Barselona ispanyolca ve Katalanca Barcelona ispanya nın kuzeydoğu kıyısında bulunan bir kent Katalonya özerk bölg

Barselona (İspanyolca ve Katalanca: Barcelona), İspanya'nın kuzeydoğu kıyısında bulunan bir kent. Katalonya özerk bölgesinin başkenti ve en büyük kenti, ayrıca İspanya'nın nüfus bakımından ikinci en büyük kentidir. Şehir merkezi sınırları içindeki nüfusu 1,6 milyon, komşu ilçelerle birlikte Barselona ilinin nüfusu 4,8 milyondur. Avrupa Birliği sınırları içindeki beşinci en büyük metropoliten alandır. Kent, İspanya-Fransa sınırının yaklaşık 150 km güneyinde yer alır. İspanya'nın Akdeniz kıyısındaki en önemli limanı ve ticaret merkezidir. Kendine özgü kültürü ve güzelliğiyle ün yapan Barselona'nın, Gaudi'nin başını çektiği modernizm akımıyla planlanmış, 1900'lerden kalma ızgara planlı modern bölümü ilgi çekmektedir. Yaygın dil Katalanca'dır.

Barselona
Şehir ve belediye
Barcelona
Barselona panoraması Sagrada Família Torre Glòries ve Parc Güell Casa Milà
Bayrak Arma
Takma adlar: Ciutat Comtal (Katalanca) Ciudad Condal (İspanyolca)
Barselona Katalonya haritasında göster Barselona Barselona (İspanya) İspanya haritasında göster Barselona Barselona (Avrupa) Avrupa haritasında göster
Koordinatlar: 41°22′58″K 02°10′37″D / 41.38278°K 2.17694°D / 41.38278; 2.17694
Ülke	İspanya
Özerk topluluk	Katalonya
İl	Barselona
	Barcelonès
Alt idari birimler	İlçe Ciutat Vella Eixample Gràcia Horta-Guinardó Les Corts Nou Barris Sant Andreu Sants–Montjuïc Sarrià-Sant Gervasi Sant Martí
İdare
• Tür	Belediye
• Organ	Ajuntament de Barcelona
• Vali	()
Yüzölçümü
• Şehir ve belediye	101,4 km²
Rakım	12 m
Nüfus (2018)
• Şehir ve belediye	1.620.343
• Sıra
• Yoğunluk	16.000/km²/km²
• Metropol	5.474.482
Posta kodu	080xx
Alan kodu	(E) 93 (B)
INE kodu	08 0193
Devlet bütçesi (2021)	3,6 milyar €
	Katalanca ve İspanyolca
Festival	(24 Eylül)
Koruyucu aziz
Resmî site barcelona.cat

Zengin bir kültürel mirasa sahip olan Barselona, günümüzde önemli bir kültür merkezi ve önemli bir turizm destinasyonudur. Özellikle Antoni Gaudí ve 'in UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan mimari eserleri ünlüdür. Şehir, İspanya'nın en prestijli iki üniversitesine ev sahipliği yapmaktadır: Barselona Üniversitesi ve . Akdeniz için Birlik'in genel merkezi Barselona'da bulunmaktadır. Şehir, 1992 Yaz Olimpiyatları'nın yanı sıra dünya çapında konferans ve fuarlara ve ayrıca birçok uluslararası spor turnuvasına ev sahipliği yapmasıyla tanınmaktadır.

Barselona, Avrupa'nın başlıca limanlarından biri ve Avrupa'nın en işlek yolcu limanı olan , yılda 50 milyondan fazla yolcuya hizmet veren Barselona Uluslararası Havalimanı, geniş bir otoyol ağı ve Fransa ile Avrupa'nın geri kalanına bağlantı sağlayan yüksek hızlı tren hattı ile bir ulaşım merkezidir.

