Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sibirya, Rusya'nın, Ural Dağları'ndan Büyük Okyanus'a kadar uzanan topraklarına verilen ad. Sibirya, Kazakistan ve Orta Asya'yı meydana getiren diğer cumhuriyetleri de ihtiva eder. Yaklaşık olarak 13 milyon km²'lik bir yüzölçümüne sahiptir. Sibirya bölgesinde 30 milyon civarında insan yaşar. Kuzeyinde Arktik Okyanusu, doğusunda Pasifik Okyanusu, güneyinde Kazakistan, Moğolistan ve Mançurya ülkeleri bulunur. Batısında ise Ural Dağları bulunur.
Sibirya esas olarak üç bölgeye ayrılır; Batı Sibirya, Doğu Sibirya ve Rusya'nın Uzak Doğusu.
Batı Sibirya
Urallar ile Yenisey Nehri arasında yer alan Batı Sibirya bölgesi, ilk yerleşim alanıdır. Nüfûsun çoğunluğunun yaşadığı ve Sibirya arazisi içinde en gelişmiş olan kısımdır.
Fiziki yapı
Yarı çorak Kazakistan bölgesinde Kutup Denizi'ne doğru uzanan büyük alçak yayla, Batı Sibirya'nın en tabii fiziki özelliğidir. Bu yayla 2,5 milyon km²'lik yüzölçümüyle dünyanın en büyük yaylalarından biridir. Umûmiyetle düz bir arazidir. Kıyıdan 1600 km kadar içeride bulunan Omsk şehri deniz seviyesinden sadece 82 m kadar yüksektedir. Fakat bu düzlük güneydoğuda Altay Dağları tarafından bozulur. Rusya Federasyonu sınırındaki bu dağların en yüksek noktası Beluka Tepesi, yaklaşık 4620 m’dir.
İklim
Genel olarak kara iklimi hüküm sürer. Kışları çok soğuk geçer. Yaz ve kış günleri arasındaki sıcaklık farklılığı oldukça yüksektir. Ortalama ocak ayı sıcaklığı Tomsk’da -21 °C kadardır. Tomsk şehrinde kar yaklaşık 6 ay toprakta kalır.
Doğal kaynaklar
Batı Sibirya’nın topoğrafik birliği toprak ve bitki örtüsü bakımından bozuktur. En kuzey tundra onun altında kozalaklı ağaçlardan meydana gelmiş ormanlar bulunur. Bu ormanlara tayga denir ve Batı Sibirya Yaylasının üçte ikisini teşkil eder. Batı Sibirya’nın güneyi, Altay Dağlarına kadar çeşitli türlerde steplerle örtülüdür. Altay Dağları Ob Nehrine ve onun kolu İrtiş’e kaynaklık yapar. Bu iki nehir meydana getirirler. Bu bölge Rusya’nın kömür kaynağı ve Sibirya’nın endüstri açısından kalbidir.
Nüfus, sosyal ve siyasi hayat: Nüfusun büyük bir bölümü ağaçlıklı step bölgelerinde yaşar. Ruslar, Ukraynalılar, Finler ve Yakut Türkleri nüfusu meydana getiren etnik gruplardır. Türk halkları, Altay Dağları bölgesinde yaşayıp, avcılık ve çobancılıkla geçinirler.
İdari olarak bir memlekete (Krai) ve 5 bölgeye (Oblast) ayrılmıştır. Bu altı idari merkez şunlardır: Tyumen, Omsk, Nobosibirsk, Tomsk ve Kemerova bölgeleriyle Altay Karai.
Ekonomi
Batı Sibirya ekonomisi, tarım ve endüstriye dayanır. Kuznetsk Havzası kömür, demir filizi, petrol, tabii gaz ve kereste açısından zengindir. Dolayısıyla demir ve çelik endüstrisi gelişmiştir. Yılda yaklaşık 100.000.000 ton kömür çıkarılır.
Tarım ürünleri arasında buğday başta gelir. Bundan başka yulaf, patates, şekerkamışı ve ayçiçeği yetiştirilir. Altay bölgesi, sığır ve koyun yetiştiriciliği bakımından çok önemlidir. Süt endüstrisi buralarda gelişmiş durumdadır.
Bölgenin demiryolları güneyde yer alır. Trans Sibirya demiryolu ana hattır. Bunun güneyinde Güney Sibirya demiryolu ve bu ikisi arasında, Orta Sibirya demiryolu bulunur. Ob ve Irtysh nehirlerinin buzlu sularının eridiği 6 aylık dönemde su ulaşımına müsaittir.
