Fizikte enerji (Antik Yunanca ἐνέργεια (enérgeia) 'aktivite'den gelir), bir cisime veya fiziksel bir sisteme aktarılan, işin performansında ve ısı ve ışık biçiminde tanınabilen niceliksel özelliktir. Enerji korunan bir miktardır; Enerjinin korunumu yasası, enerjinin istenen biçime dönüştürülebileceğini ancak yaratılamayacağını veya yok edilemeyeceğini belirtir. Uluslararası Birimler Sisteminde (SI) enerjinin ölçü birimi joule'dür (J).
Enerji | |
Güneş, Dünya üzerindeki yaşamın büyük çoğunluğu için enerji kaynağıdır. Enerjisini esas olarak nükleer füzyondan alır. Nükleer füzyon ile Güneş çekirdeğinde protonlar birleşerek helyum açığa çıkar ve böylece kütle, enerjiye dönüşür. Açığa çıkan enerji Güneş'in yüzeyine taşınır ve esas olarak ışınımla uzaya yayılır. | |
Yaygın sembol(ler): | E |
temel SI birimlerinden türetimi: | J = kg m2 s−2 |
SI nicelik boyutu: | M L2T−2 |
SI birimi: | joule |
diğer birimler | kW⋅h, BTU, kalori, eV, erg, |
mı?: | evet |
mu?: | evet |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli.Mayıs 2024) () ( |
Enerji, bir sistemin iş yapma kapasitesidir. Fizikte iş, kuvvetin yer değişim yönündeki bileşeninin etkisinin yer değiştirmeyle çarpımı olarak tanımlanır ve enerji, iş ile aynı birimle ölçülür.
Enerjinin yaygın biçimleri arasında, hareket eden bir nesnenin kinetik enerjisi, bir nesnenin depoladığı potansiyel enerji (örneğin bir alandaki konumu nedeniyle), katı bir nesnede depolanan esneklik enerjisi, kimyasal reaksiyonlarla ilişkili kimyasal enerji, elektromanyetik radyasyon tarafından taşınan ışınım enerjisi ve termodinamik sistemin içerdiği iç enerji yer alır. Tüm canlılar sürekli olarak enerji alır ve verir.
Enerjinin 3 temel formülü vardır:
E=Fd
E=mc2
- 1 kg kütlesi olan bir maddenin ışık hızının karesinin sayısal değeri kadar (Joule) enerjisi vardır.
E=Pt
Fizikte, enerjinin önemi için bir sebep; enerjinin korunma özelliğidir. Enerjinin korunumu yasası şöyle söyler: Enerji ne yaratılabilir ne de yok edilebilir, sadece farklı biçimlere dönüştürülebilir. Enerjinin bir hacim alanı içerisindeki bütün biçimlerinin toplamı sadece o hacme giren ya da o hacimden çıkan enerji miktarı ile değiştirilebilir. Enerjinin önemi için diğer sebep; enerjinin alabileceği farklı biçimlerin sayısıdır. Kinetik enerji (hareket enerjisi) ve potansiyel enerji enerjinin iki temel kategorisidir. Kinetik enerji atılan bir beyzbol topu gibi hareketli bir kütle tarafından taşınan hareketin enerjisidir. Potansiyel enerji kütleçekim alanı, elektrik ya da manyetik alan gibi bir kuvvet alanı içerisindeki objelerin konumları tarafından etkilenen enerjidir. Örneğin; yer çekimine karşı kaldırılan bir nesne içerisinde, eğer düşerse kinetik enerjiye dönüştürülen, kütleçekim potansiyel enerjisi depolar. Işık gibi elektromanyetik dalgaların ışıma enerjisi, katı cisimlerin bozulması ya da esnemesi sonucu elastik enerji, örneğin; bir yakıtın yanmasıyla oluşan kimyasal enerji ve ısı enerjisi, maddeyi oluşturan parçacıkların belirli bir rastgele hareketinin mikroskobik kinetik ve potansiyel enerjileri enerjinin özel biçimlerini içerir.
Ancak, bir sistemdeki toplam enerjinin tamamı işe dönüştürülemez. Bir sistemin enerjisinin işe dönüştürülebilen miktarına kullanılabilir enerji denir. En fazla bozulan ve enerjinin en yüksek entropi biçimi olarak ısı enerjisi özel bir duruma sahiptir. Termodinamiğin ikinci yasası, enerjinin değişik biçimlerine dönüştürülebilen ısı enerjisinin miktarını belirler.
Her cisim durgunken kütleye sahiptir. Buna hareketsiz kütle denir. Eylemsizlik kuvveti, Albert Einstein'ın E=mc2 eşitliği kullanılarak hesaplanabilir.
Enerjinin bir biçimi olan durgun enerji enerjinin başka biçimlerine çevrilebilir. Tüm enerji dönüşümlerindeki gibi, enerjinin toplam miktarı bu durumda da azalmaz ya da artmaz. Bu perspektiften dolayı; evrendeki maddenin miktarı onun toplam enerjisine katkıda bulunur.
Benzer bir biçimde, tüm enerji kütlenin bir eşdeğer miktarını gösterir. Güneşimiz (ya da bir nükleer bomba) nükleer potansiyel enerjiyi enerjinin başka biçimlerine dönüştürür; toplam kütlesi haddi zatından dolayı azalır. Çünkü, Güneş büyükçe bir ışık enerjisi olarak hala içerisinde aynı toplam enerjiyi içerir. (Enerji Güneşin çevresinden uzaklaştığı zaman kütlesi azalır.)
Enerjinin tüm egzotik biçimleri boş alanı da içeren tüm uzaya nüfuz eder. Örneğin; tüm uzay sıfır noktası enerjisi olarak adlandırılan bir enerji yoğunluğunu içerir.
Enerji maddelerin değişmesi için gereklidir. Tüm yaşayan şeyler canlı kalabilmek için kullanılabilir enerjiye ihtiyaç duyar. İnsanlar bu enerjiyi oksijen ile birlikte metabolizmanın ihtiyacını karşılayan yiyeceklerden alır. İnsan uygarlığı enerjinin devamlı kullanılmasına gereksinim duyar. Örneğin; fosil yakıtlar ekonomide ve politikada hayati bir konudur. Dünya'nın iklimi ve ekosistemi ışık enerjisi ile sürdürülür. Dünya ışık enerjisini büyük oranda Güneşten alır ve iklim ile ekosistem alınan enerji miktarı ile hassas bir biçimde değişir.
Enerji biçimleri
Bir sistemin toplam enerjisi potansiyel enerji, kinetik enerji veya bu ikisinin çeşitli şekillerde birleşimi şeklinde alt bölümlere ayrılabilir ve sınıflandırılabilir. Kinetik enerji bir nesnenin hareketi veya nesnenin bileşenlerinin bileşik hareketi tarafından belirlenirken, potansiyel enerji bir nesnenin hareket etme potansiyelini yansıtır ve genellikle nesnenin bir alandaki konumuna veya kendi alanında depolanana bağlıdır.
Bu iki kategori tüm enerji türlerini tanımlamak için yeterli olsa da, potansiyel ve kinetik enerjinin belirli kombinasyonlarına kendi formu olarak atıfta bulunmak uygundur. Örneğin, bir sistemdeki öteleme ve dönme kinetik ve potansiyel enerjilerinin toplamı mekanik enerji olarak anılırken, nükleer enerji, diğer örneklerin yanı sıra, atom çekirdeğindeki nükleer kuvvet veya zayıf kuvvetten kaynaklanan birleşik potansiyelleri ifade eder.
Enerji birçok biçimde var olabilir: Doğa bilimlerinin içerisinde, çeşitli enerji biçimleri tanımlanabilir.
- Kimyasal enerji: Yemek, pil vb. maddelerdeki depolanmış enerjidir.
- Isı enerjisi: Atomların hareketinin enerjisidir.
- Potansiyel enerji: Bir maddenin durumuna göre sahip olduğu enerjidir (yokuştaki tekerlek, esnetilmiş lastik veya havada tutulan top gibi).
- Kinetik enerji: Bir maddenin bir yerden başka bir yere gitmek veya dönmek için ihtiyaç duyduğu enerji türüdür.
- Mekanik enerji: Potansiyel enerji ile kinetik enerjinin toplamıdır.
- Elektrik enerjisi: Elektronların hareketlerinden kaynaklanan enerjidir.
- Manyetik enerji: Sadece metallerin sahip olabildiği, atomların dizilimine bağlı çekme veya itme hareketine dönüşebilen enerjidir.
- Nükleer enerji: Atomların içlerinde sakladıkları enerjidir.
- Işık enerjisi: Fotonların dalga halinde oluşturduğu enerjidir.
- Ses enerjisi: Canlıların duyma organı tarafından algılanabilen enerji türüdür.
Yukarıdaki liste, enerjinin muhtemel listesi tamamlamak zorunda değildir. Ne zaman doğa bilimcileri enerji korunumu yasası ile çelişen bir olay keşfederlerse, durumu açıklayacak yeni biçimler eklenebilir.
Isı ve iş, sistemin özelliklerini göstermemeleri fakat transfer edilen enerji süreçlerinde olmalarından dolayı özel durumlardır. Genellikle, bir cisimde ne kadar ısı ya da işin bulunduğunu ölçemeyiz fakat bunun yerine belirli yollarla, verilen durumun olduğu sırada, sadece cisimler arasında transfer edilenin ne kadarının enerji olduğudur.
Enerjinin çeşitleri sınıflandırılabilir. Yukarıda sıralananların bazıları listede olanların diğerlerini içerebilir ya da kapsayabilir. Depolanan enerjinin çeşitleri potansiyel enerji olarak adlandırılan doğanın temel kuvvetlerine bağlıdır. Potansiyel enerji, özel bir kuvvet çeşidinin (kuvvet alanı, alan) etkisi altında olan cisimlerin ya da parçacıkların düzeni içerisinde kaydedilmesidir. Bunlar yer çekimsel enerji (kütlelerin bir yer çekimsel alan içerisinde toplanması yoluyla depolanan enerji), nükleer enerjinin farklı çeşitleri (nükleer ve zayıf kuvvetten yararlanarak depolanan enerjidir.), elektriksel enerji (elektrik alandan...) ve manyetik enerji (manyetik alandan...).
Diğer alışılmış enerji çeşitleri kinetik ve potansiyel enerjinin karışımının değişimidir. Bir örnek: genellikle makroskobik düzeyde kinetik ve potansiyel enerjinin toplamı mekanik enerjidir. Maddeler içerisindeki elastik enerji ayrıca atomlar ve moleküller arasındaki elektriksel potansiyel enerjiye bağlıdır. Kimyasal enerji elektriksel potansiyel enerji haznesinden salınan ve depolanan ve molekülleri ya da atomik çekirdekleri etkileşime sokan enerjidir.
Klasik mekanik, bir alan içerisindeki konum işlevi olan potansiyel enerji, hızın bir işlevi olan hareket (kinetik) enerji üzerinden hesaplamalar yapar. Konum ve hız bir gözlemci çerçevesinde seçilmelidir. Gözlemci çerçevesini tanımlamak için gerekli olan şeylerden biri sıfır noktasıdır. Bu sıklıkla, Dünya'nın yüzeyinde isteğe bağlı keyfi bir noktadır.
Hareket ya da potansiyel enerjinin bütün biçimleri sınıflandırılmaya girişilmiştir. Richard Feynman şunun altını çizer:
Potansiyel ve hareket enerjisinin bu tanımı uzunluk ölçüsünün tanımına bağlıdır. Örneğin; biri, ısıl potansiyel ve hareket enerjisini içermeyen, makroskobik potansiyel ve hareket enerjisinden bahsedebilir. Ayrıca, kimyasal potansiyel enerji makroskobik bir kavramla adlandırılır. Daha yakın incelemeler atomik ve yarı atomik ölçekte, onun gerçekten potansiyel ve hareket enerjisinin toplamı olduğunu gösterir. Benzer yorumlar nükleer potansiyel enerji ve diğer enerji biçimlerinin en yaygın olanlarına uygulanır. Eğer çeşitli uzunluk ölçekleri ayrıştırılırsa, uzunluk ölçeğindeki bu bağımlılık, genelde olduğu gibi problemli değildir. Fakat, farklı uzunluk ölçekleri gruplandırıldığı zaman karmaşa yükselebilir. Örneğin, sürtünme makroskobik işi mikroskobik ısıl enerjiye dönüştürdüğü zaman böyle olur.
Enerji, çeşitli verimlerde farklı biçimler arasında dönüştürülebilir. Bu arasında dönüştürülen ögelere enerji dönüştürücü denir.
Kavramın kökeni
Enerji kelimesi, Yunanca energeia(ἐνέργεια) kelimesinden gelir. Muhtemelen ilk olarak, milattan önce 4. yüzyılda Aristoteles'in çalışmalarında görülmüştür. (Antik Yunanca: ἐνέργεια-energeia: “etkinlik, faaliyet”)
Enerji kavramı, Gottfried Leibniz tarafından tanımlanan (canlı kuvvet) fikrinden çıkmıştır. Leibniz, vis visa'yı cismin kütlesiyle hızının karesinin çarpımı olarak tanımladı. Toplam vis visa'nın korunduğuna inandı. Yavaşlamanın sürtünme (Leibniz ısıl enerjinin, maddenin birbirini takip eden parçalarının karışık hareketinden oluştuğunu düşündü.) yüzünden olmasından dolayı, bu görüş Isaac Newton tarafından kabul edilmesine rağmen, bir yüzyıldan daha fazla bir süre boyunca çoğunluk tarafından kabul görmemiştir.
1807'de, Thomas Young günümüzdeki anlamında enerji kavramını vis visa yerine ilk kullanan kişidir. , 1829'da hareket enerjisini; William Rankine 1853'te potansiyel enerjiyi günümüzdeki anlamında tanımlamıştır.
Enerjinin korunumu yasası'nın ilk olarak 19. yüzyılın başlarında varsayıldığı ve her yalıtılmış sistemde uygulandığı kabul edilir. 'in kuramına göre; enerji korunumu fiziğin yıllar boyu değişmeyen yasalarının bir sonucudur. 1918'den beri, enerji korunumu yasası, enerjinin çoklu bileşiminin, zaman olarak bilinen ötelemsel eşbakışımının matematiksel olarak uygulanmasının bir sonucudur.