Tarih

Barselona söylentiye göre MÖ 3. yüzyılda Kartacalılar tarafından eski bir İberya kenti üzerine kurulmuştur. Kentin adı, eski İberce Barkeno sözcüğünden gelir. Latince kaynaklarda ise Barcino, Barcilonum ve Barcenona olarak anılır.

MÖ 218'de Romalılar tarafından fethedildi ve MÖ I. yüzyılda sömürge statüsü aldı. Kent Roma döneminde Colonia Faventia Julia Augusta Pia Barcino adını almış, Magriplilerce de Barcaluna olarak adlandırılmıştır. 415'te Vizigotların işgal ettiği kent, 717 dolaylarında Endülüs Emevi Devletinin topraklarına katıldı. 801'de Karolenj Hanedanı'ndan I. Louis (Dindar Louis) kenti Endülüs devletinden alarak kendi topraklarına kattı. Barselona kontları bu dönemde özerkleştiler ve 10.-11. yüzyıllarda Katalonya'nın geri kalan bölgelerini de denetimleri altına aldılar. 1137'de Katalonya ve Aragon'un birleşmesiyle kentte ticaretle uğraşan varlıklı sınıfların siyasi gücü arttı. Kısa sürede Barselona, Akdeniz ticaretinde Cenova ve Venedik'le boy ölçüşür hale geldi.

Bir Fransız gravüründe Barselona Limanı, 18. yüzyıl

14. yüzyılda veba salgınları nüfusu önemli ölçüde azaltınca kent bir duraklama dönemine girdi. Napoli'nin 1442'de Barselona'nın yerine Katalonya-Aragon monarşisinin merkezi olması kentin önemini daha da azalttı. 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun Akdeniz'de artan gücü ve Amerika'nın keşfi de Barselona'nın Akdeniz ticaretindeki konumunu gölgeledi. 1615'ten sonraki dönemde Madrid'deki yöneticilerle ilişkiler bozuldu ve Katalonya'nın Amerikan kolonileriyle ticaret yapması tümüyle engellendi. 1705'te İspanya Veraset Savaşı sırasında Avusturyalı arşidük III. Karl Barselona'da krallığını ilan etti. Ama V. Felipe savaşı kazanınca kent 1714'te ele geçirildi ve özerkliğine son verildi.

1808-13 arasında Napoléon'un egemenliği altında kalan kent, bundan sonraki dönemde hızla sanayileşmeye başladı. Buhar gücüyle çalışan ilk dokuma fabrikası 1832'de açıldı. Kısa sürede Barselona, İspanya Krallığı'nın en önemli kenti haline geldi. İşçi sayısının hızla artmasıyla siyasi ve toplumsal çatışmalar da baş gösterdi. Bunların en önemlileri 1835'te 11 manastırın tahrip olmasına ve 1909'da 60'tan fazla kiliseyle dinsel yapının bütünüyle yakılmasına yol açan olaylardı.

Barselona, Katalan ayrılıkçı hareketinin de merkeziydi. 1936'da İspanya İç Savaşı'nın başlamasıyla kent Özerk Katalonya hükûmetinin ve Cumhuriyetçi güçlerin merkezi durumuna geldi. Temmuz 1936'da, şehri Francisco Franco'ya teslim etmeyi amaçlayan askeri ayaklanma, sendikacı milislerin kitle halinde harekete geçmeleriyle bastırıldı. Mart 1938'de İtalyan hava kuvvetleri tarafından şiddetli biçimde bombalandı. Ocak 1939'da kentin işgali Cumhuriyetçi hükûmetin yenilgiyi kabul etmesine yol açtı.

Franco kuvvetlerinin eline geçmesinden sonra Katalonya'nın özerk kurumları feshedildi. İç Savaş sırasında uğradığı yıkıma rağmen Barselona, sanayileşmiş ve zengin bir bölgenin merkezi olarak gelişimini devam ettirdi.

1978'de yeni anayasa uyarınca Katalonya Özerk Topluluğu'nun (Generalitat de Catalunya) merkezi oldu. Bölgede Barselona'yla birlikte Gerona ve Lérida ve Tarragona illeri yer alır. 1992 Yaz Olimpiyatları'na ev sahipliği yaptı.

