Bayağı doğan (Falco peregrinus), gökdoğan,alaca doğan ya da yalnızca doğandoğangiller (Falconidae) familyasından oldukça yaygın bir gündüz yırtıcı kuş türüdür. Büyük bir kuş olan gökdoğanın sırtı kül grisi, başı kara ve alt kısımları beyaz üzerine çubukludur. Kuşlarla beslenen yırtıcı kuşlarda görüldüğü üzere, gökdoğan eşeysel dimorfizm sergiler ve dişileri erkek bireylerden biraz daha büyüktür. Gökdoğan hızıyla tanınır; avına doğru yaptığı kendine özgü dalış sırasında maksimum hızının anlık olarak saatte 360 km’nin üzerine çıkabildiği tahmin edilmektedir. Bu hız, gökdoğanı hayvanlar âleminin en hızlı türü yapmaktadır.
Bayağı doğan | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Korunma durumu | |||||||||||||||||
Asgari endişe altında (IUCN 2.3) | |||||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
İkili adlandırma | |||||||||||||||||
Falco peregrinus Tunstall, 1771 | |||||||||||||||||
Alt türler | |||||||||||||||||
Metne bakınız | |||||||||||||||||
Sarı: Yaz konuğu - üreme alanı Yeşil: Yerleşik üreme alanı Mavi: Kış konuğu Açık mavi: Geçiş ziyaretçisi | |||||||||||||||||
Sinonimler | |||||||||||||||||
Falco atriceps Hume Falco kreyenborgi Kleinschmidt, 1929 |
Gökdoğanın üreme alanları arktik tundralardan dönencelere kadar çok geniş bir alanı kapsar. Kutup bölgeleri, çok yüksek dağlar ve tropikal yağmur ormanlarının dışında dünyanın her yerinde bulunur. Üzerinde buz olmayan büyük kara parçası olarak yalnızca Yeni Zelanda’da hiç gökdoğan bulunmamaktadır. Bu dağılım, gökdoğanı dünyanın en yaygın yırtıcı kuşu hatta karada yaşayan en yaygın omurgalı hayvanı yapmaktadır. Türün Latince bilimsel adı, birçok kuzey popülasyonunun göç davranışlarına ithafen "gezici doğan" anlamına gelmektedir. Uzmanlar, boyutları ve görünüşleri değişen 17 ila 19 alt tür olduğunu savunmaktadır. Bu sayısal farklılığın sebebi kızıl enseli doğanın gökdoğan türü içinde iki ayrı alt tür olarak mı ya da kendine özgü F. pelegrinoides türü olarak mı sınıflandırılması gerektiği konusundaki anlaşmazlıklardır.
Gökdoğan genel olarak orta boyda kuşlarla beslenir ama küçük memelileri, küçük kertenkeleleri ve hatta böcekleri de avladıkları gözlemlenmiştir. Bir yaşında cinsel olgunluğa erişen gökdoğan hayat boyunca tek eşli olarak yaşar ve yuvasını kayalık kenarlarında ve son zamanlarda insan yapısı yüksek binalarda yapar. Böcek öldürücülerin, özellikle DDT’nin kullanılması nedeniyle gökdoğan türü birçok yerde tehdit altındadır. 1970'lerin başından itibaren başlayan DDT kullanımı yasağıyla birlikte ve yuvaların korunması ve hayvanların doğaya salınmasıyla popülasyonlar toparlanmıştır.
Taksonomi ve dağılımı
Falco peregrinus günümüzde kullanılan bilimsel adıyla ilk olarak 1771 yılında İngiliz kuşbilimci Marmaduke Tunstall tarafından Ornithologia Britannica adlı eserinde tanımlanmıştır. Falco peregrinus 1225 yılında Albertus Magnus tarafından kullanılmış halk latincesi bir ifadedir. Bu ismin seçilmesinin ardında yatan gerçek, genç gökdoğanların ulaşılması zor olan yuvalarında değil de üreme bölgelerine göç ederken yakalanmalarıdır. Doğan için kullanılan Latince falco terimi, orak anlamına gelen falx sözcüğüyle bağlantılıdır ve uzun ve ince kanatlarının uçarken oluşturduğu silüetten gelmektedir. Gökdoğan, aynı kökene sahip olduğu Hierofalco altcinsini oluşturan ulu doğan, bıyıklı doğan, laggar doğanı ve aksungur ile birlikte kır doğanı (F. mexicanus) ile aynı cins içinde sınıflandırılır. Bu türlerin kökeni diğer doğanlardan muhtemelen yaklaşık 8-5 milyon yıl önce Miyosen'in son dönemi ile Pliyosen’in ilk döneminde birbirinden uzaklaşmıştır. Gökdoğan ve Hierofalco grubunda hem Eski Dünya hem Kuzey Amerika türlerinin bulunması nedeniyle kökeninin Batı Avrasya’da ya da Afrika’da olması muhtemeldir. Diğer doğan türleri ile olan ilişkisi çok açık değildir; çok yaygın olan melezleşme, mitokondriyal dizi analizlerinde karışıklığa yol açmaktadır. Günümüzde esaret altında yetiştirilen gökdoğan diğer türlerle sıklıkla melezleştirilmektedir. Atmacacılık ve doğancılık için dayanıklılığı ile tanınan bıyıklı doğan (F. biarmicus) ve dikkat çekici renklerde büyük kuşlar üretmek için aksungur (F. rusticolus) ile çiftleştirilir.
Alt türler ve dağılımı
Falco peregrinus‘un çok sayıda alt türü tanımlanmış, bunlardan on dokuzu, 1994’te Dünya Kuşları El Kitabı adlı kitapta kabul görmüştür. Bu kitapta Kanarya Adaları ve Afrika’nın kuzey kıyılarında bulunan kızıl enseli doğan ayrı bir tür (F. pelegrinoides.) olarak değil, Falco peregrinus türünün iki ayrı alt türü (pelegrinoides ve babylonicus) olarak tanımlanmıştır. Aşağıdaki harita bu 19 türün genel coğrafi dağılımını göstermektedir:
- Falco peregrinus anatum, Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte tarafından 1838’de tanımlanmıştır ve Amerika gökdoğanı olarak bilinir. Bilimsel adı "ördek gökdoğanı" anlamına gelir. Bir zamanlar kısmen leucogenys içinde yer almıştır. Günümüzde esas olarak Kayalık Dağlarda bulunur. Önceden Kuzey Amerika’nın tamamında, tundradan kuzey Meksika‘ya kadar yaygın olarak bulunurdu. Bu bölgelerde popülasyonu yeniden canlandırmak için çalışmalar yapılmaktadır. Çok kuzey bölgelerde üreyenler dışında, ergen anatumların çoğu üredikleri alanlarda kışlarlar. Batı Avrupa’ya kadar göç edenler yalnızca 1968’den beri ayrı bir alt tür olarak tanınan, kuzeyde yaşayan tundriuslardır ve güçlü bir göçmen özelliğine sahiptirler. Anatum alt türü peregrinuse benzer ama biraz daha ufak yapılıdır. Ergen bireylerin renkleri daha soluk ve alt tüyleri daha az desenlidir. Ancak genç bireyler daha koyu renkli ve alt tüyleri de daha desenlidir. Erkekler 500g–700g ağırlığında iken dişiler 800g–1100g ağırlığındadır.
- Falco peregrinus babylonicus, Philip Sclater tarafından 1861’de tanımlanmıştır. İran’ın doğusunda Hindukuş Dağları boyunca ve Tanrı Dağlarından Altay Dağlarına kadar olan alanda yaşarlar. Az sayıda kuş kuzey ve kuzeybatı Hindistan’da yarı-çöl bölgelerde kışlar.Kaynak hatası:
<ref>
etiketi için</ref>
kapanışı eksik (Bkz: ) Bu alt türün içinde caucasicus ırkı ve önerilen punicus ırkı yer alır, diğerleri pelegrinoides, kızıl enseli doğanlar (ayrıca aşağıya bakınız) ya da bu alt türler arasında Cezayir civarında görülen nadir melezler olabilir. Akdeniz çevresinde kurak bölgeler dışında İber Yarımadasından Kafkaslara kadar olan bir bölgede bulunurlar. Göçmen değillerdir. Daha küçük yapılı olup alt tüylerinde paslı bir ton görülür. Erkekler 445g civarında, dişiler ise 920g civarındadır. - Falco peregrinus calidus, John Latham tarafından 1790’da tanımlanmıştır ve önceden leucogenys olarak adlandırılmış olup caeruleiceps ırkını da içermektedir. Avrasya’nın Arktik tundrasında Murmansk Oblastından Sibirya’da Yana ve Indigirka nehirlerine kadar olan bölgede ürer. Tamamen göçmen bir karaktere sahiptir ve kışları güneyde Güney Asya ile Sahraaltı Afrika’ya kadar iner. Genellikle sulak alanlarda görülür. Özellikle tepe bölgesinde olmak üzere peregrinusdan daha soluk renge sahiptir. Erkekler 588g–740g, dişiler ise 925g–1333g ağırlığındadır.
- Falco peregrinus cassini, Sharpe tarafından 1873'te tanımlanmıştır ve güney gökdoğanı olarak bilinir. Bu alt türe dahil olan kreyenborgi, soluk doğan Güney Amerika’nın en güneyinde yaşayan lökist polimorf örneğidir ve uzun zaman ayrı bir tür olarak düşünülmüştür. Üreme alanı Güney Amerika’da Ekvador’dan Bolivya üzerinden geçerek kuzey Arjantin ile Şili’ye oradan Tierra del Fuego ve Falkland Adalarına kadar uzanır. Göçmen değildir. Kulak bölgesinde kara bir bölge bulunur ve biraz daha ufak yapılıdır. Kreyenborgi varyasyonunun üzeri orta derece gri, alt kısmı az şeritli ve baş deseni ulu doğan gibidir ancak kulak bölgesi beyazdır.
- Falco peregrinus ernesti, Sharpe tarafından 1894'te tanımlanmıştır. Endonezya’dan Filipinler’e ve güneyde Papua Yeni Gine ile Bismarck Adaları’nın yakınlarına kadar olan bölgede yaşar. Nesiotes alt türünden coğrafi olarak ayrıldığının kanıtlanması gerekmektedir. Göçmen değildir. Alt tüylerindeki desenler çok koyu ve yoğun çubuklardan oluşur. Kulak bölgesi karadır.
- Falco peregrinus furuitii, Momiyama tarafından 1927’de tanımlanmıştır. Japonya’da Honshū’nun güneyinde Izu ve Ogasawara Adalarında yaşar. Göçmen değildir. Çok nadir bulunur ve hatta yalnızca bir adada kalmış olabilir. Koyu rengi pealeiye benzer ama özellikle kuyruk bölgesi daha koyudur.
- Falco peregrinus japonensis, Johann Friedrich Gmelin tarafından 1788’de tanımlanmıştır. Kleinschmidti, pleskei ve harterti varyasyonlarını da kapsar. Sibirya’nın kuzeydoğusu ile Kamçatka’da (muhtemelen bu bölgenin kıyılarına yerine pealei alt türü geçmiştir) ve Japonya’da yaşar. Kuzey popülasyonları göçmen iken Japonya popülasyonu göçmen değildir. Peregrinusa benzer ama gençleri anatumdan daha da koyu renklidir.
- Falco peregrinus macropus, William John Swainson tarafından 1837’de tanımlanmıştır ve Avustralya gökdoğanı olarak bilinir. Güneybatı dışında Avustralya’nın her bölgesinde bulunur. Göçmen değildir. Görünüş olarak brookeiye benzer ama biraz daha ufak yapılıdır ve kulak bölgesi tamamen karadır. Ayakları görece geniştir.
- Falco peregrinus madens, Sidney Dillon Ripley ve Watson tarafından 1963’te tanımlanmıştır. Eşeysel dikromatizm göstermesi yani erkek ve dişi bireylerin farklı renklerde olmasıyla olağandışı bir alt türdür. Kızıl enseli doğan, ayrı bir tür olarak sınıflandırıldığında bazen o türün içine katılır. Yeşil Burun Adalarında yaşar ve göçmen değildir. Soyu tükenmek üzeredir, yalnızca altı ila sekiz çift kuş kalmıştır. Erkeklerin tepesi, ensesi, kulakları ve sırtı pas rengindedir ve alt tüyleri pembemsi kahverengidir. Dişileri, özellikle tepe ve enseleri olmak üzere genel olarak canlı kahverengindedir.