Doğu Sibirya
Fiziki yapı
Doğu Sibirya, batıdan doğuya 3000 km ve kuzeyden güneye 2500 km uzunluğundadır. Arazinin % 75’i dağlık ve yüksek yaylalıktır. Yüzölçümü 4.125.000 km2dir.
İklim
Doğu Sibirya iklimi daha sert ve kuraktır. Sıcaklık çoğu zaman ortalama -40 °C kadardır. Yılda 180 günü aşan dondurucu bir hava mevcuttur. Kar kalınlığı yaklaşık 50 cm'dir.
Tabii kaynaklar
Doğu Sibirya’nın bir kısmı donmuş topraklarla, büyük bir bölümü tundralar ve taygalarla kaplıdır. Kereste hacmi yüksek bir bölgedir. Sibirya’nın en büyük su yollarından biri olan Yenisey Nehri'nin havzası, Doğu Sibirya içindedir. Su ulaşımına imkân verir. Aynı zamanda ülkenin su gücünün % 40’a yakın bir bölümü burada olduğundan hidroelektrik güç potansiyeli yüksektir. Mineral kaynakları bakımından çok zengindir. Batı Sibirya’nın iki misli kömür çıkarılır. Demir, altın, mika, kurşun, çinko, bakır, grafit, alüminyum ve elmas diğer önemli madenleridir.
Nüfus, sosyal ve siyasi hayat
Nüfusu en az olan bölgedir. Nüfusun çoğunluğu yine tarım ve endüstriyle uğraşır. Trans-Sibirya demiryolu boyunca Ruslar yerleşmiştir. Ukraynalılar, Buryatlar (Moğol ırkından) ve Türkler diğer etnik gruplardır. Az sayıda Fin de mevcuttur.
Siyasi olarak, Doğu Sibirya 6 büyük bölgeye ayrılır: Bunlar Krasnoyarsk Krai (memleketi), Tuva Otonom Cumhûriyeti, Irkutsk Oblast (bölgesi), Buryat Otonom Cumhûriyeti, Chita Oblast (bölgesi) ve Evenki Millî Sahası (Okrug).
Ekonomi
Ekonomi büyük ölçüde endüstriye ve hidroelektrik santrallara bağlıdır. Irkutsk, Bratsk ve Krasnoyarsk santrallarından elde edilen gelirler endüstri alanına kaydırılır. Doğu Sibirya, Rusya’nın en önemli alüminyum üretici bölgesidir. Altın, nikel, kalay, tungsten, lityum ve berilyum endüstride kullanılan diğer madenlerdir.
Tarım ürünleri içinde daha çok buğday ve yulaf yetiştirilir. Hayvancılık gittikçe gelişmektedir. Avcılık, balıkçılık ve ormancılık diğer önemli gelir kaynaklarıdır.
1891'le 1916 yılları arasında inşa edilen Trans-Sibirya demiryolu hattı bu bölgenin de ana hattıdır. Bundan başka Ulan-Ude, Taishet-Ust-Kut ve Çin demiryolları da mevcuttur. Rusya-Çin demiryolu yaklaşık olarak 1160 km uzunluğundadır.
Rusya'nın Uzak Doğusu
Uzak Doğu Rusyası bölgesi Pasifik kıyısında, kuzeyde Bering Boğazı ve güneyde Kore arasında yer alır. Yaklaşık olarak 4000 km uzunluğundadır. Yüzölçümü 6.2 milyon km² kadardır. Pasifik Okyanusu, Bering, Oknotsk ve Japon denizleriyle kıtaya girme yapmıştır. Kıyı bölgeler kıyıya paralel olarak dağlıktır. Bölge yedi karakteristik bölgeye ayrılabilir: Mavitime, Amur, Okhotsk, Kamçatka Yarımadası, Chukchi Yarımadası, Sakhalin Adası ve Lena Nehri Havzası.
İklim
Rusya Uzak Doğusu çoğunlukla muson ikliminin tesiri altındadır. Doğu Sibirya kaynaklı kış musonları soğuk ve kuru, denizden gelen yaz musonları ise nemli bir hava getirir. Chukchi Yarımadası ise tipik bir kutup iklimine sahiptir. Bölgeden soğuk Kamçatka okyanus akıntısı geçmektedir.