Coğrafya ve İklim

Barselona İber Yarımadası'nın kuzeydoğu kıyısında yer alır. Güneydoğu yönünde Akdeniz'e doğru inen hafif eğimli bir arazi üstünde kurulmuştur. Kuzeydoğuda Besôs, güneybatıda Llobregat nehirlerinin arasında kalan verimli ovada yer alır. Kuzeybatıdan, en yüksek tepesi Tibidabo (532 m) olan dağlarla çevrilidir. Akdeniz ikliminin hüküm sürdüğü Barselona'da iklim yumuşaktır.

Barselona iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	14,8	15,6	17,4	19,1	22,5	26,1	28,6	29,0	26,0	22,5	17,9	15,1	21,2
Ortalama sıcaklık (°C)	11,8	12,4	14,2	15,8	19,3	22,9	25,7	26,1	23,0	19,5	14,9	12,3	18,2
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	8,8	9,3	10,9	12,5	16,1	19,8	22,7	23,1	20,0	16,5	11,9	9,5	15,1
Ortalama yağış (mm)	43,7	31,4	33,0	47,7	47,4	32,5	25,1	40,8	81,9	96,5	45,1	46,8	571,9
Kaynak: Katalonya Meteoroloji Enstitüsü (1987-2010)

Kentin Yapısı

Barselona kent planı düzenli ve uyumludur. Ticaret ve yerleşme alanları eski kentin merkeziyle çevresinde yoğunlaşmıştır. Sanayi bölgeleri bunların dışından çevreye doğru yayılır. Eski kentin ana ekseni, kuzeyde büyük ticaret merkezi , güneyde ise Paseo Marítimo ve kıyı şeridi arasında uzanan bir dizi bulvardan oluşan Ramblas'tır. Geniş kaldırımları, ağaçlar altındaki bankları ve kitap, gazete, el sanatı ürünleri, özellikle de başta kuşlar olmak üzere ev hayvanları ve çiçek satılan küçük dükkanlarıyla Ramblas sevilen bir gezinti alanıdır.

Yeni kent Ensanche (Uzantı), birbirini dikine kesen geniş caddeleriyle kuzeye doğru uzanır. Eski kenti ve Ramblas'ın batısını yarım daire biçiminde çevreleyen Rondas'ın kuzey ucunda Üniversite Meydanı yer alır. Bu meydan geçen geniş Jose Antonio caddesinin her iki başında birer boğa güreşi arenası vardır. Kentteki öbür ana cadde kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan 'dır (1979'a kadar Avenida del Generalismo Franco).

Demografi

Barselona'nın nüfusu 20. yüzyılın ilk yarısında yavaş bir artış hızı göstermiştir. 1950'lerden 1980'lerin başlarına kadar İspanya'nın daha az gelişmiş yörelerinde gelen göçle nüfusu hızla artmış, 1980'ler ve 1990'lar boyunca yüksek yaşam standartları nedeniyle nüfus artışı yavaşlamaya başlamıştır.

Barselona kentinin nüfusu 2006 yılı itibarıyla 1.673.075, metropoliten alanının nüfusu 3.218.071'tür. Nüfusun üçte ikiye yakını Katalonya doğumludur.

Resmi dil olan İspanyolca Berselona'nın hemen hemen her yerinde anlaşılır. Bununla birlikte Barselona'nın yerel dili olan Katalanca nüfusun ezici bir kesimi tarafından konuşulur. Yine nüfusun büyük bir kısmı Katolik Hristiyandır, bununla birlikte Evanjelist, Ortodoks, Müslüman, Yahudi ve Budist azınlıklar da yaşar. İspanya'daki en büyük Yahudi nüfusa ev sahipliği yapar.