- Falco peregrinus minor, Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte tarafından 1850’de tanımlanmıştır. Önceleri genellikle perconfusus olarak adlandırılmıştır.Sahraaltı Afrika’da bölge bölge ve Güney Afrika’nın tamamında bulunur. Kuzey’de Atlantik kıyısı boyunca Fas’a kadar uzanır. Göçmen değildir. Küçük ve koyu renklidir.
- Falco peregrinus nesiotes, Ernst Mayr tarafından 1941’de tanımlanmıştır.Fiji’de ve muhtemelen Vanuatu ile Yeni Kaledonya’da bulunur. Göçmen değildir.
- Falco peregrinus pealei, Robert Ridgway tarafından 1873'te tanımlanmıştır ve Peale gökdoğanı olarak tanınır. Rudolfi varyasyonunu da içerir. Kuzey Amerika’nın Pasifik bölgesinin kuzeybatısında Puget Sound’un kuzeyinden başlayarak Britanya Kolumbiyası kıyılarından (Queen Charlotte Adaları dahildir) Alaska Körfezi ve Aleut Adaları boyunca Bering Denizi’nin en doğusunda Rusya kıyılarına kadar uzanan bölgede yaşar. Ayrıca Kuril Adaları ve Kamçatka kıyılarında da görülür. Göçmen değildir. Gökdoğan alt türleri içinde en büyük olanıdır. Büyük ve koyu renkli tundrius ya da çok çizgili ve büyük bir anatum gibi görünür. Gagası oldukça geniştir. Genç bireylerin tepesi genelde soluk renklidir. Erkekler 700g–1000g, dişiler ise 1000g–1500g ağırlığındadır.
- Falco peregrinus pelegrinoides, Coenraad Jacob Temminck tarafından 1829’da tanımlanmıştır ve Kanarya Adaları'ndan Kuzey Afrika boyunca Mezopotamya’ya kadar uzanan bölgede yaşar. Görünüş olarak brookeiye çok benzer ama üst tüyleri belirgin şekilde daha soluktur, pas rengi ensesi vardır ve alt tüylerinde bulunan çizgiler daha azdır. Daha küçük yapılıdır. Dişilerin ağırlığı 610 g civarındadır.
- Falco peregrinus peregrinator, Carl Jakob Sundevall tarafından 1837'de tanımlanmıştır ve Hint gökdoğanı, kara şahin, hint şahini olarak da tanınır.Kaynak hatası:
<ref>
etiketi için</ref>
kapanışı eksik (Bkz: ) Kızıl enseli doğanın kendine özgü garip bir uçuş şekli vardır. Fulmarların bazen yaptığı gibi kanatlarının yalnızca dış kısmını çırpar. Bu tarz uçuş gökdoğanlarda çok az görünür ve kızıl enseli doğanın uçuş şekli kadar belirgin değildir. Kızıl enseli doğanın omuz ve kalça kemikleri gökdoğana göre daha kalındır ama ayakları daha küçüktür. Kızıl enseli doğanlar aynı bölgede yaşayan gökdoğanlardan farklı zamanlarda ürerler ama postzigotik üreme engelleri yoktur. Gökdoğan – kızıl enseli doğan ("peregrinoid") grubunda %0,6-0,7’lik bir genetik ayrılık bulunur.
Bir başka alt tür olan Falco peregrinus madens de zaman zaman ayrı bir tür olarak tanınır ve bu durumda F. pelegrinoides türü içinde sınıflandırılır
Biyoloji ve davranış
Fiziksel nitelikler
Gökdoğanın gövde boyu 36 ile 58 cm arasında, kanat açıklığı da 91 ile 112 cm arasında değişir. Ağırlığı 600 g ile 1300 g arasındadır. Erkek ve dişi bireylerin tüyleri benzer renkte ve biçimdedir ancak eşeysel dimorfizm nedeniyle dişi bireyler erkek bireylerden yaklaşık %15-20 daha büyük ve %40-50 daha ağırdır.
Erişkin bireylerin sırt tüyleri ve uzun uçlu kanatları mavimsi siyah ile kül grisi renkleri arasındadır ve belli belirsiz koyu şeritler görülür; kanat uçları karadır. Alt bölgelerdeki tüyler beyaz ile pas rengi arasında değişkenlik gösterir ve koyu kahve ile kara şeritler göze çarpar. Sırt ile aynı renkte olan kuyruğun üzerindeki ince şeritler daha belirgindir. İnce ve uzun olan kuyruğun ucu yuvarlak ve karadır. Kuyruğun en ucunda ak bir şerit bulunur. Kafa kara renktedir ve soluk renkli ensenin yanları ile beyaz boğaz ile kontrast oluşturur. Beyaz renkli yanaklarda "bıyık" gibi her iki yanda siyah şerit bulunur.Gaganın tabanı ve ayaklar sarı renklidir ama gaganın ucu ile pençeler karadır. Üst gaganın ucu doğal uyum sonucunda oluşmuş ve gökdoğanın avının boyun omurunu keserek öldürmesini sağlayacak şekilde çentiklidir. Erişkin olmayan gökdoğanların rengi kahveye daha yakındır ve belirgin şeritler yerine düzensiz koyu çizgiler görülür. Gözlerinin çevresi ve gagalarının dibi soluk mavimsi renktedir.
Üreme ve yaşam çevrimi
Gökdoğan bir yaşın sonunda cinsel olgunluğa erişir ama sağlıklı popülasyonlarda iki ile üç yaşından sonra çiftleşir. Yaşamları boyunca tekeşlidirler ve aile her yıl aynı yuvaya geri döner. Erkek havada akrobatik hareketlerle, spiral uçuşla ve keskin dalışlarla dişiye kur yapar. Erkek yakaladığı avını havada dişiye verir. Dişi, erkeğin pençelerinden avı alabilmek için ters olarak uçar.
Üreme mevsiminde gökdoğan kendi bölgesini korur, yuvalar arasında yaklaşık 1 km uzaklık bulunur. Yuvalar arasında bulunan mesafe eşler ve yavruları için yeterli besin kaynağı bulunmasını sağlar. Bir üreme bölgesi içinde gökdoğan çiftinin birkaç yuvası bulunabilir. 16 yıllık bir dönem için çiftin kullandığı yuva sayısı bir ile yedi arasında değişebilir.
Gökdoğan genellikle kayalık yarlarda, hafif çökük yerlerde yuvalanır. Yuva yerini dişi seçer ve yumurtalarını bırakabilmek için gevşek toprakta, kumda, çakılda ya da ölü bitki örtüsünü kazıyarak sığ çukurlar oluşturur. Yuvayı yapmak için başka bir malzeme kullanmaz. Kayalıklarda yapılan yuvalar genellikle bitki örtüsü bulunduran ve güneye bakan yamaçlarda olur.Avustralya’nın bazı kısımları ve Kuzey Amerika’nın kuzeyi gibi bazı bölgelerde yuva yapmak için geniş ağaç kovukları da kullanılır. Avrupa gökdoğanlarının soyu tükenmeden önce orta ve batı Avrupa’da bu kuşlar diğer büyük kuşların artık kullanılmayan yuvalarını da kullanırlardı. Arktik gibi insandan uzak bölgelerde dik yamaçlar ve hatta alçak kayalar da yuva için kullanılabilir. Üreme bölgelerinin çoğunda artık gökdoğanlar insan yapımı yüksek binalarda ve köprülerde de yuva yapmaktadır. Bu yüksek yapılar, gökdoğanın doğal olarak seçtiği yüksek kayalıklara benzemektedir.
Gökdoğan çifti seçilen yuva bölgesini diğer gökdoğanlardan, kargalardan, balıkçıllardan, martılardan ve yuva yerdeyse tilkiler, sansarlar, kedigiller, ayılar ve kurtlar gibi memelilerden korur. Hem yuvalar hem de gökdoğan çifti daha büyük olan kartal, puhu ve aksungur gibi yırtıcı kuşların saldırısına uğrayabilir. Yuvalarını savunan gökdoğanların normalde uzak durdukları kaya kartalı ve kel kartal gibi kendinden oldukça büyük yırtıcıları yuvalarına çok yaklaştıkları için öldürdükleri bilinmektedir.
Yumurtlama zamanı bölgeden bölgeye değişiklik gösterir ama genellikle Kuzey Yarımküre’de şubat ile mart aylarında, Güney Yarımküre’de ise Temmuz ile Ağustos aylarındadır. Avustralya alt türü macropus Kasım ayına kadar yumurtlayabilir ve ekvator popülasyonları Haziran ile Aralık arasında herhangi bir zamanda çiftleşir. Eğer yumurtalar üreme mevsiminin başında kaybolduysa, dişi bir kere daha yumurtlar ancak kısa yaz mevsimi olan Arktik bölgesinde buna çok ender rastlanır. Genellikle üç ile dört arasında ama bazen en az bir ya da en çok beş yumurta yumurtlayabilir. Yumurtalar kırmızı ve kahverengi lekeler ile beyaz ve ten rengi arasında değişir. Genellikle dişinin yattığı kuluçka süresi 29 ile 33 gün arasındadır. Kuluçkaya gündüzleri erkek de yardımcı olur ama geceleri yalnızca dişi yumurtalarla yatar. Yuvada bulunan ortalama yavru sayısı 2,5’tur ve ortalama palazlanma sayısı ise yuva başına 1,5’tur.
Yavrular yumurtadan çıktığında krem rengi–beyaz arası tüyle kaplıdır ve görece büyük ayakları vardır. Hem erkek hem dişi, yavruları beslemek için avlanmak üzere yuvadan ayrılır. Ebeveynlerin avlanma alanları yuvadan 19-24 km arasında uzaklığa erişebilir. Yavrular yumurtadan çıktıktan 42-46 gün sonra palazlanır ve iki aylığa kadar ebeveynine bağımlı kalır.
Gökdoğanların doğada yaşam süresi 15,5 yıl kadardır. Bir yaşına kadar ölüm oranı %59–70 arasıdır ve her yıl %25–32 arası azalır. İnsan yapımı binalar ile çarpışmanın dışında gökdoğanlar daha büyük olan kartal ve puhu gibi yırtıcı kuşlar tarafından avlanırlar.
Gökdoğanlar bir dizi parazit ve patojene konaklık yapar. Avipoxvirus, Newcastle hastalığı virüsü, falconid herpesvirus 1 (ve muhtemelen diğer Herpesviridae de dahil olmak üzere) ve bazı mikozlar ile patojenik bakterilerin vektörüdür. Endoparazitler arasında Plasmodium relictum (genellikle gökdoğanda kuş sıtmasına neden olmaz), Strigeidaetrematodlar, Serratospiculum amaculata (nematodu) ve şerit solucanları sayılabilir. Bilinen gökdoğan ektoparazitleri arasında ısırıcı bitler (Mallophaga), Ceratophyllus garei (bir pire türü) ve Hippoboscidae sinekleri (Icosta nigra, Ornithoctona erythrocephala) sayılabilir.
Avlanma ve beslenme
Gökdoğan hemen hemen yalnızca güvercin ve kumru, su kuşları16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ötücü kuşlar ve yağmur kuşları gibi orta büyüklükte kuşları avlayarak beslenir. Dünya üzerinde yaklaşık 1.500-2.000 arası kuş türünün (bu toplam kuş türlerinin kabaca beşte biri eder) gökdoğanlar tarafından avlandığı tahmin edilmektedir. Kuzey Amerika’da avların boyutları 3 g’lık sinek kuşundan 3,1 kg'lık Kanada turnasına kadar değişkenlik gösterir. Avların arasında küçük yırtıcılardan Amerika kerkenezi de bulunur. Gece avladığı küçük yarasalar dışında gökdoğan küçük memelileri nadiren avlar ama fırsat bulduğunda keme, fare, tavşan ve sincap da avlar. Büyük yapılı alt tür olan pealeinin kıyı popülasyonları neredeyse her zaman deniz kuşları ile beslenir.Brezilya’da Cubatão’nun mangrov bataklığında kışlayan bir tundrius alt türü gökdoğanın, başarılı bir şekilde genç bir kızıl aynağı avladığı gözlemlenmiştir. Av olarak neyin bulunduğuna bağlı olarak, böcekler ve sürüngenler diyetlerinin küçük bir bölümünü oluşturur. Şehir bölgelerinde gökdoğanın diyetinin büyük bölümü kaya ve sokak güvercinleri oluşturur; hatta bazı şehirlerde diyetlerinin %80’idir. Kumru, sığırcık ve karga gibi diğer şehir kuşları da avların arasındadır.