Tabii kaynaklar
Rusya Uzak Doğusunun kuzey kesimleri tundralarla kaplıdır. Diğer alanların çoğunluğu ormanlarla örtülüdür. Kuzeyde kozalaklı ağaçlar da bulunur. Güney bölgelerde geniş yapraklı ağaçlar daha çoktur. Sovyet Uzak Doğu bölgesindeki bu ormanlarda çok çeşitli türdeki hayvanlar yetişir. Yeraltı kaynakları bakımından çok zengin bir bölgedir. Bureya Havzası ve Vladi Vostok bölgeleri kömür yataklarına sahiptir. Ayrıca kalay, demir, bakır, kurşun ve çinko da çıkarılır.
Nüfus, sosyal ve siyasi hayat
Nüfûsun % 90’dan fazlası Rus ve Ukraynalıdır. Az sayıda yerli kabileler mevcuttur. 400.000 kadar Yakut Türkleri bu bölgededir. İdari bakımdan yediye ayrılır. Habarovsk Krai, Maritime Krai, Amur Oblast, Sakhalin Oblast, Kamçatka Oblast, Magadan Oblast ve Yakut Otonom Cumhuriyeti.
İklim
Sibirya'nın iklimi dramatik olarak farklıdır. Kuzey kıyısında (Kuzey Kutup Dairesi'nin kuzeyi) çok kısa süren yaz mevsimi vardır (yaklaşık bir ay uzunluğunda).
Sibirya'nın bitki örtüsü çoğunlukla tayga, kuzey ucu kenarında tundra kuşağı ile geniş yapraklı ve karışık ormanları ile güney bölgesi.
Hemen hemen bütün nüfus güneyde Trans Sibirya Demiryolu hattı boyunca yaşar. Buradaki iklim "subarctic" olarak adlandırılan genellikle çok soğuk kışları ve kısa ılık yazları ile Köppen iklim sınıflandırmasına giren tanımlama içinde yer alır. Güvenilir büyüme mevsimiyle (bol güneş ışığı ve son derece bereketli kara topraklarıyla) Güney Sibirya verimli tarıma uygundur.
Sibirya'da yağış genellikle düşüktür. Sadece Kamçatka'da 500'mm yi aşar. Burada nemli rüzgârlar Ohotsk Denizi'nden yüksek dağların üzerine akar ve Muson etkisi güney ucundaki 'nin çoğunda ağır Yaz yağmurlarını üretir. Bölgenin adı çokmış olan çok soğuna rağmen karın yağışı özellikle bölgenin doğusunda genellikle tamamıyla hafiftir.
Etimoloji
Sibirya kelimesinin etimolojik söz kökeni henüz tespit edilememiştir. Fakat yorumlamalar dikkate alınırsa bilim adamlarının çoğu kelimenin kökeni için Eski Türkçe kelimelerden tespit edebilmektedirler. Sayısız Kar fırtınaları sebebiyle kar tozu süprülmesi, Seber, sübür şeklindeki eski adı da dikkate alınarak Tatar Türkçesinde süpürmek anlamına geldiği belirtilir. Sib (uyuyan), yir (yer, toprak) olarak da Tatar Türkçesinden yorumlayanlar vardır. Aynı zamanda tarihi Türk topluluklarından bazılarında Sibir adı görülür. 13. yy.'da İranlı yazarların eserlerinde "Sebur" olarak geçer. Adın Türk kökenli "su" ve "bir" (vahşi toprak) kelimelerinin birleşimi olabileceği de öne sürülüyor. Rus yıllıklarında (kronik) ilk olarak 15. yy.'dan itibaren bu adı günümüz Sibirya bölgesi için kullanıldığını görüyoruz.
Din
Sibirya'da Ortodoks Hristiyanlık, İslam, Tibet Budizmi gibi çeşitli inanışlar vardır. Sibirya'da yaklaşık 70.000 Yahudi'nin yaşadığı tahmin edilirken, buna karşılık 4.000.000 kadar Türk soyundan türlü halklar yaşamaktadır. Müslüman Türk nüfusu azdır. Hakim olan grup ise "Rus Ortodoks Kilisesi"ne ait olan Ruslardır. Her durumda yerli din yüzlerce yıl geriye tarihlenir. Sibirya'nın büyük kara parçası tanrıların farklı yerel geleneklerine sahiptir. Bu örneklerin içerdikleri: Ak Ana, , , Kara Han, , , , , , , , , , , , , , . Kutsal alanlar Baykal Gölü'ndeki bir ada olan 'u içerir.