Enerjinin bir madde ya da momentum gibi yalnızca fiziksel bir büyüklük olup olmadığı yıllarca tartışıldı. 1845'te, James Prescott Joule matematiksel iş ve ısı üretimi arasındaki bağıntıyı keşfetti. Bu enerji korunumu kuramına ve termodinamiğin ilk kuralının gelişimine öncülük etmiştir.
Sonuçta William Thomson(Lord Kelvin); Rudolf Clausius, Josiah Willard Gibbs ve Walther Nernst'in katkılarıyla, kimyasal projelerin çabuk gelişiminin açıklamaları, bu keşifleri ısı bilgisi yasaları bünyesinde birleştirdi. Thomson ayrıca, Clausius tarafından ortaya atılan entropiyi ve Jozef Stefan tarafından ortaya atılan ışıma enerjisinin başlangıç yasalarını da içeren matematiksel bir formüle öncülük etti.
Kalifornya teknoloji enstitüsünde, 1961 sırasında, yüksek okul öğrencileri için bir derste, ünlü fizik öğretmeni Richard Feynman ve Nobel Laureate enerjinin kavrami hakkında şöyle söyledi:
Tarih olarak bilinen, bütün doğal olayları düzenleyen, uzun zamandır kesin olarak bildiğimiz bir etki – ya da dilerseniz yasa da diyebilirsiniz- vardır. Bu yasa enerji korunumu yasası olarak bilinir. Bu, enerji olarak adlandırdığımız, doğada benzeri pek çok yerde görülen belirli bir büyüklüktür. Bu en soyut iddiadır çünkü; herhangi bir şey olduğunda değişmeyen, belirli bir büyüklük olduğunu söyleyen matematiksel bir ilkedir. Enerji korunumu yasası bir mekanizmanın ya da herhangi bir somutlamanın tanımı değildir; Sadece, bazı sayılarla hesaplayabileceğimiz ve bitirdiğimizde doğanın oyunlarına katlanacağımız ve tekrar hesaplayacağımız gizemli bir etkidir. O aynıdır. ()
Ölçü birimi
Enerji, kütle gibi nicel bir büyüklüktür. Joule Uluslararası birim sisteminde enerjinin ölçü birimidir. O da; bir Newton'luk kuvvetin bir metre mesafe boyunca uygulandıkça artan (ya da işe yarayan) enerjiye eşittir. Ancak, enerji erg, kalori, İngiliz ısı Birimi, kilowatt-saat ve kilokalori gibi başkaca birimlerle de tanımlanabilir. Bu birimler için SI biriminde daima tartışmalı bir faktör vardır. Örneğin; bir kWh 3,6 milyon Joule'a eşittir.
Çeşitli Konular İçerisinde Enerji
Klasik Mekanik
Tarihçe (Zaman Çizelgesi)
Enerjinin bir formu olarak iş kuvvet-yol çarpımıdır.
Bu denklem; işin, bir C yolu boyunca uygulanan F kuvvetinin eşit olduğunu söyler.
Sonuçta, iş ve enerji bu çerçevede birbirine bağımlıdır.
Kimya
Kimyanın içeriğinde, enerji bir maddenin atomik, moleküler ya da bütün yapısının bir özelliğidir. Maddenin içerdiği enerji daima bir enerji artışına ya da azalışına eşlik eder. Çünkü; bir kimyasal değişime bunun gibi bir ya da birden fazla yapının değişimi tarafından eşlik edilir. Bazı enerjiler çevre ve tepkimenin bileşenleri arasında, ışık ya da ısı formunda transfer edilir. Böylece, bir tepkimenin ürünleri, tepkime bileşenlerinden daha çok ya da daha az enerjiye sahip olabilir. Eğer son durumda ilk durumdakinden daha az enerji varsa, tepkimenin ısıveren (egzotermik) olduğu söylenebilir. Isıalan (endotermik) tepkimelerde bu durumun tersi gözlenir. Bileşenler etkinleşme enerjisi olarak bilinen bir enerji sınırını aşamazsa; kimyasal tepkimeler her zaman gerçekleşmez. Bir kimyasal tepkimenin hızı (verilen T sıcaklığında) Boltzmann'ın popülasyon çarpanıyla e−E/kT ilgilidir. (Yani; verilen sıcaklıkta molekülün etkinleşim enerjisinden daha büyük ya da ona eşit olma ihtimalidir.) Bir tepkimeyi bu üstel bağımlılığını sıcaklığa oranlama olarak bilinir. ısıl enerji formunda olabilen bir kimyasal tepkime için gereklidir.
Biyoloji
Biyolojide, enerji biyosferden en küçük canlı organizmalara bütün biyolojik sistemin bir özelliğidir. Bir organizmanın içinde, enerji bir biyolojik hücrenin ya da biyolojik bir organizmanın bir organelinin büyüme ve gelişmesinden sorumludur. Bu yüzden enerjinin genelde, solunum içerisindeki oksijen ile tepkimeye giren karbonhidratlar(şeker içeren), yağlar ve proteinler gibi maddenin yapı taşları tarafından depolanmış olduğu söylenir. İnsan açısından- verilen enerji tüketimi miktarı için, insani denklik(İ-d)(insani enerji dönüşümü), insan metabolizması için ihtiyaç olan bağıl enerji miktarını gösterir. (Ortalama bir insanın enerji tüketiminin günde 12,500kJ olduğunu ve bazal metabolik oranın 80 Watt olduğunu var sayarsak...) Örneğin, eğer vücudumuz ortalama 80 Watt ile çalışırsa, 100 Watt'ta çalışan bir lamba 1.25 insan denkliğidir (100/80=1.25 İ-d). Bir insan, sadece birkaç saniye süren zor bir iş için, binlerce Watt'ın üzerine çıkabilir. Birkaç dakika süren işler için, normal bir insan yaklaşık 1,000 Watt kullanabilir. Bir saat boyunca sürdürülmek zorunda olan bir etkinlik için çıkış gücü yaklaşık 300 Watt kullanılırken; tüm gün süren bir etkinlik için, maksimum 150 Watt güç harcanır. İnsan denkliği insanda enerji birimleri olarak tanımlanan fizikte ve biyolojik sistemlerdeki enerji akışını anlamayı desteklemek için oluşturulmuş bir birimdir: verilen enerji miktarı kullanımı anlamak için bir his sağlar.
Yer bilimleri
Jeoloji, kıtasal sürüklenme, sıra dağlar, volkanlar ve depremler Dünya'nın içsel enerji transferi olarak açıklanabilecek olaylardır. Diğer taraftan, rüzgâr, yağmur, dolu, kar, aydınlanma, hortumlar, fırtınalar gibi meteorolojik olaylar güneş enerjisinin ve Dünya'nın atmosferinin meydana getirdiği enerji transferinin bir sonucudur.
Kozmoloji
Kozmoloji ve astronomide; yıldız, nova, süpernova, ve olayları maddenin enerji transferlerinin en yüksek evrensel üretimidir. Yıldızlarla ilgili Güneşi de içeren bütün olaylar çeşitli enerji transferleri tarafından yürütülür. Bu tür enerji transferleri ya astronomik nesnelerin çeşitli sınıflarında (yıldızlar, beyaz cüceler vs.) maddenin yer çekimsel hareketidir ya da ışıksal elementlerin, öncelikli hidrojenin nükleer füzyonundan dolayıdır.
Enerji ve yaşam
Dünya'da yaşayan neredeyse her organizma Güneş'ten dışsal bir enerji ışınıma (radyasyonuna) bağımlıdır. Yeşil bitkiler bu şekilde gelen enerjiyi farklı biçimlerde kimyasal bileşiklere çevirirler. Bitkiler dışındaki canlıların neredeyse tamamı bu kimyasal enerjiyi büyüyebilmek ve yenilenebilmek için kullanır. Yetişkin bir insana oksijen ve besin moleküllerinin(bunlar daha çok glukoz (C6H12O6) ve (C57H110O6) gibi karbonhidratlar ve yağlardır.) İnsana, bitkilerin ürettiği bu enerjiden farklı biçimlerde günlük 1500-2000 kalori(6-8 MJ) enerji alması önerilir. Besin molekülleri mitokondride su ve karbondioksite oksitlendirilir.
- C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O
- C57H110O6 + 81.5O2 → 57CO2 + 55H2O
Ve bu enerjinin bir kısmı ADP'yi ATP'ye çevirmek için kullanılır.
- ADP + HPO42− → ATP + H2O
Karbonhidrat ya da yağın içindeki kimyasal enerjinin geriye kalan kısmı ısıya dönüştürülür: ATP bir tür enerji birimi olarak kullanılır ve bölündüğü ve su ile tepkimeye girdiği zaman içerdiği kimyasal enerjinin bir kısmı başka metabolizma için kullanılır. (metabolik yolların her aşamasında bir miktar kimyasal enerji ısıya dönüştürülür.) Gerçek kimyasal enerjinin sadece küçük bir bölümü iş için kullanılır:
- Bir 100 m yarışı sırasında bir koşucunun kullandığı kinetik enerji: 4 kJ
- Yerden 2 metre kaldırılan 150 kg bir kütlenin kazandığı yer çekimsel potansiyel enerji: 3kJ
- Normal bir yetişkinin aldığı günlük besin: 6–8 MJ
Yaşayan organizmaların aldıkları(kimyasal ya da ışıma enerjisi) enerjiyi kullanmada verimsiz(fiziksel anlamda) oldukları görülecektir ve gerçek makinelerin çoğunun daha verimli olduğu doğrudur. Büyüyen organizmalarda, ısıya dönüşen enerji hayati bir amaç sunar: organizma dokularının inşa edildikleri moleküller bakımından oldukça düzenli olmalarına izin verir. Termodinamiğin ikinci yasasına göre: enerji(ve madde) evren karşısında daha düzgün olarak yayılma eğilimindedir: özel bir alanda enerji(ya da madde) toplamak için; evrende (çevrede)4 kalan enerjinin daha büyük bir miktarını yaymak gerekir. Basit organizmalar daha karmaşık olanlardan daha fazla enerjiye ulaşabilir ama karmaşık organizmalar daha küçük bileşenlerine ayrışamayan ekolojik hücreyi işgal edebilir. Kimyasal enerjinin bir kısmının bir metabolik yolun her aşamasında ısıya dönüşümü ekolojide gözlenen biyokütle piramidinin arkasındaki fiziksel bir sebeptir: Besin zincirinin ilk aşamasından alınan karbonun(Fotosentezle sabitlenmiş 124.7 Pg/a karbon olarak hesaplanmıştır.) 64.3 Pg/a(%52)'si yeşil bitkilerin5 metabolizması için kullanılır, kalanı da karbondioksite ve ısıya geri dönüştürülür.
Enerji transferi
Enerji olgusu ve transferi en doğal olayı açıklama ve tahmin etmede hayati önem taşır. Enerjinin bir biçimi sık sık isteyerek bir diğerine dönüştürülebilir. Örneğin; bir batarya kimyasal enerjiden elektrik enerjisine; bir baraj, yer çekimsel potansiyel enerjiden hareket eden suyun kinetik enerjisine ve sonunda elektrik jeneratörü aracılığıyla elektrik enerjisine dönüşür.
Enerjinin emek ve ısının iki temel kanunuyla – Carnot teoremi ve termodinamiğin ikinci kanunu- nasıl etkili bir şekilde diğer biçimlere dönüştürüleceği konusunda katı sınırlar vardır. Bir motor çalışması için kullanıldığında bu sınırlar özellikle kanıt olacaktır. Bazı enerji transferleri oldukça etkili olabilir.
Enerji transferinin yönü (hangi enerji türü hangi enerji türüne dönüşür) genellikle entropi (var olan tüm serbestlik derecesi içinde eşit enerji dağılımı) göz önünde tutularak tarif edilir. Pratikte bütün enerji dönüşümleri küçük ölçekte imkânlıdır fakat belirli büyük dönüşümler imkânlı değildir çünkü enerji ya da maddenin rastgele daha konsantre biçimlere ya da küçük alanlara taşınacağı istatistiksel açıdan pek mümkün değildir.
Big Bang’den bu yana var olan çeşitli potansiyel enerji türleri, tetikleyici bir mekanizma var olduğunda sonradan “ serbest bırakılmış” olan (kinetik ya da radyan enerji gibi daha aktif enerji türlerine dönüştürülmüş) evrendeki enerji dönüşümlerinin karakterini oluşturmuştur. Uranyum ve toryum gibi ağır izotoplarda saklı bulunan enerjinin nükleosentez yoluyla açığa çıkarıldığı radyoaktif çözülme bu sürecin örneklerinden biridir. Nükleosentez, ağır elementlerin Güneş sistemi ve Dünya’ya dahil edilmesinden önce, süpernova yer çekimi çöküşünden çıkan yer çekimsel potansiyel enerjiyi ağır elementlerin yaratılmasında depolayan bir süreçtir. Bu enerji nükleer fisyon bombalarında ya da sivil nükleer enerji üretiminde tetiklenir ve serbest bırakılır.
Benzer olarak, kimyasal patlama durumunda, kimyasal potansiyel enerji çok kısa bir zaman diliminde kinetik ve ısıl enerjiye dönüşür. Buna başka bir örnek ise sarkaçtır. Sarkacın en yüksek noktasında kinetik enerji sıfırdır ve yer çekimsel potansiyel enerjisi en yüksek düzeydedir. En aşağı noktasında ise kinetik enerjisi maksimumdur ve potansiyel enerjisindeki azalmaya eşittir. Eğer sürtünme ve diğer kayıplar göz ardı edilirse, bu süreçler arasında enerji dönüşümü kusursuz olacaktır ve sarkaç sonsuza kadar salınımına devam edecektir.
Transferde kütlenin ve enerjinin korunumu
Transferde Enerjinin Korunumu ve Kütle Enerji ölçülebildiği yerde sıfır ivmeyle bir sisteme hapsedildiğinde bir ağırlık yaratır. Bu ağırlık kütleye denktir ve bu kütle ağırlıkla her zaman ilişkilidir. Kütle ayrıca enerjinin belirli miktarına denktir ve kütle enerji denkliğinde belirtildiği gibi aynı şekilde enerjiyle ilişkili görünür. Albert Einstein’ın bulduğu E = mc² formülü özel görelilik içinde durgun kütle ve durgun enerji arasındaki ilişkiyi ölçer. J. J. Thomson (1881), Henri Poincaré (1900), Friedrich Hasenöhrl (1904) ve diğerleri (daha fazla bilgi için: Mass-energy equivalence#History).