Gökdoğan, avlarının daha etkin olduğu seher vaktinde ve alacakaranlıkta avlanır. Ancak gece göçen kara boyunlu batağan ve bayağı bıldırcın gibi birçok kuşu göç mevsiminde geceleri avlar. Şehirlerde de gece avlandığı görülmüştür. Gökdoğan avlanmak için açık alana ihtiyaç duyar, dolayısıyla daha sıklıkla su, bataklık, vadi, tarla ve tundra üzerinde, ya yüksek bir tünekten ya da havadan arayarak avlanır. Avını bulunca, kuyruğunu ve kanatlarını arkaya doğru katlayarak, ayakları kıvrılmış şekilde dalışa geçer. Sıkıca kapadığı pençeleriyle avına havada çarparak sersemletir ya da öldürür ve dönerek yere düşmeden avını havada yakalar. Eğer avı taşıyamayacağı kadar ağır ise yere düşmesini bekler ve düştüğü yerde yer. Avını yemeden önce tüylerini yolar.
Gökdoğanların av için dalış yaptıklarında ulaştıkları hız ile ilgili birçok yazı yazılmış ve araştırma yapılmıştır. Ancak aerodinamik hesaplar ile tahmin edilen teorik hızlar, güvenilir şekilde ölçülmüş gerçek maksimum hızlar ve türün ortalama olarak kullandığı hızlar birbirinden ayrılmalıdır. "İdeal" bir gökdoğanın uçuş fiziği üzerine yapılan bir çalışma, düşük irtifadan yapılan dalışlarda 400 km/s, yüksek irtifadan yapılan dalışlarda da 625 km/s teorik hızlarına ulaşılabileceğini göstermiştir. René-Jean Monneret’ye göre de kuşun kütlesi, hacmi, aerodinamik sürtünme katsayısı, izlediği yolun yer ile olan açısı ve yolun uzunluğuna göre dik açılı uzun dalışlarda teorik olarak 400 km/s hızın üzerine çıkabileceği hesaplanmaktadır. Bu hesaplamaların tamamen teorik olduğunu ve avlarını çarpmanın yarattığı şok ile öldürmelerinin dışında, gökdoğanların gerçekten bu hızlara ulaştığını gösteren somut bir kanıt olmadığını belirtmek gerekir.
Ken Franklin 2005 yılında 389 km/s hızla dalış yapan bir gökdoğanı kaydetmiştir. Ekstrem durumların dışında gökdoğanın saldırı için dalışta kullandığı normal ölçülmüş hızlar 130 km/s ile 184 km/s arasında değişir. Yine de, en azından dalış esnasında, gökdoğan dünyanın en hızlı kuşu olarak kabul edilir. Çok hızlı saldırı dalışlarına rağmen avını sıklıkla kaçırır çünkü bu hızlı dalış sırasında avcısını fark etmiş olan bir kuşu izlemek kolay değildir.
İnsanlarla ilişkileri
Doğancılık
Gökdoğan Orta Asya’da göçebeler tarafından kullanılmaya başlandığından beri yani 3.000 yıldır kuş avlamak için doğancılıkta kullanılmaktadır. Yüksek hızla dalış yapabilme yeteneği nedeniyle çok aranmakta ve tecrübeli doğancılar tarafından sıklıkla tercih edilmektedir. Ayrıca havaalanlarında uçuş güvenliğini sağlamak için kuşları kaçırtmakta da gökdoğanlara görev verilmiştir.II. Dünya Savaşında da posta güvercinlerini engellemek için kullanılmıştır. Gökdoğan hem doğancılık hem de soyunun tükendiği yerlerde popülasyonu canlandırma amacıyla esaret altında başarıyla üretilmiştir.
Böcek öldürücülerin tehdidi
1950’lerden 1970'lere kadar başta DDT olmak üzere organoklorin böcek öldürücülerin kullanılması nedeniyle gökdoğanın soyu tehdit altına girmiştir. Böcek öldürücüler besin zincirinde giderek artan dozlarda organoklorinin gökdoğanların yağ dokusunda birikmesine ve dolayısıyla yumurta kabuklarında kalsiyum miktarının azalmasına neden olmuştur. Daha ince kabuklar nedeniyle de yumurtadan çıkabilen yavru sayısı çok azalmıştır. Dünya’nın çeşitli bölgelerinde, örneğin ABD’nin doğusunda ve Belçika’da bu türün soyu bölgesel olarak tükenmiştir.
Kurtarma çalışmaları
ABD, Kanada, Almanya ve Polonya’da vahşi yaşamı koruma kurumları esaret altında gökdoğan yetiştirmektedir. Yavrular ya bir oluk vasıtasıyla ya da yetişkin gökdoğan kafasına benzeyen el kuklasıyla beslenerek insana alışmaması sağlanır. Yeteri kadar büyüdüklerinde yavrular besleme kutusundan çıkarılır ve kanatlarını açmalarına izin verilir. Yavru palazlandıkça avlamayı öğrenmesi için besleme sıklığı azaltılır. Esaret altında yetiştirilen gökdoğan doğaya salınmadan önce özel bir kafes ile yüksek bir binanın tepesinde ya da kayalıklarda birkaç gün tutularak gelecekte yaşayacağı çevreye uyum sağlamasına olanak sağlanır.
Dünya çapında yürütülen kurtarma çalışmaları başarılı sonuçlar vermiştir. DDT kullanımının hemen hemen her yerde yasaklanması kuşların başarılı olarak üremelerine olanak sağlamıştır. Gökdoğan, ABD’nin tehdit altındaki türler listesinden 25 Ağustos 1999’da çıkarılmıştır.
Günümüzde durum
Dünyanın birçok yerinde gökdoğan popülasyonları giderek çoğalmaya başlamıştır. Büyük Britanya’da 1960’larda yokolma sınırına gelen popülasyon, ‘’Kuşları Koruma Kraliyet Derneği’’nin (RSPB) çalışmalarıyla artış göstermiştir. RSPB’nin tahminlerine göre İngiltere’de 1.402 çift üreyen gökdoğan bulunmaktadır. Büyük Britanya’da artık gökdoğanlar birçok dağlık ve kıyı bölgesinde olduğu kadar şehir alanlarında da yuva yapmakta ve sokak güvercinleriyle beslenmektedir. Dünya’nın birçok bölgesinde şehir yaşamına uyum sağlayan gökdoğan, yüksek binaların ve köprülerin tepesinde yuva yaparak yaşamını sürdürmektedir. Kuşların buralarda yuva yapması cesaretlendirilmekte ve kimi zaman bu yuvalar kameralarla izlenmektedir.
Kültürel önemi
Etkileyici avlanma teknikleri yüzünden gökdoğan genellikle saldırganlık ve savaş becerisiyle anılmıştır. Mississippi kültüründe (MS 800-1500) yaşayan Amerika yerlileri diğer yırtıcı kuşlarla birlikte gökdoğanı “göksel gücün” sembolü olarak gördüler ve yüksek statü sahiplerini bu kuşların kostümleriyle gömdüler.Orta Çağ’ın sonlarına doğru avcılık için gökdoğanları kullanan Batı Avrupa aristokrasisi yırtıcı kuşlar hiyerarşisinde krallarla eşleştirilen aksungurdan hemen sonra gökdoğanları prenslerle eşleştirmişlerdir. Gökdoğan “pençelerinden çok cesaretini kuşanmış, krallara lâyık bir kuş” olarak görülüyordu.
Kaynakça
- Atıflar
- ^ Bülent Gözcelioğlu (2002). . TÜBİTAK. 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.
- ^ Çakmak, Merete (2005). Anadolu Kuş Adları Sözlüğü:İngilizce-Türkçe-Latince. İstanbul: Kitap Yayınevi. .
- ^ Karol, Sevinç (1963). Zooloji Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ^ Hakan Gür. "Kuşlarda Eşeysel Seçilim ve Dimorfizm". Hacettepe Üniversitesi, Biyoloji Bölümü. Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.[]
- ^ a b c d e f g h White, C.M. (1994), "Family Falconidae", del Hoyo, J., Elliot, A. and Sargatal, J. (Ed.), Handbook of Birds of the World: New World Vultures to Guinea fowl, 2, Barcelona: Lynx Edicions, ss. 216-275, plates 24-28, ISBN (İngilizce)
- ^ a b c d e f g h i j Snow, D.W. (1998), The Complete Birds of the Western Palaearctic on CD-ROM, Oxford University Press, ISBN (İngilizce)
- ^ a b c Tucker, Vance A. (1998). "Gliding Flight:Speed and Acceleration of Ideal Falcons During Diving and Pull Out" (pdf). The Journal of Experimental Biology. Cilt 201. ss. 403-414. JEB1074. 23 Nisan 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.(İngilizce)
- ^ "The World's Fastest Animal Takes New York". Smithsonian magazine. 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.(İngilizce)
- ^ Ferguson-Lees, J.; Christie, D.A. (2001), Raptors of the World, Londra: Christopher Helm, ISBN (İngilizce)
- ^ . BioKIDS Kids' Inquiry of Diverse Species. University of Michigan. 31 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.(İngilizce)
- ^ Cade, T.J. (1996), "Peregrine Falcons in Urban North America", Bird, D.M., D.E. Varland & J.J. Negro (Ed.), Raptors in Human Landscapes, Londra: Academic Press, ss. 3-13, ISBN (İngilizce)
- ^ Cade, T.J. (1988), Peregrine Falcon Populations – Their management and recovery, The Peregrine Fund, Boise, Idaho, ISBN (İngilizce)
- ^ Tunstall, Marmaduke (1771), Ornithologia Britannica: seu Avium omnium Britannicarum tam terrrestrium, quam aquaticarum catalogus, sermone Latino, Anglico et Gallico redditus: cui subjuctur appendix avec alennigenas, in Angliam raro advenientes, complectens, London, J. Dixwell(Latince)
- ^ Merriam-Webster, Inc (1991), The Merriam-Webster new book of word histories, Merriam-Webster, s. 365, ISBN
- ^ a b U.S. Fish and Wildlife Service (1999), All about the Peregrine falcon, 16 Nisan 2008 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 13 Ağustos 2007
- ^ Contra Helbig et al. (1994), Wink et al. (1998). Wink & Sauer-Gürth (2000)
- ^ Helbig et al. (1994), Wink et al. (1998)
- ^ a b Vaurie (1961)
- ^ a b American Ornithologists' Union (1910):p. 164
- ^ a b White, Clayton M.; Clum, Nancy J.; Cade, Tom J.; Hunt, W. Grainger (2002). "Peregrine Falcon (Falco peregrinus)". The Birds of North America Online (A. Poole, Ed.) (İngilizce). Ithaca: Cornell Lab of Ornithology. Erişim tarihi: 11 Kasım 2011.
- ^ a b c d e f g h Ferguson-Lees, J. and Christie, D. (2001), Raptors of the World, Houghton Mifflin Field Guides, ISBN
- ^ Rasmussen, PC & JC Anderton (2005), Birds of South Asia. The Ripley Guide. Volume 2, Smithsonian Institution and Lynx Edicions, s. 116
- ^ Aynı zamanda "Kleinschmidt doğanı" olarak da adlandırılır ama bu japonensisin sinonimi olan F. p. kleinschmidti için kullanılır.
- ^ a b Ellis, David H.; Garat, Cesar P. (1983), (PDF), Auk, 100 (2), ss. 269-71, 7 Kasım 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 24 Mayıs 2008.
- ^ Vaurie, 1961
- ^ Mayr (1941)
- ^ Peters, J. L.; Mayr, E. & Cottrell, W. (1979):p. 423
- ^ a b American Ornithologists' Union (1910):p. 165
- ^ Proctor, N. & Lynch, P. (1993):p. 13
- ^ Arap ve Fars yazarların şahini (شاهین) genellikle kızıl enseli doğanlardır; öte yandan Hint (शाहीन) ve Pakistan (شاہین) kaynakları peregrinatorü tanımlar.
- ^ (Vaurie, 1961)
- ^ a b Wink et al. (2000)
- ^ Helbig et al. (1994)
- ^ Wink et al. (1998)
- ^ Wink & Sauer-Gürth (2000)
- ^ Wink et al. (2004)
- ^ Blondel (1999)
- ^ a b c d e Dewey T (2002). . Animal Diversity Web (İngilizce). University of Michigan Museum of Zoology. 17 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.