Ulaşım
Sibirya'daki Petropavlovsk-Kamçatski gibi pek çok yere Rusya ve Asya'daki diğer büyük şehirlerden karayolu ile ulaşılamaz. Sibirya'ya ulaşmanın en iyi yolu Trans Sibirya Demiryolu'dur. Trans Sibirya Demiryolu, batıda Moskova 'dan,doğuda Vladivostok arasında çalışır. Tren ikinci mevki 4 yataklı kompartmana, birinci mevki 2 yataklı kompartmana ve bir restorana sahiptir. Demiryoluna yakın olmayan şehirlere ulaşımın en iyi yolu havayoludur.
Sibirya'da doğan meşhur kişiler
- Grigori Rasputin, Rus mistik, , Tobolsk küçük bir köyünde köylü olarak doğdu. guberniya (şimdi )
- Konstantin Çernenko, CPSU (Sovyetler Birliği Komünist partisi)'nin "Sovyetler Birliği Komünist Partisi Genel Sekreteri " Sovyetler Birliği'ni 1984-1985 yıllarında yönetti. Bolshaya Tes'in köyünde doğdu. 'ın sularının altında kayboldu. Günümüzde , Krasnoyarsk Krai 1911.
- Yul Brynner, Rusya doğumlu Amerikan tiyatro ve film aktörü, 1920 Vladivostok doğumlu.
- Boris Yeltsin, ilk Rusya başkanı, 1991-1999 yılları arası hizmet verdi. Doğumu 1931 yılı 'nin köyü.
- Sergei Bodrov, Akademi Ödülü'ne aday gösterilen Rus film yapımcısı, doğumu 1948 Khabarovsk, şimdi Los Angeles, ABD da yaşıyor.
- , müzisyen, sarkıcı-şarkı sözü yazarı, doğumu 19 Nisan 1966 , 1971 yılından beri Almanya'da Ludwigshafen am Rhein'de yaşıyor.
- Maxim Vengerov, İsrail'li kemancı, doğum 1974 Novosibirsk.
- Nikolay Katanov, Hakasya'lı Türkolog, halkbilimci doğum 1862 Abakan. 19. asır sonunda Sibirya ve Türkistan'a ilmi araştırmalar yaptı. Sibirya Türk kültürü ile ilgili hâlen en önde gelen bilim kişisi olup Katanov'un özel kitaplığı 1920'de Türk hükûmetince satın alınmış, İstanbul Üniversitesi'ne bağlı olarak kurulan Türkiyat Enstitüsü'ne (bugün İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü) verilmiştir.
Nüfus
Sibirya bölgesinde en çok nüfuslu şehir Rusya Federasyonu'nun da üçüncü büyük şehri olan Novosibirsk şehridir. Bu şehirde Ruslar çoğunlukta olsa bile Türk soylu halklar da büyük bir nüfusa sahiptir.
- Novosibirsk — 1.474.000
- Omsk — 1.131.000
- Krasnoyarsk (eski adı Kızılyar) — 976 bin
- Barnaul — 597 bin
- İrkutsk — 582 bin
- Novokuznetsk — 563 bin
- Tümen — 538 bin
- Kemerovo — 533 bin
- Tomsk — 523 bin
- Ulan-Ude — 404 bin
- Çita — 325 bin
- Yakutsk — 289 bin
- Kızıl — 150 bin
Sibirya'daki Türk halkları
Sibirya neredeyse tamamen Türk ülkesi konumundadır. Sibirya'nın hemen her yerinde Türk ülkesi veya Türk topluluğu vardır.
- Kuzey
- Saka, Dolgan
- Güney
- Yenisey, Hakas, Şor
- Sayan Tuva, Tofa (Karagas)
- Altay (Oyrat; Tuba, Kumanda, Ku; Teloyt, Telengit)
- Çulım
- Kuzey
Sibirya'daki konuşulan Türk dilleri aşağıdadır.
| Dil | Konuşan sayısı | Konuşan ülkeler (ve konuşulma sayıları) |
| Yakutça | 360.000 | Rusya (Yakutistan Özerk Bölgesi) |
| Dolganca | 5.000 | Rusya (Taymir Özerk Bölgesi) |
| Tuvaca | 350.000 | Rusya (Tuva Özerk Bölgesi) 300.000, Moğolistan 30.000 |
| Tofaca | ölmek üzere † | Rusya (İrkutsk Oblastı) |
| ölmek üzere † | Rusya () | |
| Hakasça | 65.000 | Rusya (Hakasya Özerk Bölgesi) |
| Altayca | 50.000 | Rusya, Altay Özerk Bölgesi) |
| Şorca | 10.000 | Rusya, Kemerova Oblastı |
| Çulımca | 2.500 | Rusya, Kuzey Altay Özerk Bölgesi) |
Sibirya Türklerinin Kullandıkları Alfabeler
Sibirya Türkleri günümüzde genel olarak Rusya Federasyonu etkisiyle Kiril Alfabesini kullanmaktadır. Çoğunluğu 20. yüzyılın ikinci çeyreğinden itibaren bu alfabeye geçirilmiştir.