Madde enerjiye dönüştürülebilir (ya da tam tersi) fakat kütle hiçbir zaman yok edilemez, madde ve enerjinin birbirine dönüştüğü bütün durumlarda kütle- enerji denkliği hem kütle hem de enerji için sabit kalır. Ancak, c² sıradan insan ölçeğine çok büyük ölçüde bağlı olduğundan, sıradan madde miktarının ısı, ışık, digger radyasyon gibi enerji türlerine dönüşmesi, nükleer silah ve nükleer reaktörlerde görülebileceği gibi, çok büyük miktarda enerji bırakır (örneğin 1 kg’dan ~ jul yani 21 megaton TNT üretilir). Aksine, bir birim enerjiye denk düşen kütle denkliği çok küçüktür. Bu da çok büyük bir enerji kaybı olmadıkça, çoğu sistemden enerji kaybını ağırlık aracılığıyla ölçmenin neden zor olduğunu gösterir. Enerjinin maddeye dönüşümünün örnekleri yüksek enerjili nükleer fizikte bulunur.
Tersinir ve tersinmez dönüşüm
Enerji transferini yararlı bir çalışmaya dönüştürmek termodinamiğin ana konularından biridir. Doğada, enerji transferi temel olarak iki sınıfa ayrılır: ısı bilgisi olarak tersinir ve ısı bilgisi olarak tersinmez. ısı bilgisindeki tersinir süreç, enerjinin daha yoğun biçimlerine geri kazandırılamadığından (düşük kuantum dereceleri) hiçbir enerjinin bir hacimdeki var olan boş enerji derecelerine dağılmadığı süreçtir. Tersinir bir süreç bu tür dağılmanın gerçekleşmediği bir süreçtir. Örneğin, bir tür potansiyel alandan diğerine gerçekleşen enerji transferi tersinirdir, yukarıda sarkaç sistemi örneğinde de belirtildiği gibi. Isının üretildiği süreçlerde, düşük enerjinin kuantum dereceleri alanda atomlar arasındaki mümkün olan uyarılmaları ifade eder ve 100% etkili bir şekilde diğer enerji biçimlerine dönüşmek için enerji parçası için depo gibi hareket eder. Bu durumda enerjinin bir kısmı ısı olarak kalmalıdır. Enerji evrende tamamen kullanılabilecek enerji olarak geri kazandırılamaz, kuantum derecelerindeki düzensizliğin artışı gibi ısının bazı diğer türlerindeki artışın bedeli istisnai bir durumdur, (madde patlaması ya da bir kristalde rastgele sıralama gibi)
Evrenin yaşıyla dönüşüm
Evren zamanla evrimleştikçe, evrimin enerjisi de tersinmez derecelerde hapsedilmiş olur. (yani ısı ya da diğer türlerin düzensizlikte yükselmesi). Bu durum evrenin kaçınılmaz ısı bilgisi ısıl dengeliliğine işaret eder. Bu ısıl dengelilikte evrenin enerjisi değişmez fakat enerjinin ısı motorlarıyla çalışmaya uygun olan kısmı ya da diğer kullanılabilir enerji türlerine dönüştürülebilen kısmı (ısı motorlarına bağlı çalışan jeneratörlerin kullanımı yoluyla) daha az büyür.
Daha yavaş bir süreçte, Dünya’nın merkezindeki bu atomların radyoaktif ayrışması ısı açığa çıkarır. Bu ısıl enerji orojonez yoluyla levha tektoniklerini hareket ettirir ve dağları yükseltebilir. Bu yavaş yükseltme ısıl enerjinin bir yer çekimsel potansiyel enerji deposu olduğuna işaret eder, tetikleyici bir olaydan sonra bu yükselim toprak kaymasında aktif kinetik enerjiyi de ortaya çıkarabilir. Depremler ayrıca kayalardaki depolanmış elastik potansiyel enerjiyi de ortaya çıkarır, bu depo sonuç olarak aynı radyoaktif ısı kaynaklarından üretilmiştir. Böylelikle, şimdiki anlayışa göre, deprem ve toprak kayması gibi birbirine yakın olaylar Dünya’nın yer çekimi alanındaki ve kayalardaki elastik şekil değiştirmedeki (mekanik potansiyel enerji) depolanmış potansiyel enerjiyi açığa çıkarırlar. Bundan önce, uzun süreli imha edilmiş supernova yıldızlarının çöküşünün bu atomları yaratmasından bu yana, bu olaylar ağır elementlerdeki birikmiş enerjinin ortaya çıkmasını yansıtıyordu.
Evrenin şafağında başlayan başka bir dönüşüm zinciri ise Güneş’teki hidrojenin nükleer füzyonlarının Big Bang zamanında yaratılan başka bir enerji deposunu ortaya çıkarmasıdır. Bu zamanda teoriye göre, uzay genişledi ve evren hidrojenin tamamen daha ağır elementlerle kaynaşması için çok hızlı bir şekilde soğudu. Bu hidrojenin füzyon yoluyla ortaya çıkarabilecek bir potansiyel enerji deposu olduğunu gösterir. Hidrojen bulutları yıldızları ürettiğinde, hidrojen bulutlarının yer çekimsel çöküşünden üretilen ısı ve baskı böyle bir füzyon sürecini tetikler. Güneş’ten gelen gün ışığı Dünya’ya çarptıktan sonra belki yer çekimsel potansiyel enerji olarak depolanır. Örneğin, su okyanuslardan buharlaşır ve dağların üstünde depolanır (bir hidroelektrik barajında ortaya çıktıktan elektrik üretmek için sonra türbinlerin ya da jeneratörlerin hareket ettirilmesi için kullanılır). Güneş ışığı ayrıca birçok hava olaylarını da etkiler, volkanik olaylardan oluşanları da korur.
Güneş aracılı hava olaylarına bir örnek ise ılık okyanusların dağların üstünden ısınmış değişken geniş alanlarının birkaç günlük sert hava hareketlerini güçlendirmek için birden kendi ısıl enerjilerini bırakmasıyla gerçekleşen kasırgalardır. Güneş ışığı ayrıca bitkiler tarafından fotosentez sırasında kimyasal potansiyel enerji olarak hapsedilmiştir. Fotosentez ise karbondioksit ve suyun (iki düşük enerjili birleşimin) birleşerek yüksek enerjili karbonhidrat, yağ ve protein bileşimlerini oluşturmalarıdır. Bitkilere ayrıca fotosentez sırasında karbonhidrat yağ ve proteinlerin enerjisini ortaya çıkarmak için canlı organizmalar tarafından elektron alıcısı olarak kullanılan oksijeni üretirler. Fotosentez boyunca ısı ya da ışık olarak depolanın enerjinin ortaya çıkması bir orman yangınında birden bir kıvılcım ile tetiklenebilir ya da enzim hareketleriyle katabolizma tetiklenip bu moleküller sindirildiğinde insan ya da hayvan metabolizması için bu süreç daha yavaş olabilir.
Bütün bu enerji dönüşümü zincirlerinde, Big Bang döneminde depolanmış olan potansiyel enerji sonradan ara olaylar tarafından aktif enerji olarak ortaya çıkar. Bütün bu olaylarda, ısı da dahil olmak üzere enerjinin bir türü diğer enerji türlerine dönüşmüş olur.
Enerji korunumu
Enerji, enerjinin korunumu yasasına tabidir. Bu yasaya göre, enerji kendi kendine ne var olabilir ne de yok olabilir. Sadece dönüşebilir.
Çoğu enerji çeşidi (yer çekimi enerjisi kayda değer bir istisnadır) enerjinin kısmi korunumu yasasına bağlıdır. Bu durumda, enerji sadece uzayın birbirine çok yakın bölgelerinde değiştirilebilir ve tüm gözlemciler, herhangi bir uzayın volumetrik yoğunluğundaki enerjiyi kabul ederler. Bir de evrenin toplam enerjisinin değişemeyeceğini savunan evrensel bir enerjinin korunumu yasası vardır; kısmi yasanın sonucudur; ama tam tersi değildir.6 Enerjinin korunumu zamanın dönüştürülebilir simetrisinin matematiksel sonucudur. (yani, alınan farklı zamanların zaman aralığının ayırt edilemezliği)- (Noether Teoremi)
Enerjinin korunumuna göre, bir sisteme giren toplam enerji o sistemden çıkan toplam enerjiye eşit olmak zorundadır.
Bu yasa fiziğin temel ilkesidir. Bu kural zamanın dönüştürülebilir simetrisini takip eder, kozmik ölçeğe ait olayları yerlerinden ve zaman koordinasyonlarından bağımsız yapar. Başka bir deyişle, dün, bugün ve yarın fiziksel olarak farksızdır.
İşte bu sebeple enerji, zamana enerji koruyan eşlenik olan bir niceliktir. Enerjinin ve zamanın bu matematiksel karmaşıklığı belirsizlik ilkesini de doğurur- belirli bir zaman aralığındaki gerçek enerji miktarını tanımlamak imkânsızdır. Belirsizlik ilkesi, enerjinin korunumuyla karıştırılmamalıdır- aksine matematiksel limitler sağlar, bu ilkeyle enerji tanımlanabilir ve hesaplanabilir.
Doğanın her bir temel gücü farklı potansiyel enerji türleriyle bağlantılıdır ve tüm potansiyel enerji türleri(diğer tür enerji türleri gibi) sistem kütlesi gibi görünür. Örneğin, sıkıştırılmış bir yay sıkıştırılmadan öncekine göre çok az daha ağırdır. Aynı şekilde, enerji herhangi bir mekanizmayla sistemler arası transfer edildiğinde bağlantılı kütleyle transfer olur.
Kuantum mekaniğinde enerji Hamilton operatörü ile ifade edilir. Herhangi bir zaman ölçeğindeki enerjideki belirsizlik -Heisenberg'in belirsizlik teoremi'nde olduğu gibi:
(Fakat, H ve t dinamik olarak eşlenik değişkenler olmadığı için, ne kuantum mekaniğinde ne de klasik mekanikte tam matematiksel karşılığı bu formül vermez.)
Parçacık fiziğinde, bu eşitsizlik momentumu taşıyan sanal parçacıkların niteliksel kavrayışına olanak verir. Sanal fotonlar (Kuantum mekanik enerji seviyesi en düşük olan fotonlardır.) da elektriksel yükler (Coulomb yasasının sonucu olan) arasındaki elektrostatik etkileşiminden sorumludur.
Enerji kavramının uygulamaları
Enerji, evrensel korunum yasasına sıkı sıkıya bağlıdır; yani, ne zaman bir sistemin toplam enerjisi ölçülse(ya da hesaplansa), sistemin toplam enerjisi daima sabit kalır.
Bir sistemin toplam enerjisi çeşitli yollarda bölünebilir ve sınıflandırılabilir. Örneğin; bazen potansiyel enerjiyi(sadece koordinat fonksiyonu olan) kinetik enerjiden (Sadece zaman koordinat türevi fonksiyonu olan) ayırmak elverişlidir. yer çekimi enerjisini, elektrik enerjisini, ısı enerjisini ve diğer formları ayırmak da elverişli olabilir. Bu sınıflandırmalar örtüşür; mesela, ısı enerjisi genellikle kısmen potansiyel kısmen kinetik enerjiden oluşur. Enerjinin transferi çeşitli şekillerde olabilir; aşağıda iş, ısı akışı ve yatay akım gibi örneklerle ele alınmıştır. Enerji kelimesi fiziğin dışında birçok yerde de kullanılır ve anlam belirsizliği ve uyumsuzluğa neden olur. Konuşma dili teknik terminolojiyle tutarlı değildir. Örneğin; enerji sürekli korunurken(enerji dönüşümüne rağmen toplam enerjinin değişmemesi bakımından), enerji ısı enerjisi gibi bir biçime dönüştürülebilir. Birisi "daha az araba sürerek enerji korumak" dan bahsedebilir, birisi fosil yakıtları korumak ve enerjinin ısıya dönüşerek kaybolmasına engel olmaktan bahsedebilir. "Korunumun" bu şekilde kullanılması enerjinin korunumu yasasından farklıdır.
Klasik fizikte enerji ölçeksel miktar olarak nitelendirilir, zamana enerji koruyan eşleniktir. Özel görecelilikte de enerji ölçekseldir. Başka bir deyişle, enerji uzayın döngülerine nazaran değişmezdir, ama uzay-zaman döngüsüne nazaran değişmez değildir. (=itici güç)
Enerji Transferi
Bir sistem sadece maddeyi diğer sisteme aktararak ona enerji aktarabilir. (Çünkü madde kütlesi uyarınca enerjiye eş değerdir). Eğer enerji transferi madde dışında başka yollarla transfer edilirse, transfer üzerinde yapılmış olan işten dolayı bu transfer ikinci sistem içerisinde değişikliklere yol açar. ış kendisini hedef sistem içindeki mesafeler üzerinden uygulanan kuvvetlerin etkisi ile gösterir. Örneğin, bir sistem diğerine elektromanyetik enerji aktararak (radiating- ışın yayarak) enerji yayabilir, ama bu radyasyonu soğrulmuş parçacıklar üzerinde kuvvetler oluşturur. Benzer bir şekilde bir sistem başka bir sisteme fiziksel olarak etkileyerek enerji aktarabilir ama bu durumda nesnenin içerisindeki hareket enerjisi kinetik enerji olarak adlandırılır ki; bu da temas ettiği diğer nesnede görülen kuvvetlerin mesafeler üzerinde etkisi (yeni enerji) ile sonuçlanır. Isı ile ısıl enerji alışverişi şu iki mekanizma ile oluşur: ısı elektromanyetik radyasyon ile transfer edilebilir ya da doğrudan parçacık çarpışmalarındaki fiziksel temasla kinetik enerji aktarılır.