- ^ Collin D (2002). "Faucon pèlerin". Oiseaux.net (Fransızca). Ecopains d’abord. 18 Eylül 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Kasım 2011.
- ^ a b c d e Terres, J.K. (1991), The Audubon Society Encyclopedia of North American Birds, Wings Books, New York, ISBN
- ^ a b c d Beckstead, D. (2001)
- ^ a b c d e Blood, D. and Banasch, U. (2001), , 8 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Mayıs 2008
- ^ "— Birds of North America Online" (İngilizce). Bna.birds.cornell.edu. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Kasım 2011.
- ^ a b Peterson, R. T (1976):p. 171
- ^ a b c Wisconsin Department of Natural Resources
- ^ a b Michigan Department of Natural Resources (2007)
- ^ Towry (1987)
- ^ a b Snow (1994)
- ^ Raidal et al. (1999), Raidal & Jaensch (2000), Dewey & Potter (2002), Dalgleish (2003)
- ^ "Birds of North America Online" (İngilizce). Bna.birds.cornell.edu. Erişim tarihi: 12 Kasım 2011.
- ^ C.Michael Hogan, ed. 2010. American Kestrel. Encyclopedia of Earth, U.S. National Council for Science and the Environment, Ed-in-chief C.Cleveland 5 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c Drewitt, E.J.A.; Dixon, N. (Şubat 2008), "Diet and prey selection of urban-dwelling Peregrine Falcons in southwest England", British Birds, cilt 101, ss. 58-67
- ^ Olmos, F.; Silva e Silva, R. (2003), Guará: Ambiente, Fauna e Flora dos Manguezais de Santos-Cubatão, Brasil, São Paulo: Empresa das Artes, s. 111, ISBN
- ^ a b c Ehrlich, P.; Dobkin, D.; Wheye, D. (1992), Birds in Jeopardy: The Imperiled and Extinct Birds of the United States, Stanford University Press, ISBN
- ^ René-Jean Monneret, Le faucon pèlerin description, mœurs, observation, protection, mythologie…, Éditions Delachaux et Niestlé, collection « les sentiers du naturaliste », 2001 (Fransızca)
- ^ Tom Harpole, 01/03/2005, « Falling with the Falcon 25 Mayıs 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi » Smithsonian Air & Space magazine, 04/09/2008
- ^ . 1 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2011.
- ^ Matthias Kestenholz ve arkadaşları. Baléares adalarında F.p. brookeinin 250m – 300mlik dalışlarında radar ile yaptığı ölçümler için bakınız 19 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Scholz, F. (1993), Birds of Prey, Stackpole Books, ISBN
- ^ Kuzir, S. and Muzini, J. (1999), "Birds and air traffic safety on Zagreb airport (Croatia)", The Environmentalist, 18 (4), ss. 231-237, doi:10.1023/A:1006541304592
- ^ Enderson, James (2005), Peregrine Falcon: Stories of the Blue Meanie, University of Texas Press, s. 175, ISBN
- ^ (İngilizce). .ucsc.edu. 24 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2011.
- ^ T. J. Cade, J. H. Enderson, C. G. Thelander & C. M. White (Eds): Peregrine Falcon Populations – Their management and recovery. The Peregrine Fund, Boise, Idaho, 1988. .
- ^ Brown (1976)
- ^ a b Cassidy, J. and Reader's Digest Editors (2005). "Book of North American Birds". Reader's Digest (Google Books yoluyla). s. 34. ISBN . Erişim tarihi: 26 Mayıs 2008.
- ^ a b c U.S. Fish and Wildlife Service (1995), Peregrine Falcon, 5 Aralık 2008 tarihinde kaynağından , erişim tarihi: 22 Mayıs 2008
- ^ a b Aitken, G. (2004), A New Approach to Conservation, Ashgate Publishing, s. 126, ISBN , erişim tarihi: 26 Mayıs 2008
- ^ Henny, Charles; Nelson, Morlan W. (1981), "Decline and Present Status of Breeding Peregrine Falcons in Oregon", The Murrelet, Society for Northwestern Vertebrate Biology, 62 (2), ss. 43-53, doi:10.2307/3534174, JSTOR 3534174,
The records of Richard M. Bond and William E. Griffee, and the recollections of Larry L. Schramm and Merlin A. McColm were critical in putting the Peregrine back off the endangered list.
- ^ "Rare peregrine falcons raise four chicks in Nottingham". Bbc.co.uk. 11 Mayıs 2011. 10 Haziran 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ağustos 2011.
- ^ . The Rspb. 22 Ağustos 2011. 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2011.
- ^ The Royal Society for the Protection of Birds (2003), , 6 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 26 Mayıs 2008
- ^ "London | Falcon eggs hatch on tower block". BBC News. 3 Haziran 2005. 23 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Ağustos 2011.
- ^ Navarro, Mireya (12 Şubat 2009). "Record Number of Peregrine Falcons in New York State". The New York Times. 22 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Şubat 2009.
- ^ . Santa Cruz Predatory Bird Research Group. 11 Mart 2011. 14 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2011.
- ^ Krech (2009), pp. 92–95
- ^ Evans (1990), pp. 79–86
- Genel
- American Ornithologists' Union (1910): Check-list of North American Birds (Third Edition) American Ornithologists' Union.
- Blondel, J. & Aronson, J. (1999): Biology and Wildlife of the Mediterranean Region: 136. Oxford University Press.
- Beckstead, D. (2001) U.S. National Park Service Version of 2001-03-09. Retrieved 2007-08-13.
- Brown, L. (1976): Birds of Prey: Their biology and ecology: 226. Hamlyn.
- Brodkorb, P. (1964): Catalogue of Fossil Birds: Part 2 (Anseriformes through Galliformes). Bulletin of the Florida State Museum 8(3): 195–335. PDF or JPEG fulltext23 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Couve, E. & Vidal, C. (2003): Aves de Patagonia, Tierra del Fuego y Península Antártcica. Editorial Fantástico Sur Birding Ltda29 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- Dalgleish, R. C. (ed.) (2003): Birds and their associated Chewing Lice: . Version of 2003-08-30. Retrieved 2007-08-15.
- Dewey, T. & Potter, M. (2002): Animal Diversity Web: Falco peregrinus19 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Retrieved 2007-08-12.
- Döttlinger, H. (2002): The Black Shaheen Falcon. Books on Demand.
- Döttlinger, H. & M. Nicholls (2005): Distribution and population trends of the 'black shaheen' Peregrine Falcon Falco peregrinus peregrinator and the eastern Peregrine Falcon F. p. calidus in Sri Lanka. Forktail 21: 133–138
- Evans, Dafydd (1970) "The Nobility of Knight and Falcon1 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde ." in Harper-Bill & Harvey (eds.) The Ideals and Practice of Medieval Knighthood, Volume III, The Boydell Press.
- Griffiths, C. S. (1999): Phylogeny of the Falconidae inferred from molecular and morphological data. Auk 116(1): 116–130.
- Griffiths, C. S.; Barrowclough, G. F.; Groth, Jeff G. & Mertz, Lisa (2004): Phylogeny of the Falconidae (Aves): a comparison of the efficacy of morphological, mitochondrial, and nuclear data. Molecular Phylogenetics and Evolution 32(1): 101–109. DOI:10.1016/j.ympev.2003.11.019 (HTML abstract)
- Groombridge, J. J.; Jones, C. G.; Bayes, M. K.; van Zyl, A.J.; Carrillo, J.; Nichols, R. A. & Bruford, M. W. (2002): A molecular phylogeny of African kestrels with reference to divergence across the Indian Ocean. Molecular Phylogenetics and Evolution 25(2): 267–277. DOI:10.1016/S1055-7903(02)00254-3 (HTML abstract)
- Helbig, A.J.; Seibold, I.; Bednarek, W.; Brüning, H.; Gaucher, P.; Ristow, D.; Scharlau, W.; Schmidl, D. & Wink, M. (1994): Phylogenetic relationships among falcon species (genus Falco) according to DNA sequence variation of the cytochrome b gene. In: Meyburg, B.-U. & Chancellor, R.D. (eds.): Raptor conservation today: 593–599. PDF fulltext14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Krech, Shepard (2009) Spirits of the Air: Birds & American Indians in the South.2 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . University of Georgia Press
- Mayr, E. (1941):Birds collected during the Whitney South Sea Expedition. 45, Notes on New Guinea birds. 8. American Museum Novitates 1133. PDF fulltext31 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Michigan Department of Natural Resources (2007): Peregrine Falcon (Falco peregrinus)15 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Retrieved 2007-08-12.
- Mlíkovský, J. (2002): Cenozoic Birds of the World, Part 1: Europe. Ninox Press, Prague.
- Nittinger, F.; Haring, E.; Pinsker, W.; Wink, M. & Gamauf, A. (2005): Out of Africa? Phylogenetic relationships between Falco biarmicus and other hierofalcons (Aves Falconidae). Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research 43(4): 321–331. DOI:10.1111/j.1439-0469.2005.00326.x PDF fulltext23 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Peters, J. L.; Mayr, E. & Cottrell, W. (1979): Check-list of Birds of the World. Museum of Comparative Zoology.
- Peterson, R. T (1976): A Field Guide to the Birds of Texas: And Adjacent States. Houghton Mifflin Field Guides.
- Proctor, N. & Lynch, P. (1993): Manual of Ornithology: Avian Structure & Function. Yale University Press.
- Raidal, S. & Jaensch, S. (2000): Central nervous disease and blindness in Nankeen kestrels (Falco cenchroides) due to a novel Leucocytozoon-like infection. Avian Patholog 29(1): 51–56. DOI:10.1080/03079450094289 PDF fulltext27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Raidal, S.; Jaensch, S. & Ende, J. (1999): Preliminary Report of a Parasitic Infection of the Brain and Eyes of a Peregrine Falcon Falco peregrinus and Nankeen Kestrels Falco cenchroides in Western Australia. Emu 99(4): 291–292. DOI:10.1071/MU99034A
- Sielicki, J. & Mizera, T. (2009): Peregrine Falcon populations – status and perspectives in the 21st century. Turul Publishing.
- State of Queensland Environmental Protection Agency (2007): Retrieved 2007-10-15.
- Tchernov, E. (1968): Peregrine Falcon and Purple Gallinule of late Pleistocene Age in the Sudanese Aswan Reservoir Area. 85(1): 133.
- Towry, R. K. (1987): Wildlife habitat requirements. Pages 73–210 in R. L. Hoover & D. L. Wills (editors) Managing Forested Lands for Wildlife. Colorado Division of Wildlife, Denver, Colorado, USA.
- Tucker, V. A. (1998): Gliding flight: speed and acceleration of ideal falcons during diving and pull out. Journal of Experimental Biology 201(3): 403–414. PDF fulltext16 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Vaurie, C. (1961): Systematic notes on Palearctic birds. No. 44, Falconidae, the genus Falco. (Part 1, Falco peregrinus and Falco pelegrinoides). American Museum Novitates 2035: 1–19. fulltext18 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- White, Clayton M., Nancy J. Clum, Tom J. Cade and W. Grainger Hunt (2002): Peregrine Falcon (Falco peregrinus), The Birds of North America Online (A. Poole, Ed.). Ithaca: Cornell Lab of Ornithology. [1] Retrieved 2011-05-13.
- Wink, M. & Sauer-Gürth, H. (2000): Advances in the molecular systematics of African raptors. In: Chancellor, R.D. & Meyburg, B.-U. (eds): Raptors at Risk: 135–147. WWGBP/Hancock House, Berlin/Blaine. PDF fulltext7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Wink, M.; Seibold, I.; Lotfikhah, F. & Bednarek, W. (1998): Molecular systematics of holarctic raptors (Order Falconiformes). In: Chancellor, R.D., Meyburg, B.-U. & Ferrero, J.J. (eds.): Holarctic Birds of Prey: 29–48. Adenex & WWGBP. PDF fulltext19 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Wink, M.; Döttlinger, H.; Nicholls, M. K. & Sauer-Gürth, H. (2000): Phylogenetic relationships between Black Shaheen (Falco peregrinus peregrinator), Red-naped Shaheen (F. pelegrinoides babylonicus) and Peregrines (F. peregrinus). In: Chancellor, R.D. & Meyburg, B.-U. (eds): Raptors at Risk: 853–857. WWGBP/Hancock House, Berlin/Blaine. PDF fulltext27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Wink, M.; Sauer-Gürth, H.; Ellis, D. & Kenward, R. (2004): Phylogenetic relationships in the Hierofalco complex (Saker-, Gyr-, Lanner-, Laggar Falcon). In: Chancellor, R.D. & Meyburg, B.-U. (eds.): Raptors Worldwide: 499–504. WWGBP, Berlin. PDF fulltext27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Wisconsin Department of Natural Resources (2003): . Version of 2003-01-07. Retrieved 2007-08-13.