Ekonomi

Katalonya'daki sanayi kuruluşlarının dörtte üçü Barselona ve çevresindedir. Buradaki üretim, toplam ülke üretiminin önemli bir kısmını oluşturur. 18. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak en önemli sanayi kolu olan dokumacılık, sonraları yerini metalurji ve makine sanayilerine bırakmıştır. Ama Avrupa Birliği'ne üye olması dokumacılığın modernleşmesine ivme kazandırmıştır. Başlıca imalat ürünleri otomobil, ağır makineler, kimyasal maddeler, ilaç, kozmetik ve deri ürünleridir. Barselona, borsası ve kentteki yerli ve yabancı bankacılık kuruluşlarıyla önemli bir finans merkezidir.

Deniz taşımacılığı da kent ekonomisinde önemli yer tutar. Yüzden fazla denizcilik şirketinin gemileri kenti dünya limanlarına bağlar. Bunların yanı sıra turizm de Barselona'nın önde gelen gelir kaynakları arasındadır.

Kültür ve Eğitim

Barselona, bütün İspanya için bir kültür merkezi olmasının yanı sıra, Katalan dili ve kültürünün zenginleştirdiği özgün bir tarihsel geleneğe de sahiptir. Katalonya'nın siyasi ve toplumsal tarihinde belirleyici olan Katalan kültürü kapalı ve yerel bir kimliğe bürünmemiş, tersine dünyadaki öbür akımlarla, özellikle Avrupa'ya açılarak gelişmiştir.

1450'de kurulmuş olan Barselona Üniversitesi ve 1968'de kurulan kentin önde gelen bilim ve araştırma kurumlarındandır. Kentte büyük önem taşıyan müzeler arasında romanesk ve gotik ressamların yapıtlarını barındıran Katalonya Güzel Sanatlar Müzesi, 12-18. yüzyıl heykellerinin sergilendiği Federico Marés Müzesi ve gençliğinde dokuz yıl burada yaşamış olan Pablo Picasso'nun pek çok yapıtının bulunduğu Picasso Müzesi, Deniz Müzesi ve Joan Miró Vakfı önemli yer tutar.

Ünlü ressam Picasso da 1895-1900 yıllarında Barselona'da yaşamıştır ve 1900 yılında ayrıldığı Barselona'ya 1901 yılında dönen Picasso 1904 yılına kadar tekrar Barselona'da yaşamış ve "Mavi Dönemim" dediği ürünlerini yaratmış, fakat 1904 yılından sonra Fransa'ya yerleşmiştir. 1973 yılında Fransa'da ölmüştür. Museo Picasso (Picasso Müzesi), 1981 yılında eşinin de Picasso'nun yaptığı seramik çalışmalarını bağışlamasıyla bugünkü halini almıştır. Ünlü ressamın 2.500'den fazla eserini bu şehirde özellikle de Museo Picasso'da görmek mümkündür.

1847'de kurulan Teatro del Liceo kent opera ve balesinin barındırır. Kentte saygın bir senfoni orkestrası da vardır. Geleneksel Katalan halk oyunları yörenin önemli sanat gösterilerindendir. Kentte 130 sinema ve 14 tiyatrodan başka eğlence parkları bulunur.

Spor

Barselona, uzun spor geleneğine sahip bir şehir olarak 1992 Yaz Olimpiyatları ile İspanya'da düzenlenen 1982 FIFA Dünya Kupası'na iki stadyumuyla ev sahipliği yapmıştır. Şehir, 1899'da kurulan, dünyanın en çok tanınan futbol takımı ve dünyanın en zengin ikinci futbol kulübü olan Barcelona Futbol Kulübü'nün (FC Barcelona) evidir. FC Barcelona'nın ayrıca basketbol (Barcelona (basketbol takımı)), hentbol (FC Barcelona (hentbol)), rink hokey (FC Barcelona Hoquei) ve buz hokeyi (FC Barcelona (buz hokeyi)), futsal (FC Barcelona Futsal) ve ragbi (FC Barcelona (ragbi)) takımları da vardır. Kentin diğer önemli futbol takımı Espanyol'dur.