Çünkü enerji kesinlikle korunur ve (tanımlanabilir olduğu her yerde) bölgesel olarak da muhafaza edilir, şunu hatırlamak önemlidir ki enerji tanımına göre sistem ve komşu bölgeler arasındaki enerji transferi iştir. Bilinen bir örneği ise mekanik iştir. Basit durumlarda aşağıdaki denklem kullanılarak yazılır:
Eğer başka enerji transfer süreçleri içermiyorsa. Burada; ΔE transfer edilmiş enerjinin miktarını ve W sistem üzerinde yapılmış olan işi temsil ediyor. (Wikipedia: Tartışmalı konu(Disputed statement))
Daha genel olarak enerji transferi iki kategoriye ayrılabilir:
Burada Q sisteme ısı akışını temsil ediyor.
Açık bir sistemin enerji kaybetmesinin ya da kazanmasının başka yolları da var. Kimyasal sistemlerde, farklı kimyasal potansiyelli maddelerin eklenmesi, ki bu daha sonra ekstre edilecektir, ile enerji sisteme eklenebilir. (bu iki süreç de araca yakıt vermek ile örneklendirilebilir; iş ya da ısı eklemeden bu şekilde enerji kazanan bir sistemdir) Bu terimler yukarıdaki denkleme ilave edilebilir ya da enerji toplama terimi diye adlandırılan miktar içerisine toplanabilir ayrıca bu enerji toplan terimi kontrol hacmi ya da sistem hacmi üzerine aktarılan herhangi bir tür enerjiye değinir. Üstte örnekleri bulunabilir ve bir sürü başkaları da düşünülebilir. (Örneğin, klasik anlamda, iş yapılmadan ya da ısı eklenmeden ya da olmadan, bir sisteme giren parçacıkların kinetik enerjisi ya da lazer ışınından çıkan enerjinin sistem enerjisine eklenmesi.)
Bu genel denklemde E diğer ek adveksiyon enerji terimlerini temsil eder ve sistem üzerindeki yapılan iş ve ısı buna eklenmemiştir.
Enerji aynı zaman da potansiyel enerjiden(E p) kinetik enerjiye(E k) transfer edilir ve sonra sürekli bir biçimde potansiyel enerjiye geri döner. Bu enerji korunumu olarak adlandırılır. Bu kapalı sistemde, enerji yaratılamaz ya da yok edilemez. Bu yüzden de başlangıç enerjisi ve nihai enerji birbirine eşit olacaktır. Bu durum aşağıdaki şekilde gösterilir:
Bu denklem sonra daha da basitleştirilebilinir. Çünkü (kütle, yer çekimi ivmesi ve yüksekliğin çarpımı) ve (Kütlenin yarısıyla hızın karesinin çarpımı). Ve böylece toplam enerji iki terimin toplamına eşit olur: .
Enerji ve hareket yasaları
Klasik mekanikte, korunmuş bir miktar olarak enerji, kavramsal ve matematiksel olarak kullanışlı bir özelliktir. Mekaniğin çeşitli formülleri enerjiyi kullanarak çekirdek bir kavram olarak geliştirilmiştir. Aşağıdaki gibi:
Hamilton mekaniği
William Rowan Hamilton'dan sonra, bir sistemin toplam enerjisi bazen Hamiltonsal olarak ifade edilir. Hareketin klasik eşitlikleri, yüksek karmaşık ya da kuramsal sistemler için bile, Hamiltonsal olarak yazılabilir. Bu klasik eşitlikler görecelilik olmayan kuantum mekaniğinde dikkate değer doğrudan benzerliklere sahiptir.
Langrange mekaniği
Joseph Louis Lagrange'den sonra, bir diğer ilgili enerji kavramı Langrangesel olarak ifade edilir. Bu Hamilton'a göre daha da temeldir ve hareket eşitlikleri türetmek için kullanılabilir. Bu klasik fiziğin bağlamından bulunmuştur ama genelde modern fizik için daha kullanışlıdır. Langrangesel kinetik enerji eksi potansiyel enerji olarak tanımlanır.
Genellikle, Langrangesel biçimcilik, korunumun olmadığı sistemlerde(örneğin sürtünmeli sistemlerde) Hamiltonsaldan matematiksel olarak daha uygundur.
Noether'in teoremi
Noether'in(ilk) teoremi(1918) bir fiziksel sistemin sahip olduğu bir korunum yasasına karşılık gelen hareketinin her türevlenebilir simetrisini belirtir. Noether'in teoremi modern teorik fiziğin ve varyasyon hesaplamasının temel bir aracı olmuştur. Langrangesel ve Hamiltonsal (sırasıyla 1788 ve 1833) mekanikte hareket sabitleri üzerine üretilen denklemlerin bir genellemesidir. Bir Langrangesel sistem ile modellenemeyen sistemlerde uygulanamaz. Örneğin; devamlı simetrileri ile yutucu sistemlerinin bir korunum yasasına karşılık gelmesine gerek yoktur.
Enerji ve ısı bilgisi
İç enerji
İç enerji bir sistemin tüm mikroskobik formlarının toplamıdır. Bir sistem yaratmak için gerekli olan enerjidir. Potansiyel enerji, vs., molekül yapısı, kristal yapı ve parçacık hareketi, kinetik enerji formunu içeren diğer geometrik etkenler ile ilgilidir. ısı bilgisi iç enerjideki değişikliklerle başlıca ilgilendirilir ve sadece ısı bilgisi ile belirlenmesi imkânsız olan değerin bir kesinliği yoktur.9
Termodinamiğin ilk yasası
Termodinamiğin ilk yasası enerjinin(serbest ısı bilgisi enerji olmak zorunda değil) daima korunduğunu ve ısı akışının enerji transferinin bir formu olduğunu ileri sürer. Homojen sistemler için, iyi tanımlanan bir sıcaklık ve basınçta, birinci yasanın sıklıkla kullanılan bir sonucu şudur: sadece basınç kuvvetine ve ısı transferine(mesela, gazla dolu bir silindir) konu olan bir sistem için, sistemin iç enerjisindeki son küçük değişimi (diferansiyel değişim)
- ,
olarak verilir. Burada, sağdaki ilk ifade sisteme transfer edilen, sıcaklığı T entropiyi S cinsinden tanımlanan ısıdır (sistem ısıtıldığı zaman, entropi artar ve dS değişimi pozitiftir.) ve sağ taraftaki son ifade, basıncın P hacmin V olduğu yerde, sistemde yapılan iş olarak tanımlandırılır. (negatif işaret, sistemin kendi üzerinde yaptığı işe gereksinen basıncının sonucudur ve böylece hacim değişikliği, dV, sistem üzerinde iş yapıldığı zaman negatiftir.) Bu, tüm kimyasalları, elektriksel, nükleer ve yer çekimsel kuvvetleri yok sayan çok özel bir eşitliktir. Adveksiyon gibi, ısı ve pV-iş dışında, herhangi bir enerji formunu etkiler. İlk yasanın genel u(yani, enerji korunumu) sistemin homojen olmadığı koşullarda bile geçerlidir. Bu sebeplerden ötürü, kapalı bir sistemin iç enerjisindeki değişim genel bir form olarak şu şekilde tanımlanır.
Burada, sisteme sağlanan ısıdır ve sisteme uygulanan iştir.
Enerjinin eş bölüşümü
Bir mekanik harmonik salınıcının enerjisi(yayın enerjisi) kinetik ve potansiyel enerjiye alternatiftir. salınım döngüsünün iki noktasında, o tamamen kinetik ve buna alternatif diğer iki noktada tamamen potansiyeldir. Buna enerji eş dönüşümü ilkesi denir: Birçok serbestlik derecesiyle birlikte bir sistemin toplam enerjisi tüm kullanılabilir serbestlik dereceleri arasında eşitçe bölünmüştür. Bu ilke, entalpi denen enerji ile yakından ilişkili bir büyüklüğün davranışını anlamak için hayati öneme sahiptir. Entropi, bir sistem parçaları arasında bir enerji dağılımının eşit ölçümüdür. İzole edilmiş bir sisteme daha fazla serbestlik derecesi verildiği zaman (örneğin; var olan durumla eşit olan yeni kullanılabilir enerji durumu verilmesi), toplam enerji tüm kullanılabilir derecelere, yeni ve eski derece ayrımı olmaksızın, eşit olarak yayılır bu matematiksel sonuca termodinamiğin ikinci yasası denir.
Salınıcılar, fononlar ve fotonlar
Eş zamanlı olmayan bir salınımcılar topluluğunda, ortalama enerji kinetik ve potansiyel enerji tipleri arasında eşit olarak dağılmaktadır.
Katılarda ısıl enerji (genellikle ısı olarak da adlandırılır), mekanik salınıcı işlevi gören ısıl fononlar şeklinde tanımlanabilir. Bu modelde, ısıl enerji yarı yarıya kinetik ve potansiyeldir.
İdeal bir gazda, parçacıklar arasındaki etkileşim potansiyeli, enerji depolamayan delta fonksiyonuyla ifade edilebilir: bu yüzden, ısıl enerjinin tamamı kinetiktir.
Elektrik salınıcıları (LC devresi) mekanik salınıcıyla benzer olduğundan, ortalama enerji yarı yarıya kinetik ve potansiyel olmalıdır. Manyetik enerjinin kinetik ve elektrik enerjisinin potansiyel olması ya da bunun tam tersi durum, tamamen rastgeledir. Bu durum, sığaç yaya eşdeğerken ürünleyici kütleye benzetilmesiyle ya da tam tersi bir benzetmeyle açıklanabilir.
1. Yukarıdaki fikrin bir uzantısı olarak, elektromanyetik alan boş uzayda bir salınıcılar topluluğu olarak düşünülebilir. Bu durumda radyasyon enerjisi yarı yarıya potansiyel ve kinetik enerjiden oluşmaktadır. Bu model, elektromanyetik Lagrange birincil ilgi alanıysa ve potansiyel ve kinetik enerji terimleriyle ifade edilmekteyse kullanışlı bir modeldir.
2. Öte taraftan, anahtar denklemde 'nin katkısına dinlenme enerjisi denir ve enerjiye diğer tüm katkılara kinetik enerji denir. Kütleye sahip bir parçacık için bu kinetik enerjinin, c den çok daha küçük hızda olduğuna işaret eder. Bu; √ eşitlikleri yazılarak ve en düşük sıranın karekökü ile genişleterek ispat edilebilir. Bu hattan akıl yürüterek, bir fotonun enerjisi tamamen kinetiktir. Çünkü, foton kütlesizdir ve dinlenme enerjisi yoktur. Örneğin; enerji-momentum ilişkisi birincil ilgi olduğu zaman, bu tanım kullanışlıdır.
Bu iki analiz tamamen tutarlıdır. 1. maddedeki elektrik ve manyetik serbestlik dereceleri hareket yönüne aykırıyken; 2. maddede hareket yönü boyuncadır. görecelilik olmayan parçacıklar için potansiyel ve kinetik enerjinin bu iki kavramı sayıca eşittir. Bu yüzden belirsizlik zararsızdır fakat göreceli parçacıklar için öyle değildir.
Nicem mekaniği
Nicem mekaniğinde enerji, dalga işlevinin bir zaman türevi olan enerji operatörü olarak tanımlanır. Schrödinger eşitliği enerji operatörünü bir sistemin ya da parçacığın toplam enerjisine eşitler. Sonuçta, nicem mekaniğinde enerji ölçümünün bir tanımı olarak düşünülebilir. Schrödinger eşitliği nicem sistemlerinin yavaş değişen dalga işlevini (göreceli olmayan) uzay-zaman bağımlılığıyla tanımlar. Bağlı sistem için bu eşitliğin çözümü kuanta kavramında sonuçlanan soyutluktur(her biri bir enerji seviyesi tarafından tanımlanan bir dizi izinli evre). Herhangi bir salınıcı ve bir vakumdaki elektromanyetik dalgalar için Schrödinger eşitliğinin çözümünde, elde edilen enerji evresi Planck
denklemindeki frekansla ilgilidir. (Burada h Planck sabiti ve frekanstır.) Elektromanyetik dalga durumunda, bu enerji evreleri ışık ya da foton kuantaları olarak adlandırılır.
Görelilik
Kinetik enerji(bir kütleyi sıfır hızdan belirli bir hıza ivmelendirilerek yapılan iş) Newton mekaniği yerine Lorentz dönüşümlerini kullanarak göreceli olarak hesaplandığı zaman, Einstein, sıfır hızda kaybolmayan bir enerji terimi olarak bu hesaplamalardan beklenmedik bir ürün keşfetti. O buna durgun kütle enerjisi dedi. -Durgun kütle enerjisi her kütlenin durgun halde olduğunda bile etkilenmek zorunda olduğu enerjidir.- Enerji miktarı vücut kütlesinin doğrudan özelliğidir:
Burada:
- m kütle
- c ışığın boşluktaki hızı
- E durgun kütle enerjisidir.
Örneğin: elektron-pozitron yok oluşu düşünüldüğünde, ki burada özel parçacıklarının durgun kütleleri parçalanır, ama iki parçacığın sisteminin eylemsizlik eşitliği (farklı olmayan kütleleri) kalır (çünkü bütün enerji kütle ile ilişkilendirilir.) ve bu eylemsizlik ve farklı olmayan kütle özel kütlesiz fotonlar tarafından taşınır ama bir sistem olarak kütlesini elinde bulundurur. Bu tersine çevrilebilir bir süreçtir – ters süreç çift oluşturma olarak adlandırılır.– Burada, parçacıkların durgun kütlesi iki(ya da daha fazla) bozulmuş fotonun enerjisinden yaratılır. Ancak, sistemin toplam kütlesi ve enerjisi bu etkileşim süresince değişmez.
Genelde görecelilik, manyetik alan için kaynak terimi olarak sunulan stres enerji gergisi, kaba bir kıyaslamayla görecelilik olmayan Newton yaklaşımında kayna terimi olarak kütle yolu için sunulur.
Enerjinin kütleye eşit olduğunu duymak oldukça yaygındır. Tüm enerjinin bir eylemsizliğe, yer çekimi eşitliğine sahip olduğu ve kütle, enerjinin bir formu olduğu için; kütlenin de kendisiyle ilişkilendirilen eylemsizliğe ve yer çekimine sahip olduğu durumu daha doğru olur.