Kaynakça
- ^ Historical Weather for Novosibirsk, Russia 16 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. weatherbase.com Last accessed November 6, 2006.
- ^ Baikaloff, Anatole (Dec 1950). "Notes on the origin of the name "Siberia"". Slavonic and East European Review. 29 (72): 288.
- ^ . 19 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2009.
- ^ . 27 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2009.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Siberia ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Vikigezgin'de Siberia ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır. - The Green Tower, Siberia 17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Siberian Expedition7 Mayıs 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . website, by Benjamin Isitt
- , article in
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Koordinatlar 60 0 N 105 0 E Sibirya Rusya nin Ural Daglari ndan Buyuk Okyanus a kadar uzanan topraklarina verilen ad Sibirya Kazakistan ve Orta Asya yi meydana getiren diger cumhuriyetleri de ihtiva eder Yaklasik olarak 13 milyon km lik bir yuzolcumune sahiptir Sibirya bolgesinde 30 milyon civarinda insan yasar Kuzeyinde Arktik Okyanusu dogusunda Pasifik Okyanusu guneyinde Kazakistan Mogolistan ve Mancurya ulkeleri bulunur Batisinda ise Ural Daglari bulunur Sibirya Federal Bolgesi Cografi Rus Sibiryasi Tarihsel Sibirya ve Rus olmayan bircok kaynaga gore Sibirya esas olarak uc bolgeye ayrilir Bati Sibirya Dogu Sibirya ve Rusya nin Uzak Dogusu Bati SibiryaUrallar ile Yenisey Nehri arasinda yer alan Bati Sibirya bolgesi ilk yerlesim alanidir Nufusun cogunlugunun yasadigi ve Sibirya arazisi icinde en gelismis olan kisimdir Fiziki yapi Yari corak Kazakistan bolgesinde Kutup Denizi ne dogru uzanan buyuk alcak yayla Bati Sibirya nin en tabii fiziki ozelligidir Bu yayla 2 5 milyon km lik yuzolcumuyle dunyanin en buyuk yaylalarindan biridir Umumiyetle duz bir arazidir Kiyidan 1600 km kadar iceride bulunan Omsk sehri deniz seviyesinden sadece 82 m kadar yuksektedir Fakat bu duzluk guneydoguda Altay Daglari tarafindan bozulur Rusya Federasyonu sinirindaki bu daglarin en yuksek noktasi Beluka Tepesi yaklasik 4620 m dir Iklim Genel olarak kara iklimi hukum surer Kislari cok soguk gecer Yaz ve kis gunleri arasindaki sicaklik farkliligi oldukca yuksektir Ortalama ocak ayi sicakligi Tomsk da 21 C kadardir Tomsk sehrinde kar yaklasik 6 ay toprakta kalir Dogal kaynaklar Bati Sibirya nin topografik birligi toprak ve bitki ortusu bakimindan bozuktur En kuzey tundra onun altinda kozalakli agaclardan meydana gelmis ormanlar bulunur Bu ormanlara tayga denir ve Bati Sibirya Yaylasinin ucte ikisini teskil eder Bati Sibirya nin guneyi Altay Daglarina kadar cesitli turlerde steplerle ortuludur Altay Daglari Ob Nehrine ve onun kolu Irtis e kaynaklik yapar Bu iki nehir meydana getirirler Bu bolge Rusya nin komur kaynagi ve Sibirya nin endustri acisindan kalbidir Nufus sosyal ve siyasi hayat Nufusun buyuk bir bolumu agaclikli step bolgelerinde yasar Ruslar Ukraynalilar Finler ve Yakut Turkleri nufusu meydana getiren etnik gruplardir Turk halklari Altay Daglari bolgesinde yasayip avcilik ve cobancilikla gecinirler Idari olarak bir memlekete Krai ve 5 bolgeye Oblast ayrilmistir Bu alti idari merkez sunlardir Tyumen Omsk Nobosibirsk Tomsk ve Kemerova bolgeleriyle Altay Karai Ekonomi Bati Sibirya ekonomisi tarim ve endustriye dayanir Kuznetsk Havzasi komur demir filizi petrol