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Bayağı doğan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Tanımlama kılavuzu (PDF) Javier Blasco-Zumeta25 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Koruma organizasyonları
- (İngilizce)
- (İngilizce)
- Gök Doğan Fonu20 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Kanada Gök Doğanları Vakfı23 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Gök Doğanları Geri Kazanma Projesi (Manitoba)3 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Gökdoğan ile ilgili video ve diğer medya
- Reklam Spotlarında Bilim: Gök Doğan Yakın Çekim – KQED QUEST15 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Büyüleyici Doğanlar – KQED QUEST20 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Derby Katedrali Gök Doğan Projesi, İngiltere. webcam ve video bağlantıları27 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Gök Doğan İnternet Kuş Koleksiyonu'nda gökdoğan videoları24 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Yırtıcılar Kaynak Projesi. Gökdoğan videolarına bağlantılar4 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Brüksel Katedralinde gökdoğanlar18 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Fransızca)(İngilizce)(Felemenkçe)
- (İngilizce)
- (İngilizce)
- (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bayagi dogan Falco peregrinus gokdogan alaca dogan ya da yalnizca dogandogangiller Falconidae familyasindan oldukca yaygin bir gunduz yirtici kus turudur Buyuk bir kus olan gokdoganin sirti kul grisi basi kara ve alt kisimlari beyaz uzerine cubukludur Kuslarla beslenen yirtici kuslarda goruldugu uzere gokdogan eseysel dimorfizm sergiler ve disileri erkek bireylerden biraz daha buyuktur Gokdogan hiziyla taninir avina dogru yaptigi kendine ozgu dalis sirasinda maksimum hizinin anlik olarak saatte 360 km nin uzerine cikabildigi tahmin edilmektedir Bu hiz gokdogani hayvanlar aleminin en hizli turu yapmaktadir Bayagi doganKorunma durumuAsgari endise altinda IUCN 2 3 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif AvesTakim FalconiformesFamilya FalconidaeAlt familya Cins FalcoTur F peregrinusIkili adlandirmaFalco peregrinusTunstall 1771Alt turlerMetne bakinizSari Yaz konugu ureme alani Yesil Yerlesik ureme alani Mavi Kis konugu Acik mavi Gecis ziyaretcisiSinonimlerFalco atriceps Hume Falco kreyenborgi Kleinschmidt 1929 Falco pelegrinoides madens Ripley amp Watson 1963 Rhynchodon peregrinus Tunstall 1771 source source source source source source source source Falco peregrinus Gokdoganin ureme alanlari arktik tundralardan donencelere kadar cok genis bir alani kapsar Kutup bolgeleri cok yuksek daglar ve tropikal yagmur ormanlarinin disinda dunyanin her yerinde bulunur Uzerinde buz olmayan buyuk kara parcasi olarak yalnizca Yeni Zelanda da hic gokdogan bulunmamaktadir Bu dagilim gokdogani dunyanin en yaygin yirtici kusu hatta karada yasayan en yaygin omurgali hayvani yapmaktadir Turun Latince bilimsel adi bircok kuzey populasyonunun goc davranislarina ithafen gezici dogan anlamina gelmektedir Uzmanlar boyutlari ve gorunusleri degisen 17 ila 19 alt tur oldugunu savunmaktadir Bu sayisal farkliligin sebebi kizil enseli doganin gokdogan turu icinde iki ayri alt tur olarak mi ya da kendine ozgu F pelegrinoides turu olarak mi siniflandirilmasi gerektigi konusundaki anlasmazliklardir Gokdogan genel olarak orta boyda kuslarla beslenir ama kucuk memelileri kucuk kertenkeleleri ve hatta bocekleri de avladiklari gozlemlenmistir Bir yasinda cinsel olgunluga erisen gokdogan hayat boyunca tek esli olarak yasar ve yuvasini kayalik kenarlarinda ve son zamanlarda insan yapisi yuksek binalarda yapar Bocek olduruculerin ozellikle DDT nin kullanilmasi nedeniyle gokdogan turu bircok yerde tehdit altindadir 1970 lerin basindan itibaren baslayan DDT kullanimi yasagiyla birlikte ve yuvalarin korunmasi ve hayvanlarin dogaya salinmasiyla populasyonlar toparlanmistir Taksonomi ve dagilimiFalco peregrinus gunumuzde kullanilan bilimsel adiyla ilk olarak 1771 yilinda Ingiliz kusbilimci Marmaduke Tunstall tarafindan Ornithologia Britannica adli eserinde tanimlanmistir Falco peregrinus 1225 yilinda Albertus Magnus tarafindan kullanilmis halk latincesi bir ifadedir Bu ismin secilmesinin ardinda yatan gercek genc gokdoganlarin ulasilmasi zor olan yuvalarinda degil de ureme bolgelerine goc ederken yakalanmalaridir Dogan icin kullanilan Latince falco terimi orak anlamina gelen falx sozcuguyle baglantilidir ve uzun ve ince kanatlarinin ucarken olusturdugu siluetten gelmektedir Gokdogan ayni kokene sahip oldugu Hierofalco altcinsini olusturan ulu dogan biyikli dogan laggar dogani ve aksungur ile birlikte kir dogani F mexicanus ile ayni cins icinde siniflandirilir Bu turlerin kokeni diger doganlardan muhtemelen yaklasik 8 5 milyon yil once Miyosen in son donemi ile Pliyosen in ilk doneminde birbirinden uzaklasmistir Gokdogan ve Hierofalco grubunda hem Eski Dunya hem Kuzey Amerika turlerinin bulunmasi nedeniyle kokeninin Bati Avrasya da ya da Afrika da olmasi muhtemeldir Diger dogan turleri ile olan iliskisi cok acik degildir cok yaygin olan melezlesme mitokondriyal dizi analizlerinde karisikliga yol acmaktadir Gunumuzde esaret altinda yetistirilen gokdogan diger turlerle siklikla melezlestirilmektedir Atmacacilik ve dogancilik icin dayanikliligi ile taninan biyikli dogan F biarmicus ve dikkat cekici renklerde buyuk kuslar uretmek icin aksungur F rusticolus ile ciftlestirilir Alt turler ve dagilimi Falco peregrinus un cok sayida alt turu tanimlanmis bunlardan on dokuzu 1994 te Dunya Kuslari El Kitabi adli kitapta kabul gormustur Bu kitapta Kanarya Adalari ve Afrika nin kuzey kiyilarinda bulunan kizil enseli dogan ayri bir tur F pelegrinoides olarak degil Falco peregrinus turunun iki ayri alt turu pelegrinoides ve babylonicus olarak tanimlanmistir Asagidaki harita bu 19 turun genel cografi dagilimini gostermektedir Alt turlerin ureme alanlari Falco peregrinus macropus irki Avustralya kitasinda yasar Orta Asya da yasayan Falco peregrinus babylonicus irki bazen ayri bir tur olarak da siniflandirilir Falco peregrinus minor irki Afrika da yasayan kucuk bir gokdogandir Falco peregrinus peregrinator irki Hint gokdogani kara sahin hint sahini olarak da taninir Falco peregrinus anatum Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte tarafindan 1838 de tanimlanmistir ve Amerika gokdogani olarak bilinir Bilimsel adi ordek gokdogani anlamina gelir Bir zamanlar kismen leucogenys icinde yer almistir Gunumuzde esas olarak Kayalik Daglarda bulunur Onceden Kuzey Amerika nin tamaminda tundradan kuzey Meksika ya kadar yaygin olarak bulunurdu Bu bolgelerde populasyonu yeniden canlandirmak icin calismalar yapilmaktadir Cok kuzey bolgelerde ureyenler disinda ergen anatumlarin cogu uredikleri alanlarda kislarlar Bati Avrupa ya kadar goc edenler yalnizca 1968 den beri ayri bir alt tur olarak taninan kuzeyde yasayan tundriuslardir ve guclu bir gocmen ozelligine sahiptirler Anatum alt turu peregrinuse benzer ama biraz daha ufak yapilidir Ergen bireylerin renkleri daha soluk ve alt tuyleri daha az desenlidir Ancak genc bireyler daha koyu renkli ve alt tuyleri de daha desenlidir Erkekler 500g 700g agirliginda iken disiler 800g 1100g agirligindadir Falco peregrinus babylonicus Philip Sclater tarafindan 1861 de tanimlanmistir Iran in dogusunda Hindukus Daglari boyunca ve Tanri Daglarindan Altay Daglarina kadar olan alanda yasarlar Az sayida kus kuzey ve kuzeybati Hindistan da yari col bolgelerde kislar Kaynak hatasi lt ref gt etiketi icin lt ref gt kapanisi eksik Bkz Kaynak gosterme Bu alt turun icinde caucasicus irki ve onerilen punicus irki yer alir digerleri pelegrinoides kizil enseli doganlar ayrica asagiya bakiniz ya da bu alt turler arasinda Cezayir civarinda gorulen nadir melezler olabilir Akdeniz cevresinde kurak bolgeler disinda Iber Yarimadasindan Kafkaslara kadar olan bir bolgede bulunurlar Gocmen degillerdir Daha kucuk yapili olup alt tuylerinde pasli bir ton gorulur Erkekler 445g civarinda disiler ise 920g civarindadir Falco peregrinus calidus John Latham tarafindan 1790 da tanimlanmistir ve onceden leucogenys olarak adlandirilmis olup caeruleiceps irkini da icermektedir Avrasya nin Arktik tundrasinda Murmansk Oblastindan Sibirya da Yana ve Indigirka nehirlerine kadar olan bolgede urer Tamamen gocmen bir karaktere sahiptir ve kislari guneyde Guney Asya ile Sahraalti Afrika ya kadar iner Genellikle sulak alanlarda gorulur Ozellikle tepe bolgesinde olmak uzere peregrinusdan daha soluk renge sahiptir Erkekler 588g 740g disiler ise 925g 1333g agirligindadir Falco peregrinus cassini Sharpe tarafindan 1873 te tanimlanmistir ve guney gokdogani olarak bilinir Bu alt ture dahil olan kreyenborgi soluk dogan Guney Amerika nin en guneyinde yasayan lokist polimorf ornegidir ve uzun zaman ayri bir tur olarak dusunulmustur Ureme alani Guney Amerika da Ekvador dan Bolivya uzerinden gecerek kuzey Arjantin ile Sili ye oradan Tierra del Fuego ve Falkland Adalarina kadar uzanir Gocmen degildir Kulak bolgesinde kara bir bolge bulunur ve biraz daha ufak yapilidir Kreyenborgi varyasyonunun uzeri orta derece gri alt kismi az seritli ve bas deseni ulu dogan gibidir ancak kulak bolgesi beyazdir Falco peregrinus ernesti Sharpe tarafindan 1894 te tanimlanmistir Endonezya dan Filipinler e ve guneyde Papua Yeni Gine ile Bismarck Adalari nin yakinlarina kadar olan bolgede yasar Nesiotes alt turunden cografi olarak ayrildiginin kanitlanmasi gerekmektedir Gocmen degildir Alt tuylerindeki desenler cok koyu ve yogun cubuklardan olusur Kulak bolgesi karadir Falco peregrinus furuitii Momiyama tarafindan 1927 de tanimlanmistir Japonya da Honshu nun guneyinde Izu ve Ogasawara Adalarinda yasar Gocmen degildir Cok nadir bulunur ve hatta yalnizca bir adada kalmis olabilir Koyu rengi pealeiye benzer ama ozellikle kuyruk bolgesi daha koyudur Falco peregrinus japonensis Johann Friedrich Gmelin tarafindan 1788 de tanimlanmistir Kleinschmidti pleskei ve harterti varyasyonlarini da kapsar Sibirya nin kuzeydogusu ile Kamcatka da muhtemelen bu bolgenin kiyilarina yerine pealei alt turu gecmistir ve Japonya da yasar Kuzey populasyonlari gocmen iken Japonya populasyonu gocmen degildir Peregrinusa benzer ama gencleri anatumdan daha da koyu renklidir Falco peregrinus macropus William John Swainson tarafindan 1837 de tanimlanmistir ve Avustralya gokdogani olarak bilinir Guneybati disinda Avustralya nin her bolgesinde bulunur Gocmen degildir Gorunus olarak brookeiye benzer ama biraz daha ufak yapilidir ve kulak bolgesi tamamen karadir Ayaklari gorece genistir Falco peregrinus madens Sidney Dillon Ripley ve Watson tarafindan 1963 te tanimlanmistir Eseysel dikromatizm gostermesi yani erkek ve disi bireylerin farkli renklerde olmasiyla olagandisi bir alt turdur Kizil enseli dogan ayri bir tur olarak siniflandirildiginda bazen o turun icine katilir Yesil Burun Adalarinda yasar ve