Ölçme
Enerjinin kesin ölçümü yoktur. Çünkü; enerji nesneler üzerinde iş yapabilme yeteneği olarak tanımlanır. Bir durumdan başka bir duruma bir sistemin sadece transferi olarak tanımlanabilir ve sonuçta enerji; görecelilik terimlerle ölçümlendirilir. Taban çizgisi ve sıfır noktası arasındaki yapılacak tercih genellikle isteğe bağlıdır ve sorunun çeşidine elverişli herhangi bir biçimde yapılabilir. Örneğin, diyagramda gösterilen X- ışınlarının bıraktığı enerjinin ölçümünde sıklıkla kalorimetri yöntemi kullanılagelmiştir. Bu bir ısı bilgisi tekniktir ve ısının ölçümünde kullanılan bir termometre ya da radyasyonun yoğunluğunun ölçümünde kullanılan bir barometreye dayanır.
Enerji yoğunluğu
Enerji yoğunluğu belirli bir sistemin ya da bir bölgenin birim alandaki boşluğunun içerdiği kullanılabilir enerji miktarı için kullanılan bir terimdir. Yakıtlar için birim hacimdeki enerji bazen kullanışlı bir parametredir. Bazı uygulamalarda, örneğin hidrojen yakıtı ve benzinin tesirliliğini karşılaştırırken, hidrojenin daha yüksek bir spesifik enerjisinin olduğu ancak, sıvı formdayken bile çok daha düşük bir enerji yoğunluğunun olduğu ortaya çıkmıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Bobrowsky, Matt (2021). "SCIENCE 101: Q: What Is Energy?". Science and Children (İngilizce). 59 (1). ss. 61-65. doi:10.1080/19434812.2021.12291716. ISSN 0036-8148. JSTOR 27133353. 6 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Şubat 2024.
- ^ "Nuclear Energy | Definition, Formula & Examples | nuclear-power.com". Nuclear Power (İngilizce). 6 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Temmuz 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Fizikte enerji Antik Yunanca ἐnergeia energeia aktivite den gelir bir cisime veya fiziksel bir sisteme aktarilan isin performansinda ve isi ve isik biciminde taninabilen niceliksel ozelliktir Enerji korunan bir miktardir Enerjinin korunumu yasasi enerjinin istenen bicime donusturulebilecegini ancak yaratilamayacagini veya yok edilemeyecegini belirtir Uluslararasi Birimler Sisteminde SI enerjinin olcu birimi joule dur J EnerjiGunes Dunya uzerindeki yasamin buyuk cogunlugu icin enerji kaynagidir Enerjisini esas olarak nukleer fuzyondan alir Nukleer fuzyon ile Gunes cekirdeginde protonlar birleserek helyum aciga cikar ve boylece kutle enerjiye donusur Aciga cikan enerji Gunes in yuzeyine tasinir ve esas olarak isinimla uzaya yayilir Yaygin sembol ler Etemel SI birimlerinden turetimi J kg m2 s 2SI nicelik boyutu M L2T 2SI birimi joulediger birimler kW h BTU kalori eV erg mi evetmu evetBu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Enerji haber gazete kitap akademik JSTOR Mayis 2024 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Yildirim enerji aktariminin oldukca gorulebilir bir bicimidir Enerji bir sistemin is yapma kapasitesidir Fizikte is kuvvetin yer degisim yonundeki bileseninin etkisinin yer degistirmeyle carpimi olarak tanimlanir ve enerji is ile ayni birimle olculur Enerjinin yaygin bicimleri arasinda hareket eden bir nesnenin kinetik enerjisi bir nesnenin depoladigi potansiyel enerji ornegin bir alandaki konumu nedeniyle kati bir nesnede depolanan esneklik enerjisi kimyasal reaksiyonlarla iliskili kimyasal enerji elektromanyetik radyasyon tarafindan tasinan isinim enerjisi ve termodinamik sistemin icerdigi ic enerji yer alir Tum canlilar surekli olarak enerji alir ve verir Enerjinin 3 temel formulu vardir E Fd 1 Joule enerjisi olan bir madde 1 metreyi 1 Newton ile gidebilir E mc2 1 kg kutlesi olan bir maddenin isik hizinin karesinin sayisal degeri kadar Joule enerjisi vardir E Pt 1 Joule enerjisi olan bir madde 1 saniye boyunca 1 Watt lik guc uygulayabilir Fizikte enerjinin onemi icin bir sebep enerjinin korunma ozelligidir Enerjinin korunumu yasasi soyle soyler Enerji ne yaratilabilir ne de yok edilebilir sadece farkli bicimlere donusturulebilir Enerjinin bir hacim alani icerisindeki butun bicimlerinin toplami sadece o hacme giren ya da o hacimden cikan enerji miktari ile degistirilebilir Enerjinin onemi icin diger sebep enerjinin alabilecegi farkli bicimlerin sayisidir Kinetik enerji hareket enerjisi ve potansiyel enerji enerjinin iki temel kategorisidir Kinetik enerji atilan bir beyzbol topu gibi hareketli bir kutle tarafindan tasinan hareketin enerjisidir Potansiyel enerji kutlecekim alani elektrik ya da manyetik alan gibi bir kuvvet alani icerisindeki objelerin konumlari tarafindan etkilenen enerjidir Ornegin yer cekimine karsi kaldirilan bir nesne icerisinde eger duserse kinetik enerjiye donusturulen kutlecekim potansiyel enerjisi depolar Isik gibi elektromanyetik dalgalarin isima enerjisi kati cisimlerin bozulmasi ya da esnemesi sonucu elastik enerji ornegin bir yakitin yanmasiyla olusan kimyasal enerji ve isi enerjisi maddeyi olusturan parcaciklarin belirli bir rastgele hareketinin mikroskobik kinetik ve potansiyel enerjileri enerjinin ozel bicimlerini icerir Ancak bir sistemdeki toplam enerjinin tamami ise donusturulemez Bir sistemin enerjisinin ise donusturulebilen miktarina kullanilabilir enerji denir En fazla bozulan ve enerjinin en yuksek entropi bicimi olarak isi enerjisi ozel bir duruma sahiptir Termodinamigin ikinci yasasi enerjinin degisik bicimlerine donusturulebilen isi enerjisinin miktarini belirler Her cisim durgunken kutleye sahiptir Buna hareketsiz kutle denir Eylemsizlik kuvveti Albert Einstein in E mc2 esitligi kullanilarak hesaplanabilir Enerjinin bir bicimi olan durgun enerji enerjinin baska bicimlerine cevrilebilir Tum enerji donusumlerindeki gibi enerjinin toplam miktari bu durumda da azalmaz ya da artmaz Bu perspektiften dolayi evrendeki maddenin miktari onun toplam enerjisine katkida bulunur Benzer bir bicimde tum enerji kutlenin bir esdeger miktarini gosterir Gunesimiz ya da bir nukleer bomba nukleer potansiyel enerjiyi enerjinin baska bicimlerine donusturur toplam kutlesi haddi zatindan dolayi azalir Cunku Gunes buyukce bir isik enerjisi olarak hala icerisinde ayni toplam enerjiyi icerir Enerji Gunesin cevresinden uzaklastigi zaman kutlesi azalir Enerjinin tum egzotik bicimleri bos alani da iceren tum uzaya nufuz eder Ornegin tum uzay sifir noktasi enerjisi olarak adlandirilan bir enerji yogunlugunu icerir Enerji maddelerin degismesi icin gereklidir Tum yasayan seyler canli kalabilmek icin kullanilabilir enerjiye ihtiyac duyar Insanlar bu enerjiyi oksijen ile birlikte metabolizmanin ihtiyacini karsilayan yiyeceklerden alir Insan uygarligi enerjinin devamli kullanilmasina gereksinim duyar Ornegin fosil yakitlar ekonomide ve politikada hayati bir konudur Dunya nin iklimi ve ekosistemi isik enerjisi ile surdurulur Dunya isik enerjisini buyuk oranda Gunesten alir ve iklim ile ekosistem alinan enerji miktari ile hassas bir bicimde degisir Enerji bicimleriTipik yildirim cakmasinda 500 megajoule elektrik potansiyel enerjisi ayni miktarda enerjiye cogunlukla isik enerjisi ses enerjisi ve termal enerjiye donusturulur Termal enerji hem kinetik hem de potansiyel enerji icerebilen maddenin mikroskobik bilesenlerinin enerjisidir Bir sistemin toplam enerjisi potansiyel enerji kinetik enerji veya bu ikisinin cesitli sekillerde birlesimi seklinde alt bolumlere ayrilabilir ve siniflandirilabilir Kinetik enerji bir nesnenin hareketi veya nesnenin bilesenlerinin bilesik hareketi tarafindan belirlenirken potansiyel enerji bir nesnenin hareket etme potansiyelini yansitir ve genellikle nesnenin bir alandaki konumuna veya kendi alaninda depolanana baglidir Bu iki kategori tum enerji turlerini tanimlamak icin yeterli olsa da potansiyel ve kinetik enerjinin belirli kombinasyonlarina kendi formu olarak atifta bulunmak uygundur Ornegin bir sistemdeki oteleme ve donme kinetik ve potansiyel enerjilerinin toplami mekanik enerji olarak anilirken nukleer enerji diger orneklerin yani sira atom cekirdegindeki nukleer kuvvet veya zayif kuvvetten kaynaklanan birlesik potansiyelleri ifade eder Enerji bircok bicimde var olabilir Doga bilimlerinin icerisinde cesitli enerji bicimleri tanimlanabilir Kimyasal enerji Yemek pil vb maddelerdeki depolanmis enerjidir Isi enerjisi Atomlarin hareketinin enerjisidir Potansiyel enerji Bir maddenin durumuna gore sahip oldugu enerjidir yokustaki tekerlek esnetilmis lastik veya havada tutulan top gibi Kinetik enerji Bir maddenin bir yerden baska bir yere gitmek veya donmek icin ihtiyac duydugu enerji turudur Mekanik enerji Potansiyel enerji ile kinetik enerjinin toplamidir Elektrik enerjisi Elektronlarin hareketlerinden kaynaklanan enerjidir Manyetik enerji Sadece metallerin sahip olabildigi atomlarin dizilimine bagli cekme veya itme hareketine donusebilen enerjidir Nukleer enerji Atomlarin iclerinde sakladiklari enerjidir Isik enerjisi Fotonlarin dalga halinde olusturdugu enerjidir Ses enerjisi Canlilarin duyma organi tarafindan algilanabilen enerji turudur Yukaridaki liste enerjinin muhtemel listesi tamamlamak zorunda degildir Ne zaman doga bilimcileri enerji korunumu yasasi ile celisen bir olay kesfederlerse durumu aciklayacak yeni bicimler eklenebilir Isi ve is sistemin ozelliklerini gostermemeleri fakat transfer edilen enerji sureclerinde olmalarindan dolayi ozel durumlardir Genellikle bir cisimde ne kadar isi ya da isin bulundugunu olcemeyiz fakat bunun yerine belirli yollarla verilen durumun oldugu sirada sadece cisimler arasinda transfer edilenin ne kadarinin enerji oldugudur Enerjinin cesitleri siniflandirilabilir Yukarida siralananlarin bazilari listede olanlarin digerlerini icerebilir ya da kapsayabilir Depolanan enerjinin cesitleri potansiyel enerji olarak adlandirilan doganin temel kuvvetlerine baglidir Potansiyel enerji ozel bir kuvvet cesidinin kuvvet alani alan etkisi altinda olan cisimlerin ya da parcaciklarin duzeni icerisinde kaydedilmesidir Bunlar yer cekimsel enerji kutlelerin bir yer cekimsel alan icerisinde toplanmasi yoluyla depolanan enerji nukleer enerjinin farkli cesitleri nukleer ve zayif kuvvetten yararlanarak depolanan enerjidir elektriksel enerji elektrik alandan ve manyetik enerji manyetik alandan Diger alisilmis enerji cesitleri kinetik ve potansiyel enerjinin karisiminin degisimidir Bir ornek genellikle makroskobik duzeyde kinetik ve potansiyel enerjinin toplami mekanik enerjidir Maddeler icerisindeki elastik enerji ayrica atomlar ve molekuller arasindaki elektriksel potansiyel enerjiye baglidir Kimyasal enerji elektriksel potansiyel enerji haznesinden salinan ve depolanan ve molekulleri ya da atomik cekirdekleri etkilesime sokan enerjidir Klasik mekanik bir alan icerisindeki konum islevi olan potansiyel enerji hizin bir islevi olan hareket kinetik enerji uzerinden hesaplamalar yapar Konum ve hiz bir gozlemci cercevesinde secilmelidir Gozlemci cercevesini tanimlamak icin gerekli olan seylerden biri sifir noktasidir Bu siklikla Dunya nin yuzeyinde istege bagli keyfi bir noktadir Hareket ya da potansiyel enerjinin butun bicimleri siniflandirilmaya girisilmistir Richard Feynman sunun altini cizer Potansiyel ve hareket enerjisinin bu tanimi uzunluk olcusunun tanimina baglidir Ornegin biri isil potansiyel ve hareket enerjisini icermeyen makroskobik potansiyel ve hareket enerjisinden bahsedebilir Ayrica kimyasal potansiyel enerji makroskobik bir kavramla adlandirilir Daha yakin incelemeler atomik ve yari atomik olcekte onun gercekten potansiyel ve hareket enerjisinin toplami oldugunu gosterir Benzer yorumlar nukleer potansiyel enerji ve diger enerji bicimlerinin en yaygin olanlarina uygulanir Eger cesitli uzunluk olcekleri ayristirilirsa uzunluk olcegindeki bu bagimlilik genelde oldugu gibi problemli degildir Fakat farkli uzunluk olcekleri gruplandirildigi zaman karmasa yukselebilir Ornegin surtunme makroskobik isi mikroskobik isil enerjiye donusturdugu zaman boyle olur Enerji cesitli verimlerde farkli bicimler arasinda donusturulebilir Bu arasinda donusturulen ogelere enerji donusturucu denir Kavramin kokeniEnerji kelimesi Yunanca energeia ἐnergeia kelimesinden gelir Muhtemelen ilk olarak milattan once 4 yuzyilda Aristoteles in calismalarinda gorulmustur Antik Yunanca ἐnergeia energeia etkinlik faaliyet Enerji kavrami Gottfried