tabii gaz ve kereste acisindan zengindir Dolayisiyla demir ve celik endustrisi gelismistir Yilda yaklasik 100 000 000 ton komur cikarilir Tarim urunleri arasinda bugday basta gelir Bundan baska yulaf patates sekerkamisi ve aycicegi yetistirilir Altay bolgesi sigir ve koyun yetistiriciligi bakimindan cok onemlidir Sut endustrisi buralarda gelismis durumdadir Bolgenin demiryollari guneyde yer alir Trans Sibirya demiryolu ana hattir Bunun guneyinde Guney Sibirya demiryolu ve bu ikisi arasinda Orta Sibirya demiryolu bulunur Ob ve Irtysh nehirlerinin buzlu sularinin eridigi 6 aylik donemde su ulasimina musaittir Dogu SibiryaFiziki yapi Dogu Sibirya batidan doguya 3000 km ve kuzeyden guneye 2500 km uzunlugundadir Arazinin 75 i daglik ve yuksek yaylaliktir Yuzolcumu 4 125 000 km2dir Iklim Dogu Sibirya iklimi daha sert ve kuraktir Sicaklik cogu zaman ortalama 40 C kadardir Yilda 180 gunu asan dondurucu bir hava mevcuttur Kar kalinligi yaklasik 50 cm dir Tabii kaynaklar Dogu Sibirya nin bir kismi donmus topraklarla buyuk bir bolumu tundralar ve taygalarla kaplidir Kereste hacmi yuksek bir bolgedir Sibirya nin en buyuk su yollarindan biri olan Yenisey Nehri nin havzasi Dogu Sibirya icindedir Su ulasimina imkan verir Ayni zamanda ulkenin su gucunun 40 a yakin bir bolumu burada oldugundan hidroelektrik guc potansiyeli yuksektir Mineral kaynaklari bakimindan cok zengindir Bati Sibirya nin iki misli komur cikarilir Demir altin mika kursun cinko bakir grafit aluminyum ve elmas diger onemli madenleridir Nufus sosyal ve siyasi hayat Nufusu en az olan bolgedir Nufusun cogunlugu yine tarim ve endustriyle ugrasir Trans Sibirya demiryolu boyunca Ruslar yerlesmistir Ukraynalilar Buryatlar Mogol irkindan ve Turkler diger etnik gruplardir Az sayida Fin de mevcuttur Siyasi olarak Dogu Sibirya 6 buyuk bolgeye ayrilir Bunlar Krasnoyarsk Krai memleketi Tuva Otonom Cumhuriyeti Irkutsk Oblast bolgesi Buryat Otonom Cumhuriyeti Chita Oblast bolgesi ve Evenki Milli Sahasi Okrug Ekonomi Ekonomi buyuk olcude endustriye ve hidroelektrik santrallara baglidir Irkutsk Bratsk ve Krasnoyarsk santrallarindan elde edilen gelirler endustri alanina kaydirilir Dogu Sibirya Rusya nin en onemli aluminyum uretici bolgesidir Altin nikel kalay tungsten lityum ve berilyum endustride kullanilan diger madenlerdir Tarim urunleri icinde daha cok bugday ve yulaf yetistirilir Hayvancilik gittikce gelismektedir Avcilik balikcilik ve ormancilik diger onemli gelir kaynaklaridir 1891 le 1916 yillari arasinda insa edilen Trans Sibirya demiryolu hatti bu bolgenin de ana hattidir Bundan baska Ulan Ude Taishet Ust Kut ve Cin demiryollari da mevcuttur Rusya Cin demiryolu yaklasik olarak 1160 km uzunlugundadir Rusya nin Uzak DogusuUzak Dogu Rusyasi bolgesi Pasifik kiyisinda kuzeyde Bering Bogazi ve guneyde Kore arasinda yer alir Yaklasik olarak 4000 km uzunlugundadir Yuzolcumu 6 2 milyon km kadardir Pasifik Okyanusu Bering Oknotsk ve Japon denizleriyle kitaya girme yapmistir Kiyi bolgeler kiyiya paralel olarak dagliktir Bolge yedi karakteristik bolgeye ayrilabilir Mavitime Amur Okhotsk Kamcatka Yarimadasi Chukchi Yarimadasi Sakhalin Adasi ve Lena Nehri Havzasi Iklim Rusya Uzak Dogusu cogunlukla muson ikliminin tesiri altindadir Dogu Sibirya kaynakli kis musonlari soguk ve kuru denizden gelen yaz musonlari ise nemli bir hava getirir Chukchi Yarimadasi ise tipik bir kutup iklimine sahiptir Bolgeden soguk Kamcatka okyanus akintisi gecmektedir Tabii kaynaklar Rusya Uzak Dogusunun