Popüler spor olayları arasında uluslararası otomobil yarışları, yüzme, tenis ve futbol karşılaşmaları sayılabilir. 10 binden fazla kişinin katıldığı Barselona Maratonu mart ayında düzenlenir.

Şehirde UEFA'nın beş yıldız kategorisindeki iki stadyum bulunur. Bunlar, FC Barcelona'nın maçlarını oynadığı ve 100 bin kişilik kapasitesiyle Avrupa'nın en büyük stadyumu olan Camp Nou ile 1992 Yaz Olimpiyatları'nın düzenlendiği 55.000 kapasiteli Lluís Companys Olimpiyat Stadyumu'dur.

Yapılar

Kentin en eski yerleşim alanı, küçük bir tepe olan Monte Taber'dir. Roma dönemi surlarının kalıntıları buradaki bazı sokaklarda hala görülür. Eski kentin ortasındaki Barselona Katedrali'nin yapımına 1289'da kuzey cephesi ile başlanmış büyük bölümü 14. yüzyılda yapılmasına karşın ancak 15. yüzyıl sonlarında tamamlanmıştır. Batı cephesi ise 19. yüzyılda eklenmiştir. Geç gotik kiliselerde görülen mekansal bütünlük endişesi bu yapıda da kendini gösterir. Neflerin genişliği, yüksekliği, geniş aralıklı taşıyıcı ayakların inceliği ve transeptin ana nefe göre çok az dışarı taşması ile iç mekan bütün uzunluğu ve genişliğiyle tek bir hacim olarak kavranmaktadır. İç payandalar arasında şapeller yer alır. Bezemelerde zarif, gösterişli ve egzotik bir üslup egemendir; ışık kullanımı ise kısıtlıdır. Katedralin yakınlarındaki 'de, büyük bölümü 14. yüzyılda inşa edilen Barselona kontlarının sarayı Palacio Real Mayor ve Aragon krallık arşivinin korunduğu 16. yüzyıl sarayı yer alır. Plaza de San Jaime'de 15. ve 16. yüzyıllrda inşa edilen Kongre Sarayı ve gotik Belediye Meclisi Binası vardır. Puerta de la Paz'daki 65 m'lik Kristof Kolomb Anıtı ve hemen yakınında bugün deniz müzesi olarak kullanılan 14. yüzyıl tersanesi Reales Atarazanas, kentin ilgi çekici yapılarındandır.

Barselona'nın belki de en önemli mimari yapısı ve kentin simgesi olan devasa Sagrada Familia Kilisesi'nin yapımına 1882 yılında mimar başladı. Bir yıl sonra ünlü Katalan mimar Antoni Gaudi görevi devraldı. Gaudi'nin ömrü ancak kilisenin ön cephesi ve planlanan on sekiz kuleden sekizini tamamlamak için yetti. Gotik tarzın örneği olan ünlü kilise hâlâ tamamlanamadığı için 'Bitmeyen Kilise' olarak da bilinir. Kilisenin 2026-2028 yılında tamamlanması bekleniyor.

Kente damgasını vuran yerlerden birisi de Akdeniz'in en hareketli limanı olan Barcelona Limanıdır. Bu limana yılda 700.000'den fazla gemi uğradığı söylenir. Limana çıkan ana yollardan biri, ünlü kâşif 'na gider.

Kent Meydanında yer alan arena, Katalanlar ve turistler için ilgi çekici bir yerdir. Flamenko dansının izlenebileceği gece kulüpleri çok sayıdadır. Aslında Barcelona daha çok bir eğlence şehridir; kentin her yerinde eğlenilebilecek yerler bulmak mümkündür.

Ulaşım

Kentteki ulaşım otobüs, troleybüs, metro ve banliyö trenleri ile sağlanır. Tramvaylar 1971'de kaldırılmıştır. 1970'lerde hızlı ulaşıma olanak veren çevre yolları ve Tibidabo Tepesinin altından geçen tünellerle kentin çevredeki tepelerin ötesine doğru genişlemesi sağlanmıştır.