Leibniz tarafindan tanimlanan canli kuvvet fikrinden cikmistir Leibniz vis visa yi cismin kutlesiyle hizinin karesinin carpimi olarak tanimladi Toplam vis visa nin korunduguna inandi Yavaslamanin surtunme Leibniz isil enerjinin maddenin birbirini takip eden parcalarinin karisik hareketinden olustugunu dusundu yuzunden olmasindan dolayi bu gorus Isaac Newton tarafindan kabul edilmesine ragmen bir yuzyildan daha fazla bir sure boyunca cogunluk tarafindan kabul gormemistir 1807 de Thomas Young gunumuzdeki anlaminda enerji kavramini vis visa yerine ilk kullanan kisidir 1829 da hareket enerjisini William Rankine 1853 te potansiyel enerjiyi gunumuzdeki anlaminda tanimlamistir Enerjinin korunumu yasasi nin ilk olarak 19 yuzyilin baslarinda varsayildigi ve her yalitilmis sistemde uygulandigi kabul edilir in kuramina gore enerji korunumu fizigin yillar boyu degismeyen yasalarinin bir sonucudur 1918 den beri enerji korunumu yasasi enerjinin coklu bilesiminin zaman olarak bilinen otelemsel esbakisiminin matematiksel olarak uygulanmasinin bir sonucudur Enerjinin bir madde ya da momentum gibi yalnizca fiziksel bir buyukluk olup olmadigi yillarca tartisildi 1845 te James Prescott Joule matematiksel is ve isi uretimi arasindaki bagintiyi kesfetti Bu enerji korunumu kuramina ve termodinamigin ilk kuralinin gelisimine onculuk etmistir Sonucta William Thomson Lord Kelvin Rudolf Clausius Josiah Willard Gibbs ve Walther Nernst in katkilariyla kimyasal projelerin cabuk gelisiminin aciklamalari bu kesifleri isi bilgisi yasalari bunyesinde birlestirdi Thomson ayrica Clausius tarafindan ortaya atilan entropiyi ve Jozef Stefan tarafindan ortaya atilan isima enerjisinin baslangic yasalarini da iceren matematiksel bir formule onculuk etti Kalifornya teknoloji enstitusunde 1961 sirasinda yuksek okul ogrencileri icin bir derste unlu fizik ogretmeni Richard Feynman ve Nobel Laureate enerjinin kavrami hakkinda soyle soyledi Tarih olarak bilinen butun dogal olaylari duzenleyen uzun zamandir kesin olarak bildigimiz bir etki ya da dilerseniz yasa da diyebilirsiniz vardir Bu yasa enerji korunumu yasasi olarak bilinir Bu enerji olarak adlandirdigimiz dogada benzeri pek cok yerde gorulen belirli bir buyukluktur Bu en soyut iddiadir cunku herhangi bir sey oldugunda degismeyen belirli bir buyukluk oldugunu soyleyen matematiksel bir ilkedir Enerji korunumu yasasi bir mekanizmanin ya da herhangi bir somutlamanin tanimi degildir Sadece bazi sayilarla hesaplayabilecegimiz ve bitirdigimizde doganin oyunlarina katlanacagimiz ve tekrar hesaplayacagimiz gizemli bir etkidir O aynidir Olcu birimiEnerji kutle gibi nicel bir buyukluktur Joule Uluslararasi birim sisteminde enerjinin olcu birimidir O da bir Newton luk kuvvetin bir metre mesafe boyunca uygulandikca artan ya da ise yarayan enerjiye esittir Ancak enerji erg kalori Ingiliz isi Birimi kilowatt saat ve kilokalori gibi baskaca birimlerle de tanimlanabilir Bu birimler icin SI biriminde daima tartismali bir faktor vardir Ornegin bir kWh 3 6 milyon Joule a esittir Cesitli Konular Icerisinde EnerjiKlasik MekanikTarihce Zaman Cizelgesi Enerjinin bir formu olarak is kuvvet yol carpimidir W CF ds displaystyle W int C mathbf F cdot mathrm d mathbf s Bu denklem isin bir C yolu boyunca uygulanan F kuvvetinin esit oldugunu soyler Sonucta is ve enerji bu cercevede birbirine bagimlidir KimyaKimyanin iceriginde enerji bir maddenin atomik molekuler ya da butun yapisinin bir ozelligidir Maddenin icerdigi enerji daima bir enerji artisina ya da azalisina eslik eder Cunku bir kimyasal degisime bunun gibi bir ya da birden fazla yapinin degisimi tarafindan eslik edilir Bazi enerjiler cevre ve tepkimenin bilesenleri arasinda isik ya da isi formunda transfer edilir Boylece bir tepkimenin urunleri tepkime bilesenlerinden daha cok ya da daha az enerjiye sahip olabilir Eger son durumda ilk durumdakinden daha az enerji varsa tepkimenin isiveren egzotermik oldugu soylenebilir Isialan endotermik tepkimelerde bu durumun tersi gozlenir Bilesenler etkinlesme enerjisi olarak bilinen bir enerji sinirini asamazsa kimyasal tepkimeler her zaman gerceklesmez Bir kimyasal tepkimenin hizi verilen T sicakliginda Boltzmann in populasyon carpaniyla e E kT ilgilidir Yani verilen sicaklikta molekulun etkinlesim enerjisinden daha buyuk ya da ona esit olma ihtimalidir Bir tepkimeyi bu ustel bagimliligini sicakliga oranlama olarak bilinir isil enerji formunda olabilen bir kimyasal tepkime icin gereklidir BiyolojiBiyolojide enerji biyosferden en kucuk canli organizmalara butun biyolojik sistemin bir ozelligidir Bir organizmanin icinde enerji bir biyolojik hucrenin ya da biyolojik bir organizmanin bir organelinin buyume ve gelismesinden sorumludur Bu yuzden enerjinin genelde solunum icerisindeki oksijen ile tepkimeye giren karbonhidratlar seker iceren yaglar ve proteinler gibi maddenin yapi taslari tarafindan depolanmis oldugu soylenir Insan acisindan verilen enerji tuketimi miktari icin insani denklik I d insani enerji donusumu insan metabolizmasi icin ihtiyac olan bagil enerji miktarini gosterir Ortalama bir insanin enerji tuketiminin gunde 12 500kJ oldugunu ve bazal metabolik oranin 80 Watt oldugunu var sayarsak Ornegin eger vucudumuz ortalama 80 Watt ile calisirsa 100 Watt ta calisan bir lamba 1 25 insan denkligidir 100 80 1 25 I d Bir insan sadece birkac saniye suren zor bir is icin binlerce Watt in uzerine cikabilir Birkac dakika suren isler icin normal bir insan yaklasik 1 000 Watt kullanabilir Bir saat boyunca surdurulmek zorunda olan bir etkinlik icin cikis gucu yaklasik 300 Watt kullanilirken tum gun suren bir etkinlik icin maksimum 150 Watt guc harcanir Insan denkligi insanda enerji birimleri olarak tanimlanan fizikte ve biyolojik sistemlerdeki enerji akisini anlamayi desteklemek icin olusturulmus bir birimdir verilen enerji miktari kullanimi anlamak icin bir his saglar Yer bilimleriJeoloji kitasal suruklenme sira daglar volkanlar ve depremler Dunya nin icsel enerji transferi olarak aciklanabilecek olaylardir Diger taraftan ruzgar yagmur dolu kar aydinlanma hortumlar firtinalar gibi meteorolojik olaylar gunes enerjisinin ve Dunya nin atmosferinin meydana getirdigi enerji transferinin bir sonucudur KozmolojiKozmoloji ve astronomide yildiz nova supernova ve olaylari maddenin enerji transferlerinin en yuksek evrensel uretimidir Yildizlarla ilgili Gunesi de iceren butun olaylar cesitli enerji transferleri tarafindan yurutulur Bu tur enerji transferleri ya astronomik nesnelerin cesitli siniflarinda yildizlar beyaz cuceler vs maddenin yer cekimsel hareketidir ya da isiksal elementlerin oncelikli hidrojenin nukleer fuzyonundan dolayidir Enerji ve yasamEnerjinin insan yasamindaki yeri Dunya da yasayan neredeyse her organizma Gunes ten dissal bir enerji isinima radyasyonuna bagimlidir Yesil bitkiler bu sekilde gelen enerjiyi farkli bicimlerde kimyasal bilesiklere cevirirler Bitkiler disindaki canlilarin neredeyse tamami bu kimyasal enerjiyi buyuyebilmek ve yenilenebilmek icin kullanir Yetiskin bir insana oksijen ve besin molekullerinin bunlar daha cok glukoz C6H12O6 ve C57H110O6 gibi karbonhidratlar ve yaglardir Insana bitkilerin urettigi bu enerjiden farkli bicimlerde gunluk 1500 2000 kalori 6 8 MJ enerji almasi onerilir Besin molekulleri mitokondride su ve karbondioksite oksitlendirilir C6H12O6 6O2 6CO2 6H2O C57H110O6 81 5O2 57CO2 55H2O dd Ve bu enerjinin bir kismi ADP yi ATP ye cevirmek icin kullanilir ADP HPO42 ATP H2O dd Karbonhidrat ya da yagin icindeki kimyasal enerjinin geriye kalan kismi isiya donusturulur ATP bir tur enerji birimi olarak kullanilir ve bolundugu ve su ile tepkimeye girdigi zaman icerdigi kimyasal enerjinin bir kismi baska metabolizma icin kullanilir metabolik yollarin her asamasinda bir miktar kimyasal enerji isiya donusturulur Gercek kimyasal enerjinin sadece kucuk bir bolumu is icin kullanilir Bir 100 m yarisi sirasinda bir kosucunun kullandigi kinetik enerji 4 kJ Yerden 2 metre kaldirilan 150 kg bir kutlenin kazandigi yer cekimsel potansiyel enerji 3kJ Normal bir yetiskinin aldigi gunluk besin 6 8 MJ Yasayan organizmalarin aldiklari kimyasal ya da isima enerjisi enerjiyi kullanmada verimsiz fiziksel anlamda olduklari gorulecektir ve gercek makinelerin cogunun daha verimli oldugu dogrudur Buyuyen organizmalarda isiya donusen enerji hayati bir amac sunar organizma dokularinin insa edildikleri molekuller bakimindan oldukca duzenli olmalarina izin verir Termodinamigin ikinci yasasina gore enerji ve madde evren karsisinda daha duzgun olarak yayilma egilimindedir ozel bir alanda enerji ya da madde toplamak icin evrende cevrede 4 kalan enerjinin daha buyuk bir miktarini yaymak gerekir Basit organizmalar daha karmasik olanlardan daha fazla enerjiye ulasabilir ama karmasik organizmalar daha kucuk bilesenlerine ayrisamayan ekolojik hucreyi isgal edebilir Kimyasal enerjinin bir kisminin bir metabolik yolun her asamasinda isiya donusumu ekolojide gozlenen biyokutle piramidinin arkasindaki fiziksel bir sebeptir Besin zincirinin ilk asamasindan alinan karbonun Fotosentezle sabitlenmis 124 7 Pg a karbon olarak hesaplanmistir 64 3 Pg a 52 si yesil bitkilerin5 metabolizmasi icin kullanilir kalani da karbondioksite ve isiya geri donusturulur Enerji transferiEnerji olgusu ve transferi en dogal olayi aciklama ve tahmin etmede hayati onem tasir Enerjinin bir bicimi sik sik isteyerek bir digerine donusturulebilir Ornegin bir batarya kimyasal enerjiden elektrik enerjisine bir baraj yer cekimsel potansiyel enerjiden hareket eden suyun kinetik enerjisine ve sonunda elektrik jeneratoru araciligiyla elektrik enerjisine donusur Enerjinin emek ve isinin iki temel kanunuyla Carnot teoremi ve termodinamigin ikinci kanunu nasil etkili bir sekilde diger bicimlere donusturulecegi konusunda kati sinirlar vardir Bir motor calismasi icin kullanildiginda bu sinirlar ozellikle kanit olacaktir Bazi enerji transferleri oldukca etkili olabilir Enerji transferinin yonu hangi enerji turu hangi enerji turune donusur genellikle entropi var olan tum serbestlik derecesi icinde esit enerji dagilimi goz onunde tutularak tarif edilir Pratikte butun enerji donusumleri kucuk olcekte imkanlidir fakat belirli buyuk donusumler imkanli degildir cunku enerji ya da maddenin rastgele daha konsantre bicimlere ya da kucuk alanlara tasinacagi istatistiksel acidan pek mumkun degildir Big Bang den bu yana var olan cesitli potansiyel enerji turleri tetikleyici bir mekanizma var oldugunda sonradan serbest birakilmis olan kinetik ya da radyan enerji gibi daha aktif enerji turlerine donusturulmus evrendeki enerji donusumlerinin karakterini olusturmustur Uranyum ve toryum gibi agir izotoplarda sakli bulunan enerjinin nukleosentez yoluyla aciga cikarildigi radyoaktif cozulme bu surecin orneklerinden biridir Nukleosentez agir elementlerin Gunes sistemi ve Dunya ya dahil edilmesinden once supernova yer cekimi cokusunden cikan yer cekimsel potansiyel enerjiyi agir elementlerin yaratilmasinda depolayan bir surectir Bu enerji nukleer fisyon bombalarinda ya da sivil nukleer enerji uretiminde tetiklenir ve serbest birakilir Benzer olarak kimyasal patlama durumunda kimyasal potansiyel enerji cok kisa bir zaman diliminde kinetik ve isil enerjiye donusur Buna baska bir ornek ise sarkactir Sarkacin en yuksek noktasinda kinetik enerji sifirdir ve yer cekimsel potansiyel enerjisi en yuksek duzeydedir En asagi noktasinda ise kinetik enerjisi maksimumdur ve potansiyel enerjisindeki azalmaya esittir Eger surtunme ve diger kayiplar goz ardi edilirse bu surecler arasinda enerji donusumu kusursuz olacaktir ve sarkac sonsuza kadar salinimina devam edecektir Transferde kutlenin ve enerjinin korunumuTransferde Enerjinin Korunumu ve Kutle Enerji olculebildigi yerde sifir ivmeyle bir sisteme hapsedildiginde bir agirlik yaratir Bu agirlik kutleye denktir ve bu kutle agirlikla her zaman iliskilidir Kutle ayrica enerjinin belirli miktarina denktir ve kutle enerji denkliginde belirtildigi gibi ayni sekilde enerjiyle iliskili gorunur Albert Einstein in buldugu E mc formulu ozel gorelilik icinde durgun kutle ve durgun enerji arasindaki iliskiyi