gocmen degildir Soyu tukenmek uzeredir yalnizca alti ila sekiz cift kus kalmistir Erkeklerin tepesi ensesi kulaklari ve sirti pas rengindedir ve alt tuyleri pembemsi kahverengidir Disileri ozellikle tepe ve enseleri olmak uzere genel olarak canli kahverengindedir Falco peregrinus minor Charles Lucien Jules Laurent Bonaparte tarafindan 1850 de tanimlanmistir Onceleri genellikle perconfusus olarak adlandirilmistir Sahraalti Afrika da bolge bolge ve Guney Afrika nin tamaminda bulunur Kuzey de Atlantik kiyisi boyunca Fas a kadar uzanir Gocmen degildir Kucuk ve koyu renklidir Falco peregrinus nesiotes Ernst Mayr tarafindan 1941 de tanimlanmistir Fiji de ve muhtemelen Vanuatu ile Yeni Kaledonya da bulunur Gocmen degildir Falco peregrinus pealei Robert Ridgway tarafindan 1873 te tanimlanmistir ve Peale gokdogani olarak taninir Rudolfi varyasyonunu da icerir Kuzey Amerika nin Pasifik bolgesinin kuzeybatisinda Puget Sound un kuzeyinden baslayarak Britanya Kolumbiyasi kiyilarindan Queen Charlotte Adalari dahildir Alaska Korfezi ve Aleut Adalari boyunca Bering Denizi nin en dogusunda Rusya kiyilarina kadar uzanan bolgede yasar Ayrica Kuril Adalari ve Kamcatka kiyilarinda da gorulur Gocmen degildir Gokdogan alt turleri icinde en buyuk olanidir Buyuk ve koyu renkli tundrius ya da cok cizgili ve buyuk bir anatum gibi gorunur Gagasi oldukca genistir Genc bireylerin tepesi genelde soluk renklidir Erkekler 700g 1000g disiler ise 1000g 1500g agirligindadir Falco peregrinus pelegrinoides Coenraad Jacob Temminck tarafindan 1829 da tanimlanmistir ve Kanarya Adalari ndan Kuzey Afrika boyunca Mezopotamya ya kadar uzanan bolgede yasar Gorunus olarak brookeiye cok benzer ama ust tuyleri belirgin sekilde daha soluktur pas rengi ensesi vardir ve alt tuylerinde bulunan cizgiler daha azdir Daha kucuk yapilidir Disilerin agirligi 610 g civarindadir Falco peregrinus peregrinator Carl Jakob Sundevall tarafindan 1837 de tanimlanmistir ve Hint gokdogani kara sahin hint sahini olarak da taninir Kaynak hatasi lt ref gt etiketi icin lt ref gt kapanisi eksik Bkz Kaynak gosterme Kizil enseli doganin kendine ozgu garip bir ucus sekli vardir Fulmarlarin bazen yaptigi gibi kanatlarinin yalnizca dis kismini cirpar Bu tarz ucus gokdoganlarda cok az gorunur ve kizil enseli doganin ucus sekli kadar belirgin degildir Kizil enseli doganin omuz ve kalca kemikleri gokdogana gore daha kalindir ama ayaklari daha kucuktur Kizil enseli doganlar ayni bolgede yasayan gokdoganlardan farkli zamanlarda urerler ama postzigotik ureme engelleri yoktur Gokdogan kizil enseli dogan peregrinoid grubunda 0 6 0 7 lik bir genetik ayrilik bulunur Bir baska alt tur olan Falco peregrinus madens de zaman zaman ayri bir tur olarak taninir ve bu durumda F pelegrinoides turu icinde siniflandirilirBiyoloji ve davranisGenc gokdogan basi Gaganin dibi ve goz cevresi genclerde soluk mavidir Gokdogan ve yavrusu yuvalarindaGokdogan yavrusuKayaliklarda yuvasinda bir gokdoganAlaska da bir teknenin uzerinde avini yiyen gokdoganFiziksel nitelikler Falco peregrinusFalco peregrinus madens Gokdoganin govde boyu 36 ile 58 cm arasinda kanat acikligi da 91 ile 112 cm arasinda degisir Agirligi 600 g ile 1300 g arasindadir Erkek ve disi bireylerin tuyleri benzer renkte ve bicimdedir ancak eseysel dimorfizm nedeniyle disi bireyler erkek bireylerden yaklasik 15 20 daha buyuk ve 40 50 daha agirdir Eriskin bireylerin sirt tuyleri ve uzun uclu kanatlari mavimsi siyah ile kul grisi renkleri arasindadir ve belli belirsiz koyu seritler gorulur kanat uclari karadir Alt bolgelerdeki tuyler beyaz ile pas rengi arasinda degiskenlik gosterir ve koyu kahve ile kara seritler goze carpar Sirt ile ayni renkte olan kuyrugun uzerindeki ince seritler daha belirgindir Ince ve uzun olan kuyrugun ucu yuvarlak ve karadir Kuyrugun en ucunda ak bir serit bulunur Kafa kara renktedir ve soluk renkli ensenin yanlari ile beyaz bogaz ile kontrast olusturur Beyaz renkli yanaklarda biyik gibi her iki yanda siyah serit bulunur Gaganin tabani ve ayaklar sari renklidir ama gaganin ucu ile penceler karadir Ust gaganin ucu dogal uyum sonucunda olusmus ve gokdoganin avinin boyun omurunu keserek oldurmesini saglayacak sekilde centiklidir Eriskin olmayan gokdoganlarin rengi kahveye daha yakindir ve belirgin seritler yerine duzensiz koyu cizgiler gorulur Gozlerinin cevresi ve gagalarinin dibi soluk mavimsi renktedir Ureme ve yasam cevrimi Gokdogan bir yasin sonunda cinsel olgunluga erisir ama saglikli populasyonlarda iki ile uc yasindan sonra ciftlesir Yasamlari boyunca tekeslidirler ve aile her yil ayni yuvaya geri doner Erkek havada akrobatik hareketlerle spiral ucusla ve keskin dalislarla disiye kur yapar Erkek yakaladigi avini havada disiye verir Disi erkegin pencelerinden avi alabilmek icin ters olarak ucar Ureme mevsiminde gokdogan kendi bolgesini korur yuvalar arasinda yaklasik 1 km uzaklik bulunur Yuvalar arasinda bulunan mesafe esler ve yavrulari icin yeterli besin kaynagi bulunmasini saglar Bir ureme bolgesi icinde gokdogan ciftinin birkac yuvasi bulunabilir 16 yillik bir donem icin ciftin kullandigi yuva sayisi bir ile yedi arasinda degisebilir Gokdogan genellikle kayalik yarlarda hafif cokuk yerlerde yuvalanir Yuva yerini disi secer ve yumurtalarini birakabilmek icin gevsek toprakta kumda cakilda ya da olu bitki ortusunu kaziyarak sig cukurlar olusturur Yuvayi yapmak icin baska bir malzeme kullanmaz Kayaliklarda yapilan yuvalar genellikle bitki ortusu bulunduran ve guneye bakan yamaclarda olur Avustralya nin bazi kisimlari ve Kuzey Amerika nin kuzeyi gibi bazi bolgelerde yuva yapmak icin genis agac kovuklari da kullanilir Avrupa gokdoganlarinin soyu tukenmeden once orta ve bati Avrupa da bu kuslar diger buyuk kuslarin artik kullanilmayan yuvalarini da kullanirlardi Arktik gibi insandan uzak bolgelerde dik yamaclar ve hatta alcak kayalar da yuva icin kullanilabilir Ureme bolgelerinin cogunda artik gokdoganlar insan yapimi yuksek binalarda ve koprulerde de yuva yapmaktadir Bu yuksek yapilar gokdoganin dogal olarak sectigi yuksek kayaliklara benzemektedir Gokdogan cifti secilen yuva bolgesini diger gokdoganlardan kargalardan balikcillardan martilardan ve yuva yerdeyse tilkiler sansarlar kedigiller ayilar ve kurtlar gibi memelilerden korur Hem yuvalar hem de gokdogan cifti daha buyuk olan kartal puhu ve aksungur gibi yirtici kuslarin saldirisina ugrayabilir Yuvalarini savunan gokdoganlarin normalde uzak durduklari kaya kartali ve kel kartal gibi kendinden oldukca buyuk yirticilari yuvalarina cok yaklastiklari icin oldurdukleri bilinmektedir Yumurtlama zamani bolgeden bolgeye degisiklik gosterir ama genellikle Kuzey Yarimkure de subat ile mart aylarinda Guney Yarimkure de ise Temmuz ile Agustos aylarindadir Avustralya alt turu macropus Kasim ayina kadar yumurtlayabilir ve ekvator populasyonlari Haziran ile Aralik arasinda herhangi bir zamanda ciftlesir Eger yumurtalar ureme mevsiminin basinda kaybolduysa disi bir kere daha yumurtlar ancak kisa yaz mevsimi olan Arktik bolgesinde buna cok ender rastlanir Genellikle uc ile dort arasinda ama bazen en az bir ya da en cok bes yumurta yumurtlayabilir Yumurtalar kirmizi ve kahverengi lekeler ile beyaz ve ten rengi arasinda degisir Genellikle disinin yattigi kulucka suresi 29 ile 33 gun arasindadir Kuluckaya gunduzleri erkek de yardimci olur ama geceleri yalnizca disi yumurtalarla yatar Yuvada bulunan ortalama yavru sayisi 2 5 tur ve ortalama palazlanma sayisi ise yuva basina 1 5 tur Yavrular yumurtadan ciktiginda krem rengi beyaz arasi tuyle kaplidir ve gorece buyuk ayaklari vardir Hem erkek hem disi yavrulari beslemek icin avlanmak uzere yuvadan ayrilir Ebeveynlerin avlanma alanlari yuvadan 19 24 km arasinda uzakliga erisebilir Yavrular yumurtadan ciktiktan 42 46 gun sonra palazlanir ve iki ayliga kadar ebeveynine bagimli kalir Gokdoganlarin dogada yasam suresi 15 5 yil kadardir Bir yasina kadar olum orani 59 70 arasidir ve her yil 25 32 arasi azalir Insan yapimi binalar ile carpismanin disinda gokdoganlar daha buyuk olan kartal ve puhu gibi yirtici kuslar tarafindan avlanirlar Gokdoganlar bir dizi parazit ve patojene konaklik yapar Avipoxvirus Newcastle hastaligi virusu falconid herpesvirus 1 ve muhtemelen diger Herpesviridae de dahil olmak uzere ve bazi mikozlar ile patojenik bakterilerin vektorudur Endoparazitler arasinda Plasmodium relictum genellikle gokdoganda kus sitmasina neden olmaz Strigeidaetrematodlar Serratospiculum amaculata nematodu ve serit solucanlari sayilabilir Bilinen gokdogan ektoparazitleri arasinda isirici bitler Mallophaga Ceratophyllus garei bir pire turu ve Hippoboscidae sinekleri Icosta nigra Ornithoctona erythrocephala sayilabilir Avlanma ve beslenme Gokdogan hemen hemen yalnizca guvercin ve kumru su kuslari16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi otucu kuslar ve yagmur kuslari gibi orta buyuklukte kuslari avlayarak beslenir Dunya uzerinde yaklasik 1 500 2 000 arasi kus turunun bu toplam kus turlerinin kabaca beste biri eder gokdoganlar tarafindan avlandigi tahmin edilmektedir Kuzey Amerika da avlarin boyutlari 3 g lik sinek kusundan 3 1 kg lik Kanada turnasina kadar degiskenlik gosterir Avlarin arasinda kucuk yirticilardan Amerika kerkenezi de bulunur Gece avladigi kucuk yarasalar disinda gokdogan kucuk memelileri nadiren avlar ama firsat buldugunda keme fare tavsan ve sincap da avlar Buyuk yapili alt tur olan pealeinin kiyi populasyonlari neredeyse her zaman deniz kuslari ile beslenir Brezilya da Cubatao nun mangrov batakliginda kislayan bir tundrius alt turu gokdoganin basarili bir sekilde genc bir kizil aynagi avladigi gozlemlenmistir Av olarak neyin bulunduguna bagli olarak bocekler ve surungenler diyetlerinin kucuk bir bolumunu olusturur Sehir bolgelerinde gokdoganin diyetinin buyuk bolumu kaya ve sokak guvercinleri olusturur hatta bazi sehirlerde diyetlerinin 80 idir Kumru sigircik ve karga gibi diger sehir kuslari da avlarin arasindadir Gokdogan avlarinin daha etkin oldugu seher vaktinde ve alacakaranlikta avlanir Ancak gece gocen kara boyunlu batagan ve bayagi bildircin gibi bircok kusu goc mevsiminde geceleri avlar Sehirlerde de gece avlandigi gorulmustur Gokdogan avlanmak icin acik alana ihtiyac duyar dolayisiyla daha siklikla su bataklik vadi tarla ve tundra uzerinde ya yuksek bir tunekten ya da havadan arayarak avlanir Avini bulunca kuyrugunu ve kanatlarini arkaya dogru katlayarak ayaklari kivrilmis sekilde dalisa gecer Sikica kapadigi penceleriyle avina havada carparak sersemletir ya da oldurur ve donerek yere dusmeden avini havada yakalar Eger avi tasiyamayacagi kadar agir ise yere dusmesini bekler ve dustugu yerde yer Avini yemeden once tuylerini yolar Gokdoganlarin av icin dalis yaptiklarinda ulastiklari hiz ile ilgili bircok yazi yazilmis ve arastirma yapilmistir Ancak aerodinamik hesaplar ile tahmin edilen teorik hizlar guvenilir sekilde olculmus gercek maksimum hizlar ve turun ortalama olarak kullandigi