kuzey kesimleri tundralarla kaplidir Diger alanlarin cogunlugu ormanlarla ortuludur Kuzeyde kozalakli agaclar da bulunur Guney bolgelerde genis yaprakli agaclar daha coktur Sovyet Uzak Dogu bolgesindeki bu ormanlarda cok cesitli turdeki hayvanlar yetisir Yeralti kaynaklari bakimindan cok zengin bir bolgedir Bureya Havzasi ve Vladi Vostok bolgeleri komur yataklarina sahiptir Ayrica kalay demir bakir kursun ve cinko da cikarilir Nufus sosyal ve siyasi hayat Nufusun 90 dan fazlasi Rus ve Ukraynalidir Az sayida yerli kabileler mevcuttur 400 000 kadar Yakut Turkleri bu bolgededir Idari bakimdan yediye ayrilir Habarovsk Krai Maritime Krai Amur Oblast Sakhalin Oblast Kamcatka Oblast Magadan Oblast ve Yakut Otonom Cumhuriyeti IklimSibirya nin iklimi dramatik olarak farklidir Kuzey kiyisinda Kuzey Kutup Dairesi nin kuzeyi cok kisa suren yaz mevsimi vardir yaklasik bir ay uzunlugunda Sibirya nin bitki ortusu cogunlukla tayga kuzey ucu kenarinda tundra kusagi ile genis yaprakli ve karisik ormanlari ile guney bolgesi Hemen hemen butun nufus guneyde Trans Sibirya Demiryolu hatti boyunca yasar Buradaki iklim subarctic olarak adlandirilan genellikle cok soguk kislari ve kisa ilik yazlari ile Koppen iklim siniflandirmasina giren tanimlama icinde yer alir Guvenilir buyume mevsimiyle bol gunes isigi ve son derece bereketli kara topraklariyla Guney Sibirya verimli tarima uygundur Sibirya da yagis genellikle dusuktur Sadece Kamcatka da 500 mm yi asar Burada nemli ruzgarlar Ohotsk Denizi nden yuksek daglarin uzerine akar ve Muson etkisi guney ucundaki nin cogunda agir Yaz yagmurlarini uretir Bolgenin adi cokmis olan cok soguna ragmen karin yagisi ozellikle bolgenin dogusunda genellikle tamamiyla hafiftir EtimolojiSibirya kelimesinin etimolojik soz kokeni henuz tespit edilememistir Fakat yorumlamalar dikkate alinirsa bilim adamlarinin cogu kelimenin kokeni icin Eski Turkce kelimelerden tespit edebilmektedirler Sayisiz Kar firtinalari sebebiyle kar tozu suprulmesi Seber subur seklindeki eski adi da dikkate alinarak Tatar Turkcesinde supurmek anlamina geldigi belirtilir Sib uyuyan yir yer toprak olarak da Tatar Turkcesinden yorumlayanlar vardir Ayni zamanda tarihi Turk topluluklarindan bazilarinda Sibir adi gorulur 13 yy da Iranli yazarlarin eserlerinde Sebur olarak gecer Adin Turk kokenli su ve bir vahsi toprak kelimelerinin birlesimi olabilecegi de one suruluyor Rus yilliklarinda kronik ilk olarak 15 yy dan itibaren bu adi gunumuz Sibirya bolgesi icin kullanildigini goruyoruz DinSibirya da Ortodoks Hristiyanlik Islam Tibet Budizmi gibi cesitli inanislar vardir Sibirya da yaklasik 70 000 Yahudi nin yasadigi tahmin edilirken buna karsilik 4 000 000 kadar Turk soyundan turlu halklar yasamaktadir Musluman Turk nufusu azdir Hakim olan grup ise Rus Ortodoks Kilisesi ne ait olan Ruslardir Her durumda yerli din yuzlerce yil geriye tarihlenir Sibirya nin buyuk kara parcasi tanrilarin farkli yerel geleneklerine sahiptir Bu orneklerin icerdikleri Ak Ana Kara Han Kutsal alanlar Baykal Golu ndeki bir ada olan u icerir UlasimSibirya daki Petropavlovsk Kamcatski gibi pek cok yere Rusya ve Asya daki diger buyuk sehirlerden karayolu ile ulasilamaz Sibirya ya ulasmanin en iyi yolu Trans Sibirya Demiryolu dur Trans Sibirya Demiryolu batida Moskova dan doguda Vladivostok arasinda calisir Tren ikinci mevki 4 yatakli kompartmana birinci mevki 2 yatakli kompartmana ve bir restorana sahiptir Demiryoluna yakin olmayan sehirlere ulasimin en iyi yolu