olcer J J Thomson 1881 Henri Poincare 1900 Friedrich Hasenohrl 1904 ve digerleri daha fazla bilgi icin Mass energy equivalence History Madde enerjiye donusturulebilir ya da tam tersi fakat kutle hicbir zaman yok edilemez madde ve enerjinin birbirine donustugu butun durumlarda kutle enerji denkligi hem kutle hem de enerji icin sabit kalir Ancak c siradan insan olcegine cok buyuk olcude bagli oldugundan siradan madde miktarinin isi isik digger radyasyon gibi enerji turlerine donusmesi nukleer silah ve nukleer reaktorlerde gorulebilecegi gibi cok buyuk miktarda enerji birakir ornegin 1 kg dan jul yani 21 megaton TNT uretilir Aksine bir birim enerjiye denk dusen kutle denkligi cok kucuktur Bu da cok buyuk bir enerji kaybi olmadikca cogu sistemden enerji kaybini agirlik araciligiyla olcmenin neden zor oldugunu gosterir Enerjinin maddeye donusumunun ornekleri yuksek enerjili nukleer fizikte bulunur Tersinir ve tersinmez donusumEnerji transferini yararli bir calismaya donusturmek termodinamigin ana konularindan biridir Dogada enerji transferi temel olarak iki sinifa ayrilir isi bilgisi olarak tersinir ve isi bilgisi olarak tersinmez isi bilgisindeki tersinir surec enerjinin daha yogun bicimlerine geri kazandirilamadigindan dusuk kuantum dereceleri hicbir enerjinin bir hacimdeki var olan bos enerji derecelerine dagilmadigi surectir Tersinir bir surec bu tur dagilmanin gerceklesmedigi bir surectir Ornegin bir tur potansiyel alandan digerine gerceklesen enerji transferi tersinirdir yukarida sarkac sistemi orneginde de belirtildigi gibi Isinin uretildigi sureclerde dusuk enerjinin kuantum dereceleri alanda atomlar arasindaki mumkun olan uyarilmalari ifade eder ve 100 etkili bir sekilde diger enerji bicimlerine donusmek icin enerji parcasi icin depo gibi hareket eder Bu durumda enerjinin bir kismi isi olarak kalmalidir Enerji evrende tamamen kullanilabilecek enerji olarak geri kazandirilamaz kuantum derecelerindeki duzensizligin artisi gibi isinin bazi diger turlerindeki artisin bedeli istisnai bir durumdur madde patlamasi ya da bir kristalde rastgele siralama gibi Evrenin yasiyla donusumEvren zamanla evrimlestikce evrimin enerjisi de tersinmez derecelerde hapsedilmis olur yani isi ya da diger turlerin duzensizlikte yukselmesi Bu durum evrenin kacinilmaz isi bilgisi isil dengeliligine isaret eder Bu isil dengelilikte evrenin enerjisi degismez fakat enerjinin isi motorlariyla calismaya uygun olan kismi ya da diger kullanilabilir enerji turlerine donusturulebilen kismi isi motorlarina bagli calisan jeneratorlerin kullanimi yoluyla daha az buyur Daha yavas bir surecte Dunya nin merkezindeki bu atomlarin radyoaktif ayrismasi isi aciga cikarir Bu isil enerji orojonez yoluyla levha tektoniklerini hareket ettirir ve daglari yukseltebilir Bu yavas yukseltme isil enerjinin bir yer cekimsel potansiyel enerji deposu olduguna isaret eder tetikleyici bir olaydan sonra bu yukselim toprak kaymasinda aktif kinetik enerjiyi de ortaya cikarabilir Depremler ayrica kayalardaki depolanmis elastik potansiyel enerjiyi de ortaya cikarir bu depo sonuc olarak ayni radyoaktif isi kaynaklarindan uretilmistir Boylelikle simdiki anlayisa gore deprem ve toprak kaymasi gibi birbirine yakin olaylar Dunya nin yer cekimi alanindaki ve kayalardaki elastik sekil degistirmedeki mekanik potansiyel enerji depolanmis potansiyel enerjiyi aciga cikarirlar Bundan once uzun sureli imha edilmis supernova yildizlarinin cokusunun bu atomlari yaratmasindan bu yana bu olaylar agir elementlerdeki birikmis enerjinin ortaya cikmasini yansitiyordu Evrenin safaginda baslayan baska bir donusum zinciri ise Gunes teki hidrojenin nukleer fuzyonlarinin Big Bang zamaninda yaratilan baska bir enerji deposunu ortaya cikarmasidir Bu zamanda teoriye gore uzay genisledi ve evren hidrojenin tamamen daha agir elementlerle kaynasmasi icin cok hizli bir sekilde sogudu Bu hidrojenin fuzyon yoluyla ortaya cikarabilecek bir potansiyel enerji deposu oldugunu gosterir Hidrojen bulutlari yildizlari urettiginde hidrojen bulutlarinin yer cekimsel cokusunden uretilen isi ve baski boyle bir fuzyon surecini tetikler Gunes ten gelen gun isigi Dunya ya carptiktan sonra belki yer cekimsel potansiyel enerji olarak depolanir Ornegin su okyanuslardan buharlasir ve daglarin ustunde depolanir bir hidroelektrik barajinda ortaya ciktiktan elektrik uretmek icin sonra turbinlerin ya da jeneratorlerin hareket ettirilmesi icin kullanilir Gunes isigi ayrica bircok hava olaylarini da etkiler volkanik olaylardan olusanlari da korur Gunes aracili hava olaylarina bir ornek ise ilik okyanuslarin daglarin ustunden isinmis degisken genis alanlarinin birkac gunluk sert hava hareketlerini guclendirmek icin birden kendi isil enerjilerini birakmasiyla gerceklesen kasirgalardir Gunes isigi ayrica bitkiler tarafindan fotosentez sirasinda kimyasal potansiyel enerji olarak hapsedilmistir Fotosentez ise karbondioksit ve suyun iki dusuk enerjili birlesimin birleserek yuksek enerjili karbonhidrat yag ve protein bilesimlerini olusturmalaridir Bitkilere ayrica fotosentez sirasinda karbonhidrat yag ve proteinlerin enerjisini ortaya cikarmak icin canli organizmalar tarafindan elektron alicisi olarak kullanilan oksijeni uretirler Fotosentez boyunca isi ya da isik olarak depolanin enerjinin ortaya cikmasi bir orman yangininda birden bir kivilcim ile tetiklenebilir ya da enzim hareketleriyle katabolizma tetiklenip bu molekuller sindirildiginde insan ya da hayvan metabolizmasi icin bu surec daha yavas olabilir Butun bu enerji donusumu zincirlerinde Big Bang doneminde depolanmis olan potansiyel enerji sonradan ara olaylar tarafindan aktif enerji olarak ortaya cikar Butun bu olaylarda isi da dahil olmak uzere enerjinin bir turu diger enerji turlerine donusmus olur Enerji korunumuEnerji enerjinin korunumu yasasina tabidir Bu yasaya gore enerji kendi kendine ne var olabilir ne de yok olabilir Sadece donusebilir Cogu enerji cesidi yer cekimi enerjisi kayda deger bir istisnadir enerjinin kismi korunumu yasasina baglidir Bu durumda enerji sadece uzayin birbirine cok yakin bolgelerinde degistirilebilir ve tum gozlemciler herhangi bir uzayin volumetrik yogunlugundaki enerjiyi kabul ederler Bir de evrenin toplam enerjisinin degisemeyecegini savunan evrensel bir enerjinin korunumu yasasi vardir kismi yasanin sonucudur ama tam tersi degildir 6 Enerjinin korunumu zamanin donusturulebilir simetrisinin matematiksel sonucudur yani alinan farkli zamanlarin zaman araliginin ayirt edilemezligi Noether Teoremi Enerjinin korunumuna gore bir sisteme giren toplam enerji o sistemden cikan toplam enerjiye esit olmak zorundadir Bu yasa fizigin temel ilkesidir Bu kural zamanin donusturulebilir simetrisini takip eder kozmik olcege ait olaylari yerlerinden ve zaman koordinasyonlarindan bagimsiz yapar Baska bir deyisle dun bugun ve yarin fiziksel olarak farksizdir Iste bu sebeple enerji zamana enerji koruyan eslenik olan bir niceliktir Enerjinin ve zamanin bu matematiksel karmasikligi belirsizlik ilkesini de dogurur belirli bir zaman araligindaki gercek enerji miktarini tanimlamak imkansizdir Belirsizlik ilkesi enerjinin korunumuyla karistirilmamalidir aksine matematiksel limitler saglar bu ilkeyle enerji tanimlanabilir ve hesaplanabilir Doganin her bir temel gucu farkli potansiyel enerji turleriyle baglantilidir ve tum potansiyel enerji turleri diger tur enerji turleri gibi sistem kutlesi gibi gorunur Ornegin sikistirilmis bir yay sikistirilmadan oncekine gore cok az daha agirdir Ayni sekilde enerji herhangi bir mekanizmayla sistemler arasi transfer edildiginde baglantili kutleyle transfer olur Kuantum mekaniginde enerji Hamilton operatoru ile ifade edilir Herhangi bir zaman olcegindeki enerjideki belirsizlik Heisenberg in belirsizlik teoremi nde oldugu gibi DEDt ℏ2 displaystyle Delta E Delta t geq frac hbar 2 DEDt ℏ2 displaystyle Delta E Delta t geq frac hbar 2 Fakat H ve t dinamik olarak eslenik degiskenler olmadigi icin ne kuantum mekaniginde ne de klasik mekanikte tam matematiksel karsiligi bu formul vermez Parcacik fiziginde bu esitsizlik momentumu tasiyan sanal parcaciklarin niteliksel kavrayisina olanak verir Sanal fotonlar Kuantum mekanik enerji seviyesi en dusuk olan fotonlardir da elektriksel yukler Coulomb yasasinin sonucu olan arasindaki elektrostatik etkilesiminden sorumludur Enerji kavraminin uygulamalariEnerji evrensel korunum yasasina siki sikiya baglidir yani ne zaman bir sistemin toplam enerjisi olculse ya da hesaplansa sistemin toplam enerjisi daima sabit kalir Bir sistemin toplam enerjisi cesitli yollarda bolunebilir ve siniflandirilabilir Ornegin bazen potansiyel enerjiyi sadece koordinat fonksiyonu olan kinetik enerjiden Sadece zaman koordinat turevi fonksiyonu olan ayirmak elverislidir yer cekimi enerjisini elektrik enerjisini isi enerjisini ve diger formlari ayirmak da elverisli olabilir Bu siniflandirmalar ortusur mesela isi enerjisi genellikle kismen potansiyel kismen kinetik enerjiden olusur Enerjinin transferi cesitli sekillerde olabilir asagida is isi akisi ve yatay akim gibi orneklerle ele alinmistir Enerji kelimesi fizigin disinda bircok yerde de kullanilir ve anlam belirsizligi ve uyumsuzluga neden olur Konusma dili teknik terminolojiyle tutarli degildir Ornegin enerji surekli korunurken enerji donusumune ragmen toplam enerjinin degismemesi bakimindan enerji isi enerjisi gibi bir bicime donusturulebilir Birisi daha az araba surerek enerji korumak dan bahsedebilir birisi fosil yakitlari korumak ve enerjinin isiya donuserek kaybolmasina engel olmaktan bahsedebilir Korunumun bu sekilde kullanilmasi enerjinin korunumu yasasindan farklidir Klasik fizikte enerji olceksel miktar olarak nitelendirilir zamana enerji koruyan esleniktir Ozel gorecelilikte de enerji olcekseldir Baska bir deyisle enerji uzayin dongulerine nazaran degismezdir ama uzay zaman dongusune nazaran degismez degildir itici guc Enerji TransferiBir sistem sadece maddeyi diger sisteme aktararak ona enerji aktarabilir Cunku madde kutlesi uyarinca enerjiye es degerdir Eger enerji transferi madde disinda baska yollarla transfer edilirse transfer uzerinde yapilmis olan isten dolayi bu transfer ikinci sistem icerisinde degisikliklere yol acar is kendisini hedef sistem icindeki mesafeler uzerinden uygulanan kuvvetlerin etkisi ile gosterir Ornegin bir sistem digerine elektromanyetik enerji aktararak radiating isin yayarak enerji yayabilir ama bu radyasyonu sogrulmus parcaciklar uzerinde kuvvetler olusturur Benzer bir sekilde bir sistem baska bir sisteme fiziksel olarak etkileyerek enerji aktarabilir ama bu durumda nesnenin icerisindeki hareket enerjisi kinetik enerji olarak adlandirilir ki bu da temas ettigi diger nesnede gorulen kuvvetlerin mesafeler uzerinde etkisi yeni enerji ile sonuclanir Isi ile isil enerji alisverisi su iki mekanizma ile olusur isi elektromanyetik radyasyon ile transfer edilebilir ya da dogrudan parcacik carpismalarindaki fiziksel temasla kinetik enerji aktarilir Cunku enerji kesinlikle korunur ve tanimlanabilir oldugu her yerde bolgesel olarak da muhafaza edilir sunu hatirlamak onemlidir ki enerji tanimina gore sistem ve komsu bolgeler arasindaki enerji transferi istir Bilinen bir ornegi ise mekanik istir Basit durumlarda asagidaki denklem kullanilarak yazilir DE W displaystyle Delta E W Eger baska enerji transfer surecleri icermiyorsa Burada DE transfer edilmis enerjinin miktarini ve W sistem uzerinde yapilmis olan isi temsil ediyor Wikipedia Tartismali konu Disputed statement Daha genel olarak enerji transferi iki kategoriye ayrilabilir DE W Q displaystyle Delta E W Q Burada Q sisteme isi akisini temsil ediyor Acik bir sistemin enerji kaybetmesinin ya da kazanmasinin baska yollari da var Kimyasal sistemlerde farkli kimyasal potansiyelli maddelerin eklenmesi ki bu daha sonra ekstre edilecektir ile enerji sisteme eklenebilir bu iki surec de araca yakit vermek ile orneklendirilebilir is ya da isi eklemeden bu sekilde enerji kazanan bir sistemdir Bu terimler yukaridaki denkleme ilave edilebilir ya da enerji toplama terimi diye adlandirilan miktar icerisine toplanabilir ayrica bu enerji