hizlar birbirinden ayrilmalidir Ideal bir gokdoganin ucus fizigi uzerine yapilan bir calisma dusuk irtifadan yapilan dalislarda 400 km s yuksek irtifadan yapilan dalislarda da 625 km s teorik hizlarina ulasilabilecegini gostermistir Rene Jean Monneret ye gore de kusun kutlesi hacmi aerodinamik surtunme katsayisi izledigi yolun yer ile olan acisi ve yolun uzunluguna gore dik acili uzun dalislarda teorik olarak 400 km s hizin uzerine cikabilecegi hesaplanmaktadir Bu hesaplamalarin tamamen teorik oldugunu ve avlarini carpmanin yarattigi sok ile oldurmelerinin disinda gokdoganlarin gercekten bu hizlara ulastigini gosteren somut bir kanit olmadigini belirtmek gerekir Ken Franklin 2005 yilinda 389 km s hizla dalis yapan bir gokdogani kaydetmistir Ekstrem durumlarin disinda gokdoganin saldiri icin dalista kullandigi normal olculmus hizlar 130 km s ile 184 km s arasinda degisir Yine de en azindan dalis esnasinda gokdogan dunyanin en hizli kusu olarak kabul edilir Cok hizli saldiri dalislarina ragmen avini siklikla kacirir cunku bu hizli dalis sirasinda avcisini fark etmis olan bir kusu izlemek kolay degildir Insanlarla iliskileriDogancilik cok uzun suredir insanlar tarafindan yapilmaktadir Gokdogan sehir yasamina uyum saglamistir Louisville Hayvanat Bahcesinde eriskin bir bireyDogancilik Gokdogan Orta Asya da gocebeler tarafindan kullanilmaya baslandigindan beri yani 3 000 yildir kus avlamak icin dogancilikta kullanilmaktadir Yuksek hizla dalis yapabilme yetenegi nedeniyle cok aranmakta ve tecrubeli dogancilar tarafindan siklikla tercih edilmektedir Ayrica havaalanlarinda ucus guvenligini saglamak icin kuslari kacirtmakta da gokdoganlara gorev verilmistir II Dunya Savasinda da posta guvercinlerini engellemek icin kullanilmistir Gokdogan hem dogancilik hem de soyunun tukendigi yerlerde populasyonu canlandirma amaciyla esaret altinda basariyla uretilmistir Bocek olduruculerin tehdidi 1950 lerden 1970 lere kadar basta DDT olmak uzere organoklorin bocek olduruculerin kullanilmasi nedeniyle gokdoganin soyu tehdit altina girmistir Bocek olduruculer besin zincirinde giderek artan dozlarda organoklorinin gokdoganlarin yag dokusunda birikmesine ve dolayisiyla yumurta kabuklarinda kalsiyum miktarinin azalmasina neden olmustur Daha ince kabuklar nedeniyle de yumurtadan cikabilen yavru sayisi cok azalmistir Dunya nin cesitli bolgelerinde ornegin ABD nin dogusunda ve Belcika da bu turun soyu bolgesel olarak tukenmistir Kurtarma calismalari ABD Kanada Almanya ve Polonya da vahsi yasami koruma kurumlari esaret altinda gokdogan yetistirmektedir Yavrular ya bir oluk vasitasiyla ya da yetiskin gokdogan kafasina benzeyen el kuklasiyla beslenerek insana alismamasi saglanir Yeteri kadar buyuduklerinde yavrular besleme kutusundan cikarilir ve kanatlarini acmalarina izin verilir Yavru palazlandikca avlamayi ogrenmesi icin besleme sikligi azaltilir Esaret altinda yetistirilen gokdogan dogaya salinmadan once ozel bir kafes ile yuksek bir binanin tepesinde ya da kayaliklarda birkac gun tutularak gelecekte yasayacagi cevreye uyum saglamasina olanak saglanir Dunya capinda yurutulen kurtarma calismalari basarili sonuclar vermistir DDT kullaniminin hemen hemen her yerde yasaklanmasi kuslarin basarili olarak uremelerine olanak saglamistir Gokdogan ABD nin tehdit altindaki turler listesinden 25 Agustos 1999 da cikarilmistir Gunumuzde durum Dunyanin bircok yerinde gokdogan populasyonlari giderek cogalmaya baslamistir Buyuk Britanya da 1960 larda yokolma sinirina gelen populasyon Kuslari Koruma Kraliyet Dernegi nin RSPB calismalariyla artis gostermistir RSPB nin tahminlerine gore Ingiltere de 1 402 cift ureyen gokdogan bulunmaktadir Buyuk Britanya da artik gokdoganlar bircok daglik ve kiyi bolgesinde oldugu kadar sehir alanlarinda da yuva yapmakta ve sokak guvercinleriyle beslenmektedir Dunya nin bircok bolgesinde sehir yasamina uyum saglayan gokdogan yuksek binalarin ve koprulerin tepesinde yuva yaparak yasamini surdurmektedir Kuslarin buralarda yuva yapmasi cesaretlendirilmekte ve kimi zaman bu yuvalar kameralarla izlenmektedir Kulturel onemiEtkileyici avlanma teknikleri yuzunden gokdogan genellikle saldirganlik ve savas becerisiyle anilmistir Mississippi kulturunde MS 800 1500 yasayan Amerika yerlileri diger yirtici kuslarla birlikte gokdogani goksel gucun sembolu olarak gorduler ve yuksek statu sahiplerini bu kuslarin kostumleriyle gomduler Orta Cag in sonlarina dogru avcilik icin gokdoganlari kullanan Bati Avrupa aristokrasisi yirtici kuslar hiyerarsisinde krallarla eslestirilen aksungurdan hemen sonra gokdoganlari prenslerle eslestirmislerdir Gokdogan pencelerinden cok cesaretini kusanmis krallara layik bir kus olarak goruluyordu KaynakcaAtiflar Bulent Gozcelioglu 2002 TUBITAK 29 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2011 Cakmak Merete 2005 Anadolu Kus Adlari Sozlugu Ingilizce Turkce Latince Istanbul Kitap Yayinevi ISBN 975 6051 03 5 Karol Sevinc 1963 Zooloji Terimleri Sozlugu Ankara Turk Dil Kurumu Yayinlari Hakan Gur Kuslarda Eseysel Secilim ve Dimorfizm Hacettepe Universitesi Biyoloji Bolumu Erisim tarihi 10 Kasim 2011 olu kirik baglanti a b c d e f g h White C M 1994 Family Falconidae del Hoyo J Elliot A and Sargatal J Ed Handbook of Birds of the World New World Vultures to Guinea fowl 2 Barcelona Lynx Edicions ss 216 275 plates 24 28 ISBN 84 87334 15 6 KB1 bakim Birden fazla ad editor listesi link Ingilizce a b c d e f g h i j Snow D W 1998 The Complete Birds of the Western Palaearctic on CD ROM Oxford University Press ISBN 0 19 268579 1 Ingilizce a b c Tucker Vance A 1998 Gliding Flight Speed and Acceleration of Ideal Falcons During Diving and Pull Out pdf The Journal of Experimental Biology Cilt 201 ss 403 414 JEB1074 23 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Kasim 2011 Ingilizce The World s Fastest Animal Takes New York Smithsonian magazine 10 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Kasim 2011 Ingilizce Ferguson Lees J Christie D A 2001 Raptors of the World Londra Christopher Helm ISBN 0 7136 8026 1 Ingilizce BioKIDS Kids Inquiry of Diverse Species University of Michigan 31 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2011 Ingilizce Cade T J 1996 Peregrine Falcons in Urban North America Bird D M D E Varland amp J J Negro Ed Raptors in Human Landscapes Londra Academic Press ss 3 13 ISBN 0 12 100130 X KB1 bakim Birden fazla ad editor listesi link Ingilizce Cade T J 1988 Peregrine Falcon Populations Their management and recovery The Peregrine Fund Boise Idaho ISBN 0 9619839 0 6 Ingilizce Tunstall Marmaduke 1771 Ornithologia Britannica seu Avium omnium Britannicarum tam terrrestrium quam aquaticarum catalogus sermone Latino Anglico et Gallico redditus cui subjuctur appendix avec alennigenas in Angliam raro advenientes complectens London J Dixwell Latince Merriam Webster Inc 1991 The Merriam Webster new book of word histories Merriam Webster s 365 ISBN 0877796033 a b U S Fish and Wildlife Service 1999 All about the Peregrine falcon 16 Nisan 2008 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 13 Agustos 2007 Contra Helbig et al 1994 Wink et al 1998 Wink amp Sauer Gurth 2000 Helbig et al 1994 Wink et al 1998 a b Vaurie 1961 a b American Ornithologists Union 1910 p 164 a b White Clayton M Clum Nancy J Cade Tom J Hunt W Grainger 2002 Peregrine Falcon Falco peregrinus The Birds of North America Online A Poole Ed Ingilizce Ithaca Cornell Lab of Ornithology Erisim tarihi 11 Kasim 2011 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b c d e f g h Ferguson Lees J and Christie D 2001 Raptors of the World Houghton Mifflin Field Guides ISBN 0 618 12762 3 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Rasmussen PC amp JC Anderton 2005 Birds of South Asia The Ripley Guide Volume 2 Smithsonian Institution and Lynx Edicions s 116 Ayni zamanda Kleinschmidt dogani olarak da adlandirilir ama bu japonensisin sinonimi olan F p kleinschmidti icin kullanilir a b Ellis David H Garat Cesar P 1983 PDF Auk 100 2 ss 269 71 7 Kasim 2010 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi erisim tarihi 24 Mayis 2008 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Vaurie 1961 Mayr 1941 Peters J L Mayr E amp Cottrell W 1979 p 423 a b American Ornithologists Union 1910 p 165 Proctor N amp Lynch P 1993 p 13 Arap ve Fars yazarlarin sahini شاهین genellikle kizil enseli doganlardir ote yandan Hint श ह न ve Pakistan شاہین kaynaklari peregrinatoru tanimlar Vaurie 1961 a b Wink et al 2000 Helbig et al 1994 Wink et al 1998 Wink amp Sauer Gurth 2000 Wink et al 2004 Blondel 1999 a b c d e Dewey T 2002 Animal Diversity Web Ingilizce University of Michigan Museum of Zoology 17 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Kasim 2011 Collin D 2002 Faucon pelerin Oiseaux net Fransizca Ecopains d abord 18 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Kasim 2011 a b c d e Terres J K 1991 The Audubon Society Encyclopedia of North American Birds Wings Books New York ISBN 0 517 03288 0 a b c d Beckstead D 2001 a b c d e Blood D and Banasch U 2001 8 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 22 Mayis 2008 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Birds of North America Online Ingilizce Bna birds cornell edu 25 Mart 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Kasim 2011 a b Peterson R T 1976 p 171 a b c Wisconsin Department of Natural Resources a b Michigan Department of Natural Resources 2007 Towry 1987 a b Snow 1994 Raidal et al 1999 Raidal amp Jaensch 2000 Dewey amp Potter 2002 Dalgleish 2003 Birds of North America Online Ingilizce Bna birds cornell edu Erisim tarihi 12 Kasim 2011 C Michael Hogan ed 2010 American Kestrel Encyclopedia of Earth U S National Council for Science and the Environment Ed in chief C Cleveland 5 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c Drewitt E J A Dixon N Subat 2008 Diet and prey selection of urban dwelling Peregrine Falcons in southwest England British Birds cilt 101 ss 58 67 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Olmos F Silva e Silva R 2003 Guara Ambiente Fauna e Flora dos Manguezais de Santos Cubatao Brasil Sao Paulo Empresa das Artes s 111 ISBN 85 89138 06 2 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b c Ehrlich P Dobkin D Wheye D 1992 Birds in Jeopardy The Imperiled and Extinct Birds of the United States Stanford University Press ISBN 0 8047 1981 0 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Rene Jean Monneret Le faucon pelerin description mœurs observation protection mythologie Editions Delachaux et Niestle collection les sentiers du naturaliste 2001 Fransizca Tom Harpole 01 03 2005 Falling with the Falcon 25 Mayis 2012 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Smithsonian Air amp Space magazine 04 09 2008 1 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Kasim 2011 Matthias Kestenholz ve arkadaslari Baleares adalarinda F p brookeinin 250m 300mlik