havayoludur Sibirya da dogan meshur kisilerGrigori Rasputin Rus mistik Tobolsk kucuk bir koyunde koylu olarak dogdu guberniya simdi Konstantin Cernenko CPSU Sovyetler Birligi Komunist partisi nin Sovyetler Birligi Komunist Partisi Genel Sekreteri Sovyetler Birligi ni 1984 1985 yillarinda yonetti Bolshaya Tes in koyunde dogdu in sularinin altinda kayboldu Gunumuzde Krasnoyarsk Krai 1911 Yul Brynner Rusya dogumlu Amerikan tiyatro ve film aktoru 1920 Vladivostok dogumlu Boris Yeltsin ilk Rusya baskani 1991 1999 yillari arasi hizmet verdi Dogumu 1931 yili nin koyu Sergei Bodrov Akademi Odulu ne aday gosterilen Rus film yapimcisi dogumu 1948 Khabarovsk simdi Los Angeles ABD da yasiyor muzisyen sarkici sarki sozu yazari dogumu 19 Nisan 1966 1971 yilindan beri Almanya da Ludwigshafen am Rhein de yasiyor Maxim Vengerov Israil li kemanci dogum 1974 Novosibirsk Nikolay Katanov Hakasya li Turkolog halkbilimci dogum 1862 Abakan 19 asir sonunda Sibirya ve Turkistan a ilmi arastirmalar yapti Sibirya Turk kulturu ile ilgili halen en onde gelen bilim kisisi olup Katanov un ozel kitapligi 1920 de Turk hukumetince satin alinmis Istanbul Universitesi ne bagli olarak kurulan Turkiyat Enstitusu ne bugun Istanbul Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu verilmistir NufusSibirya bolgesinde en cok nufuslu sehir Rusya Federasyonu nun da ucuncu buyuk sehri olan Novosibirsk sehridir Bu sehirde Ruslar cogunlukta olsa bile Turk soylu halklar da buyuk bir nufusa sahiptir Novosibirsk 1 474 000 Omsk 1 131 000 Krasnoyarsk eski adi Kizilyar 976 bin Barnaul 597 bin Irkutsk 582 bin Novokuznetsk 563 bin Tumen 538 bin Kemerovo 533 bin Tomsk 523 bin Ulan Ude 404 bin Cita 325 bin Yakutsk 289 bin Kizil 150 binSibirya daki Turk halklariSibirya neredeyse tamamen Turk ulkesi konumundadir Sibirya nin hemen her yerinde Turk ulkesi veya Turk toplulugu vardir Kuzey Saka Dolgan Guney Yenisey Hakas Sor Sayan Tuva Tofa Karagas Altay Oyrat Tuba Kumanda Ku Teloyt Telengit Culim Sibirya daki konusulan Turk dilleri asagidadir Dil Konusan sayisi Konusan ulkeler ve konusulma sayilari Yakutca 360 000 Rusya Yakutistan Ozerk Bolgesi Dolganca 5 000 Rusya Taymir Ozerk Bolgesi Tuvaca 350 000 Rusya Tuva Ozerk Bolgesi 300 000 Mogolistan 30 000Tofaca olmek uzere Rusya Irkutsk Oblasti olmek uzere Rusya Hakasca 65 000 Rusya Hakasya Ozerk Bolgesi Altayca 50 000 Rusya Altay Ozerk Bolgesi Sorca 10 000 Rusya Kemerova OblastiCulimca 2 500 Rusya Kuzey Altay Ozerk Bolgesi Sibirya Turklerinin Kullandiklari AlfabelerSibirya Turkleri gunumuzde genel olarak Rusya Federasyonu etkisiyle Kiril Alfabesini kullanmaktadir Cogunlugu 20 yuzyilin ikinci ceyreginden itibaren bu alfabeye gecirilmistir Kaynakca Historical Weather for Novosibirsk Russia 16 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde weatherbase com Last accessed November 6 2006 Baikaloff Anatole Dec 1950 Notes on the origin of the name Siberia Slavonic and East European Review 29 72 288 19 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2009 27 Agustos 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Ocak 2009 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Siberia ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Vikigezgin de Siberia ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadir The Green Tower Siberia 17 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Siberian Expedition7 Mayis 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde website by Benjamin Isitt article in