeni Asur ImparatorluguMO 729 609MO 626 539 Yeni Babil Imparatorlugu Keldaniler MO 539 331 Ahamenis Imparatorlugu Farslar MO 336 301 Makedon Imparatorlugu Antik Yunanistan ve Makedonlar MO 311 129 Seleukos ImparatorluguMO 129 63 Seleukos Imparatorlugu Part ImparatorluguMO 63 MS 243 Roma Imparatorlugu Bizans Imparatorlugu Suriye MS 243 636 Sasani Imparatorlugu