dalislarinda radar ile yaptigi olcumler icin bakiniz 19 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Scholz F 1993 Birds of Prey Stackpole Books ISBN 0 8117 0242 1 Kuzir S and Muzini J 1999 Birds and air traffic safety on Zagreb airport Croatia The Environmentalist 18 4 ss 231 237 doi 10 1023 A 1006541304592 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Enderson James 2005 Peregrine Falcon Stories of the Blue Meanie University of Texas Press s 175 ISBN 0 292 70624 3 Ingilizce ucsc edu 24 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Agustos 2011 T J Cade J H Enderson C G Thelander amp C M White Eds Peregrine Falcon Populations Their management and recovery The Peregrine Fund Boise Idaho 1988 ISBN 0 9619839 0 6 Brown 1976 a b Cassidy J and Reader s Digest Editors 2005 Book of North American Birds Reader s Digest Google Books yoluyla s 34 ISBN 0 89577 351 1 Erisim tarihi 26 Mayis 2008 KB1 bakim Fazladan yazi yazar listesi link a b c U S Fish and Wildlife Service 1995 Peregrine Falcon 5 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan erisim tarihi 22 Mayis 2008 a b Aitken G 2004 A New Approach to Conservation Ashgate Publishing s 126 ISBN 0 7546 3283 0 erisim tarihi 26 Mayis 2008 Henny Charles Nelson Morlan W 1981 Decline and Present Status of Breeding Peregrine Falcons in Oregon The Murrelet Society for Northwestern Vertebrate Biology 62 2 ss 43 53 doi 10 2307 3534174 JSTOR 3534174 The records of Richard M Bond and William E Griffee and the recollections of Larry L Schramm and Merlin A McColm were critical in putting the Peregrine back off the endangered list KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link Rare peregrine falcons raise four chicks in Nottingham Bbc co uk 11 Mayis 2011 10 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Agustos 2011 The Rspb 22 Agustos 2011 11 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Agustos 2011 The Royal Society for the Protection of Birds 2003 6 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi erisim tarihi 26 Mayis 2008 London Falcon eggs hatch on tower block BBC News 3 Haziran 2005 23 Agustos 2006 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Agustos 2011 Navarro Mireya 12 Subat 2009 Record Number of Peregrine Falcons in New York State The New York Times 22 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Subat 2009 Santa Cruz Predatory Bird Research Group 11 Mart 2011 14 Haziran 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Mart 2011 Krech 2009 pp 92 95 Evans 1990 pp 79 86 GenelAmerican Ornithologists Union 1910 Check list of North American Birds Third Edition American Ornithologists Union Blondel J amp Aronson J 1999 Biology and Wildlife of the Mediterranean Region 136 Oxford University Press ISBN 0 19 850035 1 Beckstead D 2001 U S National Park Service Version of 2001 03 09 Retrieved 2007 08 13 Brown L 1976 Birds of Prey Their biology and ecology 226 Hamlyn ISBN 0 600 31306 9 Brodkorb P 1964 Catalogue of Fossil Birds Part 2 Anseriformes through Galliformes Bulletin of the Florida State Museum 8 3 195 335 PDF or JPEG fulltext23 Subat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Couve E amp Vidal C 2003 Aves de Patagonia Tierra del Fuego y Peninsula Antartcica Editorial Fantastico Sur Birding Ltda29 Mayis 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 956 8007 03 2 Dalgleish R C ed 2003 Birds and their associated Chewing Lice Version of 2003 08 30 Retrieved 2007 08 15 Dewey T amp Potter M 2002 Animal Diversity Web Falco peregrinus19 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved 2007 08 12 Dottlinger H 2002 The Black Shaheen Falcon Books on Demand ISBN 3 8311 3626 2 Dottlinger H amp M Nicholls 2005 Distribution and population trends of the black shaheen Peregrine Falcon Falco peregrinus peregrinator and the eastern Peregrine Falcon F p calidus in Sri Lanka Forktail 21 133 138 Evans Dafydd 1970 The Nobility of Knight and Falcon1 Agustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde in Harper Bill amp Harvey eds The Ideals and Practice of Medieval Knighthood Volume III The Boydell Press Griffiths C S 1999 Phylogeny of the Falconidae inferred from molecular and morphological data Auk 116 1 116 130 Griffiths C S Barrowclough G F Groth Jeff G amp Mertz Lisa 2004 Phylogeny of the Falconidae Aves a comparison of the efficacy of morphological mitochondrial and nuclear data Molecular Phylogenetics and Evolution 32 1 101 109 DOI 10 1016 j ympev 2003 11 019 HTML abstract Groombridge J J Jones C G Bayes M K van Zyl A J Carrillo J Nichols R A amp Bruford M W 2002 A molecular phylogeny of African kestrels with reference to divergence across the Indian Ocean Molecular Phylogenetics and Evolution 25 2 267 277 DOI 10 1016 S1055 7903 02 00254 3 HTML abstract Helbig A J Seibold I Bednarek W Bruning H Gaucher P Ristow D Scharlau W Schmidl D amp Wink M 1994 Phylogenetic relationships among falcon species genus Falco according to DNA sequence variation of the cytochrome b gene In Meyburg B U amp Chancellor R D eds Raptor conservation today 593 599 PDF fulltext14 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Krech Shepard 2009 Spirits of the Air Birds amp American Indians in the South 2 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde University of Georgia Press Mayr E 1941 Birds collected during the Whitney South Sea Expedition 45 Notes on New Guinea birds 8 American Museum Novitates 1133 PDF fulltext31 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Michigan Department of Natural Resources 2007 Peregrine Falcon Falco peregrinus 15 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Retrieved 2007 08 12 Mlikovsky J 2002 Cenozoic Birds of the World Part 1 Europe Ninox Press Prague ISBN 80 901105 3 8 Nittinger F Haring E Pinsker W Wink M amp Gamauf A 2005 Out of Africa Phylogenetic relationships between Falco biarmicus and other hierofalcons Aves Falconidae Journal of Zoological Systematics and Evolutionary Research 43 4 321 331 DOI 10 1111 j 1439 0469 2005 00326 x PDF fulltext23 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Peters J L Mayr E amp Cottrell W 1979 Check list of Birds of the World Museum of Comparative Zoology Peterson R T 1976 A Field Guide to the Birds of Texas And Adjacent States Houghton Mifflin Field Guides ISBN 0 395 92138 4 Proctor N amp Lynch P 1993 Manual of Ornithology Avian Structure amp Function Yale University Press ISBN 0 300 07619 3 Raidal S amp Jaensch S 2000 Central nervous disease and blindness in Nankeen kestrels Falco cenchroides due to a novel Leucocytozoon like infection Avian Patholog 29 1 51 56 DOI 10 1080 03079450094289 PDF fulltext27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Raidal S Jaensch S amp Ende J 1999 Preliminary Report of a Parasitic Infection of the Brain and Eyes of a Peregrine Falcon Falco peregrinus and Nankeen Kestrels Falco cenchroides in Western Australia Emu 99 4 291 292 DOI 10 1071 MU99034A Sielicki J amp Mizera T 2009 Peregrine Falcon populations status and perspectives in the 21st century Turul Publishing ISBN 978 83 920969 6 2 State of Queensland Environmental Protection Agency 2007 Retrieved 2007 10 15 Tchernov E 1968 Peregrine Falcon and Purple Gallinule of late Pleistocene Age in the Sudanese Aswan Reservoir Area 85 1 133 Towry R K 1987 Wildlife habitat requirements Pages 73 210 in R L Hoover amp D L Wills editors Managing Forested Lands for Wildlife Colorado Division of Wildlife Denver Colorado USA Tucker V A 1998 Gliding flight speed and acceleration of ideal falcons during diving and pull out Journal of Experimental Biology 201 3 403 414 PDF fulltext16 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Vaurie C 1961 Systematic notes on Palearctic birds No 44 Falconidae the genus Falco Part 1 Falco peregrinus and Falco pelegrinoides American Museum Novitates 2035 1 19 fulltext18 Agustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde White Clayton M Nancy J Clum Tom J Cade and W Grainger Hunt 2002 Peregrine Falcon Falco peregrinus The Birds of North America Online A Poole Ed Ithaca Cornell Lab of Ornithology 1 Retrieved 2011 05 13 Wink M amp Sauer Gurth H 2000 Advances in the molecular systematics of African raptors In Chancellor R D amp Meyburg B U eds Raptors at Risk 135 147 WWGBP Hancock House Berlin Blaine PDF fulltext7 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wink M Seibold I Lotfikhah F amp Bednarek W 1998 Molecular systematics of holarctic raptors Order Falconiformes In Chancellor R D Meyburg B U amp Ferrero J J eds Holarctic Birds of Prey 29 48 Adenex amp WWGBP PDF fulltext19 Agustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wink M Dottlinger H Nicholls M K amp Sauer Gurth H 2000 Phylogenetic relationships between Black Shaheen Falco peregrinus peregrinator Red naped Shaheen F pelegrinoides babylonicus and Peregrines F peregrinus In Chancellor R D amp Meyburg B U eds Raptors at Risk 853 857 WWGBP Hancock House Berlin Blaine PDF fulltext27 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wink M Sauer Gurth H Ellis D amp Kenward R 2004 Phylogenetic relationships in the Hierofalco complex Saker Gyr Lanner Laggar Falcon In Chancellor R D amp Meyburg B U eds Raptors Worldwide 499 504 WWGBP Berlin PDF fulltext27 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wisconsin Department of Natural Resources 2003 Version of 2003 01 07 Retrieved 2007 08 13 Dis baglantilarTacikistan posta pulunda gokdogan 2000 Gokdogan bircok ulkenin posta pulunda yer almistir Diger ulkelere ait posta pullarinda gokdogan17 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wikimedia Commons ta Bayagi dogan ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikitur de konuyla ilgili taksonomik bilgiler bulunur Gokdogan Tanimlama kilavuzu PDF Javier Blasco Zumeta25 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Koruma organizasyonlari Ingilizce Ingilizce Gok Dogan Fonu20 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Kanada Gok Doganlari Vakfi23 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Gok Doganlari Geri Kazanma Projesi Manitoba 3 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Gokdogan ile ilgili video ve diger medyaReklam Spotlarinda Bilim Gok Dogan Yakin Cekim KQED QUEST15 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Buyuleyici Doganlar KQED QUEST20 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Derby Katedrali Gok Dogan Projesi Ingiltere webcam ve video baglantilari27 Agustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Gok Dogan Internet Kus Koleksiyonu nda gokdogan videolari24 Aralik 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Yirticilar Kaynak Projesi Gokdogan videolarina baglantilar4 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Bruksel Katedralinde gokdoganlar18 Mayis 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Fransizca Ingilizce Felemenkce Ingilizce Ingilizce Ingilizce