1747'de inşa edilen dalgakıran 17. yüzyılda bir liman haline gelmiştir. Sonraları genişletilen Barselona limanı giderek bugünkü dev boyutlarına ulaşmıştır.

Havalimanları

Barcelona Uluslararası Havalimanı, kentin 10 km dışında, Llobregat Ovası'nda kurulmuştur. Şehir merkezinden 17 km uzaklıkta yer alan havalimanı, yıllık 35 milyonun üzerindeki yolcu trafiğiyle İspanya'nın ikinci, Akdeniz kıyısındaki en büyük havalimanıdır. Havalimanı çoğunlukla İspanya içine ve Avrupa'ya yapılan seferlerde kullanılır, bunun dışında havalimanını, Latin Amerika, Asya ve ABD'deki destinasyonlara uçan havayolları da kullanır.

Barselona'ya 20 km uzaklıktaki Sabadell Havalimanı ise adını aldığı Sabadell kasabasının yakınındadır ve uçuş eğitimi ile özel uçaklar için kullanılır. Barselona'dan 90 km uzakta bulunan, Fransa sınırı yakınındaki Girona-Costa Brava Havalimanı düşük maliyetli havayolları tarafından tercih edilir.

Kardeş şehirler

Montpellier, Fransa (1963)
Rio de Janeiro, Brezilya (1972)
Monterrey, Meksika (1977)
Boston, Massachusetts, Amerika Birleşik Devletleri (1983)
Busan, Güney Kore (1983)
Köln, Almanya (1984)
Sao Paulo, Brezilya (1985)
İstanbul, Türkiye (1985)
Montevideo, Uruguay (1985)
Sankt-Peterburg, Rusya (1985)
Havana, Küba (1993)
Kobe, Japonya (1993)
Anvers,Belçika (1997)
Tel Aviv, İsrail (1998)
Gaza, Filistin (1998)
Dublin, İrlanda (1998)
Atina, Yunanistan (1999)
İsfahan, İran (2000)
Sarayova, Bosna-Hersek (2000)
Valparaíso, Şili (2001)
Şanghay, Çin (2001)
Dubai, Birleşik Arap Emirlikleri (2006)

Galeri

Barselona

Barselona merkezi panoraması

La Sagrada Familia
Plaza de Cataluña
Casa Batlló
Ramblas
Avinguda Diagonal
Barselona Katedrali
Palacio Real Mayor
Kristof Kolomb Anıtı
Ulusal Müze
Camp Nou

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel

^ "Ajuntament de Barcelona". Generalitat of Catalonia. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Kasım 2015.
^ "El municipi en xifres: Barcelona". Institut d'Estadística de Catalunya. 24 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2015.
^ . 2021. 19 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ . 7 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2023.
^ . 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ . 21 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2007.
^ "Football Money League" (PDF). 24 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2013.
^ Philo, Katie (22 Eylül 2011). . Mail Online (İngilizce). 24 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020.
^ "Informes Anuales - 2012" (PDF). 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2013.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v . 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2008.

Genel

Bu maddenin şu anda kamu malı olan Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü'nden metin içermektedir‎. Smith, William, (Ed.) (1854–1857). "Barcelona". Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü (İngilizce). Londra: John Murray.

Dış bağlantılar

. 25 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[municat-1] "Ajuntament de Barcelona". Generalitat of Catalonia. 4 Ocak 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Kasım 2015.

[idescat-2] "El municipi en xifres: Barcelona". Institut d'Estadística de Catalunya. 24 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Kasım 2015.

[nüfus-3] . 2021. 19 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] . 7 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2023.

[5] . 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[6] . 21 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2007.

[7] "Football Money League" (PDF). 24 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2013.

[8] Philo, Katie (22 Eylül 2011). . Mail Online (İngilizce). 24 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2020.

[9] "Informes Anuales - 2012" (PDF). 25 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Ağustos 2013.

[ben-10] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v . 27 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2008.