toplan terimi kontrol hacmi ya da sistem hacmi uzerine aktarilan herhangi bir tur enerjiye deginir Ustte ornekleri bulunabilir ve bir suru baskalari da dusunulebilir Ornegin klasik anlamda is yapilmadan ya da isi eklenmeden ya da olmadan bir sisteme giren parcaciklarin kinetik enerjisi ya da lazer isinindan cikan enerjinin sistem enerjisine eklenmesi DE W Q E displaystyle Delta E W Q E Bu genel denklemde E diger ek adveksiyon enerji terimlerini temsil eder ve sistem uzerindeki yapilan is ve isi buna eklenmemistir Enerji ayni zaman da potansiyel enerjiden E p kinetik enerjiye E k transfer edilir ve sonra surekli bir bicimde potansiyel enerjiye geri doner Bu enerji korunumu olarak adlandirilir Bu kapali sistemde enerji yaratilamaz ya da yok edilemez Bu yuzden de baslangic enerjisi ve nihai enerji birbirine esit olacaktir Bu durum asagidaki sekilde gosterilir Epi Eki EpF EkF displaystyle E pi E ki E pF E kF Bu denklem sonra daha da basitlestirilebilinir Cunku Ep mgh displaystyle E p mgh kutle yer cekimi ivmesi ve yuksekligin carpimi ve Ek 12mv2 displaystyle E k frac 1 2 mv 2 Kutlenin yarisiyla hizin karesinin carpimi Ve boylece toplam enerji iki terimin toplamina esit olur Ep Ek Etotal displaystyle E p E k E total Enerji ve hareket yasalariKlasik mekanikte korunmus bir miktar olarak enerji kavramsal ve matematiksel olarak kullanisli bir ozelliktir Mekanigin cesitli formulleri enerjiyi kullanarak cekirdek bir kavram olarak gelistirilmistir Asagidaki gibi Hamilton mekanigiWilliam Rowan Hamilton dan sonra bir sistemin toplam enerjisi bazen Hamiltonsal olarak ifade edilir Hareketin klasik esitlikleri yuksek karmasik ya da kuramsal sistemler icin bile Hamiltonsal olarak yazilabilir Bu klasik esitlikler gorecelilik olmayan kuantum mekaniginde dikkate deger dogrudan benzerliklere sahiptir Langrange mekanigiJoseph Louis Lagrange den sonra bir diger ilgili enerji kavrami Langrangesel olarak ifade edilir Bu Hamilton a gore daha da temeldir ve hareket esitlikleri turetmek icin kullanilabilir Bu klasik fizigin baglamindan bulunmustur ama genelde modern fizik icin daha kullanislidir Langrangesel kinetik enerji eksi potansiyel enerji olarak tanimlanir Genellikle Langrangesel bicimcilik korunumun olmadigi sistemlerde ornegin surtunmeli sistemlerde Hamiltonsaldan matematiksel olarak daha uygundur Noether in teoremiNoether in ilk teoremi 1918 bir fiziksel sistemin sahip oldugu bir korunum yasasina karsilik gelen hareketinin her turevlenebilir simetrisini belirtir Noether in teoremi modern teorik fizigin ve varyasyon hesaplamasinin temel bir araci olmustur Langrangesel ve Hamiltonsal sirasiyla 1788 ve 1833 mekanikte hareket sabitleri uzerine uretilen denklemlerin bir genellemesidir Bir Langrangesel sistem ile modellenemeyen sistemlerde uygulanamaz Ornegin devamli simetrileri ile yutucu sistemlerinin bir korunum yasasina karsilik gelmesine gerek yoktur Enerji ve isi bilgisiIc enerjiIc enerji bir sistemin tum mikroskobik formlarinin toplamidir Bir sistem yaratmak icin gerekli olan enerjidir Potansiyel enerji vs molekul yapisi kristal yapi ve parcacik hareketi kinetik enerji formunu iceren diger geometrik etkenler ile ilgilidir isi bilgisi ic enerjideki degisikliklerle baslica ilgilendirilir ve sadece isi bilgisi ile belirlenmesi imkansiz olan degerin bir kesinligi yoktur 9Termodinamigin ilk yasasiTermodinamigin ilk yasasi enerjinin serbest isi bilgisi enerji olmak zorunda degil daima korundugunu ve isi akisinin enerji transferinin bir formu oldugunu ileri surer Homojen sistemler icin iyi tanimlanan bir sicaklik ve basincta birinci yasanin siklikla kullanilan bir sonucu sudur sadece basinc kuvvetine ve isi transferine mesela gazla dolu bir silindir konu olan bir sistem icin sistemin ic enerjisindeki son kucuk degisimi diferansiyel degisim dE TdS PdV displaystyle mathrm d E T mathrm d S P mathrm d V olarak verilir Burada sagdaki ilk ifade sisteme transfer edilen sicakligi T entropiyi S cinsinden tanimlanan isidir sistem isitildigi zaman entropi artar ve dS degisimi pozitiftir ve sag taraftaki son ifade basincin P hacmin V oldugu yerde sistemde yapilan is olarak tanimlandirilir negatif isaret sistemin kendi uzerinde yaptigi ise gereksinen basincinin sonucudur ve boylece hacim degisikligi dV sistem uzerinde is yapildigi zaman negatiftir Bu tum kimyasallari elektriksel nukleer ve yer cekimsel kuvvetleri yok sayan cok ozel bir esitliktir Adveksiyon gibi isi ve pV is disinda herhangi bir enerji formunu etkiler Ilk yasanin genel u yani enerji korunumu sistemin homojen olmadigi kosullarda bile gecerlidir Bu sebeplerden oturu kapali bir sistemin ic enerjisindeki degisim genel bir form olarak su sekilde tanimlanir dE dQ dW displaystyle mathrm d E delta Q delta W Burada dQ displaystyle delta Q sisteme saglanan isidir ve dW displaystyle delta W sisteme uygulanan istir Enerjinin es bolusumuBir mekanik harmonik salinicinin enerjisi yayin enerjisi kinetik ve potansiyel enerjiye alternatiftir salinim dongusunun iki noktasinda o tamamen kinetik ve buna alternatif diger iki noktada tamamen potansiyeldir Buna enerji es donusumu ilkesi denir Bircok serbestlik derecesiyle birlikte bir sistemin toplam enerjisi tum kullanilabilir serbestlik dereceleri arasinda esitce bolunmustur Bu ilke entalpi denen enerji ile yakindan iliskili bir buyuklugun davranisini anlamak icin hayati oneme sahiptir Entropi bir sistem parcalari arasinda bir enerji dagiliminin esit olcumudur Izole edilmis bir sisteme daha fazla serbestlik derecesi verildigi zaman ornegin var olan durumla esit olan yeni kullanilabilir enerji durumu verilmesi toplam enerji tum kullanilabilir derecelere yeni ve eski derece ayrimi olmaksizin esit olarak yayilir bu matematiksel sonuca termodinamigin ikinci yasasi denir Salinicilar fononlar ve fotonlarEs zamanli olmayan bir salinimcilar toplulugunda ortalama enerji kinetik ve potansiyel enerji tipleri arasinda esit olarak dagilmaktadir Katilarda isil enerji genellikle isi olarak da adlandirilir mekanik salinici islevi goren isil fononlar seklinde tanimlanabilir Bu modelde isil enerji yari yariya kinetik ve potansiyeldir Ideal bir gazda parcaciklar arasindaki etkilesim potansiyeli enerji depolamayan delta fonksiyonuyla ifade edilebilir bu yuzden isil enerjinin tamami kinetiktir Elektrik salinicilari LC devresi mekanik saliniciyla benzer oldugundan ortalama enerji yari yariya kinetik ve potansiyel olmalidir Manyetik enerjinin kinetik ve elektrik enerjisinin potansiyel olmasi ya da bunun tam tersi durum tamamen rastgeledir Bu durum sigac yaya esdegerken urunleyici kutleye benzetilmesiyle ya da tam tersi bir benzetmeyle aciklanabilir 1 Yukaridaki fikrin bir uzantisi olarak elektromanyetik alan bos uzayda bir salinicilar toplulugu olarak dusunulebilir Bu durumda radyasyon enerjisi yari yariya potansiyel ve kinetik enerjiden olusmaktadir Bu model elektromanyetik Lagrange birincil ilgi alaniysa ve potansiyel ve kinetik enerji terimleriyle ifade edilmekteyse kullanisli bir modeldir 2 Ote taraftan anahtar denklemde m2c4 E2 p2c2 displaystyle m 2 c 4 E 2 p 2 c 2 nin katkisina dinlenme enerjisi denir ve enerjiye diger tum katkilara kinetik enerji denir Kutleye sahip bir parcacik icin bu kinetik enerjinin c den cok daha kucuk hizda olduguna isaret eder Bu E mc2 displaystyle E mc 2 1 p2m 2c 2 displaystyle 1 p 2 m 2 c 2 esitlikleri yazilarak ve en dusuk siranin karekoku ile genisleterek ispat edilebilir Bu hattan akil yuruterek bir fotonun enerjisi tamamen kinetiktir Cunku foton kutlesizdir ve dinlenme enerjisi yoktur Ornegin enerji momentum iliskisi birincil ilgi oldugu zaman bu tanim kullanislidir Bu iki analiz tamamen tutarlidir 1 maddedeki elektrik ve manyetik serbestlik dereceleri hareket yonune aykiriyken 2 maddede hareket yonu boyuncadir gorecelilik olmayan parcaciklar icin potansiyel ve kinetik enerjinin bu iki kavrami sayica esittir Bu yuzden belirsizlik zararsizdir fakat goreceli parcaciklar icin oyle degildir Nicem mekanigiNicem mekaniginde enerji dalga islevinin bir zaman turevi olan enerji operatoru olarak tanimlanir Schrodinger esitligi enerji operatorunu bir sistemin ya da parcacigin toplam enerjisine esitler Sonucta nicem mekaniginde enerji olcumunun bir tanimi olarak dusunulebilir Schrodinger esitligi nicem sistemlerinin yavas degisen dalga islevini goreceli olmayan uzay zaman bagimliligiyla tanimlar Bagli sistem icin bu esitligin cozumu kuanta kavraminda sonuclanan soyutluktur her biri bir enerji seviyesi tarafindan tanimlanan bir dizi izinli evre Herhangi bir salinici ve bir vakumdaki elektromanyetik dalgalar icin Schrodinger esitliginin cozumunde elde edilen enerji evresi Planck E hn displaystyle E h nu denklemindeki frekansla ilgilidir Burada h Planck sabiti ve n displaystyle nu frekanstir Elektromanyetik dalga durumunda bu enerji evreleri isik ya da foton kuantalari olarak adlandirilir GorelilikKinetik enerji bir kutleyi sifir hizdan belirli bir hiza ivmelendirilerek yapilan is Newton mekanigi yerine Lorentz donusumlerini kullanarak goreceli olarak hesaplandigi zaman Einstein sifir hizda kaybolmayan bir enerji terimi olarak bu hesaplamalardan beklenmedik bir urun kesfetti O buna durgun kutle enerjisi dedi Durgun kutle enerjisi her kutlenin durgun halde oldugunda bile etkilenmek zorunda oldugu enerjidir Enerji miktari vucut kutlesinin dogrudan ozelligidir E mc2 displaystyle E m c 2 Burada m kutle c isigin bosluktaki hizi E durgun kutle enerjisidir Ornegin elektron pozitron yok olusu dusunuldugunde ki burada ozel parcaciklarinin durgun kutleleri parcalanir ama iki parcacigin sisteminin eylemsizlik esitligi farkli olmayan kutleleri kalir cunku butun enerji kutle ile iliskilendirilir ve bu eylemsizlik ve farkli olmayan kutle ozel kutlesiz fotonlar tarafindan tasinir ama bir sistem olarak kutlesini elinde bulundurur Bu tersine cevrilebilir bir surectir ters surec cift olusturma olarak adlandirilir Burada parcaciklarin durgun kutlesi iki ya da daha fazla bozulmus fotonun enerjisinden yaratilir Ancak sistemin toplam kutlesi ve enerjisi bu etkilesim suresince degismez Genelde gorecelilik manyetik alan icin kaynak terimi olarak sunulan stres enerji gergisi kaba bir kiyaslamayla gorecelilik olmayan Newton yaklasiminda kayna terimi olarak kutle yolu icin sunulur Enerjinin kutleye esit oldugunu duymak oldukca yaygindir Tum enerjinin bir eylemsizlige yer cekimi esitligine sahip oldugu ve kutle enerjinin bir formu oldugu icin kutlenin de kendisiyle iliskilendirilen eylemsizlige ve yer cekimine sahip oldugu durumu daha dogru olur OlcmeKalorimetre icin sematik cizim Enerjinin kesin olcumu yoktur Cunku enerji nesneler uzerinde is yapabilme yetenegi olarak tanimlanir Bir durumdan baska bir duruma bir sistemin sadece transferi olarak tanimlanabilir ve sonucta enerji gorecelilik terimlerle olcumlendirilir Taban cizgisi ve sifir noktasi arasindaki yapilacak tercih genellikle istege baglidir ve sorunun cesidine elverisli herhangi bir bicimde yapilabilir Ornegin diyagramda gosterilen X isinlarinin biraktigi enerjinin olcumunde siklikla kalorimetri yontemi kullanilagelmistir Bu bir isi bilgisi tekniktir ve isinin olcumunde kullanilan bir termometre ya da radyasyonun yogunlugunun olcumunde kullanilan bir barometreye dayanir Enerji yogunluguEnerji yogunlugu belirli bir sistemin ya da bir bolgenin birim alandaki boslugunun icerdigi kullanilabilir enerji miktari icin kullanilan bir terimdir Yakitlar icin birim hacimdeki enerji bazen kullanisli bir parametredir Bazi uygulamalarda ornegin hidrojen yakiti ve benzinin tesirliligini karsilastirirken hidrojenin daha yuksek bir spesifik enerjisinin oldugu ancak sivi formdayken bile cok daha dusuk bir enerji yogunlugunun oldugu ortaya cikmistir Ayrica bakinizTurkiye de enerjiKaynakca Bobrowsky Matt 2021 SCIENCE 101 Q What Is Energy Science and Children Ingilizce 59 1 ss 61 65 doi 10 1080 19434812 2021 12291716 ISSN 0036 8148 JSTOR 27133353 6 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Subat 2024 Nuclear Energy Definition Formula amp Examples nuclear power com Nuclear Power Ingilizce 6 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Temmuz 2022